Transcript Download - Acquire Publishing

bouw & zorg
Zorgproject
‘Kraaipan’
gegrond in
traditie
Auteur: Tseard Zoethout
Arjen Hoogeveen, van Architectenbureau
het een uitdaging om uiteenlopende doelgroepen
Hoogeveen BV in Amstelveen: “Het project bood
te huisvesten. Die diversiteit moest niet zichtbaar
ons de kans om de wijk, met zijn ietwat don-
zijn in de gevel. Zo zijn de woonkamer en keuken
kere straten en somber gekleurde baksteen, te
in de woningen voor oudere Marokkaanse woon-
verlevendigen, met een lichtere steen en veel licht
groepen gescheiden, zodat de vrouw niet meer
en glas zonder het karakter en tijdsbeeld van de
door de kamer hoeft te lopen. De woningen voor
buurt op te geven. Kozijnen, balkons en kera-
dementerende ouderen kunnen van twee zijden
mische muurafdekkers zijn geënt op de woon-
worden bereikt en hebben via de badkamer
blokken aan de Vrijheidslaan, van Berlage. Dat
directe toegang tot de woonkamer. Het resultaat
mensen onmiddellijk de gelijkenis zien, is voor
voldoet volledig aan de ambities van Ymere en de
ons het bewijs dat detaillering is geslaagd.”
bewoners: in harmonie met en naast elkaar leven.
Fotograaf: Luuk Kramer
Eenheid in verscheidenheid.”
Doorbraak
Na ruim zes jaar voorbereiding en bijna
anderhalf jaar uitvoering, is eind 2013 de
‘Kraaipan’ opgeleverd. Ontworpen in het idioom van de Amsterdamse School herbergt
het complex diverse woonvormen – voor
dementerende ouderen, schizofrene jong-
De doorbraak die de architect met ‘Kraaipan’
Om zo’n project in de sociale sector, met
bereikt heeft, is een letterlijke: waar de bebou-
beperkte budgetten, te realiseren, hebben de
wing aan de Hofmeyrstraat, haaks op de
bouwpartijen extra de tijd genomen. “In de
Transvaalkade en het Afrikanerplein, vroeger uit
binnenstad zijn bewoners mondig: ze moeten
één blok bestond, is die nu in tweeën gedeeld
echt overtuigd worden dat het resultaat tot
waardoor de achtergevel van de school de voor-
verbetering van de buurt leidt. Dat betekende dat
kant geworden is, bekrachtigd door het plein.
we alvorens te ontwikkelen eerst naar draagvlak
“Door het blok te openen, komt er licht in de
moesten zoeken. Om instemming te krijgen
straat. Voor het speciaal gemaakte ronde glas en
hebben we diverse maatregelen getroffen. Zo zijn
de keramische pannen hebben we wel moeten
de galerijen achter het pleintje ontsloten, hebben
knokken. ERA Contour wilde een aluminium dak.
alle huurwoningen vloerverwarming gekregen
Minder duur maar wel minder passend in het
en is voor de Marokkaanse gemeenschap een
straat- en wijkbeeld. Nu staat het ensemble als
gemeenschappelijke satellietontvangst geinstal-
een spiegelbeeld op het Afrikaner plein en ademt
leerd.”
het ook de ziel van ‘Plan Zuid’.”
Samen optrekken
volwassenen en ouderen van Marokkaanse
afkomst. ‘Kraaipan’ heeft de Zuiderkerkprijs gewonnen en is genomineerd voor de
Amsterdamse Architectuurprijs 2014.
Modern én ambachtelijk
verantwoordelijke bij Ymere uit. “Voor ons was
Harmonie in diversiteit
Doordat architect en opdrachtgever elkaar goed
Volgens de architect en opdrachtgever Ymere
aanvulden en gezamenlijk de wettelijke hobbels
is het resultaat er een van synergie en samen
namen was het project in 2010 bestekgereed.
beslissen, in nauw overleg met de bewoners.
Daarna werd de ontwikkelende bouwer ERA
“Wij wilden de diversiteit aan bewoners in deze
Contour ingeschakeld. Volgens Wim Vreeburg,
buurt behouden”, legt Bas Bronneberg, project-
bedrijfsleider en verantwoordelijk voor de realisa-
hofmeyrstraat, hoek- en kopgevel.
‘K
raaipan’ kan in de hoofdstedelijke
annalen worden bijschreven als hét
schoolvoorbeeld van binnenstedelijke
vernieuwing waarin moderne zorg-
functies en sociale woningbouw gecombineerd
zijn. Het complex sluit goed aan op de beeldkwaliteit van ‘Plan Zuid’ van H.P. Berlage. Met
eigentijdse interpretaties van de Amsterdamse
School. Het haat om een sloop- en vernieuwbouwproject. 48 woningen zijn gesloopt, en de
bestaande monumentale school is gerenoveerd
en van andere functies voorzien (tien huurwoningen voor schizofrene volwassenen en
een wijk-servicepunt). Voor de sloop kwamen
50 huurwoningen en vijf groepswoningen voor
dementerende ouderen in de plaats.
20
kraaipanschool, plein.
stedebouw & architectuur | nr. 2 | april 2014
21
bouw & zorg
Auteur: Hans Fuchs
Kan de gebouwde omgeving bijdragen aan gezondheid
en zorg? Ja, zegt Cor Wagenaar, bijzonder hoogleraar
Ruimte en Gezondheid aan de Faculteit der Letteren van
de Rijksuniversiteit Groningen: “Architectuur, stedenbouw en openbare ruimte kunnen zelfs een groter effect
op het verbeteren van de gezondheid hebben dan de
1
2
3
medische sector.”
Cor Wagenaar, bijzonder hoog-
1.plattegrond.
2.oude situatie.
3.nieuwe situatie.
tie, is de meerwaarde geweest dat de bouwtijd
stelling het dagritme bepaalde, stellen bewoners
van ‘Kraaipan’ met circa 30 procent is geredu-
nu zelf dat ritme vast.
ceerd. “Onder meer door montage van prefab
De slaapkamer met eigen sanitaire voorzieningen
badkamers en door ruwbouw deels in prefab
voor dementerende ouderen komen in ‘Kraaipan’
elementen uit te voeren, mensen op de werkvloer
op een gemeenschappelijke huiskamer uit waar
verantwoordelijk te maken, en nauw met Ymere
een medewerker elke dag kookt, en de was en
samen te werken. Wie vanuit de eindgebruiker
afwas doet. ’s Nachts houdt een zorgmedewerker
denkt, op gezette tijden ook huurdersavonden
voor alle vijf de groepen de wacht. Op die manier
organiseert en naar alle partijen open communi-
brengen we rust en raken dementerende ouderen
ceert, bereikt een beter resultaat. Een bouwtijd
niet gedesoriënteerd of de weg kwijt.”
Projectgegevens
van 200 dagen mag voor een dergelijk omvang-
Kraaipanschool
rijk, complex project gerust uniek genoemd
Volgens Van Nispen is dat met enig kunst- en
Architectenbureau: Architecten-
worden.”
vliegwerk financieel nét te doen. “Gelukkig
hebben we hier ook een wijkservicepunt en onze
bureau Hoogeveen BV
Gezond door
stedenbouw en RO
leraar Ruimte en Gezondheid aan
de Faculteit der Letteren van de
Rijksuniversiteit Groningen.
G
enezen, dat doe je met medicijnen.
Er is een direct effect van design op het welzijn
Althans, dat was lang de gietijzeren
van patiënt en staf; dat is een 'softe' karakteristiek
overtuiging van de medische weten-
met 'harde' consequenties.”
Stedenbouwkundig ontwerp:
Synergie van kleinschalig
thuiszorg. Zo kunnen we het welbevinden van
Arjen Hoogeveen, supervisor
In ‘Kraaipan’ huurt zorginstelling Cordaan voor
onze cliënten optimaliseren en, dankzij die syner-
het kwaad dan al geschied: “Veel gezondheids-
Sleutelen
Ton Schaap
30 bewoners vijf groepswoningen waarin telkens
gie, de zorgkosten reduceren. Verder verlenen
problemen zijn met preventieve maatregelen te
Maar hoe zit het met de stedenbouw en de open-
Opdrachtgever: Ymere ontwik-
zes dementerende ouderen worden begeleid
we voor de Marokkaanse woongroep cultuur-
voorkomen. Stedenbouw en architectuur hebben
bare ruimte? Kunnen ook die een bijdrage leveren
keling
en verzorgd. “Ruim voordat het Rijk met de
specifieke zorg en begeleiden we schizofrene
daarbij altijd een grote rol gespeeld. Denk aan de
aan gezondheid en zorg? Ja, stelt Wagenaar:
Aannemer: Era Contour
participatiesamenleving kwam”, zo licht Hans
jongvolwassenen, tien in de Kraaipanschool,
aanleg van riolering en waterleiding, en de volks-
“Architectuur, stedenbouw en openbare ruimte
Constructeur: Adviesburo
van Nispen, senior projectleider huisvesting bij
twintig er rondom. Omdat het prachtige pand
huisvesting, en nu het immens populaire ‘healthy
kunnen zelfs een groter effect op het verbeteren
Strackee BV
Cordaan toe, “hebben we als speerpunt van
in een traditionele wijk staat, krijgen we ook
cities’ concept.”
van de gezondheid hebben dan de medische
Interieurarchitect: Architecten-
beleid de kleinschaligheid benoemd. Juist in een
vrijwilligers uit de buurt die mantelzorg in de
bureau Hoogeveen BV, Amstelveen
oude, traditionele woonwijk is dit voor onze
groepswoningen verlenen.”
Kunstenaar bestrating plein:
bewoners interessant. Waar vroeger de zorg-in-
Martijn Sandberg
transvaalkade,
groepswoningen ouderen.
22
schap. Maar volgens Cor Wagenaar is
sector. Bij stedenbouw en openbare ruimte luidt
Als het gaat om architectuur, stedenbouw,
de vraag; hoe kunnen deze disciplines de gezond-
openbare ruimte en gezondheid, zoekt Wagenaar
heid beïnvloeden: obesitas, slechte eetgewoontes,
graag de breedte. Wagenaar refereert aan
sociale isolatie? Wie in een klassiek opgebouwde
Amerikaanse onderzoek uit de jaren tachtig dat
moderne stad – dus functionele, gezoneerde ste-
aan het licht bracht dat niet alleen medicijnen
denbouw – een normaal leven leidt, reist tussen
mensen genezen; ook de gebouwde omgeving
functies heen en weer. Dat wekt verkeer op, met
heeft die invloed op de gezondheid.
name suburbaan. Het effect: een zittende leefstijl
Wagenaar wees herhaaldelijk op de impact van
en een hoofdrol voor de automobiliteit.”
architectuur op de gezondheidszorg, bijvoorbeeld
Aan dat gegeven kun je stedenbouwkundig
in 2010 in een publicatie die hij samen met Noor
tamelijk eenvoudig sleutelen, aldus Wagenaar,
Mens schreef, Architectuur voor de gezondheids-
en noemt Karlsruhe als voorbeeld: “Daar maakte
zorg in Nederland. Het boek laat zich lezen als
men plannen om de ‘Autobahnzubringer’, de
pleidooi voor de herontdekking van de bijdrage
hoofdverbinding vanuit de stad naar de snel-
die architectuur kan leveren aan gezondheid en
wegen, terug te brengen van vier naar twee
zorg. Wagenaar onderstreept in het boek dat
rijbanen. De vrijgekomen ruimte werd ingericht
architectuur invloed heeft op de ‘core business’
als fiets- en voetpad. Op een plek waar normaliter
van de gezondheidszorg: “Architectuur kan zorg
geen mens zich te voet of op de fiets zou wagen,
en therapie steunen of frustreren, door de logis-
omdat de inrichting van de openbare ruimte het
tiek, de materialisatie, de ruimtelijke effecten.
niet toestond, ontstond een alternatief.”
stedebouw & architectuur | nr. 2 | april 2014
23