Transcript Wat verandert er volgens experts in 2015 voor de

Ilse Boswinkel Msc., Paulien van Rijswijk en dr. Margriet Braun
Wat verandert er volgens experts in 2015 voor de
jeugdzorgprofessional? Een kwalitatieve studie.
Een publicatie van het Expertisecentrum Jeugdzorg Twente, november 2014
zijn als het gaat over de transformatie in de jeugdzorg. Dit is gedaan
Onderwerp van de studie
door allereerst het boek van Bakker, Kooijman en Prakken (2013)
Per 1 januari 2015 valt de jeugdzorg onder
te analyseren op belangrijkste thema’s. Ook is gekeken naar de vijf
de verantwoordelijkheid van gemeenten.
transformatiedoelen die de basis vormen voor de Jeugdwet (zie de
Eén
het
brief aan de Tweede Kamer van staatssecretaris van VWS van Rijn,
huidige preventieve beleid, de vrijwillige
maart 2014) Vervolgens zijn interviews gehouden met vijf betrokkenen
provinciale jeugdzorg, de jeugd LVG (licht
bij de transitie jeugdzorg. Dit zijn bestuurders van gespecialiseerde
verstandelijk gehandicapten) en jeugd-GGZ.
jeugdzorgorganisaties Ambiq, Jarabee en LSG Rentray-Commujon
Naast deze verandering in financiering is
(nu Intermetzo), de transitiemanager van Gemeente Enschede, en de
er ook een transformatie gaande: er wordt
coördinator van het uitstroomprofiel jeugdzorg van Saxion.
financieringsstroom
vervangt
op een andere manier gekeken naar hoe
jeugdzorg geleverd zou moeten worden.
Conclusies
Wat deze verandering volgens experts
Van professionals in 2015 wordt verwacht dat zij:
betekent
•Het normale leven als uitgangspunt hanteren en cliënten helpen om het
voor
professionals
in
de
gespecialiseerde jeugdzorg is onderwerp
gewone leven zo goed mogelijk te leiden (Normaliseren);
van deze studie.
•Allereerst de eigen mogelijkheden van cliënten en hun netwerk zien,
onderzoeken en hun deskundigheid toevoegen op het plan van de
Het onderzoek laat zien dat er zeven
cliënt (Eigen kracht);
thema’s zijn die voor de transformatie
•
Zelfstandig in netwerken samenwerken met collega’s waarbij het
belangrijk zijn: normaliseren, samenwerken,
belang van de cliënt voorop staat en niet dat van de organisaties
dichtbij, doen wat werkt en nodig is,
(Samenwerken);
integrale aanpak, eigen kracht en veiligheid.
Juist
deze
thema’s
beïnvloeden
•
Ondersteuning dichtbij organiseren en kinderen en helpen in
het
samenwerken met zijn of haar omgeving (Dichtbij);
handelen van de jeugdzorgprofessional.
•Cliënten helpen zelf hun vragen en doelen te formuleren en de drang
om zelf met voorstellen te komen uit beteugelen (Doen wat werkt en
nodig is);
Achtergrond
•De ruimte nemen om de vraag van cliënten in z’n geheel aan te pakken en
Organisaties van gespecialiseerde jeugdzorg en
HBO en MBO onderwijsorganisaties in Twente
verwachten
competenties
van
belang
dat
in
voor
worden.
daarin samenwerken met het netwerk van cliënt en collega organisaties
(Integraal aanpakken);
andere
•Oog hebben voor veilig opvoeden en opgroeien en signalen rond
jeugdzorgprofessionals
veiligheid opvangen en bespreekbaar maken met cliënten als dat
Zij
nodig is (Oog voor veiligheid).
2015
mogelijk
willen
weten
in
hoeverre zij toekomstige, maar ook huidige
professionals voldoende toe (kunnen) rusten
Uitwerking van de thema’s
op genoemde verandering. In deze studie is
Kernthema: Normaliseren
door het Expertisecentrum Jeugdzorg Twente
”Het huidige jeugdstelsel is vooral gericht op het opsporen, door-
(EJT) gekeken naar wat de belangrijkste thema’s
verwijzen en behandelen van tekorten. Probleemanalyse, diagnose-
behandelcombinatie zijn vertrekpunt voor de hulp; het medisch
mogelijk in de omgeving waar kinderen, hun opvoeders op
model is leidend. De stelselherziening moet de normale
andere professionals iets aan hen hebben: in de wijk, school en
ontwikkeling van jeugd als uitgangpunt nemen. Dit vraagt
kindercentra” (Kalsbeek, De Winter, Stam in Bakker, Kooijman
een ander soort professional: pedagogen, die verstand
en Prakken (2013). Professionals kennen de gezinnen en
hebben van stoornissen maar ook weten hoe je verschillen
houden contact, zeker als er problemen zijn.
tussen kinderen kunt normaliseren”. (de Winter in: Bakker,
Kooijman en Prakken (2013))
Geïnterviewde respondenten beamen dat elk kind baat
heeft bij het opgroeien in een, bij voorkeur eigen gezin en
Alle geïnterviewde respondenten bevestigen het belang van
omgeving. Daar waar in het verleden het goed leek een kind
normaliseren. Niet het probleem maar de persoon moet
uit huis te plaatsen en de zorg van ouders over te nemen heeft
centraal staan. Teveel is de focus op problemen komen
de jeugdzorg in de afgelopen decennia intensieve ambulante
te liggen. Soms zijn hulpverleners in de zorg normaal
jeugdzorg ontwikkeld. Deze manier van werken vergroot
leeftijdsgebonden gedrag uit het oog verloren en denken dat
de kans dat het kind thuis kan blijven wonen. De transitie
gedrag afwijkt. Een respondent zegt: ‘Voor een jongen van
Jeugdzorg vraagt deze vormen van hulpverlening thuis veel
14 in behandeling geldt ook dat hij gewoon willen leven!’.
verder door te voeren, waarbij professionals in en met de
Normaliseren betekent dat professionals gericht moeten
gehele omgeving en niet alleen kind of jongere samenwerkt.
zijn op het versterken van het normale leven. Zij hebben
Ook het belang van de grotere rol van het netwerk komt in
zowel kennis en expertise van de normale als de afwijkende
alle gesprekken over het thema ter sprake. Respondenten
ontwikkeling.
beseffen dat voor zowel de professional als het gezin en zijn
netwerk een verandering betekent. Soms denken gezinnen
Samenwerken
dat zij geen netwerk hebben. Van professionals wordt dan
“De stelselherziening kan gunstig uitpakken mits er een
verwacht dat zij telkens samen met ouders en jongeren
hechte samenwerking tussen gespecialiseerde jeugdzorg
bekijken waar een netwerk is of hoe zij dit kunnen krijgen.
en het lokale veld is” (Verstegen in: Bakker, Kooijman en
Een respondent meent: ‘Het vraagt van het gezin en van de
Prakken (2013).
professional om breder te kijken naar mogelijkheden die er
Respondenten zien dat professionals en organisaties al
wel zijn’. Van professionals wordt flexibiliteit en creativiteit
gericht zijn op samenwerking en elkaar ook weten te vinden.
verwacht en breder kijken dan dat je nu gewend bent. Daarbij
Een respondent vertelt: ‘Al krijgt een jongere tijdelijke ergens
maak je als professional een inschatting van de veiligheid van
anders hulp, de trajectbegeleider blijft contact houden’.
de cliënt in de thuissituatie en wat het netwerk aan kan.
Deze respondent verwacht een nog groter positief effect van
de stelselherziening op de samenwerking met anderen. Zij
Soms is uithuisplaatsing niet te voorkomen. Dit betekent nog
zegt hierover: ‘Nu is geld vaak een probleem, iedereen is wel
niet dat je het kind totaal uit zijn eigen omgeving weghaalt.
tot van alles bereid maar wie betaalt het dat? Ik hoop dat dat
‘Dichtbij is dus ook dat je als groepswerker bewust bent van
dan makkelijker wordt vanaf 2015. Dan ligt de financiering
de relatie gezin, kind en jezelf. Je kunt ouders dichtbij halen
in zijn geheel bij de gemeente’’.
door simpele dingen. Ouders gaan mee met de ouderavond.
Of draaien gewoon een paar dagen of een weekend mee op
Hoewel samenwerking niet geheel nieuw is verwachten
de groep. Of komen op een vaste avond waarin ze hun eigen
respondenten dat dit voor de professional wel een verandering
kind naar bed brengen en voorlezen. En als dat fysiek niet
in de uitvoering van het werk teweeg brengt. Medewerkers
kan moet je kijken naar de te technologische middelen die
werken steeds meer in netwerken samen en komen losser
we nu hebben omdat vorm te geven. Voorlezen, bijvoorbeeld,
te staan van de eigen organisatie. Kaders zijn algemener,
kan ook via de IPad. Zo kunnen ze elkaar toch zien.’
professionals moeten hun werk zelf organiseren en sturen.
Dit geeft meer vrijheid maar ook minder houvast. Het vraagt
Doen wat werkt, doen wat nodig is
van professionals een groter zelf organiserend vermogen.
Het thema doen wat werkt, doen wat nodig gaat over maatwerk
en aansluiten bij de vraag van de cliënt. Hulpverleners zijn
Voor studenten die opgeleid worden betekent het dat zij als
geneigd om vanuit kennis en de wil te helpen voor het gezin
toekomstige professional in staat moeten zijn om signalen
te bedenken wat er moet gebeuren. Het is de kunst om kennis
goed op te pakken, kennis te delen en over te dragen en dat je
toe te voegen op het plan van de cliënt, het gezin. Dit betekent
je er van bewust bent dat je niet alles alleen hoeft te doen. Een
dat de hulpverlener moet blijven activeren en niet overnemen
respondent meent: ‘Je bent niet degene die dat alleen hoeft
door goed luisteren, vragen stellen, signalen opvangen en
te doen er zijn heel veel meer mensen die de kinderen zien’.
samen met de cliënt besluiten welke acties in gaan.
Dichtbij
Integrale aanpak
“Een kind ontwikkelt zich in interactie met zijn omgeving.
De geïnterviewde respondenten menen dat de hulpverlening
Toekomstige
meer op het hele gezin en gericht moet zijn dan alleen op een
jeugdzorgprofessionals
werken
zo
dicht
Veiligheid
Volgens de respondenten blijven er gezinnen bestaan die
langdurige en specialistische hulp nodig hebben. In één van
de interviews legt een respondent de nadruk op het waakzaam
blijven op de veiligheid van kinderen. Zij onderschrijft dat
normaliseren een gezonde visie op opvoeden en opgroeien
is. Wel wil ze de aandacht vestigen op het tijdig signaleren
van situaties die niet goed zijn voor het kind. Het is een
aandachtspunt voor de professional. Zij zegt hier het volgende
over: ‘Ik vind dat we in de hele discussie die we op dit moment
voeren, nog weleens te weinig stil staan bij de veiligheid van
het kind’.
Ook een andere respondent noemt het thema veiligheid. In
de praktijk blijkt het niet altijd eenvoudig te zijn om tijdig
de signalen op te vangen en daar naar te handelen. Naar
aanleiding van een ernstig incident in een gezin zegt zij: ‘Ik
verwacht je als professional kunt signaleren en handelen’.
Eigen kracht
In de loop der jaren is de Eigen Kracht Conferentie een
bekend middel geworden om cliënten zelf de regie te laten
voeren over hun leven. Meerdere respondenten bekrachtigen
de meerwaarde van het inzetten van eigen-kracht-denken.
Een respondent omschrijft het als volgt: ‘Leg de regie meer
bij de cliënt zodat hij ook echt eigenaar en verantwoordelijk
is voor zijn eigen leven. Maar vooral ook natuurlijk voor
individuele jongeren of kind. Respondenten zien professionals
als: ‘Een stevige generalist, die de voelsprieten op de juiste
plek heeft, goed kan doorvragen en signaleren en een bepaalde
mate van kennis in huis heeft’. Maar ook als iemand die ‘de
mensen opzoekt die betrokken moeten zijn om de nodige
acties uit te zetten. Deze professional zorgt feitelijk dat de
plan, do, act, check cyclus en ook de zorg gerealiseerd wordt’.
De mening van geïnterviewde respondenten sluit aan bij de
deskundigen in Bakker, Kooijman en Prakken (2013). Ook
zij vinden dat de aanpak in de jeugdzorg meer op het gezin
als geheel gericht moet zijn en het liefst nog op gezinnen
in de sociale context. Van Yperen maakt hierbij onderscheid
tussen generalisten en specialisten die samenwerken in de
vernieuwde jeugdzorg. Generalisten zijn breed opgeleide
professionals inzetbaar bij opvoeden en opgroeien. Zij
kennen het integrale kader, weten wat werkt en kunnen
moeiteloos schakelen in wat nu valt onder jeugd-ggz,
jeugdbescherming en jeugd- en opvoedhulp. Deze nieuwe
professional zou een spilfunctie in het nieuwe jeugdzorg
moeten
hebben.
Specialisten
zijn
professionals
met
diepgaande kennis over de complexere problemen bij
kinderen en jongeren. Deze zorg krijgt waarschijnlijk vorm
in regioverband.
zijn eigen hulpvragen en de processen die daarbij horen’.
Vervolgonderzoek
Eigen
een
In vervolgonderzoek wordt nagegaan hoe professionals
kansen
tegen deze verandering aankijken. Wat zij de do’s en don’ts
en mogelijkheden en hoe mensen daar zelf oplossingen in
vinden van de jeugdzorgprofessionals in 2015. Daarna gaan
zoeken. Mensen in hun kracht zetten betekent vertrouwen
we na in hoeverre deze do’s en don’ts overeen komen met
hebben in eigen oplossingen van gezinnen en eigen drang
de bekwaamheden van de huidige professionals
tot aandragen van oplossingen onderdrukken.
gespecialiseerde jeugdzorg in Twente en geborgd zijn in het
kracht
aanspreken
bij
gezinnen
betekent
omslag voor professionals. Vooral kijken naar de
binnen
curriculum van MBO en HBO onderwijs.
Referenties
Bakker, K., Kooijman, J. & Prakken, J. (2013). Om het kind. Utrecht: NJI.
Oktober 2014
Expertisecentrum Economie, Werk & Gezondheid
Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de stuurgroep van
het Expertisecentrum Jeugdzorg Twente. De huidige studie is
onderdeel van een onderzoeksprogramma naar de toekomstige
jeugdzorgwerker. Bent u geïnteresseerd in de andere factsheets
of rapportages? Neem dan contact op met het Expertisecentrum Jeugdzorg Twente: Ilse Boswinkel: [email protected]
en Margriet Braun: [email protected]