Transcript DE SLUISWACHTER

DE SLUISWACHTER
EN DE SLUIZEN VAN NA 1851
©Albert Metselaar, 2014 [email protected]
De bronzen sluiswachter bij de sluis van Noordscheschut, een sluiswachterswoning
(plm.1855) en de oude sluis (1929) bij de Hoogeveense Vaart, bij de uitvalsweg
naar Echten. Ze herinneren aan een verleden waarin de zogenaamde waterkunstwerken van vitaal belang waren voor de economie van Hoogeveen en omstreken.
In 1851 werd de oude Hoogeveense vaart verkocht aan de Drentsche KanaalMaatschappij. Het was feest dat jaar, we lezen er nog van, want de verouderde
vaart zou worden aangepast aan de tijd. Sommige verlaten verdwenen. De sluis bij
Noordsche Schut is juist veel belangrijker geworden, want de vaart werd
doorgetrokken naar het oosten van de provincie. De vaart werd overal verbreed,
verdiept, en de verouderde verlaten, sluizen met valdeuren, werden allemaal
vervangen door bredere sluizen met draaideuren. Rond 1970 is er opnieuw veel
veranderd. De Veenesluis, in de Schutstraat, werd verwijderd, de Schutstraat
gedempt, het kanaal omgelegd. De sluis in De Weide werd alleen behouden
vanwege zijn monumentale waarde. Er kwam een nieuwe sluis, de Nieuwe
Brugsluis, de grootste sluis van Drenthe, in de omgelegde Hoogeveense Vaart. We
leren de sluizen kennen door enkele krantenknipsels.
1851 Uit de Meppeler Courant van 18 januari 1851: “De dag van heden was voor
veel ingezetenen dezer gemeente een rechte feestdag. Reeds in de vroege morgen
wapperden van een menigte huizen verschillende nationale vlaggen en wimpels, ja
bijna alle pramen die door de gehele plaats verspreid lagen, ware mede met
vlaggen en wimpels versierd, zo zelfs, dat op een, liggende in het zogenaamde
Kruis bij de Zuiderbrug, dwars door de vaart, 14 stuks waren aangebracht. De mare
was de komst vooruit gevlogen van de heer Commissaris des Konings, die
vergezeld van de HH van Holthe tot Echten, de Commissarissen voor de Drentse
Kanaal-maatschappij, W. J. Tonckens en mr. H.J. Carsten, en de heer ingenieur
Bake, langs de Hoogeveense vaart opnemingen hadden bewerkstelligd, dienstig
voor de aanstaande werkzaamheden. Hun komst werd dan ook met vreugdegejuich
begroet. Na een wijl oponthoud zijn gemelde HH vertrokken, naar de Schutsluis op
Noord, om boven dezelve hun werkzaamheden voorttezetten. Vooral voor onze
jonge varensgezellen, was het een rechte plezierige en … vergeef ons … jolige
dag. Deze toch waren steeds vooraan om daar, waar het nodig was, air bij te
zetten, hun hulp te verlenen; de sierlijke tooiiing der pramen was hun werk. Maar
ook hun schippers vreugde moest worden getoond. Het zingen van vrolijke
liederen, het maken van muziek op hun eigenaardige wijzen, en andere grimassen,
hun verkledingen en.z enz. alles duidde een ongekunstelde vrolijkheid, aan, die,
schoon soms ook een weinigje buitensporig, echter ook hun oprechte sympathie
tekende, voor de grootse onderneming der Drentse kanalisatie.”
1
De sluiswachter, Onno de Ruijter, 1991. Geplaatst in Noordscheschut bij de
viering van het 225-jarig bestaan van Schut en streek.
2
1858 De notaris Mr. H. J. Carsten te Hoogeveen zal, ten verzoeke van de erven
Jacob Wams te Hoogeveen, op Donderdag de 7 januari e.k. des avonds te 6 ure
ten huize van Albertus Warmels, kastelein te Hoogeveen, bij inzate publiek veilen:
een overdekte praam, genaamd ‘de Jonge Jacob’, groot 65 tonnen, met zeil en treil
en verderen complete inventaris, liggende te Hoogeveen, beneden de Veenesluis
of Sluis no. 6, laatstelijk bevaren door schipper Jacob Scholten. (Prov. Dr. en Asser
Crt, 2-1-1858)
1891 De nieuwe sluiswerken aan de Veenesluis bij Hoogeveen, in het kanaal
Hoogeveen-Meppel, zijn bijna voltooid. Aanstaande maandag 7 september zal deze
sluis voor de sleep- en stoomvaart geopend worden. (NvdD 7-9-1891)
1909 Er was er een nooit opgeloste driedubbele moord op Koekange. We lezen in
de Nieuwe Tilburgse Courant van 13-9-1909: De driedubbele moord te Koekange.
Te Zuidwolde heeft de verdachte Pieter Brouwer, alwaar hij vwoonachtig is,
getracht – zo luiden de verhalen – een bankbiljet van f 200,- te wisselen. Zekere K.
Wemmenhove, schepenjager te Hoogeveen, jagende voor de Griendstsveenmaatschappij, met en schip van Hoogeveen gekomen, heeft een ontmoeting gehad te
ruim 4 uur in de vrijdagochtend volgende op de dag van de moord, bij de Veenesluis, tussen Zuidwolde en Echten, dicht bij de plaats, alwaar onder woest geweld
de moordenaars zich van het ongelukkige, weerloze drietal meester maakten,
vermoorden en al het aanwezige geld stalen. Die ontmoeting kan door zekere
Victorie, schapenkoopman te Koekange, in verband met de moord aldaar,
onaangename gevolgen hebben. Wemmenhove heeft daarvan nu aangifte bij de
politie gedaan. Ook op hem hield de politie het oog gevestigd. De gearresteerde
Brouwer heeft zaterdag, naar uit Assen aan de Avondp. wordt geseind, bekend
medeplichtig te zijn aan de moord te Koekangerveld.
e
1917 In het 77 boekjaar (van de Drentsche Kanaal-Maatschappij) zijn de Hoogeveense Vaart afgevaren door Noordscheschut 2050 schepen, 132900 tonnen.
(NvhN 1-5-1928)
1929 Aanbestedingen. De vernieuwing van zes sluizen in de Hoogeveensche vaart
(Rogat, Osse, Echtener, Nieuwe Brug, Veene en Noordscheschut sluis) met bijkomende werken, aanbesteed door het bestuur van de Drentsche Kanaal Maatschappij op 1 februari jl. gegund aan de op een na laagste inschrijver, de N.V. v.h.
Wolterbeek en Van Dorp, Rotterdam, voor f 207.800,-. (Algemeen Handelsblad, 83-1929)
1929 Uit Hoogeveen meldt men ons: Ter bevoegder plaatse deelde men ons mede,
dat dinsdag 5 november de sluis te Noordscheschut gedeeltelijk wordt opengesteld
voor de schutting van bokken, terwijl van woensdag 6 november af ook de schepen
met een geringe diepgang worden doorgelaten in de schafturen, waarin de baggermachine niet werkt, en des avonds na de stopzetting der baggerwerkzaamheden.
Hiermee kan dus de verscheping van turf, het transport van de melk naar de
3
zuivelfabriek, de aan- en afvoer van producten naar en van Hoogeveen, weer
plaats vinden met gering oponthoud. (NvhN 5-11-1929)
1929 De sluis te Noordscheschut is nu vrijwel afgewerkt. De waterstand in de
Hoogeveense Vaart is zodanig, dat het verkeer te water van en naar Hoogeveen
via Noordscheschut met schepen met normale diepgang op de gewone wijze kan
plaats hebben. (NRC 13-11-1929)
1931 Door de Veenesluis voeren op 2400 schepen, metende 198.273 tonnen,
terwijl afvoeren uit Hoogeveen 3200 schepen, metende 258.534 tonnen. Door de
Noordse sluis zijn opgevaren 1980 schepen, metende 158.965 tonnen. (NvhN 19-41932)
1943 Dodelijk ongeval. Gistermorgen is te Noordscheschut bij de sluis aldaar het 7jarig meisje Klaasje Santinge, wonende te Krakeel, afspringende van een wagen,
daaronder geraakt. De wielen hebben de kleine het hoofd verbrijzeld. De dood trad
onmiddellijk in. (NvhN 22-10-1943)
1959 Schip gezonken in sluis te Noordscheschut. De landbouwer Woltinge te
Noord, die met een vrachtauto een groot aantal pakken hooi had aangekregen,
trachtte deze pakken, omdat vervoer per as ter plaatse niet mogelijk is, met behulp
van een schuit bij zijn boerderij te krijgen. Tijdens het schutten in de sluis geraakte
het vaartuig echter in beweging, begon water te scheppen en verdween enkele
ogenblikken later in de diepte. De pakken hooi bleven drijven, maar de schuit moest
met behulp van een kraanwagen van de firma Kip te Hoogeveen worden gelicht.
Het scheepvaartverkeer was gedurende enige uren gestremd. Uiteraard trok een en
ander veel belangstelling. (NvhN 26-9-1959)
1961 Op donderdag 9 februari 1961 werd bij de oude sluis in De Weide door de
sluiswachter het lijk gevonden van de 40-jarige drukker Gerardus de Kovel uit
Hoogeveen. Op 5 januari van dat haar verliet hij zijn woning, waarna niemand meer
iets van hem hoorde. De dag daarop is de rijkspolitie intensief aan het dreggen
geweest, echter zonder resultaat. Ook op een opsporingsverzoek met een uitvoerig
signalement op 21 januari via radio en pers kwam geen reactie. Hij was gehuwd en
vader van kleine kinderen.
1964 Jongentje (8) tijdens vissen verdronken. Het 8-jarig zoontje van cafetariahouder J. Snippe te Noordscheschut is maandag tijdens het vissen te water geraakt
en verdronken. De jongen zat op een meerpaal bij de sluis in de Verlengde Hoogeveense Vaart. Omstanders zagen hem van de paal afglijden en in het water terecht
komen. Onmiddellijk werd alles gedaan, om de jongen te redden. Maar het duurde
ruim tien minuten, voor men hem op de wal had. ook een intussen reeds aanwezige
arts slaagde er niet in, het kind weer tot bewustzijn te brengen. Het gezin Snippe
had twee kinderen. (NvhN 9-6-1964)
4
1969 Kind valt van deur sluis en verdrinkt. De 6-jarige H.P. van Kapel uit
Noordscheschut (gem. Hoogeveen) is gisteravond in de Verlengde Hoogeveensche
Vaart verdron-ken. Het jongetje liep met twee vriendjes over de smalle loopplank bij
de sluisdeur in Noordscheschut en viel in het water. Toen zijn vriendjes hulp
hadden gehaald en het kind op de wal was gebracht, was het reeds overleden.
(NvhN 15-9-1969)
1973 Op 4 april 1973 lieten arbeiders het water bij de sluis in De Weide zakken om
een rooster schoon te kunnen maken. Tot hun grote verbazing kwam er een auto
tevoorschijn. Een Opel Ascona met het kenteken 29-54-TD (foto). In de auto
bevond zich het stoffelijk overschot van L.Cozijnsen. Hij was spoorloos ver-dwenen,
in de nacht van 20 op 21 september 1972. Na een kerkeraadsvergadering had hij
nog enkele bars in het centrum van Hoogeveen bezocht. Op weg naar huis moet hij
iets te vroeg zijn afgeslagen, want ongeveer 25 meter voorbij de plaats van het
ongeval was een zijweg. Na zijn verdwijning werd een uitgebreide zoekactie op
touw gezet Die leverde niets op. Ook in de kanalen in de buurt werd vergeefs
gezocht. De Hoogeveense politie vermoedde dat hij ergens in Noordwest-Duitsland
zou zitten. Er waren sporen die in die richting wezen, werd verklaard in oktober
1972. Er was geen enkele criminele achtergrond, werd eraan toegevoegd. Op
verzoek van de familie werd Interpol ingeschakeld. “Pa, ik ben vandaag jarig. Kom
alstublieft thuis. Wij wachten allemaal op u. U kunt te allen tijde thuiskomen.” Met
deze woorden hoopte de toen 23-jarige dochter haar vader te bewegen weer naar
huis te komen. Men verwachte en hoopte dat hij om wat voor reden dan ook ergens
onder was gedoken. Het mocht niet zo zijn…….
5
1981, hoog water: Kritiek is de situatie rond de Hoogeveense Vaart in Noordscheschut, ten oosten van Hoogeveen. Langs het kanaal liggen stapels zandzakken. De
sluis in Noordsche-schut kan het water niet meer verwerken en veranderde
vanmorgen in een kolk. (NvhN 12-3-1981)
1981 Tientallen muskusratten zijn gisteren in Hoogeveen en Noordscheschut door
het wassende water de riolen uitgedreven. Een aangereden dier was zo agressief
dat het een automobilist, die uitstapte, aanviel. Op de sluis in Noordscheschut
hadden de ratten plezier in de ongewone situatie: ze renden heen en weer over de
sluisdeuren tot de inmiddels gewaarschuwde rattenvanger er een aantal wist te
doden. (NvhN 13-3-1981)
1981 Spannend, heel erg spannend was het gistermiddag op een aantal punten in
Zuid-Drenthe. Zouden de sluizen in de Hoogeveense Vaart bij Noordscheschut, bij
Oshaar en bij Rogat het houden? Dat was de grote vraag voor de mannen van
Provinciale Waterstaat, de waterschappen en de gemeenten. Met steun van
militairen uit ’t Harde zijn er vele duizenden zandzakken bij en op de sluizen gelegd.
In de loop van de avond, toen het water tergend langzaam begon te zakken, werd
duidelijk dat al die inspanningen – sommige mensen waren in anderhalve dag niet
uit de kleren geweest – werden beloond. Het gevaar voor ondergraving van de
kunstwerken week geleidelijk, al moest er nog wel de hele nacht op de kritieke
plaatsen worden gepatrouilleerd. (…..) In Noordscheschut, waar het water van de
Hoogeveense Vaart over de sluisdeur heenkolkt, zit kanaalpozichter Wobben er
nog monter bij. Hij is al anderhalve dag in touw, maar wordt nu afgelost, door
collega Speelman. “Hij had best eerder naar huis gemogen”, zegt Speelman, “maar
Wobben weet niet van ophouden. Die is er erg bij betrokken”. Er hebben zich bij
Noordscheschut overstromingen voorgedaan. Het water is slijterij Troost en de
6
winkel van Borgmeier binnengedrongen. Een kalvermester heeft al water in zijn
stal. Onafgebroken vullen mannen in gele pakken steeds maar weer zakken vol
zand. Later krijgen ze welkome hulp van militairen. ’s Middags is er nog steds het
gevaar voor grote overstromingen, waarbij ook een nieuwbouwwijk van
Noordscheschut betrokken kan raken. Zover komt het gelukkig niet. Kanaalopzichter Wobben zegt niet echt vermoeid te zijn. “Ben je Gek? Wij van Provinciale
Waterstaat worden de eerste vijftig uur niet moe. Je moet toch een beetje bezig
blijven?” Het heeft hem en alle andere medewerkers aan niets ontbroken. In café
Troost was de hele nacht van alles te krijgen. Lekkere snert, maar ook patat, kip,
ballen gehakt en koffie. (NvhN 13-3-1981)
1983 Over de reconstructie van de Hoogeveensche Vaart, NvhN 13-8-1983: De
tweede fase van het werk (1973-1978) omvatte de reconstructie van het kanaaldeel
tussen de Nieuwebrugsluis aan de Westkant van Hoogeveen en de Ossesluis nabij
het pitoreske dorpje Koekange. De oude Brugsluis en Echtensesluis verdwenen ten
faveure van één nieuwe Nieuwebrugsluis. Een gewaagd kunststukje, want bij deze
in 1975 gereed gekomen sluis is nu maar liefst een verval van 11 meter 10 boven
Nieuw Amsterdams Peil (NAP) naar 4 meter 60 boven NAP. De in de Nieuwebrugsluis geschutte schepen verdwijnen nu in een ijzige diepte of komen plotseling
majestueus bovendrijven. Maar sluiswachter Wolter van der Belt heerst hier over
het kolkende water alsof er uitsluitend een emmer leeg gekieperd moet worden.
Twee simpele drukken op een knop beslissen nu over een voor Drentse begrippen
gigantische waterverplaatsing. Ingenieur Tamminga: „Zo’n groot verval kan. Maar
bij hele erge droogte hebben de boeren in de omgeving er wel eens last van.
7