Transcript klik hier om te openen - Handelsbeurs Concertzaal

Armida Quartett
13|14
29.04.2014
Kwartet
6/6
Praktisch
20u15 start concert | concertzaal
21u05pauze
22u10 vermoedelijk einde concert
Dit concert wordt opgenomen en uitgezonden op 27 mei 2014 in het programma ‘Klara Live’.
Kwartet 2013 | 2014
Artemis Quartet
1/6
Fauré Quartett
2/6
Chiaroscuro Quartet
3/6
Oxalys 4/6
Arcanto Quartet & Jörg Widmann
5/6
Armida Quartett di 29 april 2014
6/6
Pralines voor de artiesten worden geschonken door Patisserie & Chocolaterie Joost Arijs.
www.joostarijs.be
Programma
B. SMETANA (1824-1884)
Strijkkwartet nr. 1 in e ‘Uit mijn leven’
Allegro vivo appassionato
Allegro moderato alla polka
Largo sostenuto
Vivace
G. KURTÁG (1926)
Strijkkwartet opus 1 (1959)
Poco agitato
Con moto
Vivacissimo – Lento
Con spirito
Molto ostinato
Adagio
PAUZE
L. VAN BEETHOVEN (1770-1827)
Strijkkwartet nr. 15 in a, opus 132
Assai sostenuto-Allegro
Allegro ma non tanto
Canzona di ringraziamento (‘Heiliger Dankgesang eines
Genesenden an die Gottheit, in der lydischen Tonart’)
Alla marcia, assai Vivace
Allegro appassionato
Armida Quartett
Martin Funda & Johanna Staemmler | viool
Teresa Schwamm | altviool
Peter-Philipp Staemmler | cello
29.04.2014 | Armida Quartett
U hoort het toch in zijn muziek? Hij is
ziek! Niet?
Door Steven Van Renterghem
In Tsjaikovski’s Zesde Symfonie, de
Pathétique, zou het neerslachtige slotdeel
zijn vermeende zelfmoord aankondigen,
terwijl historici aangeven dat hij net een gelukkige en succesvolle periode doormaakte.
Via Don Giovanni die zich finaal verzet
tegen de Commendatore, zou Mozart afrekenen met de figuur van zijn dominante
vader. En zijn Sjostakovitsj’ symfonieën nu
een lofbetuiging aan of een protest tegen het
Sovjetregime?
Horen we het leven van de componist
terug in de noten die hij neerschreef?
Autobiografische elementen in de muziek,
het blijft een lastige zaak. Eminente musicologen waarschuwen voor de intentional
phalacy, wat wil zeggen dat het een illusie
is te denken dat we de intentie van een kunstenaar kunnen achterhalen. Een kunstwerk
wordt steeds geïnterpreteerd doorheen de
filter van de tijdsgeest van de toeschouwer.
Maar tegelijk grijpt een programmatekstschrijver maar al te graag naar een sappige
anekdote en wil de toehoorder maar al te
graag geloven dat een vurige liefde, een overleden kind, die ene zomerse bergwandeling
terug te horen is in die goddelijke melodie.
Het lijkt soms zo mooi, zo vanzelfsprekend.
Als u denkt dat het voor u soms lastig is, voor
de componist was het vaak niet minder confronterend: Beethovens dankgebedje aan
God, Smetana’s frustratie over zijn doofheid,
Kurtágs gesprekken met zijn psychologe, ze
laten het zelf niet na dat in verband te brengen met hun muziek. Als ware het een filmscore op hun eigen leven. Of niet?
Een heilig dankgezang van een
genezen man aan de Godheid
Gans de maand april van het jaar 1825
lag Beethoven doodziek met een ingewandeninfectie in bed en vreesde voor
zijn leven. Het waren zware jaren geweest
voor de componist: de strijd om de voogdij voor zijn neef Karl had veel van hem
gevergd, hij was vaak ziek, werd steeds
dover en monumentale werken als de
Missa Solemnis waren dan wel een groot
succes, ze brachten maar weinig geld in
het laadje. Maar als bij wonder genas hij
en kon hij verder werken aan een potentieel lucratieve opdracht. Prins Galitzin had
hem in 1822 per brief om drie kwartetten
verzocht en had voorgesteld hem daarvoor het bedrag te betalen dat Beethoven
zelf geschikt vond. Het eerste waar hij na
zijn ziekte aan begon, was het trage deel
van het Strijkkwartet nr. 15 opus 132,
waarin hij zijn dankbaarheid voor zijn
genezing betuigde, zoals weerspiegeld
in de titel Heiliger Dankgesang eines
Genesenen an die Gottheit, in der lydischen Tonart. Het deel is een tour de force
op zich van meer dan een kwartier muziek, waarin een koraal (het dankgezang)
afgewisseld wordt met adembenemende
snelle variaties. Dit religieuze Adagio
ligt echter ingebed in groter geheel vol
contrasten. Daarin overheersen dansante
elementen en volksmuziekgeïnspireerde
thema’s. De gebeurtenis uit Beethovens
leven verzinkt dan in het niets bij deze
visionaire muziek, die Louis Spohr als
‘onontcijferbare en onverbeterde horror’
bestempelde, als waren het zieke noten
van een dove man.
Uit mijn leven
Smetana zat naar het eind van
zijn leven al evenzeer in de miserie.
Aanhoudende ziekte en groeiende doofheid hadden hem verplicht zich terug te
trekken uit het publieke leven en de oplopende kosten voor zijn behandelingen
brachten hem financieel steeds meer in
het nauw. In 1876 verhuisde hij met zijn
gezin van Praag naar Jabkenice, een meer
landelijke omgeving waar zijn oudste
dochter woonde en waar hij tot rust kon
komen. Op dat moment hoopte hij nog
dat zijn handicap niet permanent zou zijn,
al zag hij de toekomst vaak somber in.
Niettemin was het een creatieve periode
en componeerde hij daar Ma Vlast, de beroemde cyclus van orkestwerken, en ook
zijn Eerste Strijkkwartet in e, dat hijzelf
de titel Uit mijn leven meegaf. Blijkbaar
bedoelde hij het als een intieme bekentenis die zijn levensloop vertelde via ‘vier
instrumenten die onder elkaar praten als
in een vriendenkring.’ In een brief aan zijn
vriend Josef Srba zette hij het concept van
dit werk uiteen en beschreef hij de inhoud
van de vier delen. In het eerste deel roept
het lot met een prominent openingsmotief de jonge man op tot de eindeloze
struggle for life, onverklaarbaar naar iets
op zoek. Het tweede deel herinnert aan
een gelukkige jeugd, toen hij een onverzadigbare danser was. Het meer plechtige
middendeel verklankt daarbij de adellijke
middens waarin hij toen vertoefde. Het
Largo is een doorvoelde lofzang aan de
liefde en aan de schoonheid van het jonge
meisje dat later zijn toegewijde echtgenote zou worden. Het slotdeel vertelt over
zijn zoektocht naar een ware nationale
kunst die grillig doorbroken wordt door
de catastrofe van zijn ziekte. Het oorsuizen vindt zijn neerslag in hoge fluittonen
in de viool als een wrede veroordeling van
het lot.
Met hoeveel korrels zout we dit programma moeten aannemen en in hoeverre we ons erdoor moeten laten leiden,
is misschien een kwestie van smaak, maar
zeker geen overbodige vraag. Denken
we maar aan Tsjaikovski’s brief aan
Nadjezjda von Meck waarin hij voor zijn
Vierde Symfonie, zijn ‘noodlotssymfonie’
een heel programma geeft, dat duidelijk
achteraf verzonnen is. Smetana trok de
autobiografische lijn evenwel consequent
door. In 1882 verklankte hij in zijn Tweede
Strijkkwartet naar eigen zeggen ‘de catastrofaal turbulente muziek in een persoon
die zijn gehoor heeft verloren.’
Het begin van een componist
Wie aan Kurtág denkt, haalt zich
vooral zijn miniatuurtjes voor de geest die
experimenteren met klanken en effecten
en die tot mijmeren en nadenken aanzetten. Het is geen muziek waarvan we grote
levensverhalen verwachten. Toch blijken
ook bij Kurtág cruciale fasen in zijn leven
onlosmakelijk verbonden met bepaalde
werken. Want zijn ontwikkeling als componist liep niet van een leien dakje. In het
starre, communistische Hongarije werd
zijn muzikale opvoeding bepaald door traditie: ‘Mijn moedertaal is Bartók’, zei hij
zelf. Toen hij in 1957-58 een jaar in Parijs
ging studeren, kwam hij in contact met
moderne kunst waar hij in Hongarije geen
toegang tot had. Vooral de uitgepuurde
werken van Webern en de absurde stukken van Beckett maakten een grote indruk op hem. Maar Kurtág zat op creatief
vlak vast en stond aan de rand van een
depressie: ‘Ik besefte tot op het punt van
pure wanhoop dat niets wat volgens mij
de wereld vorm gaf, waar was…’. Het was
de ontmoeting met de Hongaarse psychologe Marianne Stein die de fundamenten
van zijn leven dooreen schudde en hem de
mogelijkheid gaf zichzelf terug te vinden.
Zo suggereerde ze hem om te proberen
enkel twee noten met elkaar te verbinden.
Deze denkoefeningen boden Kurtág een
weg uit zijn crisis en leidden hem naar
een muzikale vorm die hem het beste
lag. Dit alles vond zijn neerslag in zijn
Strijkkwartet, dat hij zelf als zijn Opus 1
bestempelde en aan Stein opdroeg. In dit
werk werd hij als componist geboren. Ook
hij gaf achteraf aan op welke manier het
werk voor hem belangrijk was geweest.
Het verklankte zijn strijd:
‘Een insect zoekt het licht. De samenklank van fluittonen op het eind symboliseren een lichtstraal, en ertussen
zit al die rommel. Een lappendeken
van kleuren en patronen, verschillende dingen gewoon naast elkaar
geplaatst. De eerste maten zijn niet
alleen het startpunt van de hele beweging, maar ook van het hele kwartet en
dat nog overstijgend, dat van een gans
levenswerk.’
Een psychologisch portret in een klein
kwartier strijkkwartet. Maar tegelijk een
diepgravend muzikaal onderzoek naar
klank en kleur, naar geluid en stilte.
Autobiografie of pure muziek. Aan u de
keuze.
Steven Van Renterghem studeerde
klassieke talen en musicologie aan de
Universiteit Gent. Hij werkt momenteel
aan een proefschrift over de Griekse roman uit de eerste twee decennia na de
Griekse onafhankelijkheid.
Biografie
Het Armida Quartet werd opgericht in
Berlijn in de zomer van 2006 en heeft
sindsdien intens lessen gevolgd bij
de leden van het Artemis Quartett. Ze
vervolmaakten zich verder bij Tabea
Zimmermann, Walter Levin en Martin
Spangenberg en namen deel aan masterclasses van het Alban Berg, Guarneri en
Arditti Quartet .
In september 2012 won het kwartet de eerste prijs en de publieksprijs op de 61ste
Internationale Muziekwedstrijd van de
ARD, en werd het bovendien bekroond
met de prijs voor de beste interpretatie
van het opgelegde werk.
Sinds oktober 2012 doceren de vier jonge
musici kamermuziek aan de Universität
der Kunste in Berlijn.
Voor hun debuut-cd namen ze werken op
van Bela Bartók , György Ligeti en György
Kurtág (2013).
Martin Funda (°1985) studeerde viool bij
Nora Chastain aan de Universiteit der
Kunsten in Berlijn. Daarnaast volgde hij
masterclasses bij onder meer Stephan
Picard, Antje Weithaas, Kolja Blacher en
Donald Weilerstein.
Hij was ook lid van het European Union
Youth Orchestra en het Gustav Mahler
Youth Orchestra. Hij speelt regelmatig
mee met de Berliner Philharmoniker en de
Staatskapelle Berlin. Funda bespeelt een
instrument gebouwd door Stephan von
Baehr (2009).
Johanna Staemmler (°1987) studeerde
viool bij John Kittel en Stephan Picard
aan de Academie voor Muziek Hanns
Eisler in Berlijn. Ze volgde masterclasses
kamermuziek bij Eberhard Feltz, Georg
Faust, Jana Kuss (Kuss Quartet), het
Artemis Quartet, Günter Pichler en Tabea
Zimmermann .
Ze is verbonden aan de Deutschen
Streicherphilharmonie onder Michael
Sanderling
en
het
Stuttgarter
Festivalensemble.
Teresa Schwamm (°1988) studeerde
altviool bij Tabea Zimmermann aan de
Academie voor Muziek Hanns Eisler
in Berlijn en vervolmaakte zich verder bij altviolisten Lars Anders Tomter,
Lawrence Power, Nils Mönkemeyer, Kim
Kashkashian en Barbara Westphal.
Als aanvoerder van de altvioolpupiter
speelde ze met European Union Youth
Orchestra en Ensemble Resonanz.
Ze speelt regelmatig ook met de
Berliner Philharmoniker, het Mahler
Chamber Orchestra en het RundfunkSinfonieorchester Berlin.
Peter-Philipp Staemmler (°1986) studeerde cello bij Troels Svane aan de
Academie voor Muziek Hanns Eisler in
Berlijn. Hij won vele wedstrijden (in het
bijzonder met uitvoeringen van hedendaagse muziek) waaronder het Concours
de Genève in 2008. Belangrijke artistieke
impulsen kreeg hij in masterclasses met
Natalia Gutman en Anner Bijlsma.
Sinds 2013 geeft Staemmler les aan de
Musikhochschule in Lübeck.
Als winnaar in 2008 van de wedstrijd van
het Duitse Muziekinstrumentenfondsheeft
hij een instrument te leen gebouwd door
Jean - Baptiste Vuillaume (19de eeuw).
Binnenkort in de Handelsbeurs:
Het Collectief: ‘Concertino’
L. Janacek, O. Messiaen, B. Bartók woe 04.06.2014
Nieuwe datum Daniil Trifonov:
30.04.2015
Klassiek seizoen 2014-15
De nieuwe datum voor het uitgestelde
concert van pianist Daniil Trifonov ligt
vast. Op donderdag 30.04.15 bewijst
de jonge pianovirtuoos dat hij de lof
verdient die hem wordt toegezwaaid. Wie
tickets kocht voor het oorspronkelijk
geplande concert (4.10.13) kan die ook
voor dit concert gebruiken.
Enkele data op een rijtje:
2/05: start aboverkoop en à la carte in
Uitbureau
10/05: verkoop abo’s, à la carte en losse
tickets in de Handelsbeurs (tijdens
Ha’fest)
11/05: start online ticketverkoop (zowel
voor abo’s, à la carte als losse tickets)
Tekst Steven Van Renterghem | Foto Het Collectief Evy Ottermans | Coördinatie
programmaboekje Handelsbeurs Concertzaal | V.U. Stefaan D’haeze © Handelsbeurs
Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent
ISABELLE VAN KEULEN, 11.10.2013 - HANDELSBEURS
BLIND DATE MINI #2, 1.03.2014 - HANDELSBEURS
ARCANTO QUARTET, 27.03.2014 - HANDELSBEURS
DAAN VANDEWALLE & KEIKO SHICHIJO, 13.12.2013 - HANDELSBEURS
LIDIJA & SANJA BIZJAK, 19.09.2013 - HANDELSBEURS
ICTUS & J. P. VAN BENDEGHEM, 26.10.2013 - HANDELSBEURS
ARCANTO QUARTET, 27.03.2014 - HANDELSBEURS
CHIAROSCURO QUARTET, 14.01.2014 - HANDELSBEURS