Transcript Wifi als service in de openbare ruimte van Steenwijkerland

Wifi in Steenwijkerland
rapport wifi toepassing in de openbare ruimte
Ing. Job Oppenhuizen
Rick Haverkort
Glasvezel Gemeente
20 november 2014
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
0
Inhoud
1
Inleiding ........................................................................................................................................... 3
2
Management samenvatting ............................................................................................................ 4
3
Wifi .................................................................................................................................................. 5
3.1
Wat is wifi ................................................................................................................................ 5
3.2
Wifi en andere draadloze technieken ..................................................................................... 5
3.2.1
3.3
4
Onderscheidend wifi en 4G ............................................................................................. 6
Wifi techniek............................................................................................................................ 6
3.3.1
Algemeen technisch begrip wifi ...................................................................................... 6
3.3.2
Bereik wifi-zenders/ontvangers ...................................................................................... 6
3.3.3
Draadloze netwerken en vaste breedbandverbindingen ................................................ 7
3.3.4
Kenmerken van verschillende wifi-netwerken ................................................................ 7
3.3.5
Indicatie kosten Giethoorn .............................................................................................. 8
Exploitatie van een wifi-netwerk..................................................................................................... 8
4.1
Doelgroep(en) wifi-netwerk .................................................................................................... 8
4.2
Exploitatiemodellen wifi-netwerk ........................................................................................... 9
4.3
Voor- en nadelen faciliteren wifi-netwerk .............................................................................. 9
5
Conclusies en aanbevelingen ........................................................................................................ 14
6
Vervolgstappen.............................................................................................................................. 15
6.1
Noodzakelijke stappen voor een pilot of volledige uitrol wifi-netwerk ................................ 15
6.1.1
Doelgroep(en) bepalen.................................................................................................. 15
6.1.2
Content aanbod en landingspagina borgen .................................................................. 15
6.1.3
Selectieproces leverancier............................................................................................. 16
6.1.4
Contract opdrachtgever en leverancier ........................................................................ 16
Bijlage A: Motie van de Raad 1 juli 2014 ............................................................................................... 18
Bijlage B: Kosten (richtprijs) wifi-netwerk ............................................................................................. 19
Bijlage C: Locatie overzicht wifi-netwerk .............................................................................................. 20
Bijlage D: Voorbeeld opzet functionele uitvraag .................................................................................. 21
Bijlage E: Voorbeeld opzet beoordeling leverancier ............................................................................. 22
Bijlage F: Referentie project publiek wifi .............................................................................................. 23
Bijlage G: Begrippenlijst (alfabetische volgorde) .................................................................................. 24
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
1
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
2
1
Inleiding
De aanwezigheid van internetvoorzieningen in de openbare ruimte wordt door steeds meer mensen
als vanzelfsprekend gezien. Gratis wifi is een middel om inwoners, toeristen, jongeren en ouderen
van informatie te voorzien. Dit wordt onderkend in de in bijlage A opgenomen motie. Communicatie
met verschillende doelgroepen is volgens diezelfde motie de smeerolie van de economie. Daarnaast
is mobiele communicatie, het beschikbaar stellen van apps, een innovatie die niet meer te stoppen
is. Kortom, wifi moet serieus worden genomen in de huidige maatschappij. De gemeente
Steenwijkerland heeft Glasvezel Gemeente daarom gevraagd een rapport op te stellen, zodat de
motie van D66, VVD en CPB van 1 juli 2014 kan worden beantwoord.
In de moties staan de volgende vragen centraal:
1. Welke voor- en nadelen zijn er voor de gemeente Steenwijkerland verbonden aan het
faciliteren van een (gratis) wifi-netwerk?
2. Of en wanneer kan er gestart worden met de uitrol van een wifi-netwerk (eventueel pilot) in
de openbare ruimte?
3. Op welke wijze c.q. onder welke voorwaarden kan de gemeente Steenwijkerland eventueel
middels een pilot, aan de slag met een wifi-netwerk?
In dit rapport1 komen de volgende zaken aan de orde: wat is wifi, hoe wordt wifi door het publiek
ervaren en hoe zit het technisch in elkaar. Daarna gaan we in op de doelgroepen en de verschillende
exploitatiemodellen. Na het theoretisch gedeelte volgt een stappenplan om te komen tot
implementatie van een wifi-netwerk.
Om de vragen uit de motie te kunnen beantwoorden gaan we verder in op de verschillende
doelgroepen van wifi en de daaraan te verbinden exploitatiemodellen. Na de theorie volgt een
aanbeveling om tot een stappenplan te komen voor de implementatie van een (pilot) wifi-netwerk.
Wij gaan er met dit rapport vanuit de vragen uit de motie te hebben beantwoord en geven als
toevoeging aanbevelingen voor een vervolgtraject.
1
Zie referentieproject bijlage F
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
3
2
Management samenvatting
Op basis van een door D66 ingediende motie is er onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van wifi
in de gemeente Steenwijkerland.
De voornaamste uitkomst van het onderzoek is dat er voldoende argumenten zijn om een positief
advies te geven over het opzetten van een pilot met wifi. Wel dienen ook de nadelen te worden
onderzocht, niet in de laatste plaats in betrekking tot het eigenaarschap en de waarborging van de
continuïteit van het wifi-netwerk.
Uit eerdere trajecten is gebleken dat een goede beschikbaarheid c.q. bereik van het wifi-netwerk een
absolute voorwaarde is voor een succesvolle pilot, zonder een juiste dekking of waarborging van
voldoende bereik en capaciteit adviseren wij geen pilot te doen. Die voorwaarde beperkt de keuze
van mogelijke oplossingen. Een tweede voorwaarde is de borging van de content op het netwerk en
de participatie van gebruikers en stakeholders, zoals ook in de motie wordt genoemd. Om hieraan te
voldoen dient er een mogelijkheid te zijn om lokale content aan te kunnen bieden.
Indien er gestart gaat worden met een wifi pilot, dient dit uitvoerig gecommuniceerd te worden om
het gebruik te promoten en te faciliteren. Met het oog op met name toeristische toepassingen is het
aan te bevelen een werkend systeem operationeel te hebben vóór het zomerseizoen van 2015. Zoals
in hoofdstuk 6 beschreven moet dan voor de jaarwisseling een begin zijn gemaakt met de
voorbereidingen. Onder een pilot verstaan wij één deelgebied over een periode van 3 jaar. De
uitwerkingen zijn gebaseerd op Giethoorn, weergegeven in bijlage B.
Voor een pilot in Giethoorn voorzien wij een stappenplan bestaand uit: Een plan van aanpak, plan
van eisen, marktconsultatie en het opzetten van de pilot. Tot op heden is er niet gesproken over een
co-financier, op basis daarvan gaan wij ervanuit dat de pilot gedragen dient te worden door de
gemeente, wel is het advies dit in een eerder stadium meerdere initiatiefnemers bij het realiseren
van Wifi te betrekken. In bijlage B is een kostenindicatie weergegeven, op basis daarvan is er voor de
aanschaf in Steenwijk rekening gehouden met ongeveer €47.000 en een jaarlijkse exploitatielast van
€23.000, hierin wordt geen rekening gehouden met een mogelijke externe proces begeleiding.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
4
3
Wifi
Wifi staat voor iedere vorm van een draadloos Local Area Network. In de volksmond wordt wifi
gezien als een -gratis- toegang tot internet. In dit hoofdstuk wordt het begrip wifi nader toegelicht en
gaan we kort in op de gebruikte techniek.
3.1
Wat is wifi
Zoals eerder opgemerkt, staat wifi bij het grote publiek voor gratis internet. In de praktijk is dat ook
wat de meeste mensen ervaren. Wifi is echter meer dan “gratis” internet alleen.
Wifi is de verzamelnaam geworden voor alle draadloze local area netwerken, alle volgens het IPgeregelde (IP=Internet Protocol) draadloze netwerken. Deze netwerken bevinden zich overal om ons
heen. Er zijn verschillende typen wifi-netwerken en een aantal varianten zullen we hieronder kort
beschrijven.
Open netwerken: een variant waarbij gebruikers zich zonder specifieke wachtwoorden en protocollen
op het netwerk kunnen aanmelden. Dit kunnen zowel betaalde als gratis netwerken zijn. Open
netwerken worden veel in de openbare ruimte toegepast, maar ook bijvoorbeeld in hotels en
horecagelegenheden. De keus om een netwerk betaald of gratis te make, wordt doorgaans bepaald
door de eigenaar van het netwerk.
Gesloten netwerken: netwerken waar op een specifieke manier op ingelogd dient te worden, zoals
bijvoorbeeld een bedrijfsnetwerk. Om daar gebruik van te kunnen maken zijn specifieke password en
login procedures afgesproken. Gesloten netwerken hebben over het algemeen een hoger
beveiligingsniveau dan open netwerken.
Provider netwerken: wifi-netwerken aangeboden door telecomoperators, deze komen zowel in gratis
als in betaalde varianten voor. Ook is het mogelijk dat een abonnement bij een operator recht geeft
op gratis wifi terwijl het netwerk gesloten is voor niet-klanten.
Alle varianten en combinaties van het bovenstaande zijn mogelijk, uiteindelijk blijkt dat gratis wifi
nooit gratis is, er is altijd iemand die de rekening voor het netwerk zal moeten betalen. Dit geldt
zowel voor de investerings- als voor de exploitatielasten van het netwerk.
3.2
Wifi en andere draadloze technieken
Er zijn op het gebied van draadloze communicatie meerdere opties, zoals straalverbindingen. Die
worden meestal gebruikt voor punt-punt verbindingen in plaats van het rondzenden van signaal. Een
ander alternatief zijn satellietverbindingen, maar daar is speciale ontvangstapparatuur voor nodig.
Ten slotte is er het 4G-aanbod van de verschillende telecom operators.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
5
3.2.1
Onderscheidend wifi en 4G
De 4G-netwerken zijn eigendom van commerciële marktpartijen en bieden in tegenstelling tot wifi
geen mogelijkheid tot het toevoegen van lokale identiteit en inhoud. De individuele performance is
afhankelijk van het aantal gelijktijdige gebruikers op een zendmast. Als alle gebruikers gelijktijdig een
beroep doen op de dichtstbijzijnde 4G-mast, wordt de capaciteit over de gebruikers verdeeld en zal
er van het verwachte ‘supersnel internet op je mobiel’ weinig sprake zijn.
3.3
Wifi techniek
Over techniek kunnen boeken worden volgeschreven, in dit hoofdstuk gaan we kort in op de
techniek en de keuzes die moeten worden gemaakt. Als onderzoeksbureau zijn wij van mening dat
een onderbouwing voor de technische keuzes niet mag ontbreken als het gaat om wifi-netwerken.
Kenmerkend voor wifi is het bereik van de zenders/ontvangers, maar ook de relatie tussen vaste- en
wifi-netwerken komt aan de orde.
3.3.1
Algemeen technisch begrip wifi
Binnen een wifi-netwerk vindt informatieoverdracht plaats via radiogolven, ook wel radiofrequentie
straling genoemd. Daarin is wifi niet uniek. Talloze alledaagse toepassingen zoals navigatie in de
auto, AM- en FM-radio uitzendingen of mobiele telefonie maken ook gebruik van radiofrequenties.
Om te voorkomen dat deze toepassingen elkaar in de ether in de weg zitten, wordt er gebruik
gemaakt van toegewezen frequentiegebieden. Zo communiceert navigatieapparatuur binnen een
lager frequentiegebied dan bijvoorbeeld FM-radio of mobiele telefonie. Draadloze 802.11 (vakjargon
voor wifi) netwerken maken gebruik van zeer hoge frequenties, de zogeheten UHF- en SHF-band
(Ultra High resp. Super High Frequency). Wifi-frequenties zijn beschikbaar in een vrije zone in de
frequentieband, er zijn geen licenties nodig om deze apparatuur en dit soort netwerken te
exploiteren.
Voor algemeen internetgebruik zoals het bezoeken van websites en e-mailverkeer is de snelheid van
datadoorvoer bij een frequentie van 2,4 GHz (single band) ruim voldoende. De hogere tweede wififrequentie van 5,8 GHz (dual band) is vooralsnog geen noodzaak. Wanneer een wifi-netwerk te
maken krijgt met verstoring door andere apparatuur of concurrerende wifi-netwerken die ook een
beroep doen op het beperkte aantal beschikbare kanalen, biedt de 5,8 GHz band een oplossing. Een
relevante afweging daarbij is dat laptops, smartphones en andere apparaten dan ook toegerust
moeten zijn voor communicatie op deze frequentie. Dat is nu lang niet altijd het geval.
Uitgaande van een goede dekking en gebruikers met de juiste apparatuur is het van belang om een
wifi-netwerk met minimaal de 2,4 GHz band te implementeren.
3.3.2
Bereik wifi-zenders/ontvangers
Het typisch bereik van een single band wifi-opstelpunt is afhankelijk van de gebruikte antenne
techniek. Er bestaan voor wifi grofweg twee typen antennes: rondstralende antennes en richting
gevoelige antennes. De eerste straalt de informatie rondom uit en heeft een bereik van circa 150
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
6
meter doorsnee. Met het tweede type is het mogelijk informatie tot maximaal 300 meter te
verzenden. Voor beide typen geldt dat deze afstanden een indicatie geven. De lokale situatie,
bomen, bebouwing en dergelijke is in hoge mate van invloed op het bereik van een wifi-opstelpunt.
Uitgaande van het typische bereik van circa 150 meter, heeft Glasvezel Gemeente in bijlage C een
globaal netwerkoverzicht gemaakt. De totale hoeveelheid zenders in de gemeente Steenwijkerland
bedraagt circa 100 stuks.
3.3.3
Draadloze netwerken en vaste breedbandverbindingen
Uit de praktijk van verschillende publieke wifi-netwerken blijkt dat de onderliggende vaste
netwerken een groot effect hebben op de gebruikerservaring met wifi. Als het wifi-netwerk wordt
gerealiseerd op basis van een infrastructuur met een bandbreedte van 40 Mb/s of hoger, hebben
gebruikers geen klachten over de snelheid van het netwerk. Op plaatsen waar in de praktijk een hoge
internetsnelheid (coax, glasvezel en VDSL technieken) niet leverbaar is, worden klachten geuit naar
de lokale gemeenschap over de snelheid van het netwerk.
Het creëren van voldoende bandbreedte in het netwerk is in landelijke en waterrijke gebieden een
groot aandachtspunt voor het succes van een wifi-netwerk.
3.3.4
Kenmerken van verschillende wifi-netwerken
In deze paragraaf gaan we in op de verschillende mogelijkheden die de netwerken bieden. We
beginnen met een eenvoudig wifi-netwerk, het basic model. Dan volgt een wifi-netwerk op basis van
een community model, het community/advanced model en tenslotte beschrijven we een wifinetwerk op basis van het zogenaamde operator model.
Model
basic model
community/advanced model
operator model
internet eigen identiteit lokale marketing verdienmodel eigenaar dekking kernen dekking buitengebied
exclusief
V
X
X
V
V
exclusief
V
V
V
V
V
inclusief
X
X
X
V
X
In bovenstaande tabel vinden we de scores op verschillende kenmerken van een netwerk, de
argumentatie voor deze scores volgt hieronder.
Het basic model: dit levert de gebruiker een wifi-signaal waarmee aan zijn basisbehoeften wordt
voldaan. Het model is in exploitatie en aanschaf meestal goedkoop, de functionaliteiten zijn echter
matig. De mogelijkheden om met dit netwerktype bijvoorbeeld marketingacties of betaalservices te
doen, zijn zeer beperkt en arbeidsintensief. Voor dit model geldt dat de internetontsluiting naast het
wifi-opstelpunt moet worden gerealiseerd. Dekking is afhankelijk van de beschikbaarheid van een
goede internetverbinding. Mocht die bijvoorbeeld in een buitengebied niet aanwezig zijn, dan zijn er
ook specifieke draadloze oplossingen voor te gebruiken. Als laatste kenmerk is de lokale identiteit
prima in te richten met de leverancier van dit type netwerken.
Het community/advanced model: dit geeft de eigenaar van het netwerk mogelijkheden om in
doelgroepen te denken, bijvoorbeeld toeristen of ondernemers, maar ook specifiek voor politie en
brandweer. Verschillende aanbieders leveren dit model inclusief community functionaliteiten en er
zijn ook mogelijkheden om specifieke lokale diensten te laten implementeren. Het voordeel is dat er
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
7
vaak een terugverdienmodel voor de investering en/of de exploitatie kan worden opgezet. De
dekking van dit type wifi-netwerk is identiek aan die van het basic model.
Het operator model: de telecom- of kabeloperators leveren op basis van de beschikbaarheid van
vaste internetverbindingen binnen het eigen netwerk wifi-dekking in een bepaald gebied. In dit
model blijft het wifi-netwerk eigendom van de operator, er wordt enkel een gebruiksvergoeding
betaald. De dekking van dit type netwerken in buitengebied is beperkt. De operators zijn niet echt
ingericht op het mogelijk maken van verdienmodellen, de lokale identiteit is doorgaans te
organiseren met de leverancier.
3.3.5
Indicatie kosten
In bijlage B worden van bovenstaande modellen richtprijzen gegeven op basis van aanschaf en
exploitatie voor 3 jaar. De onderstaande tabel is gebaseerd op bijlage B en dient als samenvatting.
Model
Basic model
Totaal kosten
Totale kosten
aanschaf
Exploitatie
145.000 Euro
10.000 Euro
Opmerking
Beperkte functionaliteit**
Exclusief internet*
Community/advanced model
95.000 Euro
45.000 Euro
Uitgebreide functionaliteit
Exclusief internet
Operator model
25.000 Euro
105.000 Euro
(zeer) beperkt bereik
Inclusief internet
*internet dient apart afgenomen te worden ** zie tabel paragraaf 3.3.4
4
Exploitatie van een wifi-netwerk
De centrale vraag is wie we willen bereiken. Het bepalen van de juiste doelgroep is zowel van belang
voor de keuze van het type wifi-netwerk als voor de keuze van een exploitatiemodel. Alle keuzes
hebben invloed op de uiteindelijke lijst van eisen- en wensen die moeten worden gesteld aan het
wifi-netwerk.
4.1
Doelgroep(en) wifi-netwerk
Wifi-netwerken kennen verschillende doelgroepen, het is goed om vooraf te bepalen welke
doelgroep(en) bereikt moeten worden. Er zijn in Nederland en daarbuiten specifiek wifi-netwerken
voor bijvoorbeeld toeristen en winkelend publiek. Beide doelgroepen hebben een specifieke
informatiebehoefte, de landingspagina van het netwerk dient in deze behoeften te voorzien.
Daarnaast is het misschien nog wel belangrijker dat belanghebbende ondernemers en organisatoren
van evenementen de inhoud van deze landingspagina kunnen aanpassen. De mogelijkheid om zaken
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
8
aan te kunnen passen blijkt één van de doorslaggevende argumenten te zijn voor het succes van een
wifi-netwerk.
Hieronder volgt een korte, waarschijnlijk niet volledige doelgroepenlijst:
 De gemeente: voor communicatie over gemeentelijk beleid, maar mogelijk ook bij de
gemeenteraadsverkiezingen;
 Consumenten: het winkelend publiek dat specifiek wordt benaderd met aanbod van lokale
winkeliers;
 Toeristen: de toerist kan via het wifi-netwerk langs alle bezienswaardigheden worden geleid;
 Evenementenbezoekers: deze bezoekers worden met behulp van het netwerk op de hoogte
gebracht van de specifieke informatie over het evenement, logeeradressen, huisregels;
 Jongeren: met behulp van wifi kan op verschillende plekken een omgeving worden gecreëerd
waar jongeren “vanzelf” naar toe gaan;
 Overige doelgroepen …
Advies is om de doelgroepen vast te stellen en deze met de verschillende leveranciers te delen om te
komen tot een passend wifi-netwerk ontwerp.
4.2
Exploitatiemodellen wifi-netwerk
Het exploitatiemodel is van groot belang, naast een kosten-batenanalyse moet het benodigde budget
bij elkaar worden gezocht. Nut en noodzaak van de wifi-voorziening dient in deze fase goed te
worden belicht. Bij de aanschaf van een wifi-netwerk zijn de eisen en de wensen aan het netwerk van
groot belang, tevens dient een toekomstperspectief te worden gemaakt waarmee een horizon van
drie tot vijf jaar kan worden afgedekt, zowel voor de economische als de technische levensduur van
dit type netwerken.
In de onderstaande tabel zijn een aantal voor- en nadelen van de verschillende modellen benoemd:
Type wifi-netwerk
Basic Model
Dual band
community driven
terugverdien model geintegreerd
eigen start pagina
Roaming
internet verbinding geintegreerd
per jaar opzegbaar
volledig dekkingsgebied
Advanced Model
optioneel
maatwerk
optioneel
maatwerk
Operator Model
standaard
Bovenstaand schema geeft als meest wenselijke netwerk type het Advanced Model, hierin kunnen de
wensen en eisen voor zover nu bekend het beste worden verwerkt.
4.3
Voor- en nadelen faciliteren wifi-netwerk
Voordelen van het faciliteren van een (gratis) wifi-netwerk:
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
9
1. Burgers/inwoners kunnen gebruik maken van een “state of the art” netwerk.
In de ontwerp fase van het wifi-netwerk kunnen verschillende doelgroepen worden benoemd, de
methode waarop het wifi-netwerk zich aan de verschillende doelgroepen presenteert, kan
samen met de leverancier worden bepaald.
2. Gratis wifi voor toeristen biedt meerwaarde.
Uit onderzoek blijkt dat het al of niet aanwezig zijn van gratis wifi voor toeristen een reden is om
een plaats wel of niet te bezoeken. Voor de gemeente Steenwijkerland zijn de toeristen een
belangrijke doelgroep. Het is dan ook van belang om deze doelgroep op de juiste wijze te
faciliteren.
3. Wifi als sociaal bindmiddel.
Elkaar zowel digitaal als fysiek kunnen ontmoeten blijkt een belangrijk aspect in een snel
veranderende wereld, waar vereenzaming en isolatie terugkerende thema’s zijn. Een goed
werkend wifi-netwerk kan een positieve bijdrage leveren om mensen bij elkaar te brengen.
4. Wifi helpt om jongeren te laten blijven participeren in de lokale gemeenschap.
Een van de speerpunten van het gemeentelijk beleid is om jongeren langer te binden aan de
gemeenschap. Wifi maakt het mogelijk om een digitale community te bouwen waarbij jongeren
effectief en doelgericht met elkaar verbonden kunnen worden, bijvoorbeeld op gebied van
cultuur en sport.
5. Wifi als motor voor sociaaleconomische ontwikkelingen.
De gemeente wil investeren in een zo breed mogelijk aanbod voor zowel werkgelegenheid als
verschillende voorzieningen, gecombineerd met een aantrekkelijk woningaanbod. Een wifinetwerk als platform voor breedbandige toegang tot de digitale wereld is een voorziening die
voor veel burgers en bedrijven van groot belang is om elkaar te vinden. Zeker in gebieden waar
een goede internetdekking niet vanzelfsprekend is, biedt een goed opgezet wifi-netwerk
uitkomst.
6. Wifi als extra dienstenplatform voor de gemeente.
De gemeente wil de kwaliteit van de dienstverlening aan burgers en bezoekers op een zo hoog
mogelijk peil brengen. Met de introductie van een door de gemeente gefaciliteerd wifi-netwerk
heeft Steenwijkerland een instrument om daar serieus invulling aan te geven. De gemeentelijke
zorgtaken kunnen bijvoorbeeld via wifi worden gecommuniceerd.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
10
7. Mobiele dienstverlening verbetert met wifi.
In de kenniseconomie wordt ervan uit gegaan dat informatie te allen tijde beschikbaar is, mobiel
of vast, belangrijk is dat er ontsluiting naar het internet is.
8. Wifi faciliteert burgers en bezoekers.
In het openbare leven (particulieren, bedrijven en toeristen) is mobiele dienstverlening niet meer
weg te denken, online zijn is verworden tot een eerste levensbehoefte, dat geldt zowel binnen in
huis, op kantoor als buiten in de openbare ruimte.
9. Snel mobiel internet faciliteert toeristen.
Mobiel internet is vaak traag en voor buitenlandse toeristen zeer kostbaar. De traagheid van het
netwerk heeft vooral te maken met het gelijktijdig aanwezig zijn van veel mobiele apparaten in
een klein gebied. De hoge kosten hebben te maken met de zogenaamde roamingkosten die
telecomoperators berekenen. Een wifi-netwerk kan voor zowel de traagheid als de hoge kosten
bestrijden.
10. Techniek maakt het makkelijk.
Zoals in het rapport is beschreven, zijn goede internetvoorzieningen van groot belang. De
techniek is geen belemmering voor de aanleg van een geschikt wifi-netwerk.
11. Vraag zoekt aanbod.
Het aanbieden van gratis wifi speelt in op de behoefte van mensen om overal online te zijn. Zie
ook statement 8.
12. Wifi als smeerolie.
Communicatie in de breedste zijn van het woord is essentieel voor een goed functionerende
economie. Een wifi-netwerk kan hierin een rol spelen, zeker als de ondernemers(vereniging)
betrokken worden in de opzet en de uitwerking van een wifi-netwerk. Welke doelgroepen zijn
van belang en wat zijn de mogelijke verdienmodellen voor de verschillende doelgroepen.
13. Steenwijkerlandse instellingen beter in beeld.
Niet alleen commerciële organisaties profiteren van wifi, ook de non-profitsector,
maatschappelijke instellingen en verenigingen kunnen zich beter manifesteren via het wifiplatform. Zie statement 12.
14. Steenwijkerland innovatief.
Een openbaar wifi-netwerk verhoogt de dynamische en innovatieve uitstraling van
Steenwijkerland. Het is ook zo dat een plaats waar géén wifi is, wordt gemeden.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
11
15. Wifi verbetert het vestigingsklimaat.
Mensen zijn 24/7 online, een goede infrastructuur is daar een onmisbaar onderdeel van, een
wifi-netwerk kan hiertoe bijdragen. Een goede, snelle infrastructuur draagt bij aan een goed
vestigingsklimaat voor bewoners en ondernemers.
Hieronder zullen wij ingaan op een aantal nadelen, die tegenover de hierboven genoemde voordelen
kunnen worden gesteld.
1. Juridische aspecten eigenaarschap wifi-netwerk.
Telecommunicatie is in Nederland een vrije markt waar een overheid geen invloed mag
uitoefenen. Een wifi-netwerk is een lokaal netwerk, de grenzen zijn impliciet door de ingezette
techniek bepaald tot het maximale bereik van een zender of een netwerk van zenders. Lokale
netwerken zijn voor landelijke dienstaanbieders lastig te bedienen omdat lokale content moeilijk
is in te passen in een landelijk concept. Als een lokale overheid zoals een gemeente eigenaar is
van een netwerk, kan dat worden gezien als een vorm van oneigenlijke concurrentie. Zoals in
hoofdstuk 3 is aangegeven, geldt voor wifi dat deze techniek niet gereguleerd is en daarom vrij is
in te zetten in de openbare ruimte. Als de gemeente bij de opzet van het netwerk ook nog
zorgdraagt voor een geheel open netwerk dat voor iedereen toegankelijk is, kan deze klip
probleemloos worden omzeild. Een nadeel is dus niet de juridische gelijkheid, waar wel de
mogelijke gevraagde uitleg van operators en de noodzakelijke kosten die gemoeid gaan bij het
weerleggen van de situatie.
2. Kosten van een “gratis” wifi-netwerk.
Een gratis-wifi netwerk is nooit gratis. De kosten voor zowel de investering als voor de exploitatie
moeten ergens uit worden betaald. Dit kan vanuit de gemeentelijke bijdragen, maar een
samenwerkingsverband met lokale ondernemers waarbij wifi ook voor commerciële doeleinden
kan worden ingezet, is zeker een optie. Er zijn geen vergelijkbare situaties waarbij er wifi is
uitgerold zonder bijdrage van de lokale overheid of lokale gemeenschap.
3. Geografische gesteldheid van het gebied.
De beoogde gebieden waar met een wifi-netwerk bereik moet worden gerealiseerd, liggen deels
ver buiten de kernen van de verschillende dorpen/steden. Een internetverbinding met voldoende
capaciteit/bandbreedte zal daar voor de nodige uitdagingen zorgen, kortom het is zeer de vraag
of de aanwezig infrastructuur afdoende is. Het is daarom belangrijk om vooraf inzicht te hebben
in de mogelijkheden van internet en wifi. Door marktconsultatie kan een goede inschatting
worden gemaakt van de totale investeringen voor de aanleg van een dekkend netwerk.
4. Beschikbaar zijn van “content”, inhoud van een startpagina.
Content blijkt van cruciaal belang te zijn voor het succes van een wifi-netwerk. Een
uitgebalanceerd content aanbod is van groot belang. De content dient dan ook geborgd te
worden voordat een besluit over een pilot of een daadwerkelijke uitrol kan worden genomen.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
12
Een nadeel hiervan is de vertraging die kan optreden is het proces, voor content dienen er
meerdere aanbieders te zijn voor de in de motie aangegeven speerpunten.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
13
5
Conclusies en aanbevelingen
Conclusie met betrekking tot OF er gestart moet worden:
Op basis van de afwegingen, gebaseerd op de voor- en nadelen genoemd in paragraaf 4.3, kan
worden gestart met een wifi-pilot, waarbij Giethoorn een optie is. Wel dient er op voorhand een
duidelijke keuze te worden gemaakt over de kosten en dan vooral over het dragen van de kosten.
Om teleurstellingen te voorkomen, dient er gezien de locatie van het toeristische gebied in
Giethoorn zoals weergegeven in Bijlage C, extra aandacht te worden besteed aan het waarborgen
van het bereik en de beschikbaarheid van de wifi-verbindingen, concreet dient de randvoorwaarde
breedband aanwezig te zijn, zonder breedband is het een netwerk met zonder, maar zonder
verbinding. Tevens adviseren wij in nauwe samenwerking met de beschreven stakeholders
overeenstemming te bereiken over de verschillende eisen en wensen. Wij adviseren nadrukkelijk
alleen dan over te gaan tot de aanleg als er voldoende draagvlak voor is en er wordt gekozen voor de
hoogste kwaliteit. In binnen- en buitenland zijn verschillende wifi-projecten mislukt omdat niet aan
deze voorwaarden was voldaan.
Conclusie met betrekking tot HOE er gestart moet worden:
In dit rapport is aangeven dat het bepalen van de doelgroepen alsmede het draagvalk onder
ondernemers en/of belangenbehartigers van groot belang is voor een succesvolle introductie en
exploitatie van een wifi-netwerk. Daarnaast is een aantal varianten van verschillende wifi-netwerken
aangegeven, waarvan de meest toegepaste en best passende het Advanced Model is. Dit advies is
gebaseerd op de vragen vanuit de motie voor draagvlak en de noodzaak voor een dekkend en
werkend netwerk. Het Operator Model heeft onvoldoende steunpunten om in de toeristische
gebieden van Giethoorn dekking te bieden.
Wij adviseren een marktconsultatie uit te laten voeren die is gebaseerd op de wensen van de
stakeholders, gevolgd door een pilot in een voor de gemeente relevant gebied. In hoofdstuk 6 is een
vervolg scenario weergegeven.
Conclusie met betrekking tot WANNEER er gestart moet worden:
WANNEER is sterk afhankelijk van de beoogde doelgroep(en). Burgers en lokale ondernemers
hebben belang bij een goede digitale infrastructuur, toeristen willen graag altijd en overal bereik
hebben. De aanleg van het wifi-netwerk moet vanzelfsprekend gereed zijn voor de grote piek in het
toeristenseizoen. Indien er in Giethoorn voor het seizoen 2015 wifi beschikbaar dient te zijn, moet
nog voor de jaarwisseling worden begonnen met de aanleg.
De totale doorlooptijd voor de pilot ligt tussen de 24 en 32 weken:



marktconsulatie: circa 6 tot 8 weken
opzetten pilot: 6 tot 8 weken
installatie volledig netwerk: circa 12 tot 16 weken.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
14
Aanbeveling vanuit dit rapport:
 Uitgaande van een goede dekking en gebruikers met de juiste apparatuur is het van belang
om een wifi-netwerk met minimaal de 2,4 Ghz band te implementeren.
 Het creëren van voldoende bandbreedte in het netwerk is in landelijke en waterrijke
gebieden een groot aandachtspunt voor het slagen van een wifi-netwerk.
 Zo breed mogelijk draagvalk creëren.
6
Vervolgstappen
Concrete antwoorden op de vragen in de motie volgen in de volgende paragraaf. Als eerste gaan we
in op de voor- en nadelen voor de gemeente als deze besluit een wifi-netwerk te gaan faciliteren.
Daarna zal worden ingegaan op de noodzakelijke vervolgstappen, zowel in een pilot als in een
definitieve omgeving. De vervolgstappen dienen onderverdeeld te worden in:
-
6.1
Plan van aanpak; hoe dient de pilot gerealiseerd te worden
Plan van eisen; aan welke eisen dient de pilot te voldoen
Marktconsultatie; is er leverbaar conform plan van eisen
Noodzakelijke stappen voor een pilot of volledige uitrol wifi-netwerk
De noodzakelijke vervolgstappen zijn hieronder weergegeven. Wat betreft de keuze voor een pilot of
een volledige uitrol, is het advies van Glasvezel Gemeente om als eerste een pilot te doen, maar wel
met de beoogd leverancier van het volledige netwerk. Concreet zal dan ook een uitgebreide
marktconsulatie (offerteproces) moeten worden uitgevoerd. Voordat deze consultatie plaatsvindt,
zullen de onderstaande items moeten zijn besproken en in de uitvraag naar de leveranciers moeten
worden meegenomen.
6.1.1
Doelgroep(en) bepalen
De eerste stap is het bepalen van de doelgroep waarvoor het netwerk wordt opgezet, dit kan in een
klein comité worden vormgegeven en begeleiding bij dit proces is mogelijk. Belangrijk is om de
combinatie doelgroep en aanbieders van content voor de doelgroep op één lijn te krijgen. De
uitkomst van deze doelgroepenanalyse zal worden vertaald in een of meer functionele eisen die aan
de leveranciers van wifi-netwerken worden voorgelegd.
6.1.2
Content aanbod en landingspagina borgen
Het succesvol onderhouden en borgen van een wifi-netwerk valt of staat met een goed aanbod van
content; de aangeboden informatie moet actueel zijn. Een goede openingspagina biedt de bezoeker
de informatie waar deze naar op zoek is en biedt de lokale middenstand tegelijk de mogelijkheid om
hun zaak te promoten of evenementen op de pagina te “posten”. Een goede beheerorganisatie voor
de content is dus van wezenlijk belang om de investeringen en de exploitatie te borgen. De inrichting
van een dergelijke organisatie valt buiten de grenzen van dit rapport.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
15
6.1.3
Selectieproces leverancier
Het selectieproces van een leverancier is afhankelijk van de orderwaarde voor een onderhandse
aanbesteding in het geval de gemeente ook opdrachtgever is. Mocht de gemeente ervoor kiezen om
bijvoorbeeld de ondernemersvereniging eigenaar van het netwerk te laten worden, dan dient de
leveranciersselectie via deze organisatie te verlopen. De vormgeving van het selectieproces is dus
afhankelijk van de keuze van de gemeente.
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de methode van uitvragen en de beoordeling van de leveranciers,
wat als aanvullende opdracht door Glasvezel Gemeente worden begeleid.
6.1.3.1 Functionele uitvraag
Functionele uitvraag houdt in dat de functionele eisen en wensen die aan een wifi-netwerk worden
gesteld in een document worden gevat, dat aan verschillende leveranciers kan worden aangeboden.
Voorbeelden van functionele eisen zijn het bereik van een zender in meters of de bescherming tegen
spam en virussen.
De leveranciers zijn vervolgens vrij de techniek naar eigen inzicht in te vullen. Het voordeel van deze
methode is dat de functionele eisen leidend zijn ten opzichte van de techniek. Tevens kan in de eisen
of wensen een aantal scenario’s zoals doelgroep marketing of betalen op afstand worden
meegenomen. In bijlage C is een opzet voor een functionele uitvraag weergegeven.
6.1.3.2 Beoordeling leverancier
De beoordeling van de leveranciers dient aan een aantal aspecten te voldoen, zoals een duidelijke
structuur en een technisch inhoudelijke boordeling van het aanbod. Verder zullen zaken als
oplevering en planning van werkzaamheden alsook de prijs moeten worden beoordeeld.
In het geval van een wifi-netwerk is de mogelijkheid van de leverancier om bij te dragen aan een
verdienmodel voor de opdrachtgever een apart onderdeel dat aandacht in de boordeling vraagt.
Samen geven deze beoordelingspunten een duidelijk beeld van de meest geschikte leverancier. In
bijlage D is een voorbeeld voor een puntensysteem weergegeven.
6.1.4
Contract opdrachtgever en leverancier
Voordat een leverancier kan worden gecontracteerd, zal duidelijk moeten worden wie opdrachtgever
en wie eigenaar van het netwerk gaat worden. De gemeente Steenwijkerland zal die vragen dan ook
als eerste moeten beantwoorden.
De te contracteren leverancier zal in een plan van aanpak de levering, werkzaamheden en een
planning moeten weergeven. De afstemming met alle betrokken partijen is in dit deel van belang. In
de onderhandeling moet de pilotfase worden vastgelegd, die eindigt met een go/no-go voor
voortzetting van het project. Zo kan worden getoetst of aan het opgestelde eisen- en wensenpakket
is voldaan.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
16
Zoals eerder in dit rapport is opgemerkt, is er een aantal partijen dat een direct belang heeft bij een
State of the Art wifi-netwerk. Dat zijn, voor zover we dat op dit moment kunnen overzien:
 Gemeente Steenwijkerland
 Ondernemers (winkeliers, recreatiebedrijven, horeca en anderen)
 Bewonersorganisatie(s)
De contractant van het netwerk is altijd eindverantwoordelijk in deze fase van het project.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
17
Bijlage A: Motie van de Raad 1 juli 2014
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
18
Bijlage B: Kosten (richtprijs) wifi-netwerk
eenvoudig Basic wifi systeem
eenmalige kosten
investering exploitatie
Locaties
aantal opstelpunten
start up kosten per opstelpunt
per opstelpunt per jaar
Steenwijk
10 €
€ 1.400,00 €
85,00
Giethoorn
53 €
€ 1.400,00 €
85,00
Vollenhove
11 €
€ 1.400,00 €
85,00
Blokzijl
13 €
€ 1.400,00 €
85,00
Ossenzijl
7 €
€ 1.400,00 €
85,00
Blauwe Hand
9 €
€ 1.400,00 €
85,00
Totaal
103
totaal investering en 3 jaar exploitatie
totaal bedrag investering
€
14.000,00
€
74.200,00
€
15.400,00
€
18.200,00
€
9.800,00
€
12.600,00
€
144.200,00
per toerist gemiddeld:
Community/advanced wifi
eenmalige kosten
investering exploitatie
Locaties
aantal opstelpunten
start up kosten per opstelpunt
per opstelpunt per jaar
Steenwijk
10 €
€ 900,00 €
420,00
Giethoorn
53 €
€ 900,00 €
420,00
Vollenhove
11 €
€ 900,00 €
420,00
Blokzijl
13 €
€ 900,00 €
420,00
Ossenzijl
7 €
€ 900,00 €
420,00
Blauwe Hand
9 €
€ 900,00 €
420,00
Totaal
103
totaal investering en 3 jaar exploitatie
totaal bedrag investering
€
9.000,00
€
47.700,00
€
9.900,00
€
11.700,00
€
6.300,00
€
8.100,00
€
92.700,00
per toerist gemiddeld:
Operator wifi (Ziggo)
eenmalige kosten
investering exploitatie
Locaties
aantal opstelpunten
start up kosten per opstelpunt
per opstelpunt per jaar
Steenwijk
10 €
1.500,00 € 150,00 €
1.020,00
Giethoorn
53 €
1.500,00 € 150,00 €
1.020,00
Vollenhove
11 €
1.500,00 € 150,00 €
1.020,00
Blokzijl
13 €
1.500,00 € 150,00 €
1.020,00
Ossenzijl
7 €
1.500,00 € 150,00 €
1.020,00
Blauwe Hand
9 €
1.500,00 € 150,00 €
1.020,00
Totaal
103
totaal investering en 3 jaar exploitatie
Let op boevenstaande indicatie zegt NIETS over beschikbaarheid internet ontsluiting
totaal aantal toerisen 3 jaar:
3000000
totaal bedrag investering
€
3.000,00
€
9.450,00
€
3.150,00
€
3.450,00
€
2.550,00
€
2.850,00
€
24.450,00
per toerist gemiddeld:
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
totaal bedrag exploitatie
€
850,00
€
4.505,00
€
935,00
€
1.105,00
€
595,00
€
765,00
€
8.755,00
€
170.465,00
€
0,06
totaal bedrag exploitatie
€
4.200,00
€
22.260,00
€
4.620,00
€
5.460,00
€
2.940,00
€
3.780,00
€
43.260,00
€
222.480,00
€
0,07
totaal bedrag exploitatie
€
10.200,00
€
54.060,00
€
11.220,00
€
13.260,00
€
7.140,00
€
9.180,00
€
105.060,00
€
339.630,00
€
0,11
19
Bijlage C: Locatie overzicht wifi-netwerk
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
20
Bijlage D: Voorbeeld opzet functionele uitvraag
Eisen/wensen t.b.v. gebruiker:
Eisen/wensen t.b.v. bewaking/beheer:
Eisen/wensen t.b.v. service en herstel normen:
Eisen/wensen t.b.v. hardware
Eisen/wensen t.b.v. landingsportaal en content
Eisen/wensen t.b.v. internet ontsluiting
Eisen/wensen t.b.v. verdienmodellen
Eisen/wensen t.b.v. planning
Aanvullende eisen/wensen
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
21
Bijlage E: Voorbeeld opzet beoordeling leverancier
Een voorbeeld voor de beoordeling is hieronder weergegeven:
1. Helderheid en duidelijkheid offerte (max. 10 punten)
2. Technische oplossing(en) tegenover functionele eisen (max. 25 punten)
3. Turn key aanname project, alles via één leverancier, (optioneel incl. Internet ontsluiting)
(max. 15 punten)
4. Mogelijke verdienmodellen (20 punten)
5. Prijs (max. 30 punten)
Totaal maximaal 100 punten.
De leverancier met het hoogste aantal punten wordt uitgenodigd voor een gesprek.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
22
Bijlage F: Referentie project publiek wifi
In dit document wordt kort en krachtig ingegaan op de verschillende aspecten van wifi in de
openbare ruimte, een meer uitgebreide studie hiernaar heeft Glasvezel Gemeente, onder de
merknaam Fryslân Ring, voor de provincie Friesland mogen doen om te komen tot provinciaal beleid.
Het resultaat van dit onderzoek bestaat uit drie onderdelen: 1. Theoretisch kader, 2. Praktisch kader
en 3. Beleid kader en is te vinden op:
http://www.fryslan.nl/15/zoeken/0/10/searchfiles?query=wifi+als+service
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
23
Bijlage G: Begrippenlijst (alfabetische volgorde)
4G
Aanduiding voor de nieuwste generatie mobiele data frequenties. Met 4G kunnen dataoverdrachtsnelheden bereikt worden die beter of gelijk zijn aan de snelheden van xDSL netwerken.
Coax/HFC
Verzamelnaam van de techniek die door de kabelmaatschappijen wordt gebruikt om internet- en
televisiesignalen te transporteren. Dit doen deze partijen via een netwerk dat onder andere bestaat
uit coaxbekabeling.
HFC (Hybride Fiber Coax) is de modernere versie van de kabelmaatschappijen, bij HFC wordt een
combinatie van glasvezel en coaxkabel toegepast. De glasvezelkabel is bij HFC afgewerkt in de
straatkast, vanuit de straatkast wordt coaxkabel naar de gebruiker toegepast.
Op dit moment is de maximale snelheid van een coax/HFC netwerk 150Mb/s download met 15 Mb/s
upload.
Coaxiaalkabel
Kabel die bestaat uit een geleider; over het algemeen een dunne koperen draad, binnen en
geïsoleerd van een andere geleider met een grotere diameter, gewoonlijk een koperen leiding of
gevlochten koper.
Dual band wifi
Een dual band wifi-zender werkt zowel op 2,4 GHz en ook op 5 GHz, volgens de 802.11n normering.
‘Gesloten’ model
Een gesloten model is een model waarbij er enkel toegang tot het wifi-netwerk is, als aan specifieke
voorwaarden is voldaan, zoals betaalde diensten, specifieke passwords of iets dergelijks.
Glasvezel
Verzamelnaam waaronder alle internetverbindingen vallen die als transmissie medium glasvezel
gebruiken. Glasvezel maakt gebruik van lichtpulsen om de data te transporteren. Over glasvezel is de
snelheid van up- en download gelijk, de maximale snelheid is afhankelijk van de aangesloten
apparatuur en kan tot vele Gb/s worden opgevoerd.
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
24
HotSpot(s)
HotSpot is de populaire naam voor een wifi-zender, een HotSpot is de toegang tot het internet.
IEEE 802.11
De vakterm IEEE 802.11 is afkomstig van het Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE),
en om precies te zijn groep 11 van het standaarden comité.
Netwerk Operator
Eigenaar van een telecommunicatie infrastructuur en leverancier van netwerkdiensten over deze
infrastructuur. In Nederland zijn de bekendste partijen KPN, Ziggo, UPC, T-Mobile en Tele2.
Open model
Model waarbij iedereen toegang heeft tot het wifi-netwerk. Er zijn geen beperkingen als het gaat om
betaalde diensten, specifiek password of iets dergelijks.
Single-band wifi
Een Single-band wifi-zender werkt op 2,4Ghz volgens de IEEE 802.11b normering.
Straalverbinding
Verbinding die via een radio signaal twee opstelpunten met elkaar verbindt. Dit is doorgaans een
speciale constructie voor plaatsen waar geen vaste breedbandverbinding kan worden geleverd.
Up- en download snelheid
De snelheid waarmee informatie naar de gebruiker kan worden gehaald (download) of van de
gebruiker worden weggestuurd (upload). Up- en download worden uitgedrukt in Mbps (Megabit per
seconde).
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
25
Wifi
Wifi staat voor iedere vorm van draadloos Local Area Network, in het Engels: Wireless Local Area
Network (WLAN).
Wifi wordt in teksten geschreven2 als wifi, omdat wifi als afkorting tevens een woord is. Het is
toegestaan om een koppelteken te plaatsen in de tekst, als dit de leesbaarheid verhoogt, zoals bij
wifi-netwerk.
xDSL
xDSL is de verzamelnaam voor alle varianten van DSL. DSL is de techniek die in Nederland (met name)
door KPN wordt gebruikt om internetverbindingen te maken over het kopernetwerk waar in het
verleden alleen de telefonie van KPN overheen werd getransporteerd. Op dit moment is de maximale
snelheid op een xDSL netwerk 60Mb/s download met 15 Mb/s upload. De verschillen in up- en
download snelheden zijn groot per type DSL verbinding.
2
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/led-lamp-led-lamp-ledlamp
Rapport wifi toepassing in de openbare ruimte van Steenwijkerland
26