Transcript gratis downloaden - Stripdagen Haarlem

Inkt
Zwart
’14-’18 in strips herdacht
24 mei t/m 22 juni 2014
Gastcurator: Joost Pollmann
Met: Jacques Tardi (FR), Otto Dix (D), Pat Mills en Joe Colquhoun (UK),
Joe Sacco (US), Ivan Petrus Adriaenssens (BE) en Typex (NL)
Lesbrief voor het Voortgezet onderwijs: Geschiedenis en CKV
‘The Great War, July 1, 1916: The First day of the Battle of the Somme’ Joe Sacco
The Great War
Het is dit jaar honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog
begon. De oorlog die met zoveel vreugde werd begroet zou voor
de kerst gedaan zijn. Vier jaar later waren er miljoenen dood.
G
a in het zuiden van
België en het noorden van Frankrijk
van de snelweg af en
je ziet met eigen ogen de littekens. Hier ontaardde het
conflict in een gruwelijke
loopgravenoorlog. De aarde
werd door miljoenen granaten omgewoeld, terwijl de
soldaten steeds weer naar
voren werden gestuurd, telkens weer nieuwe wapens
tegemoet. Vlammenwerpers,
gifgas, tanks en prikkeldraad.
Sommigen werden letterlijk
gek van angst. Wat nu post
traumatic stress syndrome zou
heten, heette toen shell shock.
Soldaten die niet meer durven, worden gefusilleerd.
Nu liggen er eindeloze,
gladgeschoren militaire
begraafplaatsen met rijen
witte kruisen en nog altijd
onbegaanbare gebieden vol
bomkraters. Ga er niet in!
Jaarlijks komen er mensen om
door ontploffende munitie.
In West-Vlaanderen haalt een
vrachtwagentje dagelijks niet
ontplofte munitie op: 250.000
kilo per jaar.
Boek een rondleiding
of volg een workshop
Op aanvraag zijn er rondleidingen en workshops in de tentoonstelling mogelijk. Je maakt kennis
met de tentoonstelling en het
werk van de tekenaars. Je kunt
kiezen uit een workshop striptekenen, fotografie of animatie.
Tijdens de rondleiding geeft de
rondleider een introductie op de
tentoonstelling en er worden een
aantal werken besproken. Na de
rondleiding of workshop kun je
op eigen gelegenheid nog uitgebreid rondkijken in de tentoonstelling. Geef je op bij je docent.
Kijk voor de routebeschrijving, info
en inschrijven op: www.devishal.nl
Strip en horror
STRIP EN PROPAGANDA
Liegen voor de
overwinning
Dagboek van
een soldaat
“Geen krantenverslag, hoe
levendig hun beschrijving,
heeft de oorlog zo voelbaar
voor me gemaakt als jouw
brieven,” schreef Vera Brittain
op 17 april 1915 aan haar verloofde, die sinds enkele weken
aan het westelijk front in
Frankrijk verbleef. Vera’s verloofde was daar in het gezelschap van drie klasgenoten,
allen toen eenentwintig jaar.
Geen van hen overleefde de
oorlog. Ze waren deel van een
verloren generatie.
Het stripboek ‘Afspraak
in Nieuwpoort’ van Ivan
Adriaenssens leest ook als een
verslag. Hierin ontmoeten drie
soldaten elkaar in de loopgraven nadat ze de eerste aanvalsgolf van de Duitsers aan
de IJzer afgeslagen hebben.
Hun legerleiding heeft op het
laatste moment het land onder
water laten lopen. Op
1 november 1914 brengen ze
de dag samen door en spreken
ze af om elkaar exact tien jaar
later te ontmoeten. Tenminste,
als ze de oorlog overleven….
Het verhaal is een persoonlijk verslag van drie totaal
verschillende mannen, maar
ook van de stad Nieuwpoort.
Ook die kende drie levens,
voor, tijdens en na de Eerste
Wereldoorlog.
De Fransman Jacques
Tardi heeft een groot deel
van zijn werk in het teken
gesteld van de soldaat in de
Eerste Wereldoorlog. Hij
beschouwt de oorlogsmachine
als een symbool van machtsmisbruik: de generaals beslissen maar blijven buiten schot,
de soldaten creperen in de
Tijdens de Eerste Wereldoor­
log zijn miljoenen spotprenten
vervaardigd en als ansichtkaart
verstuurd. Een deel hiervan
was bedoeld als propaganda.
Men wilde de vijand belachelijk maken en demoniseren.
Maar veel kaarten waren ook
bedoeld om informatie te ver-
schaffen: televisie en internet
bestonden nog niet.
In het ‘neutrale’ Nederland
werkten tekenaars als Albert
Hahn en Louis Raemaekers
hun visie uit over de politieke
en militaire ontwikkelingen
- Raemaekers was internationaal bekend door zijn contract
‘Loopgravenoorlog’, Jacques Tardi
modder en intussen bloeit de
wapenindustrie.
Loopgravenoorlog (C’etait la
guerre des tranchees) is Tardi’s
bekendste boek. Hij tekent
mannen met de angst in de
ogen die zich in de loopgraven
laten kapotschieten. Darmen
stulpen uit buiken, het land-
schap bestaat louter uit granaattrechters, afgebrande
bomen en prikkeldraad. Tot
voor kort een opmerkelijk
onderwerp voor een striptekenaar, maar vandaag de dag
worden wereldwijd beeldverhalen getekend over historische en actuele onderwerpen. Links: ‘Louis Raemakers, anti-Duitse oorlogsgrafiek’
Boven: ‘Kriegsflugblätter’ uit WO1. Een collectie originele oorlogsgrafiek uit de bibliotheek van Lausanne. M.m.v. Cuno Affolter.
met de Daily Mail en andere
buitenlandse kranten.
De verspreiding van pamfletten was zeer succesvol, door
ze via vliegtuigen uit te zaaien
of met artilleriegranaten vijandelijk gebied in te schieten. Ze
gaven instructies over hoe men
STRIP EN HUMOR
Loopgravenhumor
De belangrijkste Britse stripreeks over
WO1: ‘Charley’s War’ van Pat Mills en Joe
Colquhoun. M.m.v. Paul Gravett.
In de tentoonstelling zie je voorbeelden van zwartgallige loopgravenhumor
in de vorm van de belangrijkste Britse
stripreeks over de Eerste Wereldoorlog:
‘Charley’s War’ van Pat Mills en Joe
Colquhoun. Humor was een manier om in
de diepe ellende te kunnen verder leven.
Een beroemd voorbeeld was het satirische tijdschrift The Wipers Times dat
letterlijk in de loopgraven gemaakt werd.
Daarin was een geliefd middel de terugkerende grap. Wekelijks stonden er klachten
in over de scheur in de kerktoren en de
gaten in het wegdek. Wat wil je als er bij
voortduring gebombardeerd wordt! ‘Wat,
wat!, vraag ik me af, doen onze dorpsoudsten toch door deze situatie zo op haar
beloop te laten?’, vroeg een redacteur
zich af. De ingezonden brieven zouden
niet misstaan op twitter. ‘Ik ben bereid
te zweren dat ik tijdens mijn nachtelijke
‘Wipers Times’
rondzwervingen over de Menenlaan een
koekoek heb gehoord. Ik ben toch zeker
wel de eerste die zulks is overkomen dit
jaar? De Menenlaan was een dodelijk
laantje. Een wandeling zou je zeker niet
overleven en je zou al snel door een sluipschutter op de korrel worden genomen.
Oneindig grappig?: Ten tijde van gifgasaanvallen belichtte het weerbericht de
luchtkwaliteit.
Tijdens de oorlog hebben Britse militairen zeker honderd van dergelijke bladen
en strips gemaakt.
kon vluchten, hoe je een ziekte
kon voorwenden of ze maakten duidelijk dat vrouwen en
meisjes waren overgeleverd
aan de seksuele lusten van de
thuisblijvers. Ook dat is een
succesvolle tactiek om de vijand in verwarring te brengen.
STRIP EN JOURNALISTIEK
Hier nog een kopje?
Stripjournalistiek is in Nederland niet zo
bekend en tekenaars die verslag doen van
de actualiteit kennen wij hier niet zo. Joe
Sacco is een Amerikaanse tekenaar en
oorlogsverslaggever die al twintig jaar oorlogsgebieden bezoekt, zoals de Palestijnse
kampen, Bosnië, Irak en Tsjetsjenië;
hij wordt gezien als een pionier van de
journalistieke striproman. ‘Christmas
with Karadzic, Safe Area Goražde en The
Fixer’ gaan over de burgeroorlog in het
voormalige Joegoslavië. ‘Notes from a
Defeatist’ gaat deels over de aanloop naar
de Golfoorlog.
Sacco besloot iets soortgelijks te doen
met de Slag aan de Somme. Het resultaat, ‘The Great War, July 1, 1916: The
First day of the Battle of the Somme’, is
een in vierentwintig gedeeltes achter
elkaar gevouwen maar uitklapbare panoramatekening, met een totale lengte van
ruim 7 meter. In die meters geeft Sacco
een uiterst gedetailleerd en waarheidsgetrouw getekend beeld van het front
en het verloop van de slag, waar op 1 dag
60.000 Britse soldaten stierven.
Verwerkingsopdrachten
Vertel je
verhaal/recensie
Bezoek de tentoonstelling en schrijf naar
aanleiding van de getoonde werken en
wat er over de tentoonstelling in de pers
verschijnt een kritische bijdrage over de
tentoonstelling in de Vishal. Beschrijf de
werken die je getoond worden. Wat zeggen ze? Vergelijk de keuzes die de kunste-
naars en tekenaars hebben gemaakt. Kijk
goed naar het materiaalgebruik, het formaat, de schaal, de titel. Wat valt je op en
waarin verschillen ze sterk? Beschrijf de
betekenis en sluit af met een waardering.
Wat vind jij van de tentoonstelling?
Vues Stéréoscopiques
Vlak na de na de oorlog kwamen er al snel
toeristen naar de verwoeste gebieden.
Je kunt ze nog vinden in achterafzaaltjes van kleine franse dorpscafés, annex
musea. De ‘Vues Stéréoscopiques’ zijn
kastjes waaraan een slinger zat. Het leken
kijkers, maar het waren bioscoopjes. Na
inworp van een muntje ging je op een
treetje staan, je bracht je ogen voor de
kijksleuf, je draaide aan de slinger en er
ontrolde zich een beeld van de loopgraven. Je kon in het donkere binnenste van
het toestel de omklappende fotokaarten
duidelijk onderscheiden.
Opdracht: maak een filmboekje met
stop-motion. Dit is de techniek waarbij
je frame voor frame een filmpje maakt.
Maak zo’n animatie over de Eerste
Wereldoorlog! Je zet bijvoorbeeld een
stukje klei op tafel, neemt een foto, verandert de klei, neemt nog een foto, verandert
de klei etc. Op deze manier krijg je de suggestie van beweging als je de frames op
normale snelheid achter elkaar afspeelt.
Een stop-motion-filmpje kun je op vele
manieren maken. Op een vel papier kan
iets getekend worden en een fotocamera
(op statief!) legt dit vast. Foto’s achter
elkaar plakken en klaar. Kijk op http://
en.wikipedia.org/wiki/Stopmotion.
Striptekenen
Opdracht: maak een korte strip over
de Eerste Wereldoorlog van 1 pagina.
Techniek en materiaal: Tekenen; potlood,
kleurpotlood en papier (minimaal 25
x32,5 cm en let op gebruik tekenpapier!
Geen kopieerblaadjes). Ter inspiratie:
bekijk het werk van de tekenaars in de
tentoonstelling! Werkwijze: maak een
script door in korte zinnen een verhaal te
vertellen. Elke zin is één tekening, maak
van alle tekeningen samen een mooie
compositie. Introduceer eerst om wie of
wat het gaat, laat deze iets beleven, overkomen of oplossen. Werk naar een hoogtepunt en sluit je verhaal netjes af. Werk
alle tekeningen netjes uit, breng er kleur
in aan (tip! denk bijvoorbeeld aan camouflagekleuren).
Colofon
Meer exemplaren van deze lesbrief zijn aan te vragen bij de Vishal en de Stripdagen.
Deze lesbrief is ontwikkeld in opdracht van de Stripdagen Haarlem door: www.kunsteducatie.net:
Presentatie, advies en begeleiding van projecten voor kunst- en cultuureducatie.
Bronnen: Volkskrant, NRC, Telegraaf.