Transcript Mediawijsheid provincie BB2-2014

MEDIAWIJSHEID>>
Innovatie
KOMT UIT DE PROVINCIE
Het provinciale niveau is al enige tijd behoorlijk actief op het gebied van
mediawijsheid, waarbij opvalt dat de projecten vaak innovatief van aard zijn,
ook in technologisch opzicht. In dit tweede deel van de serie over Mediawijsheid
een aantal voorbeelden hiervan.
Op hun websites is te zien dat alle provinciale serviceorganisaties (PSO’s)
eigen en/of door andere partijen ontwikkelde mediawijsheidproducten
en -diensten aanbieden. Dat aanbod is vooral gericht op de jeugd en
docenten/opvoeders. Voor de jeugd zijn er bijvoorbeeld workshops over
veilig internetten, lessen over cyberpesten en diverse producten, vaak in
spelvorm, om informatievaardigheden te bevorderen. De nadruk ligt op
mediaconsumptie, hoewel er ook activiteiten zijn waarbij kinderen
mediaproducent zijn. Voor ouders zijn er producten om hen te helpen
hun kinderen bij het mediagebruik te begeleiden. Soms wordt
mediawijsheid daarbij gekoppeld aan leesbevordering. Het aanbod voor
docenten bestaat onder meer uit lezingen over mediawijsheid en cursussen, zoals 23 Onderwijsdingen. Daarnaast bieden PSO’s ondersteuning
bij de Bibliotheek op school. Sommige provinciale producten zijn daarin
opgenomen, zoals My Life Story van de Rijnbrink Groep. ‘Dit is een
doorgaande lijn voor de onderbouw van het vmbo, bestaande uit drie
componenten: informatievaardig, mediabewust en mediavaardig’, licht
Iris Meuleman, senior adviseur bij de Rijnbrink Groep, toe.
Het aanbod voor bibliotheekmedewerkers is er vooral op gericht hen bij
te praten over nieuwe snufjes, zoals tablets. Zo heeft de Rijnbrink Groep
een uitgebreid aanbod voor front-officemedewerkers. ‘Gericht op de
kennis en vaardigheden die nodig zijn om digitale klantvragen beter te
beantwoorden’, aldus Meuleman. Cubiss heeft een Meetingpoint
Mediawijsheid ingericht om bibliotheken (en andere partijen) te helpen
bij het begeleiden van burgers naar (meer) mediawijs gedrag en
bibliotheken te adviseren over hoe zij zich kunnen ontwikkelen tot Huis
van de Mediawijsheid. Medewerkers van het Meetingpoint trainen
bibliotheekpersoneel in het gebruik van digitale tools. Ook kunnen ze
ondersteunen bij onderzoek en subsidieaanvragen en bij het (mede)
ontwikkelen van mediawijze (les)producten.
7DINGEN
7Dingen is een cursus mediawijsheid die vooral in Zuid- en NoordHolland door veel bibliotheken wordt aangeboden. Sanneke van der
Meer, consulent mediawijsheid bij de Bibliotheek Kennemerwaard, en
Edo Postma, adviseur sociale media en mediawijsheid van ProBiblio,
bedachten het concept. ‘De cursus laat mensen kennismaken met
10
Bibliotheekblad 2 2014
nieuwe en sociale media’, zegt Postma. ‘Deelnemers gaan aan de slag
met bloggen, maken een startpagina met Symbaloo en passen RSS toe.
Ze maken foto- en videoalbums met Picasa en YouTube en experimenteren
met Facebook, GooglePlus en Twitter. Tussentijds krijgen ze feedback van
de coaches, via e-mails en reacties op hun blogs. Een bijeenkomst wordt
besteed aan “mediawijze kwesties”, zoals vragen rondom privacy en
copyright. In de eindbijeenkomst kijken we naar de traditionele media
en hun online uitingen en naar hoe de bibliotheek zich presenteert via
internet en sociale media.’
De belangstelling voor 7Dingen was vanaf de start, eind 2011, bijzonder
groot, vertelt Van der Meer. ‘We geven de cursus twee keer per jaar aan
30 deelnemers, maar er is een wachtlijst. Deelnemers zijn heel
enthousiast; sommigen worden door de cursus echt van hun angst voor
sociale media afgeholpen.’ ProBiblio overweegt een vervolg op 7Dingen
te maken. ‘Daarin moeten nieuwe ontwikkelingen als Instagram en
Pinterest worden meegenomen’, denkt Van der Meer.
MEDIABAR
De Mediabar is een presentatiemeubel met media-apparaten (tablets,
e-readers, spelcomputers) die bezoekers kunnen uitproberen.
ProBiblio bedacht het concept en ontwikkelt het verder, samen met
Cubiss. Onder andere bibliotheken in Den Haag maken er gebruik van.
Van 2013 t/m 2015 loopt een
pilotperiode waarin alle Brabantse
bibliotheken de Mediabar gratis
kunnen uitproberen. ‘Met iedere
bibliotheek die de Mediabar reserveert, gaan we in gesprek over de
doelen bij het inzetten van de
Mediabar en hoe dit bijdraagt aan de
visie en het beleid van de bibliotheek’,
vertelt projectleider Angelique de
Kort van Cubiss. ‘De medewerkers
worden getraind en de bibliotheken
moeten een overdraagbare activiteit
bedenken rondom de Mediabar.’
In 2013 hebben acht Brabantse bibliotheken de Mediabar in huis
gehad. ‘De jeugd stormde er direct op af, maar volwassenen hadden
schroom of zelfs scepsis’, vertelt David Janssen, mediacoach en
domeinspecialist digitale informatievoorziening in Breda. ‘Sommigen
vroegen zich af of die moderne apparatuur wel bij een bibliotheek past.’
Vanuit het project Salonbibliotheek, waarin de bibliotheek zich richt op
oudere inwoners, zijn er twee bijeenkomsten geweest om deze doelgroep
te laten kennismaken met nieuwe media. Ook waren er twee sessies voor
kinderen. Janssen heeft de Mediabar voor 2014 opnieuw gereserveerd.
In de vestigingen Gemert en Beek en Donk van Bibliotheek de Lage
Beemden werd rondom de Mediabar een ‘drukbezochte en goed gewaardeerde iPad-cursus verzorgd, samen met lokale instanties als Seniorweb
en computeronderwijsclubs’, vertelt Charlotte Tulp, domeinspecialist
volwassenen. ‘Een workshop voor ouders over betrouwbare websites
voor kinderen ging wegens gebrek aan belangstelling niet door. De
lokale omroep, die verslag zou doen, heeft toen maar onze mediacoach
geïnterviewd. Die werd vervolgens door een school gevraagd om daar
een ouderavond over mediawijsheid en betrouwbare websites te
verzorgen. Via een omweg bereikten we de doelgroep dus alsnog.’
Bibliotheek de Lage Beemden wil doorgaan met het introduceren van
nieuwe media-apparatuur bij klanten, ‘maar misschien op iets kleinere
schaal’, zegt Tulp. ‘Want het presentatiemeubel komt niet in elke
vestiging goed tot zijn recht. Je bent immers afhankelijk van de
aansluitpunten voor de apparatuur. We overwegen een iPad en e-reader
bij de balie neer te leggen, zodat klanten ermee kunnen experimenteren
en medewerkers direct vragen kunnen beantwoorden.’
Voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs ontwikkelde Cubiss een
aangepaste Mediabar, die ook aan de Bibliotheek op school wordt
gekoppeld. Tevens is de Mediabar ingezet in de kennisquiz B@ttleweters,
www.bibliotheekblad.nl
DOSSIER
waarbij groepen basisschoolkinderen met behulp van
apparatuur van de Mediabar
kennisvragen beantwoorden. ‘Zo werken ze op een
leuke manier aan hun
informatie-, media- en
debatvaardigheden’,
aldus De Kort.
Het is de bedoeling
dat de B@ttleweters
quiz vanaf 2014 een
vast ingrediënt wordt
van de jaarlijkse Week
van de Mediawijsheid.
MOOC MEDIAWIJSHEID
In de Week van de
Mediawijsheid 2013 lanceerde
Cubiss de eerste Nederlandstalige
niet-universitaire MOOC (Massive
Open Online Course). Deze online cursus
mediawijsheid werd samen met ROC WestBrabant en IT-Workz ontwikkeld om mediacoaches
en mbo-docenten mediawijzer te maken. ‘Deelnemers werken
grotendeels zelfstandig en volgen colleges in de vorm van tekstuele
content en via video’s’, vertelt De Kort. ‘Een speciaal ingericht online
forum dient als klaslokaal, voor discussie over de stof.’ Het eerste thema
was online privacy. Deelnemers konden op elk moment van de dag een
uur lang online college volgen. ‘Daarnaast organiseerden we een
webinar, een Twitterchat en een fysieke bijeenkomst’, vertelt De Kort.
‘Zo’n 220 deelnemers hebben meegedaan.’
Voor 2014 staan drie nieuwe MOOC’s rond mediawijsheid op de rol.
‘Door alle positieve reacties merkten we dat het thema online privacy
aansloeg, evenals het online leren. Er was veel interactie tussen de
deelnemers’, zegt De Kort. ‘Het aantal “views” liep elke dag omhoog.’
MAKERSPLAATSEN
Diverse PSO’s en bibliotheken verdiepen zich momenteel in de vraag of
‘makersplaatsen’ en/of ‘FabLabs’ bij bibliotheken passen, als instrumenten om mediawijsheid te bevorderen. Jeroen van Beijnen, adviseur
ICT bij Cubiss, zegt dat dat vooral afhangt van de rolopvatting van de
bibliotheek. ‘Van oudsher informeren bibliotheken mensen en helpen zij
hun publiek om kennis op te bouwen. Een makersplaats gaat een stap
verder. Daarin ontwikkel je zelf kennis en deel je je bevindingen,
bijvoorbeeld via internet en sociale media.’ In makersplaatsen komen
meestal mensen bijeen met belangstelling voor technologie, digitale
ontwikkelingen en wetenschap, maar dat hoeft niet per se. ‘Ook de
Leeszaal Rotterdam-West kan als een makersplaats worden beschouwd,
omdat er mensen met een gedeelde belangstelling bijeenkomen.’
Een FabLab is een bepaald type makersplaats: een hightech productieplek
waar producten worden vervaardigd op basis van digitale ontwerpen.
Mensen kunnen er hun creatieve ideeën en concepten uitwerken tot
prototypes met behulp van 3D-printers, 3D-scanners, vinylsnijders en
Bibliotheekblad 2 2014
11
MEDIAWIJSHEID<<
CO-CREATIE
Veel mediawijze producten en activiteiten van de PSO’s zijn
ontstaan in co-creatie met lokale bibliotheken of andere partners.
• Boekenbabbels
‘Door het samen te doen, leer je van elkaar, kun je makkelijker subsidiebronnen aanboren en een project eenvoudiger uitrollen’, zegt jeugdbibliothecaris Karen Bertrams van ProBiblio. ‘Zo begon het project
Boekenbabbels, waarin kinderen elkaar online leestips geven, bij de TU
Delft en DOK Delft. Het werd het geadopteerd en ontwikkeld door
ProBiblio, met subsidie van Stichting Lezen. Het wordt eerst ingeplugd
in Boekenzoeker.org en later in de landelijke digitale infrastructuur.’
• Upload Cinema Junior
Bertrams: ‘Samen met Cinekid hebben we - met subsidie van SNS
Reaal - het project Upload Cinema Junior ontwikkeld, waarbij kinderen
leuke filmpjes zoeken op YouTube, deze bij elkaar brengen en er een
langere film van maken. Tien bibliotheken deden mee. De film is in
vijftien bioscopen vertoond en besproken in het Jeugdjournaal.’ Dit
initiatief kwam voort uit de Club Jong Mediatalent (opgericht in 2011):
laserscanners. Om jezelf een FabLab te mogen noemen, moet je
gecertificeerd zijn door Stichting FabLab Benelux.
DIGILAB
In 2013 deed Cubiss, samen met Brabantse bibliotheken, verkennend
onderzoek naar makersplaatsen. ‘We hebben gesprekken gevoerd met
de bibliotheken in Eindhoven, Den Bosch en Tilburg’, zegt Van Beijnen.
‘De Bibliotheek Tilburg Centrum heeft inmiddels een volgende stap
gezet: op 9 november werd daar een Digilab geopend.’ Dat is een
multimediaal plein met een 3D-printer, diverse e-readers, tablets,
laptops, televisies en smartphones, een speciale ‘Apple-afdeling’ en voor
peuters en kleuters een boek-O-matic. Zowel leden als niet-leden
experimenteren er met nieuwe digitale media en software, zoals
Photoshop en InDesign. ‘We willen mensen niet alleen leren hoe de
apparaten werken, maar ook hoe ze die kunnen toepassen’, zegt
Pieternel Thijssen, hoofd innovatie van de Bibliotheek Midden-Brabant.
‘Alle experimenten zijn te volgen via een groot touchscreen.’
In het voorbereidingstraject werd onder meer samengewerkt met
FabLab013, dat de 3D-printers bouwde. ‘FabLabmedewerkers zijn eens
per week in de bibliotheek om vragen te beantwoorden en te laten zien
hoe 3D-printen werkt’, zegt Thijssen. ‘Ook gaan ze workshops en
cursussen geven. Verder zijn studenten van de minor Transmedial
Storytelling van Fontys Hogeschool erbij betrokken en ook Seniorweb.’
Het Digilab werd ‘stevig gesponsord’ door Saturn Mediamarkt.
FRYSKLAB
Cubiss en de Bibliotheek Midden-Brabant denken ook na over mobiele
makersplaatsen, die ingezet kunnen worden om bijvoorbeeld scholen te
bezoeken. In Friesland is men hier al verder mee en heeft Bibliotheekservice
Fryslân (BSF) het FryskLab ontwikkeld: het eerste mobiele
bibliotheekFabLab van Nederland. Daartoe is een bibliobus omgebouwd
en ingericht met computergestuurde gereedschappen, waarmee
gebruikers hun ideeën kunnen realiseren in de vorm van prototypes.
12
Bibliotheekblad 1 2014
een platform om energieke mediawijze initiatieven uit de praktijk
verder te ontwikkelen, samen met andere branches.
• boek-O-matic
In deze workshop verzinnen kinderen hun eigen verhaal met behulp
van voorgedrukte verhaalelementen, die ze in zelfgekozen volgorde op
stroken papier plakken. ‘Die stroken worden gefilmd met een tablet,
terwijl het kind zijn verhaal vertelt bij de plaatjes’, aldus mediacoach
Melissa Prins van de Bibliotheek ZHZO. ‘Via een speciaal kanaal op
YouTube wordt het filmpje geüpload. Wij verzorgen de workshop regelmatig; kinderen vinden het super leuk!’ De boek-O-matic is ontwikkeld
door ProBiblio en wordt door achttien bibliotheken gebruikt; er zijn
honderden verhalen gepubliceerd.
• Biebguerrilla
Andere projecten komen moeizamer van de grond. Zoals Biebguerrilla
(2010) van ProBiblio en de Bibliotheek ZHZO. Bertrams: ‘Het idee was
dat brugklassers zelf acties zouden bedenken en uitvoeren om de
bibliotheek positief voor het voetlicht te brengen. Bijvoorbeeld
flashmobs in winkelcentra. Het project is maar door enkele bibliotheken opgepikt. Het loslaten van de eigen regie, in combinatie met de
doelgroep jongeren, blijkt moeilijk voor menig bibliothecaris.’
BSF wil in een pilot van drie jaar
onderzoeken hoe de inzet van een
mobiel FabLab bijdraagt aan de
creatieve, technische en ondernemende vaardigheden van kinderen
en jongeren. Het project is mede
mogelijk gemaakt door de gemeente
Leeuwarden en de provincie Fryslân.
‘Met FryskLab willen we de jeugd
warm maken voor techniek en technologie. We willen jongeren in contact
brengen met nieuwe mogelijkheden
en hun “21ste eeuwse vaardigheden”
trainen, zoals samenwerken, delen,
ondernemerschap, probleemoplossend vermogen. Verder willen we
lessen maken rond de thema’s waarmee Fryslân zich profileert: duurzame
energie, watertechnologie, ambachtelijkheid’, vertelt initiatiefnemer
Jeroen de Boer, domeinspecialist nieuwe media. ‘Het uiteindelijk doel is
de economische versterking van Fryslân.’ Volgens hem worden jongeren
in een FabLab mediawijs door te doen en te ervaren. ‘We gaan leerlingen
ook uitdagen na te denken over mediawijsheidvraagstukken rondom
privacy en auteursrecht. Waarom mag je van een fabrikant bijvoorbeeld
niet je smartphone uit elkaar halen? Wat gebeurt er als je het wel doet?
En als je de kennis van hoe het apparaat werkt wereldkundig maakt?’
Op 18 december 2013 heeft het FryskLab de officiële status van FabLab
gekregen van Stichting FabLab Benelux (zie het bericht van 20 december
2013 op Bibliotheekblad.nl).
Een dossier over mediawijsheid staat op www.bibliotheekblad.nl
TEKST: FEMKE VAN DEN BERG
TEKENING: ROEL SEIDELL; FOTO’S: CUBISS, BIBLIOTHEEKSERVICE FRYSLÂN