Transcript oeverafwerking-van-de-vaarten-in-flevoland

.
.
1.'
a.
N o t i t i e TxP 21-2-1979
,a?%
\.
O e v e r a f w e r k i n g van de
T-'-l
.
taolca 30'1
kljkswaterstaat
directie I.lselmee-p~bied
b1td101i ~esk
aartepofi.Zb'Kvoland Zuid
8 2 3 AP Lo!vstad
18
I
bx
A a n l e i d i n g om t e komen t o t e e n a n d e r e oeve:afwerking,
den t o t
heden g e b r u i k e l i j k , waren de h i e r o n d e r genoemde p u n t e n :
\
8q451)
:, I.Door
de a f d e l i n g R e c r e a t i e van d e R i j k s d i e n s t v o o r d e
IJsselmeerpolders is een nota opgesteld over:
'
De
l a n d s c h a p p e l i j k e , r e c r e a t i e v e e n b i o l o g i s c h e waarde
van de k a n a l e n i n Z u i d e l i j k
2.
Flevoland'.
E i n d 1975 i s n a a r a a n l e i d i n g van v r a g e n i n de Tweede
Kamer i n z a k e h e t v e r d r i n k e n van d i e r e n i n de v a a r t e n
van F l e v o l a n d - Z u i d d o o r de d i r e c t i e F a u n a b e h e e r van
h e t M i n i s t e r i e van Landbouw e n V i s s e r i j a a n g e d r o n g e n
op m a a t r e g e l e n t e r voorkoming h i e r v a n .
3. De hoge k o s t e n van d e t o t h e d e n t o e g e p a s t e c o n s t r u c t i e s .
T o t nu t o e z i j n i n de Hoge V a a r t twee t y p e n o e v e r v o o r z i e n i n g e n
toegepast.
a. b e t o n n e n damwand z o n d e r v e r a n k e r i n g en
b.
a z o b 6 damwand met v e r a n k e r i n g .
V o l g e n s h e t r a p p o r t ' E r v a r i n g e n met t a l u d b e k l e d i n g e n d e e l 11'
van h e t Centrum v o o r Onderzoek
,
W a t e r k e r i n g e n z i j n damwanden
v o o r d i t t y p e s c h e e p v a a r t k a n a a l i n N e d e r l a n d t o t h e d e n de
meest g e b r u i k t e c o n s t r u c t i e .
De c o n s t r u c t i e met v e r a n k e r i n g b l i j k t h e t b e s t e t e voldoen.
Ook i s e l d e r s i n den l a n d e v e e l g e b r u i k gemaakt van s t e e n b e s t o r t i n g o p f i l t e r d o e k en/of
kraagstukken.
Het g e w i c h t van
d e b e s t o r t i n g v a r i e e r t van 200 t o t 500 kg/m2 a f h a n k e l i j k van
d e i n t e n s i t e i t van h e t s c h e c p v a a r t v e r k e e r en de g r o o t t e e n
h e t motorvermogen van de v e r s c h i l l e n d e t y p e s c h e p e n en d e
daardoor veroorzankte haalgolven.
De h i e r b o v e n genoemde c o n s t r u c t i e s v o l d o e n n i e t a a n d e e i s e n
e n wensen g e s t e l d o n d e r de p u n t e n 1 en 2.
De c o n s t r u c t i e met
s t e e n b e s t o r t i n g h e e f t v o l g e n s h e t r a p p o r t van h e t C.O.V.
na-
b i j woonkernen nog de n a d e l e n van v e r n i e l i n g d o o r de jeugd;
b o v e n d i e n worden h e t v e r z a m e l p l a a t s e n van v u i l .
Oo'k z a l j a a r -
l i j k s b e t r e k k e l i j k v e e l onderhoud g e p l e e g d moeten worden.
De
k o s t e n van ~ e n o e r n d ec o n s t r u c t i e s b e d r a g e n op h e t h u i d i g e p r i j s
p e i l ca.
f 300,--
p e r strekkende meter oevervoorziening.
Gezocht is naar andere constructies welke mogelijk we1
aan de gestelde eisen voldoen.
Enige jaren geleden is een proefvak aangelegd, waarbij,
mede met het oog op een vergroting van de waterberging,
aan &En zijde van het kanaal een dertig meter brede berm
op ca. 0,30 m beneden polderpeil werd gegraven.
De bedoeling was, door het inplanten van riet op deze brede
berm, een oevervoorziening achterwege te kunnen laten. Inplanten van riet bleek zondermeer niet mogelijk. De haalgolven van de schepen zogen het plantgoed uit de grond.
Uit peilingen bleek dat ontgrondingen zich voordeden op de
overgang van berm naar vaargeul. Volgens het C.O.bl.
heeft
duikeronderzoek bij enige rietkragen in een uitwateringskanaal uitgewezen, dat onder de rietwortels ondermijning
optrad. Overigens zijn rietkragen een uitstekende verblijfplaats voor muskusratten, h e t ~ e e nook niet aan te
bevelen is.
Uit deze proef is we1 gebleken, dat men oeverbeschermingen
niet achterwege kan laten, daar P i j zeer geringe scheepvaart reeds ontgrondingen optreden.
In de handel zijn momenteel een aantal producten, welke
vrijwel aan de gestelde eisen kunnen voldoen.
Deze worden alle in de vorm van 'matten' aangebracht, waarmee een vloeiende overgang van onderwaterbeloop naar berm
kan worden gemaakt.
Deze matten zijn zo flexibel, dat ze ongelijkmatige zettingen
kunnen opvangen en hebben een zodanig grote filterwerking,.
dat door de waterbeweging geen overdrukken onder deze matten
kunnen ontstaxn.
Zowel boven als onder water knn plantengroei ontstaan of aangebracht worden.
Het materiaal heeft geen scherpe kanten en is dus geschikt
voor recreatievaart, sportvissers etc. en biedt te water
geraakt wild gelegenheid om gernakkelijk op de wal te komen.
De toepassing van dit materia:,l, dat zoveel mogelijk op ongeroerde grond gelegd zal moeten worden, zal we1 tot gevolg.
hebben, dat het vaartprofiel groter zal worden dan het
theoretisch vereiste profiel.
Met t o e p a s s i n g van damwand kan h e t t h e o r e t i s c h p r o f i e l
we1 b e n a d e r d worden.
Een n a d e e l van h e t g r o t e r e p r o f i e l is v e r l i e s van g r o n d ,
h e t voordeel is een g r o t e r e waterberging en een lands c h a p p e l i j k a a n t r e k k e l i j k e r beeld.
U i t p e i l i n g e n i s g e b l e k e n d a t beneden e e n w a t e r d i e p t e van
7.30 m g e e n o n t g r o n d i n g i n d e v a a r t e n meer voorkomt.
De
m a t t e n z u l l e n d u s g e l e e d moeten worden met d e o n d e r k a n t
op e e n d i e p t e van ca.
1.50 m o n d e r p o l d e r p e i l .
De h i e r v o o r i n a a n m e r k i n g komende t y p e m a t t e n z i j n :
a.
matten van T e r r a f i x b l o k k e n
D i t z i j n g e p r o f i l e e r d e b e t o n e l e m e n t e n , welke d.m.v.
e d e l s t a a l d r a d e n t o t m a t t e n van d i v e r s e a f m e t i n g e n
kunnen worden s a m e n g e s t e l d . Onder d e z e m a t t e n wordt
een f i l t e r d o e k aangebracht.
De k o s t e n , i n k l u s i e f
l e v e r e n , a a n b r e n g e n en grondwerk b e d r a g e n ca.
f 250,--
p e r s t r e k k e n d e meter oever.
Het g e w i c h t i s ca.
b.
160 kg/m 2
.
Gobimatten
Deze m a t t e n b e s t a a n u i t g e p r o f i l e e r d e b e t o n s t e n e n
b e v e s t i g d a a n f i l t e r d o e k door h e t i n b e t o n n e r e n
van h i e r o p a a n g e b r a c h t e l u s j e s .
De k o s t e n , i n k l .
l e v e r e n , a n n b r e n g e n e n grondwerk, b e d r a g e n ca.
f 220,--
p e r s t r e k k e n d e meter oever.
2
Het g e w i c h t i s c a . 150 kg/m
c.
.
Enkamat
Deze mat b e s t a a t u i t e e n polyamide w e e f s e l g e v u l d
met d o o r b i t u m e n omhulde f i j n e s p l i t .
De k o s t e n , i n k l .
bedragen ca.
l e v e r e n , a a n b r e n g e n en g r o n d w e r k ,
f 300,--
p e r s t r e k k e n d e meter oever.
De maximale d i k t e van de mat i s 0 . 0 4
2
w i c h t van s l e c h t s 40 kg/m
.
m met e e n ge-
H e t C.O.W.
g e e f t i n h a a r r a p p o r t a a n , d a t i n k a n a l e n van d i t
t y p e , waar n l f i o e v e r b e s c h e r m i n ~e e n s t e e n b e s t o r t i n g i s t o e g e p a s t , h e t gewicht h i e r v a n ca.
200 kg/m2
bedraagt.
H i e r u i t zou d e c o n c l u s i e g e t r o k k e n kunnen worden, d a t b i j h e t
t o e p a s s e n van m a t t e n e e n g e w i c h t van 1 0 0
d 1 5 0 kg/m2 v o l d o e n d e
z a l moeten z i j n .
De v e r w a c h t i n g i s d a n ook, d a t de t o e t e p a s s e n E n k a n a t we1 t e
l i c h t z a l blijken.
V e r d e r k a n n o g worden o p g e m e r k t , d a t u i t o n d e r z o e k i n g e n i s
gebleken, d a t een onder- e n bovenwater f l o r a en fauna z i c h
b e t e r k a n o n t w i k k e l e n o p c e m e n t b e t o n d a n op a s f a l t .
L e l y s t a d , 21 f e b r u a r i 1979.
. ..1
BIJLAGE 1
1)E LANDSCHAPPELIJKE, RECREATIEVE EN BIOLOCISCHE WAARDE
VAN DE KANALEN IN ZUIDELIJK FLEVOLAND
.P
I.
Ten geleide
'
L.
De inrichting van de Flevdpolders wordt niet alleen meer bepaald
door de eisen van wonen, werken
verkeer maar ook her scheppen van . .
een aantrekkelijk landschap, recreatiemogelijkheden in de ruimste zin
van-het woord en een zo groat mogelijke, hiologische rijkdom spelen
een grate rol.
In dit verband is l~etzinvol, om de functies van de' kanalen en
kanaaloevers na te gaan. Dc diverse visplnatsen en beplantingsstroken .
lengs de kanalen in Oostelijk Flevoland geven a1 aan, dat cen kanaal niet
alleen ren zlriver technische func-tie hoeft te hebben. Wat dat betreft
liggeti in Zuidelijk Flevoland, waarvan de inrichting nog niet definitief
is, vele mogelijkheden open. Dit werkdocument is bedoeld om te komen tot
een overall-plan voor de nog niet afgewerkte kanaaloevers in Zuidelij'k
Flevoland.
Functies van de kanalen
De primaire functies van de kanalen, waarop de dimensionering is
bepaald, zijn:
.
waterafvoer,
vaarweg voor de beroepsscheepvaart.
Daarnaast hebben de kanalen evenals de tochten en de sloten een
vsterbergende functie. omdat niet alle overtollige neerslag direct door
de gemalen uitgeslagen kan worden.
. .
Als toegevoegde functies kunnen genoemd worden:
landschapsverrijking.
recrcnt iegehicd.
.
.
natuurterrein.
3.
L~ndschappelijkefunct ie
..
Zoals elk stuk oppervlaktewater betekenen ook de kanalen een verrijking van het landschap, vooral in de grootschalige polders met relatief weinig varinties. Door afwisselende taluds, kanaalverbredingen,
vurschillende wijzen van oeverafwerking en het aanbrengen van passende
beplanting wordt de landschappelijke functie van de kanalen nog versterkt.
- .
4.
Hecreatieve functie
Ook voor recreatieve doelcinden lcnen de kanalen zich goed. De
overgangszone land - wa'tcr blijkt steeds cen grate aantrekkingskrocht
te hebben. Hct loont daartm zeker de m ~ ~ e i ten
e de kosten om inrichtingsmaatregelen hierop of te stemmen.
Bij de gedachtenbepnling over de te nemen maatregelen kunnen de
volgende recrestirve functies onderscheiden vorden:
wntersportjiebied.
lig- en kijkoever,
visplsats,
recreatieverkeer langs de oevers.
..
I
.
... .
.
-.
.- 2. -
.
'
!
.
'.
.
6.
.
I,
i
'
b
,
1
..
I
7
4.1.
Warerseowrgebjed
i.
..
.,u
7.
In het verleden is al.vaker aandacht besteed aan de potentizle
geschiktheid van de kanalen als alternatieve route voor de recreatievaart tussen het Hollands-Utrechts merengebied en de watersportgebieden
in Friesland en Noord-West-Overijssel.
lh deze vaarroute zinvoller en aantrekkelijker te maken, dienen
een aantal rnaatiegelen genomen $n voorwaarden gesteld te worden. Door
de uitvoering ervan kunnen de kanalen van Flevoland ook als op zichzelf-.
staand watrrsportgebied meer betekenis krijgen. Vooral in de omgeving
. van de toekomstige stad Almere is dat erg aantrekkelijk.
Tijdens de afgelopen Hiswa-:entoonstelling kon. op grand van vragen '
van de bezoekers aan de R.1J.P.-stand, ai een toenemende belnngstelling
grconst~teerd worden voor de polderkanalen als vaargebied.
Het programma van eisen luidt als volgt:
de beroepsscheepvaart mag zo min mogelijk gehinderd worden,
verruiming van de bedieningstijden van bruggen en sluizen.
kunstwerken zodaniguitvoeren. dat belemering van de doorvaart (vooral
van belang voor zeilboten) zoveel mogelijk vermeden wordt,
aanleggelegenlieden (eventueel met .overnachtingsmogelijkheid op de wal)
buiten .het..eigenlijkedoorvaartprofiel, bij voorkeur in uitmondingen
van tochten,
voldoende waterdiepce,
plantselijke verbreding, ook over grotere lengten. zodat zcilboten nog
kunnen laveren (minimaal 75.-100 m).
Een enkele verbreding zou bruikbaar moeten zijn voor roeiwedstrijden;
de vereiste afmetingen hiervoor zijn: 3500 x 120 m).
wachtgelegenhedenbij sluizen en (beweegbare) bruggen.
oeverbeschermingen, die zo min mogelijk kans op beschadiging bieden en
anderzijds geen gelegenheid geven tot afmeren (behalve op plaatsen waar
zulks geprojecteerd is).
afvisseling in oeverbegroeiing en gebruik en toepassing van verschillende
taluds.
duidelijke tracering en routemarkering van de vaarwegen.
4.2. -Lig------en kijkocver
------
... ..
De waarde van de oevers als parkachtig gebied hangt grotendeels
samen met de landschappelijke aankledinp.
Verder zijn nog van belang:
maximale beschuttingen bezonning,
gevaarloze en geleidelijke overgang van land naar water.
.
Zeals in Oostclijk Flevoland 31 geblcken is. vormcn de kanalen
cen uitstckende basis vonr l~etaanleggen 'van visgelegenhedrn in nl le
dcnkbare vnriEtriten. Enkelc algemene r;lndvoorw;larden zijn:
situering op cen zuidelijke of westelijkc oever,
loopruimtc langs het water met voldocnde drooglegging.
steil onderwatertalud, opdat binnen hengelafstand v o l d ~ ~ n dwaterdiepte
e
(ca. 1.5 m) beschikbaar is.
deugdelijkc opt--.rhcschermingom heschadiging van hct talud te voorkomen.
bep1;inting p l .tsclijk tot aan de vaterlijn door laten lopcn om beschutting ce bieden en eentonigheid (vooral van belang bij langgerekte oevers)
te vermijdcn.
zonrring asnbrcngen van intensieve (familie-)visplaatsen tot extensieve
visorvers.
. b
.
.
.,=I
: 14
j
.
.
1
i
op enkele goed bereikbare ploatnen dienenvoorzieningen voor minder
valide vissers aangebracht te vorden. ,
.
~ e d c e l t e l i j kis het aanbreng'en van paden lings de oevers - zowel
voor wandelaars, fietsers als gemotoriseerd verkeer
een noodzaak
voor de ontsluiting van visplaatsen en lig- en kijkoevers (4.2. en 4 . 3 . ) :
Aan d e andere kant betekent:de tracering van recreatieve routes
langs de waterkant een verhoging van d e aantrckkelijkheid van wandelen
(brom)fietsen en autorijden als op zicl~relf staande; recreatirve acti-.
viteiten. T e denken valt bijv. aan het Flevospoor. poldertrippertjes
en f levoroute:
Bij de nnnleg van paden langs de waterkant dienen de volgende
puntcn in t~cl~tjicnomen te worden:
v,,ldornde drooglegging V;III'\act cunet (cn. I m boven / waterpvi I ) ,
taludver'flauwingen voor een z o groot mogelijke belevenis van zowel
land als water.
b r e e d t e v a n dr verharding en bermen mo.eten'voldoende zijn voor een. z o
groot mogelijke veiligheid.
langgerekte eentonige stukken vermijden door variabel; afstand tot het
.water en wisselendebeplanting en oeverafwerking..
-
5.
!
Biologische functie
'1
Hoewel momenteel het natuurbehoud c.q. het scheppen van nieuwe
biotopen voor diverse levensvormen in de Flevopolders a1 ruimschoots'
aandacht krijgt, verdient het zeker aanbeveling om ook d e functie van
de kanalen e n oevers als I,natuurgebiedjesW te accepteren en te accen. .
tueren.
We kunnen dit 0.m. als volgt vertalen:
kanaalverbredingen met ondiepe gedeelten geven meer paaimogelijkheden
voor vissen.
riet- en biezenbegroeiing geeft meer vluchtgelegenheid voor vissen.
brede oeverstioken met verwilderde beplanting en betrekkelijk weinig
menselijke activiteiten (geen akkerbouw Lot aan de insteek van het
konaal.en geen intensieve recreatievormen langs de oevers)-kunnen
dienst doen els broed-, fourage- en rustgebied voor d e overige fauna,
natuurlijke, onafgewerkte oevers geven meer overlevingskansen voor te
water geraakt c.'~. overstekend wild,
natte. I,alf-natte c n drogc plasbermen in open verbinding met het
kanaal vormen een uitrtekende basis voor een zo groot mogelijke, biologischc differentiatie.
Gesteld knn worden, dat elke afwijking t.0.v. de bestaande oever;
afwerking van gunstige invloed is op de biologische rijkdom van de
polder.
In dit verbbnd dient gewezen te worden op de kanaalverbreding langs
d e Hogr Vaart in set3tie KZ waar ecn aanzet gegeven is tot bescherming
van het talud op vrij goedkope wijze en in combinatie hiermee tot d e
ontwikkeling van een biologisch aantrekkelijk milieu. Door d e b r e d e r e
plasbcnn is ook het waterbergend.vermogen groter.
6.
Tc volgcn beleid inzake de verdere afwerking
Uit her bovenstoande blijkt, dat aan de kanaaloevers een veelzijd i g a bctekenis gegeven kan worden. De tot op heden gebruikelijke wijze
vnn oevcrafwcrking: betonnen damwandplanken, smalle plasbenn e n steile
toluds. biedt cchter weinig perspecti~f als aanzet voor bovengenoemde
ontwikkelingen.
i
1
I
.
I
II
i
.
!.i
j
i
!
.1
i!
t
i
I n d i e n d e meewoudige f u n c t i e van d e o e v e r s erkend wordt, z u l l e n .
ook v e r s c h i l l e n d e vormen van oeverafwerking g e a c c e p t e e r d moeten worden..
Op d e b i j l a g e (83-139757) z i j n h i e w a n e n k e l e voorbeelden gegeven.
t e r w i j l h e t v e r d e r gewenst i s , d a t bepqalde o e v e r g e d e e l t e n n l . d i e
l a n g s d e h u i d i g e , s p o n r a n e wilgenbossen n i e t v e r d e r a f g e v e r k t vorden.
Voor d e Hoge V a a r t i s , mede op grond van h e t l a n d s c h a p s p l a n e e n
i n d e l i n g gemaakt n a a r d e d i v e r s e vormen van o e v e r g e b r u i k .
N a b i j h e t stede1"k g e b i e d van Almere i s een s t u k k a n a a l g e r e s e r v e e r d v o o r verbrSdingA' met o e v e r s t r o k e n voor i n t e n s i e v e r e c r e a t i e . Vanaf Almere t o t e n m e t KZ 40 z i j n d e z u i d e l i j k e en d e w e s t e l i j k e o e v e r
van d e Hogc V a a r t z e e r g e s c h i k t t e maken voor v i s p l a a t s e n . Tussen kan a a l e n Gooiseweg i s nag r u i m t e voor een t o e r i s t i s c h o n t s l u i t i n g s w e g j e
met p a r k e e r p l a a t s e n .
De o v e r i g e o e v e r g e d e e l t e n d i e n t een meer n a t u u r l i j k e vorm van a f werking gegeven t e worden c . a . onafgewerkt t e b l i j v e n .
D e t o c h t t u s s e t ~ K Z40 en 41 d i e n t g e s c h i k t ce worden gemaakt voor
e e n a a n l e g p l a a t s voor c a . '20 b o t e n . Voor d e Lage V a a r t is e e n g e d e t a i l l e e r d p l a n i n d i t s t a d i u m m o g e l i j k wat v o o r b a r i g . IIel d i e n t e r d a n o p '
aangedrongen t e worden, d e o e v e r s van d e Lage V a a r t v o o r a l s n o g onafgewerkt. t e l a t e n , t o t d e d e t a i l i n r i c h t i n g van d i t h e l e gebied d u i d e l i j k
is.
'
.
....
.
.
' ~ e l y s t a d . 25 a p r i l 1975
Afdeling Recreatie
.
Deze v e r b r e d i n g h i e d t voornl p e r s p c c t i e f voor d e r o e i s p o r t . H i c r b i j
z i j nog nangctckend d a t h e t nndere b e s t u d e r i n g b e h o e f t i n h o e v e r r e
nog s p e c i a l c n f d i c h t i n g s m a n t r c g e l c n voor d e v e r b r e d i n g moeten wordcn
getroffen.
.
..
.
..
.
.
.
.
.
. ,.
.:
. .
,
,
i
de fauna van gobimatten en
puinoevers'
De auteurs stelden een onderzoek in naar hetverschil in de
fauna van de traditionele puinoever en oevers waarvoor gebruik is gerneakt vandezogenaamde gobirnatten.
.
. .
.
t.:
P.J. ROOS*
P.T. GOLDSCHMIDT**
In 1976 verscheen in Polytechnisch tijdschrih een artikel van ir. W. Thijsen, getite!d: 'Oeverbescherming-planten, dieren en mensen. Een poging tot een vergelijkingvaneen niet alledaagsegemeenschaptussenc~ltuuren natuurll.
Hierin bespreekt Thijsen verschillende milieukundige aspecten van de civieltechnische oeverbescherming. Hij wijst erop, dat men niet alleen aandacht zou
moeten schenken aan het zichtbare civieltechnische werk, maar ook aan de onder water liggende gedeelten. Onder water zijn, met name in oeverzones, vaak
heel gevarieerde levensgemeenschappen aanwezig. Een belangrijke plaats binnen deze levensgemeenschappenwordt ingenomen doorde macrofauna, dat wil
zeggen alle ongewewelde dieren die nog met het blote oog zichtbaar zijn.
Het is onze bedoeling geweest de macrofauna, zoals men die kan vinden op de
traditionele puinstortoevers, te vergelijken met de fauna op oevers waar op moderne civieltechnische wijze, gobimanen zijn toegepast.
puinoevers e n gobimatten
Het storten van puin is een vorm van
oeverbescherming, die al eeuwenlang 1. Eenpuinoeverin hetAbcoudermeer
wordt toegepast (fig. 1). Het aantal met planten begroeid (foto S. v.
ecologische nissen op deze puinoevers Mechelen).
is vaak erg groot. De verschillende
soorten puin lbaksteen, grindbeton
enz.) vormen samen met het bodemmateriaal (veen, klei, zand enz.) en de
oeverplanten een gevarieerd substraat
(Leentvaar, 1958 131). Bij inventarisaties van de macrofauna op puinoevers
in zoet water is dan ook gebleken, dat
deze vorm van oevewerdediging garant
staat voor de ontwikkeling van een
gedifferentieerde fauna (Kramers,
Moen en Roos[21).
Vooral de onderkanten van stenen bieden een onderkomen aan zeer veel
dieren. De volgende diergroepen zijn
vrijwel altijd aanwezig: slakken, tweekleppigen, platwormen, bloedzuigers,
'I Wetenschappelijk haofdrnedewerkeraan
het ZoBloaisch Laboratoriumvan de Universitiel te Amsterdam.
"I Student in de biologie.
-
kreeftachtigen, mosdieren, sponzen,
insecten-lawen, in het bijzonder muggelawen, en Oligochaeta (een groep
van worrnen, onder andere Tubifex).
Vele hiertoe behorende dieren zijn van
belang als visvoedsel.
De beroepsvaan en het watertoerisme
vormen, vooral als ze beide vertegenwoordigd zijn, dikwijls een te zware
belasting voor de oevewegetaties. Zijn
o p een puinoever de planten eenmaal
verdwenen, dan hebben de waterbewegingen, die ontstaan door wind en
scheepvaart, vrij spel. Als nu het puin
naar dieper water wordt gezogen, kan
het zijn dat de oever onvoldoende beschermd is. In veel gevallen kiest men
dan voor een civieltechnische oplossing. Puinoevers kunnen dan ondermeer door gobimanen vewangen worden(fig. 2).
..
?
.
I n tegenstelling tot de losliggende puinbrokken. blijven de betonblokken.goed
op hun plaats, doordat zeop nylondoek
zijn vastgekit. Vergeleken met een
puinoever lijkt een gobimat, zeker als hij
nog nieuw is, een erg uniform substraat. Het feit dat er geen echte ,,onderkanten" aanwezig zijn de betonblokken zinen immers vast op hot ny-,
kndoek zou weleens een belemmerlng kunnen vormen voor de vestiging
van somrnige diersoorten. Om dit na te
gaan werd de fauna van puinoevers
met dievan gobimanen vergeleken.
-
-
rnonsterplaatsen en rnethoden
In de gekanaliseeide Amstel en het Abcoudermeer (enkele kilometers ten
zuid-oosten van Amsterdam) komen
zowel puinoevers als gobimanen v w r .
De manen in de Amstel dateren van
1973 en 1974. De mat in het Abcoudermeer is gelegd in het voorjaar van
1976. Er werden drie gobizones (een
stukmat uituitgekozen,
puinzones
1973,1974 en 1976)
we1 zodanig
en vier
dat aan een gobizone steeds BBn of
twee puinzonesgrenzen (fig. 3) '1
Zonder vooronderzoek werden deze
zones representatief geacht voor de
rest van de desbetreffende gobimat
respectievelijk puinoever. Een dergelijke selecte keuze van monstergebieden
is aanvechtbaar; daartegenover staat
het voordeel van werken in een grenssituatie. Wanneer de zones aansluiten
(ongeveer dezelfde expositie, watersrnenstellingenz.), isde kans het grootst
dat de eventuele verschillen tussen
puin- en gobizones, ook in causaal verbandstaan met defactor substraat.
In de periode van 23 juni tot en met 28
juli 1976 werden twaalf monsters genomen in elke zone, voor zover mogelijkopaselect gekozen plaatsen. Tetwijl
het op de puinoevers goed mogelijk
bleek de monsterpunten willekeurig te
kiezen, moesten op de steile gobi-oeversnoodgedwongen de betonblokken
vlak onder de waterlijn worden bemonsterd. Het is een ernstige beperking,
dat de gobimatten verder uit de oever
(dieper onder water) niet konden worden onderzocht.
De monsterprocedure was als volgt:
een voor de desbetreffende zone representatief bevonden oppedak werd
met de hand op dieren afgezocht. Vervolgens werden de dieren gedetermi-
&,
2. Een gobimat lgelegd in 1974) in de
Amstel(foto S. v. Mechelen).
-puin
-gob$
2
. 'Fy
A
win
c' eu%
~
:
:
;
)
i
3. De monstergebieden zijn aangegeven met de c~flers 1, 2 en 3 (Voor
verdere verklaringzie tekst).
$
A ~ Cmeer
O U ~ . ~
40
11 R - b 3 1 (19761nr. 7.
21 De lengtevaneenzone wastachtig meter.
neerd en geteld. Van kolonie-vormende
dieren werd het Oppervlak bepaald.
Met namevoorwat betreft de gobimatten is het mogelijk, dat bepaalde diergroepen (bijvoorbeeld platwormen)
consequent niet zijn gevonden door de
gevolgde monstertechniek. Behalve bij
het bemonsteren van de vlokreeften,
zullen vluchtreacties bij deze weinig
mobiele diersoorten geen belangrijke
rol hebben gespeeld.
.Ten slotte is het mogelijk, dat bepaalde
soorten niet gevonden zijn, doordat het
onderzoekje zich in zo'n korte periode
heeft afgespeeld. Voor de statistische
bewerking van de resultaten (toets van
Wilcoxon, a = 0.05) werden in de
meeste gevallen diergroepen bestaande . uit verschillende diersoonen als
toetsingseenheid aanvaard. Meestal
bestaat de macrofauna namelijk uit
enkele soonen die in grote hoeveelheden voorkornen, naast een veel groter
aantal soorten dat veel minder vaak
wordt gevonden. Wil men voor elk van
deze, in geringe hoeveelheden voorkomende, soorten eventuele significante
verschillen ontdekken, dan is langduriger onderzoek nodig.
conclusie
In tabel I zijn de soorten respectievelijk
diergroepen weergegeven, die in de
bernonsterde zones werden gevonden.
De gobifauna is niets anders dan een
slap ahreksel van het soortenspectrum,
zoals dat in de puinzones werd aangetroffen. Van de vestiging van specifieke
.'gobisoorten' is niets gebleken. Op de
jongste mat komen, zoals te verwachten was, mindersoonenvwrdanop de
oudere matten.
Ook tussen de puinzones onderling
waren de verschillen aanzienlijk. De
puinzone in monstergebied 1 is het
meest soortenrijk, diein monstergebied
2 neemt een intermediaire positie in
tussen gebied 1 en de soortenarrne
puinzone in monstergebied 3. Deze resultaten zijn gemakkelijk te verklaren.
Terwijl in gebied 1, en in iets mindere
mate in gebied 2 een dichte oevervegetatie (ondiepe, broeierige plekjes) aanwezig is, zal men in gebied 3 nauwelijks
een hogere plant vinden. Met name de
Mollusken (weekdieren) schijnen bijzonder afhankelijk te zijn van vegetatie
(Fentrop 19641111.
ken, in de loop van de tijd een veel
gedifferentieerder substraat geworden
dan hat oorspronkelijk geweest zal zijn.
Ten slone moet er opgewezenworden,
dater bij het aanbrengen van deze mat
grote hoeveelhedengrindbeton zijn gestort. Dit beton onderop de mat dient te
voorkomen dat de mat losraakt. De
weelderige macrofauna, die zich op dit
ideale substraat bevindt (grindbeton
heeft een ruw en hobbelig oppe~lak),
zal zeker een gunstige invloed hebben
gehad op de vestiging van dieren in de
hoger gelegen gebieden van de mat.
Vergelijking van deze rijke gobiione
met de armetierige puinzone 3a, resulteerde toch in slechts bbn geval in een
gemiddeld hoger aantal dieren per
monster in de gobizone (wormen). Veel
duidelijker waren de verschillen tussen
puinzone3a en dezegobizone.
Voor vijf van de negen aan toetsing onderworpen diergroepen leverden de
steekproeven in de puinzone significant
meer dieren op, tetwijl in de overige
gevallen het gemiddeld aantal dieren
per monster steeds hoger was in deze
puinzone, waar weliswaar niet veel hogere planten groeiden, maar we1 een
groter aantal verschillende puinsoorten
aanwezig wasdan in puinzone3a.
Gegeven deze resultaten, zou het misschien een zinvol advies zijn, om gobimatten, als het dan werkelijk noodzakelijk is ze aan te brengen, te fixeren
met grote hoeveelheden puin, zo mogelijk van gevarieerde samenstelling.
In tabel II zijn de toetsingsresultaten
weergegeven. In 50% van de gevallen
leverden de steekproeven in de puinzones significant meer dieren op dan
die in de gobizones. Al kon v w r de
andere gevallen geen significant verschil worden aangetoond, we1 was op
bBn uitzondering na (wormen in monstergebied 3a) het gemiddelde aantal
dieren per monster steeds hoger in de
puinzones.
Zoals te verwachten was, zijn de verschillen tussen de gloednieuwe gobizone en de vegetatierijke puinzone in
monstergebied 1 het duidelijkst naar
voren gekomen. In gebied 2 zijn de verschillen weliswaar minder extreem,
maar toch aanzienlijk. Beschune plekjes, zoals die in de puinzone tussen de
oeverplanten voorkomen, zijn op de
gobimat in dit gebied niet tevinden.
De puinzone in gebied 3a is erg arm aan
oeverplanten. Bovendien is het puin er
weinig gevarieerd. Er lagen vrijwel uitsluitend bakstenen. Veel macrofauna
was er in deze zone dan ook niet te vinden.
De gobizone lrnat gelegd in 1973) in dit
gebied was daarentegen zowel in kwalitatief als kwantitatief opzicht betrekkelijk rijk aan macrofauna. Al is er dan
geen vegetatie van hogere planten, de
mat is volledig begroeid met algen.
Bovendien is het talud, door het inspoelen van modder en kleine stenen
lvaak vol met dieren enlof eieren) in de
gaten en spleten tussen de betonblok-
Dan zouden tenminste die soorten het
kunnen halen, die niet te zeer afhankelijkzijnvan vegetatie.
Zou op den duur blijken, dat een gobimat niet alleen met algen, maar ook
met hogere planten begroeid raakt, dan
is de situatie niet erg verschillend van
die op een puinoevkr.
.!.
Begroeiing van een mat zou echter we1
eens gepaard kunnen gaan met beschadiging van het nylondoek. Zou een
mat op die manier zijn verband verlieZen, dan is er een puinoever ontstaan.
We hopen dat men dan niet opnieuw
het milieu zal gaan verstoren door het
aanbrengen van een nieuwe mat.
literatuurlijst
1. Fentrop, J., 1964: Weekdieren in de Lijmen.De Levende Natuur, no. 10,227-236.
2. Krarners. P., J. Moen en P.J. Roos: 1977.
The Macro lnveztebrates of the Abcouderrneer. Bijdr. Dierk., 46.2.215-219.
3. Leentvaar, P.: 1958. Oe nivellering van
levensgemeenschappen in het zoete water.
Natura,jrg. 1958,no. 10.151 -155.K.N.N.V.
tabel ll.Toetsingsresultaten. Wilcoxon. a = 0.05)'
tabell. Aantal soorten van de verschiknde diergroepen dat in de monsters
werd gevonden. is niet in de steekproeven aangetroffen, maar we1 aanwezig.
+
monstergebied
-
.
slakken
tweekleppigen
alatwormen
,bloedzuigers
kreeftachtigen
mosdieren
sponzen
poliepen
mu00e-lar~en
wormen
(oligochaeta
--
3
a
h
puin gobi puin
puin
gobi
9
2
2 1
3
5
3
1
+
2 1
gobi
7
1
4
2
3
1
4
4
5
3
3
1
1
21
3
1
21
2
>, 2
22
+
1
1
1
2 1
22
puin
$2
3
3
1
1
21
>2
21
1
+
21
b2
>1
?1
+
21
>
>2
>1
3a 3b
1
slakken
+ + 0
+ + 0
+ o 0
+
erwtenmosselen
0
0
platwormen
b'Oedzuigers
vlokreeften
0 + o
+
waterpissebedden
+ 0 0
mosdieren
O O + +
muggelarven
+ O
0 0
wormen loligochaeta)
0 U 0
.t + = significant meer dieren gevonden van de
+ + + +
+
+
1
1
2
monstergebied
.
+
betreflende diergrwp in de puinzone dan in de
gobhone.
0 = geen significant verschil gevonden, hawal
het gemiddelde aantal dieren per monster in dB
puinzode hoger was.
0.= gemiddeld aantal dieren per monster hoger
in de gobizone