Bevolkingsonderzoek darmkanker

In de (huisartsen)praktijk

februari 2014 Alice Olde Reuver of Briel projectleider darmkankerscreening

Inhoud

• Inleiding en achtergrondinformatie • Bevolkingsonderzoek darmkanker in de huisartsenpraktijk

Waarom een bevolkingsonderzoek naar darmkanker?

Afname morbiditeit en mortaliteit aan darmkanker door: • Eerdere opsporing van darmkanker • Grotere kans op genezing • Behandeling minder zwaar • Verwijderen van poliepen en dus voorkomen van darmkanker

Feiten en cijfers

Gezondheidswinst • De 5 jaarsoverleving van darmkanker is gemiddeld: 59% – Voor stadium I: 94% – Voor stadium IV: 8% • De voorspelde 5 jaarsoverleving ná screening zoals in het bevolkingsonderzoek is:

85% Verwachting:

Op langere termijn: 2.400 voorkomen sterfgevallen aan darmkanker per jaar

Feiten en cijfers

Verwachtingen bij volledige uitrol in 2020

Omvang doelgroep

(mannen & vrouwen 55-75 jaar) Aantal per jaar Aantal (iFOBT) per 4,4 mln 2,2 mln 1,3 mln Aantal

ongunstige uitslagen

(positieve iFOBT) per jaar (6,4% bij aanvang) 85.000 Aantal

coloscopieën

na positieve iFOBT p.j. (85% v. positieve iFOBT) 72.000

Feiten en cijfers

Coloscopie • Ongeveer 85% van de mensen met een positieve iFOBT ondergaat een coloscopie 43,4% voortgeschreden adenomen 27% overige poliepen / adenomen * Bron: Proefbevolkingsonderzoek 2009

Voordelen vs nadelen

• • • • • •

Voordelen

Poliepen vroegtijdig ontdekt Behandeling minder zwaar Minder sterfte aan darmkanker • •

Nadelen

Ongerustheid Geen 100% zekerheid, onterecht gerustgesteld Risico’s aan coloscopie Mogelijk eigen bijdrage

Trend coloscopieën tijdelijk tekort

Gefaseerde invoering

Zicht op voldoende capaciteit

• • Beschikbaarheid coloscopieën (timeslots) − − Vooraf opgave beschikbaar aantal intakes Timeslots coloscopiecentrum in landelijke afsprakenmodule ColonIS − Inplannen intake coloscopie door screeningsorganisaties Capaciteitsmonitor − Voortdurende monitoring van capaciteit

Organisatie

Opdrachtgever: Ministerie van VWS Uitvoering: Vijf screeningsorganisaties Verdere uitvoering door o.a: - iFOBT laboratoria - huisartsen - coloscopiecentra - pathologielaboratoria

Start: 13 januari 2014

12

Keten bevolkingsonderzoek

Stap 1: Selectie en uitnodigen

Mannen en vrouwen, 55 t/m 75 jaar, iedere 2 jaar uitgenodigd Aanbod om ontlasting op te sturen voor onderzoek op aanwezigheid bloed Uitgangspunten communicatie: geïnformeerde keuze landelijke, uniforme communicatie (uitnodiging, folder, website etc.)

• • • •

Uitnodigingspakket

+ gebruiksaanwijzing + retourenvelop + zakje voor buisje + antwoordformulier folder bevolkingsonderzoek darmkanker Geen deelname / afmelding: herinneringsbrief Onverklaarbare en aanhoudende verandering in ontlastingspatroon? Bloed in ontlasting? Overige vragen? Neem contact op met huisarts!

Stap 2: Screenen

Het screeningslaboratorium: onderzoekt ontlasting op aanwezigheid bloed controleert ingevulde formulier rapporteert uitslag aan Bevolkingsonderzoek Oost Monster onbeoordeelbaar, deelnemer ontvangt nieuw uitnodigingspakket

Stap 3: Informeren en verwijzen

Gunstige uitslag iFOBT:

• Screeningsorganisatie informeert deelnemer schriftelijk • Deelnemer wordt na 2 jaar opnieuw uitgenodigd

Stap 3: Informeren en verwijzen

Ongunstige uitslag iFOBT:

• Screeningsorganisatie plant afspraak intake • Afspraak kan gewijzigd worden • Screeningsorganisatie=verwijzer (RCMDL) • Huisarts ontvangt uitslag 2 dagen voor deelnemer (Edifact) • Deelnemer ontvangt - uitslagbrief + - folder ‘Als er bloed in uw ontlasting is gevonden’ Vragen n.a.v. uitslag? Medisch verleden? Neem contact op met huisarts!

Zorg

Bevolkingsonderzoek darmkanker

in de huisartsenpraktijk

• Voorlichting/advies over deelname bevolkingsonderzoek • Bericht/advies/consult bij ongunstige uitslag • Medische voorgeschiedenis? • Bericht bij wijziging/annulering intake-afspraak • Bericht bij no show na herinnering no show intake • Begeleiding natraject (behandeling / surveillance)

Meer informatie

Informatielijn: 088 11 86 300 [email protected]

www.bevolkingsonderzoekoost.nl

Algemeen: www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl

Vragen?

Een positieve iFOBT, wat nu? wat nu? [naam spreker] [naam organisatie

Presentatie door MDL-arts

Inhoud

• Ontstaan poliepen en darmkanker • Risicofactoren darmkanker • Wat houdt de test in? • Wat betekent een positieve test? • Aanvullende afspraken met coloscopiecentra (verschil met reguliere zorg)

Feiten & cijfers

darmkanker

• Darmkanker begint meestal als een poliep. • Poliepen en tumoren kunnen aanleiding geven tot

bloedverlies

. •

30%

van de 60 plussers heeft adenomen in de dikke darm (adenoom = poliep met onrustige cellen). • Ongeveer

5%

van de adenomen wordt

kwaadaardig

. • Kwaadaardige tumoren vooral in

dikke darm of endeldarm

. • In dunne darm: zeldzaam. • Adenomen kunnen meestal tijdens coloscopie verwijderd worden. Soms operatie nodig.

Colonpoliepen

Colorectaal carcinoom (CRC)

Feiten & cijfers

stadia (afbeelding)

Risicofactoren voor CRC

• Genetische afwijkingen (erfelijke syndromen) • Alcohol • Obesitas (BMI>25) • Roken • Lichamelijke inactiviteit

Vormen van darmkanker

80%  sporadisch darmkanker Ong. 5%  sprake van een erfelijk kankersyndroom (FAP of Lynch) Ong. 15% familiair darmkanker (≥ 3 keer verhoogde kans op darmkanker)

Erfelijke darmkankersyndromen

Bij verdenking op erfelijke darmkankersyndromen:   Niet meedoen aan bevolkingsonderzoek Verwijzen naar klinisch geneticus Surveillance • Vanaf 25 jaar • Iedere twee jaar coloscopie • Afhankelijk van de mutatie: ieder jaar gynaecologisch onderzoek

Familiaire darmkanker

Wie: • een eerstegraads familielid met CRC<50 jaar • twee eerstegraads familieleden met CRC Surveillance: • Vanaf 45 jaar om de 6 jaar een coloscopie

Het bevolkingsonderzoek

De screeningstest (1)

iFOBT

• Geen voedingsadviezen nodig, detecteert alleen humaan bloed • Bij het eerste onderzoek zal bij 65% van mensen met darmkanker de iFOBT positief zijn (sensitiviteit) • Na twee tot drie ronden neemt de sensitiviteit naar verwachting toe tot 80 à 90% voor darmkanker • Geen 100% zekerheid

De screeningstest (2)

iFOBT

De iFOBT is een screeningstest en niet bedoeld voor:  Patiënt met klachten die kunnen wijzen op darmkanker  Patiënt met familiair risico op CRC   Patiënt die ongerust is Patiënt die nog niet aan de beurt is voor het bevolkingsonderzoek en al een test wil

-

Verwijzing (1)

Bij een positieve iFOBT is de regionaal coördinerend mdl-arts (RCMDL) de verwijzer. Uitwisselen medische gegevens: Als patiënt voor intake contact heeft gehad met huisarts, is huisarts verantwoordelijk voor doorgeven medische gegevens Als er geen contact is geweest vraagt coloscopiecentrum zonodig gegevens op bij huisarts en/of specialist

Verwijzing (2)

Relevante gegevens van huisarts voor intake betreffen bijvoorbeeld:  Hart- en vaatziekten   Longziekten (Eerdere) darmklachten/behandeling hiervan  Medicatie (bloedverdunners) Patiënt wordt in uitslagbrief ook gevraagd (lijst met) medicijnen mee te nemen naar intake.

Wat doen de coloscopiecentra?

• Intake – Anamnese – Coloscopie zinvol? – Informeren over coloscopie • Coloscopie – Voorbereiding – Coloscopie – Evt. poliepectomie of biopsie • Uitslagverstrekking • Overdracht > behandeling / surveillance/terugkeer naar bvo

Aanvullende afspraken/eisen voor coloscopiecentrum in kader van bevolkingsonderzoek

Intake coloscopie

Intake-informatie

Werkwijzer intake coloscopie als leidraad voor intakes www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl/downloads Onderdelen van intake zijn bijv.:  bespreken medische voorgeschiedenis  medicatie  o.a. antistolling   klachten familiaire belasting   allergieën ervaring met sedatie Daarnaast aandacht voor kansen op darmkanker en risico op complicaties van ingreep en intervalcarcinomen

Exclusiecriteria

voor coloscopie na verwijzing vanuit bevolkingsonderzoek

• • Naast belemmeringen uit de anamnese, geen coloscopie indien de patiënt: • • • een levensverwachting van een

proctocolectomie vijf jaar of korter

heeft ondergaan heeft

onder behandeling

is voor darmkanker (verwijzing naar/in overleg met de behandelaar) ten tijde van de fecestest onder controle is voor een

ontstekingsziekte

van de darm (verwijzing naar/in overleg met de behandelaar)

niet wil

(met een onderscheid op korte termijn (deze ronde) óf definitief)

Complicaties

coloscopie

Informatie over complicaties is erg belangrijk: Bij +/- 2 op de 1000 coloscopieën ontstaan complicaties Kans neemt toe bij ingreep Soorten complicaties: - Bloeding (meest voorkomende) - Darmperforatie (zeldzaam & zeer ernstig) - Overlijden (zeldzaam)

CT-colografie

Alleen bij hoge uitzondering zal een CT colografie worden geadviseerd. > Verwachte hoge percentage afwijkingen na een positieve iFOBT, waardoor een coloscopie alsnog nodig is. • • CT colografie als: een coloscopie niet volledig is uitgevoerd vanwege lisvorming en/of pijn er psychische of fysieke gronden blijken te zijn tijdens het intakegesprek Verwijzing naar CT vindt niet eerder plaats dan tijdens de intake.

Kwaliteit

Waarom belangrijk?

• Bevolkingsonderzoek: ongevraagd aanbod vanuit overheid • Gezonde mensen • Ongerustheid • Kwaliteit bevolkingsonderzoek en aansluitende zorg: uniform en hoog

Alleen ‘goed’ uitgevoerde coloscopie ‘beschermt’

 Kwaliteitsverschillen endoscopisten  Alle poliepen en darmkanker detecteren en, indien mogelijk, zo goed mogelijk verwijderen (zo min mogelijk ‘interval CRC’s’)  Belasting en complicaties voor patiënt beperken

Kwaliteitseisen

• Kwaliteitseisen coloscopiecentrum • Kwaliteitseisen individuele endoscopisten • Landelijke kwaliteitseisen, monitoring en evaluatie • Coloscopie voor bevolkingsonderzoek uitsluitend in coloscopiecentra die aan de eisen voldoen

Kwaliteit

voorbeeld kwaliteitseisen coloscopiecentrum

• • • • • • • • Kwaliteit coloscopieën  voldoende schoon, minimale inspectietijd Complicaties  voldoende monitoring Preventie van infectie  reiniging scopen/persoonlijke hygiëne Patiënttevredenheid  CO 2 /enquête/klachten e.d. Doorlooptijden Gegevensbeheer Overdracht zorg Waarborging van terugkeer naar het bevolkingsonderzoek

Kwaliteit

overeenkomsten met centra

Kwaliteit • Coloscopiecentra en endoscopisten voldoen aan de kwaliteitseisen  screeningsorganisaties sluiten overeenkomst met hen af Financiering • De zorgverzekeraars sluiten contracten met de coloscopiecentra af ! Niet alle centra die een kwaliteitsovereenkomst met de screeningsorganisatie hebben, hebben ook een contract met alle zorgverzekeraars.

Kwaliteit

eisen aan doorlooptijden

• Versturen uitslagbrief tot de intake coloscopie: 15 werkdagen • Afspraak intake coloscopie t/m verrichting coloscopie: Maximaal 10 werkdagen • Versturen uitslagbrief t/m verrichting coloscopie: Maximaal 20 werkdagen  doorlooptijd wordt gecorrigeerd indien er op verzoek van de deelnemer uitstel plaatsvindt.

Uitslagverstrekking

Er zijn eisen gesteld aan de uitslagverstrekking en nazorg na een coloscopie. Voorbeeld van eis aan de uitslagverstrekking is landelijk vastgestelde schriftelijke bevestiging van uitslag: - Direct na coloscopie zonder PA-uitslag - Na bespreking van de uitslag na PA (niet bij darmkanker)

-

Surveillance

Nieuwe surveillancerichtlijn 3 of 5 jaar terugkeer naar bevolkingsonderzoek na 10 jaar In 2014 komt een App beschikbaar van de nieuwe richtlijn

Bepalen van het surveillance interval op basis van de huidige coloscopie Stap 1. Scoretabel voor aanwezigheid van adenoomkenmerken en serrated poliepen

*

Poliepkenmerken Aantal adenomen Waarde Score

1 0 2 - 4 1 ≥10mm ≥ 5 2 Aanwezigheid van minstens één adenoom ≥10mm en/of één serrated poliep** Nee Ja 0 1 Aanwezigheid van minstens één villeus adenoom*** Nee Ja 0 1 Aanwezigheid van minstens één proximaal adenoom**** Nee 0 Ja

Totaal score

1

Stap 2. Surveillance interval, gebaseerd op score in Stap 1. Score tijdens index coloscopie Interval na index coloscopie

0 1-2 Geen surveillance * 5 jaar 3-5 3 jaar

Score tijdens vervolg coloscopie Interval na vervolg coloscopie

0 1-2 3-5 5 jaar ** 5 jaar 3 jaar

Nazorg

Informeren naar complicaties • Bij mensen zonder PA-uitslag: binnen een maand • Bij mensen met afwijkingen: bij PA-uitslag. Wel met verzoek om bij eventuele complicaties daarna dit nog te melden bij coloscopiecentrum • De eventuele complicaties worden bijgehouden om de effectiviteit van het bevolkingsonderzoek te kunnen monitoren

Vragen?