Transcript Rustige ruiters, hevige hengsten

17 september 2014
GGZ congres
Rustige ruiters, hevige hengsten
De verslavingszorg in galop
Dr Els Santens
Rudi Vanmarsenille
Herman Hacour
Inleiding
• Afdeling
• Theoretisch kader:
• Duaal proces model (oa Strack & Deutsch,2004)
• Paard – Ruiter Metafoor (Wiers)
• Praktische uitwerking
• R-Impuls (Rudi en Kim)
• ACT (Herman)
Ontwenningsafdeling Ter Dennen
Observatie: 2 weken
Groepstherapeutisch programma: 6
weken
Dagbehandeling: 3 tot 6 maanden
Groepsnazorg: 6 maanden tot 1 jaar
Duaal procesmodel
Gedrag= samenspel tussen automatische en
gecontroleerde processen
• Langzaam, gecontroleerd, reflectief systeem
(met beperkte capaciteit)
• Snel, associatief, automatisch, impulsief
systeem
Verslaving: verstoorde balans door
• Relatief sterke automatische
cognitieve processen
• Zwakke motivatie
• Beperkingen in de cognitieve
mogelijkheden om automatische
impulsen te reguleren
Ons beeld van verslaving
GECONTROLEERD:
STOP
AUTOMATISCHE
PROCESSEN:
NEEM
Controleverlies = kernsymptoom
Impulscontrole
- motorisch
- perceptueel
Besluitvorming (keuzegedrag)
2 factoren belangrijk bij het reguleren en
afremmen van ongewenste gedragsimpulsen:
het vermogen en de motivatie om dit te doen
Automatische processen
• Selectieve aandacht = aandachtsbias
• Automatische geheugenassociaties
• Automatische actietendens
(toenaderen/vermijden
Metafoor: Ruiter en paard
• Paard = impulsieve systeem, zorgt voor actie
• Ruiter = reflectieve systeem, houdt lange
termijn koers in de gaten
• Psycho-educatief ; toegepast door Rudi en
Kim in R-Impuls (groep C)
• Paard temmen of ruiter versterken door
cognitieve trainingen
• Paard temmen: interventies die de
impulsieve processen direct
beïnvloeden
Aandachttraining
Actietendenstraining
Geheugenassociaties beinvloeden
• Ruiter sterker maken door trainen van
executieve functies
Aandachtsbias
• Motivationeel relevante stimuli trekken
aandacht en/of houden aandacht vast
• Drugs “kapen” motivatie systeem
• Hoe meten? Visual probe test
Aandachtsbias
• Visual probe test
Automatische actietendensen
Hertrainen van automatische processsen
= paard trainen
• Aandachtsbias hertrainen
5 sessies vermijdingstraining
+ CBT
• Hertrainen automatische geheugenassociaties
Evaluatieve conditionering (soort antireclame)
Enkel bij studenten getest, niet in klinische setting
• Hertraining automatische actietendensen
Na 4 trainingssessies generalisatie en 10% minder terugval na 1j; ook
hier combinatie met CBT
Integratie
• Cognitieve interventies
• Motivationele interventies
• Cognitieve trainingen
16 september 2014
R-Impuls
Impulsregulatie bij verslaving
Rudi Vanmarsenille
1. De Achtergrond
2. Het Theoretisch Kader
3. Inhoud R-Impuls
R-Impuls
Impulsregulatie bij verslaving
Training, therapie, educatie
1.1 Eerst was er niets…
… toen de vraag
‘iets’ te doen rond herval, impulsiviteit,
craving,…
…later volgde
Discussie, lezen, studie en concretisering
de start….
… nu is er het resultaat
1.2 In onze maatschappij
• De maatschappelijke verslavingsparadox
• Onze fascinatie
• Studie Nieuw-Zeeland
1.3 Afhankelijksheidafdeling
Ter Dennen
Behandelgroep C
Samenwerking Psycho-PMT
• Psycho
Cognitieve gedragstherapie
Bilans en werkplannen (levensdomeinen)
ACT
• Psycho Motorische Therapie
Centrale thema
Therapeutische doelstellingen
C-Mindfulness
• Een visie op het lichaam/geest
Samenwerking Psycho-PMT
• Psycho
Cognitieve gedragstherapie
Bilans en werkplannen (levensdomeinen)
ACT
• Psycho Motorische Therapie
Centrale thema
Therapeutische doelstellingen
C-Mindfulness
• Een visie op het lichaam/geest
2. Het Theoretisch Kader
• Automatische en controlerende processen bij
verslaving (Prof.R.Wiers)
• Controleverlies (Prof.G.Dom, B.De Wilde)
• Lichaamsbeleving
2. Het Theoretisch Kader
• Automatische en controlerende processen bij
verslaving (Prof.R.Wiers)
• Controleverlies (Prof.G.Dom, B.De Wilde)
• Lichaamsbeleving
2.3 Lichaamsbeleving
• Beperkt onderzoek
• Verstoorde LB bij diverse ziektebeelden: negatieve beleving
• Middelenafhankelijkheid, LB en PMT
Het signaleren v. lichaamssensaties en deze kunnen relateren aan emoties is
een basiselement bij emotieregulatie en het ontwikkelen van zelfgevoel
(Mehling, 2009)
Bij impulscontrole is het dus van belang om spanningssignalen te registreren
en op geleide hiervan te kunnen handelen
(Berkmortel e.a., 2010)
2.3 Lichaamsbeleving
• Een kwalitatief onderzoek rond lichaamsbeleving bij
middelenafhankelijk (Bongaertz, Scheffers, 2012):
lichaamsbewustzijn is slecht tot matig ontwikkeld,
lichaamswaardering groeit bij langere abstinentie,
lichaamscontact wordt afgehouden
• ‘Impulsiviteit meetbaar maken binnen de PMT’: een
masterthesis van Kienhuis en Kolijn
Impulsief handelen, - reflectie, - keuzes
2.4 Herstel van verstoorde balans
• Bewuster van automatische processen
• Herwinnen van controle
• Het bedrogen lichaam
De kracht van het lichaam
• De metafoor van Paard en Ruiter
en zijn intieme verbondenheid
3. Inhoud R-Impuls
Impulsregulatie bij verslaving
• Lichaam (2 sessies)
• Aandacht ( 1 sessie)
• Automatismen in gedrag (3 sessies)
3.1 Lichaam (2 sessies)
• Beeldvorming van emoties
• Sessie: inleiding – oefenen - nabespreken
• Oefenen in boksen, zitten,…
•
•
Leren herkennen, voelen en bewust worden van lichamelijke sensaties.
Stressoren herkennen en voorspellen.
Zoeken van grenzen.
Lichaamsemoties.
Spanningsthermometer: zoeken naar kritische grenzen
Spanningsgebieden: musculair, autonoom, emotioneel, mentaal, spiritueel.
• Nabespreking: link met verslaving en
dagelijks leven
3.2 Aandacht (1 sessie)
• Sessie
• BB. met projectie
• Automatisch getrokken, bewust maken van
verstoringen, normaliseren van craving
• Omgaan met positieve opwinding, verschuiven
van aandacht, getrokken aandacht weghalen,
ontwikkelen van persoonlijke time-out
• Nabespreking: link met verslaving en dagelijkse
leven
3.3 Automatismen in gedrag (3 sessies)
• Sessies
•
kleine oefeningen, Go/NoGo, wedstrijd spelen
Oefenen in ervaren en beleven.
Automatische processen inhiberen.
Omgaan met interferentie.
Benaderen, verwijderen.
Onvermogen om uit te stellen.
Flexibiliteit.
Verkeerd keuzegedrag.
(On)gevoeligheid voor straffen en belonen.
• Spanning stijgt, sneller in automatismen
• Automatisch gedrag, automatismen, gewoonte
doorbreken kost energie, motivatie en
doorzetting
• Nabespreking: link met verslaving en dagelijks
leven
R-Impuls
16 september 2014
ACT en Verslaving
De ruiter sterker maken
Herman Hacour
Paard op café
Kelly Wilson
Ervaringsdeskundige
Pionier van ACT
Legt verband tussen ACT en AA-filosofie
Inspiratiebron voor ontwenningsprogramma
The Wisdom to Know The Difference
An Acceptance & Commitment Therapy
Workbook for Overcoming Sustance Abuse
Sereniteitsgebed (Reinhold Niebuhr, 1940)
God, schenk mij de kalmte om te aanvaarden
wat ik niet kan veranderen;
de moed om te veranderen wat ik kan
veranderen;
en de wijsheid om het verschil hiertussen te
zien.
Om één dag tegelijkertijd te leven;
Om van één moment tegelijkertijd te genieten;
Om moeilijke tijden te accepteren als het pad
naar de vrede.
ACT in kortdurend open groepsprogramma?
• Elementen uit ACT in het programma
• Interesse opwekken voor ACT (→ nazorg)
• Idee van “training”
• “Wat doe/deed je al?”
• Geen ambitie voor volwaardig ACT-programma
Vast bordschema
Toelaten
Moeilijke
gevoelens
Loslaten
Gijzelende
gedachten
Toewijden
Waarden &
doelen
Mindfulness
STOP
Uitlokker
Observeer de
reactie
Eerste reactie:
Craving
Automatische
piloot
Reactie:
Gebruik
Overtuigingen
Overtuigingen
Terugvalcyclus
Marlatt e.a.
Reageer
wel overwogen
Toelaten
• Lijst van gevoelens
• Opdracht:
• “Hoe ga je gewoonlijk met deze gevoelens om?”
•“Welk effect heeft dat?” (onmiddellijk, na een tijd)
• Klasseren: vermijden – controleren – toelaten
• “Wanneer is het je gelukt om een moeilijk
gevoel toe te laten? Hoe heb je dat gedaan?”
Loslaten
• Failliet van de waarheid
• Gijzelende gedachten (evaluaties
vergelijkingen, verklaringen, oordelen, focus
op verleden of op toekomst, …)
• Opdracht: Verslag met/ zonder “nooit, altijd,
moet, kan niet, zou, zou niet, iedereen,
niemand, juist, fout, fair, unfair, …”
• “Welke gijzelende gedachten heb je ooit in je
leven kunnen loslaten?”
• Thema: Piekeren
Toewijden
• Waardenspel
• “Stel je wint het grote lot: noem 3 dingen die
je dan zou doen”
• Zelfbeschrijving aan de hand van je waarden
• Waarden per levensdomein
• Doelen: Dodemansdoelen – Lange termijn
doelen – korte termijn doelen – Nu -SMART
• Toewijding:
“Wat wil je binnen de 24u doen dat aansluit
bij je waarden?”
Abstinentie: Gijzelende gedachte?
• Stoppen of matigen = persoonlijke keuze
• Uit studies blijkt:
•Matigen is mogelijk
•Hopen dat het ooit nog kan is niet schadelijk
• Cruciale vraag:
“ Is het me het risico waard? Wil ik dat kost wat
het kost? ”
Niagara Waterfalls