Transcript Bloembollen Koerier 2014

uiTgave augusTus 2014
BLOEMBOLLEN KOERIER
Schoon van het land met mobiele wasinstallatie
Half juli rooit bloembollenbedrijf Dogterom
in Oude Tonge (Z-H.) een van haar laatste
TWee Toppers voor de
bloeMbollenTeelT
De Luna familie in bloembollen bestaat nu
uit twee telgen. Luna PRIVILEGE is het middel voor de veurtoepassing in bloembollen,
percelen tulpen. De oogst wordt direct op
Luna SENSATION voor de bladbespuiting.
het land gewassen met een zelfgebouwde
Meer op pagina 2
mobiele wasinstallatie. Hierdoor blijft vrijwel alle grond - in de vorm van slib - op het
land. ,,Van alles wat we oprooien is ongeveer driekwart grond. Dat hoeven we niet
'voorKoM uiTgroei boTryTis
op oude sTelen'
naar het bedrijf te vervoeren en ook niet
Botrytis heeft dit jaar flink om zich heen
weer terug te brengen naar de percelen. Dit
gegrepen in de pioenenteelt, vertelt Piet
jaar is de hoeveelheid grond zelfs nog wat
Vriend van Agrifirm. Om te voorkomen dat
sporen in het voorjaar kunnen uitgroeien
groter, omdat er vanwege de zachte winter
vanuit de oude stelen, raadt hij telers aan om
meer kluiten in zitten dan normaal'', vertelt
direct na het maaien preventief een bespui-
Paul Dogterom. Inmiddels werkt het bedrijf
ting uit te voeren met een combinatie van
twee werkzame stoffen.
alweer acht jaar met de machine, waarvan
Meer op pagina 2
de achteras is voorzien van rupsen.
Meer foto's zien? Kijk op pagina 3.
TulpengalMijT: WeeT hoe
heT ziT op je bedrijf!
De tulpengalmijt is de belangrijkste vector
voor overdracht van het TVX-virus. ,,Reden
genoeg dus om dit beestje met alle moge-
'Wij hebben verzuimd om uit te leggen wat we aan het doen zijn'
lijke middelen en maatregelen de kop in
'Wees open, leg uit wat je aan het doen bent en schiet niet meteen in de verdediging. We hebben namelijk een prachtig vak dat gezien én gehoord mag worden'.
Met deze woorden vat bollenteler Gert Veninga uit Hijken (Dr.) samen hoe hij mensen buiten de sector tegemoet wil treden. Het verzoek van bloembollen Koerier
om te komen praten over communicatie & presentatie, neemt hij met graagte aan.
,,Te lang hebben we gedacht dat iedereen in onze omgeving wel ongeveer wist
waar we mee bezig waren. Dat was een vergissing die we de komende jaren met
alle mogelijke middelen recht moeten zetten.''
der Lans.
te drukken'', zeggen André Conijn van Alb.
Groot BV en PPO-onderzoeker Arie van
Meer op pagina 4
aMbassadeur van de lelieTeelT
Het zijn turbulente tijden voor Dirk Osinga.
Als secretaris van de KAVB in NoordNederland en van het Regionaal Onderzoek
Bij binnenkomst in de kantoorruimte wijst Veninga als eerste op een luchtfoto van het bedrijf.
in de Lelieteelt (ROL) heeft hij zijn handen
Er staan zes grote daken op die symbool staan voor de enorme groei van het bedrijf. ,,Vanaf
niet alleen vol aan allerlei onderzoeks- en
de start in 1988 - eerst in droogbloemen, later in bloembollen - hebben we ons bedrijf
teelttechnische zaken, maar ook aan tal van
gestaag uitgebouwd. Voor ons waren dat allemaal logische en vanzelfsprekende stappen.
maatschappelijke discussies die er momen-
Er waren mogelijkheden om te groeien, dus dan doe je dat'', zo blikt de bollenteler terug.
teel rondom de lelieteelt woeden.
,,En'', zo voegt hij toe, ,,onze zoon Dion en buurjongen Marco, die al jaren betrokken is
Meer op pagina 7
bij ons bedrijf, gaven al vroeg aan om samen verder te willen. Dat was voor ons een extra
stimulans om verder uit te breiden.'' Terugkijkend durft Veninga best te erkennen dat hij de
gert en jennie veninga
'buitenwereld' te weinig heeft betrokken bij alles wat er op het bedrijf gebeurde. ,,We zijn
platteland niet meer vanzelfsprekend. We moeten daarom uitleggen wat we doen, zéker als
er teveel vanuit gegaan dat iedereen wel ongeveer wist hoe het bij ons reilt en zeilt. Open
het om gewasbescherming gaat.''
financiële sTeun voor innovaTie
dagen of bedrijfsbezoeken vond ik niet zo nodig; iedereen heeft toch wel familie met een
agrarische achtergrond, zo dacht ik. Maar die binding met de boerenstand is ook hier op het
'communiceren is niet meer vrijblijvend, het móet!', lees verder op pagina 5.
Marcel Nijenhuis uit Espel (NOP) wilde
een betere verdeling van de bollen in
het plantbed. De oplossing vond hij in
het verminderen van de valhoogte in de
Kleine druppels, grote gevolgen
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) uit Noord-Holland doet onderzoek naar gewasbeschermingsmiddelen in
plantmachine. Ter ondersteuning van zijn
idee heeft hij €1.250 euro gekregen uit het
innovatiefonds.
Meer op pagina 7
afvoerputten op erven. Samen met de KAVB, PPO, fabrikanten en leveranciers van middelen en elf bloembollentelers is een project
gestart om de kwaliteit van het oppervlaktewater te verbeteren: 'Schoon erf, schone sloot'. Het project moet zorgen voor meer
bewustwording bij de bollenkwekers. Verbetering van de waterkwaliteit is noodzakelijk omdat de toelating van gewasbeschermingsmiddelen in het geding kan komen.
blijf
lijf op de hoogte van de actuele zaken.
'We schrokken toch wel even van de resultaten', lees verder op pagina 6.
volg ons op Twitter of facebook:
bayercropnl
Luna PRIVILEGE en Luna SENSATION
Twee toppers voor de bloembollenteelt
De Luna familie in bloembollen bestaat nu uit twee telgen. Luna PRIVILEGE is het
middel voor de veurtoepassing in bloembollen, Luna SENSATION voor de bladbespuiting.
De Luna familie is gebaseerd op de werkzame stof fluopyram. Fluopyram behoort tot een
nieuwe chemische klasse binnen de chemische groep van de SDHI’s. Middelen uit verschillende klassen binnen de SDHI-groep kunnen onderling zeer veel van elkaar verschillen, wat
o.a. tot uitdrukking komt in het spectrum van de gecontroleerde ziekten. Hierdoor heeft
fluopyram een uniek werkingsspectrum.
Luna PRIVILEGE
Luna PRIVILEGE bevat 500 g/l fluopyram. Het is toegelaten als veurtoepassing in de onbedekte teelt van alle bloembollen behalve tulp en lelie, ter bestrijding van droogrot en sclerotiënrot.
Daarnaast is PRIVILEGE toegelaten als spuittoepassing in de bedekte teelt van bloembollen
(broeierij) en de onbedekte teelt van bloemisterijgewassen.
Luna SENSATION
Luna SENSATION bestaat uit fluopyram en trifloxystrobine (250 + 250 g/l), en is toegelaten als
spuittoepassing op vele schimmels (Botrytis spp, Mycosphaerella/bladvlekkenziekte, Stagonospora)
in alle bloembolgewassen.
ingezet (maximaal 2 keer opeenvolgend). De dosering is 0,3 liter per hectare. Luna SENSATION presteert maximaal indien toegepast in de
groeifase van het gewas en tijdens groeizaam weer, dan is de cutinelaag opgezwollen waardoor maximale opname mogelijk is. De systemische
De werkzame stoffen fluopyram en trifloxystrobine werken op verschillende processen van
eigenschappen maken Luna SENSATION ook onder koude omstandigheden goed inzetbaar.
de ademhaling van de schimmel, waardoor preventief een zeer sterke werking op kieming,
kolonisatie en sporulatie van de schimmel verkregen wordt. Door de verschillen in systemische
Adviesschema in lelies
eigenschappen van fluopyram en trifloxystrobine wordt bovendien een uitstekende verdeling
op en in de plant bereikt, te weten:
• Xyleemsystemisch (fluopyram); transport richting de verdamping
• Mesosystemisch (trifloxystrobine); lokaal transport door het mesophyl
• Translaminair (fluopyram én trifloxistrobine); transport door het blad naar de onbespoten
onderzijde.
DE KRAchT VAN
Luna SENSATION
• Zeer sterke en brede werking
Zowel fluopyram als trifloxistrobine staan bekend om hun uitstekende lengtewerking.
• Flexibele inzet mogelijk
Advies in lelies
• Vloeibare formulering
Pas Luna SENSATION preventief toe. Voeg bij voorkeur een bedekkingsfungicide toe.
Om te voldoen aan de FRAC richtlijnen mag Luna SENSATION maximaal 5 keer worden
Piet Vriend, teeltvoorlichter pioenen:
'Voorkom dat Botrytis straks uit kan groeien op oude stelen'
Botrytis heeft dit jaar flink om zich heen gegrepen in de pioenenteelt, vertelt Piet
Vriend van Agrifirm. Om te voorkomen dat sporen in het voorjaar kunnen uitgroeien
vanuit de oude stelen, raadt hij telers aan om direct na het maaien preventief een
bespuiting uit te voeren met een combinatie van twee werkzame stoffen. Luna
PRIVILEGE + Folicur is daarvoor een prima optie.
Een lastig seizoen met een behoorlijke hoge ziektedruk. Zo omschrijft Agrifirm-teeltvoorlichter
Piet Vriend het pioenenseizoen tot dusver. Met name Botrytis heeft zich door het vochtig
voorjaarsweer prima kunnen ontwikkelen. Zowel bloemsmet - waarbij de schimmel zich
onderaan de knop vestigt en zich van daaruit over de hele knop verspreidt - als omvallers waarbij de schimmel vanuit de grond of uit oude, afgemaaide stengels in de nieuwe stelen
is gegroeid - hebben behoorlijk veel schade veroorzaakt in de teelt. Vriend schat dat er dit
Luna SENSATION
jaar gemiddeld zo'n 10 tot 15 procent minder stelen gesneden zijn dan vorig seizoen. Hij
tegen bloemsmet
benadrukt daarbij dat er grote verschillen zijn tussen bedrijven, met name door verschillen in
rasgevoeligheid voor Botrytis. ,,Vooral de nieuwere rassen zijn vaak gevoeliger gebleken voor
Botrytis dan bijvoorbeeld het standaardras Sarah Bernhardt. Dat is jammer, want met deze
Afgelopen voorjaar werd ook
nieuwkomers kunnen telers niet alleen hun aanbod verbreden, maar ook het teeltseizoen met
Luna SENSATION toegelaten in
enkele weken spreiden.''
pioenen. Het middel bevat de
werkzame stoffen fluopyram en
Korte spuitintervallen, minder Botrytisschade
trifloxystrobine en is met name
Behalve de rasgevoeligheid heeft ook de spuitstrategie een belangrijke rol gespeeld bij het
voorkomen (en voorkómen) van Botrytis, zo durft Vriend wel te stellen. ,,Telers die in de natte
tegen bloemsmet een welkome
piet vriend is teeltvoorlichter bloembollen en pioenen bij agrifirm.
weken voor de oogst korte intervallen van vier of vijf dagen in plaats van de gangbare zeven
aanvulling. Agrifirm Plant heeft
al een praktijkproef uitgevoerd
tot tien dagen hebben aangehouden, hebben in de regel de minste Botrytisschade opgelopen.
eigen proef prima resultaten mee behaald; het percentage omvallers was duidelijk minder
met Luna SENSATION en diverse
Een intensieve aanpak van Botrytis is het afgelopen seizoen dus zeker lonend geweest.''
dan bij andere middelen(combinaties). Belangrijk volgens de voorlichter is dat de middelen zo
andere middelen(combinaties).
Door de hoge ziektedruk in het voorjaar is het volgens de voorlichter extra belangrijk om de
goed mogelijk in de plant - of beter gezegd: in de afgemaaide steeltjes - worden opgenomen.
Bij tellingen op de bloemknop
planten de zomer door vitaal te houden en goed af te spuiten. ,,Gelukkig hebben we daarvoor
,, Alleen dan is de plant langdurig beschermd tegen Botrytis.''
naar smetbloemen waren duide-
meerdere bedekkingsfungiciden uit verschillende werkzame groepen beschikbaar, waardoor
lijke verschillen te zien, waarbij
we de schimmel op veel verschillende plekken aan kunnen pakken.'' Om te voorkomen dat
Voorkom resistentievorming
Luna SENSATION zich in posi-
sporen in het nieuwe seizoen kunnen uitgroeien vanuit de oude stelen, raadt hij telers aan
Tot slot wijst Vriend graag nog even op het belang van het afwisselen van middelen om resi-
tieve onderscheidt. Volgend jaar
om direct na het maaien een bespuiting uit te voeren met twee middelen met verschillende
stentievorming te voorkomen. ,,We hebben nu een mooi pakket middelen uit verschillende
voert Agrifirm Plant de proef
werkzame stoffen. Luna PRIVILEGE in combinatie met Folicur is daarvoor een prima optie,
werkzame groepen ter beschikking in de pioenenteelt. Door slimme combinaties te maken en
wederom uit.
omdat de twee werkzame stoffen - fluopyram en tebuconazole - voorkomen dat er sclerotiën
deze vervolgens ook slim af te wisselen, kunnen we voorkomen dat ze minder werkzaam worden
worden gevormd die in het voorjaar weer uitkomen. Volgens Vriend zijn hier vorig jaar in een
en dat we ze daardoor kwijtraken. Maar... dat moeten we dan ook écht met z'n allen dóen.''
2
Bloembollen Koerier
Vervolg van voorpagina
Rooien en wassen in één werkgang
Bloembollenbedrijf Dogterom in Nieuwe Tonge (Z-H.) wast de oogst direct op het land met een zelfgebouwde mobiele wasinstallatie.
1
2
1 - de elevator van de rooier lost de
bollen direct op de aanvoerband van
de mobiele wasinstallatie. deze brengt
de bollen naar de spoelbak.
2 - in de spoelbak zakken de kluiten
naar de bodem. deze worden met een
vijzel uit de bak gedraaid. de 'dikte'
van het spoelwater wordt bewaakt
door sensoren. is het water te dun, dan
belanden er bollen tussen de kluiten.
,,2014 was een redelijk gezond jaar voor de bollen. de vuurdruk is in dit gebied relatief
laag geweest'', vertelt dogterom's vaste gewasbeschermingsadviseur leonard van der
is het water te dik, dan gaat er teveel
grond mee met de bollen.
velde van czav. ,,Toch is er op dit bedrijf behoorlijk 'op zeker' gespoten, met onder
andere drie keer folicur rond het koppen en daarna nog eens twee keer rudis. We hebben geleerd van vorig jaar, toen er rond het koppen plotseling een zeer hoge vuurdruk
ontstond met her en der ook wat schade. vooral met rudis heb je een goed slot op de
3
deur en weet je zeker dat de bollen tot aan de oogst gezond blijven.''
3 - de mobiele wasinstallatie tankt zelf
water uit de sloot. er hoeven daardoor
geen extra watertanks over het land
te rijden.
Optimaal beschermd tegen Fusarium, Rhizoctonia
en droogrot
Bolontsmetting
Ter bestrijding van Fusarium oxysporum, Rhizoctonia, droogrot (Stromatinia gladioli) en Botrytis. Toepassing uitsluitend toegestaan kort
voor het planten. Dosering: 0,2%, bijvulfactor 1,25. Gebruik maximaal 1,25 l/ha Rudis.
Met Rudis voor de ontsmetting van bloembollen beschikt de sector over een
zeer krachtig product met een brede werking. In tulpen laat Rudis niet alleen
een uitstekende werking tegen Fusarium zien, maar ook een krachtige werking
tegen Rhizoctonia. In gladiool heeft Rudis - naast een goed effect op Fusarium
- vooral een zeer belangrijke werking tegen droogrot.
Bladtoepassing
Ter bestrijding van vuur (Botrytis spp.). Vanaf kort na opkomst Rudis toepassen, gecombineerd met bedekkingsfungiciden, zoals
mancozeb. Daarnaast Rudis afwisselen in een schema met fungiciden met een ander werkingsmechanisme. In lelies Rudis niet voor
het koppen inzetten.
3
Bloembollen Koerier
Bladluizen en andere zuigende insecten de baas
Met Movento hebben bollentelers een sterk wapen in handen tegen bladluizen,
andere zuigende insecten en tegen galmijt. Movento behoort tot een nieuwe
chemische groep en is daardoor een ideale afwisselpartner in het schema.
Movento heeft een overwegend systemische en een geringe contactwerking. Maximale
opname door de plant is daarom van groot belang voor een goede werking. Pas Movento toe
op een goed groeiend gewas en gebruik daarbij veel water (> 300 l/ha). Meng Movento niet
met andere middelen en meststoffen.
Advies in tulp
Movento bestrijdt moeilijk bereikbare bladluizen en voorkomt de overdracht van virus. Ook
voorkomt het aantasting door galmijt in de bewaring.
Toepassing:
• Maximaal 2 toepassingen per seizoen (toelating alleen ná de bloei).
• Eerste bespuiting een week na het koppen toepassen, na 14 dagen herhalen.
• Movento niet gemengd verspuiten en niet gebruiken in een schema waar ook minerale
DE KRAchT VAN
olie wordt toegepast.
• Dosering: 0,5 l/ha
MOVENTO
De wachttijd tussen een voorafgaande bespuiting en de daarop volgende Movento-toepassing
• Uniek werkingsmechanisme, dus een ideale
is bij insecticiden en fungiciden 2 dagen en bij herbiciden 5 dagen. Bij een bespuiting ná de
afwisselpartner in het schema
Movento-toepassing geldt voor insecticiden en fungiciden een wachttijd van 2 dagen en voor
herbiciden een wachttijd van 3 dagen.
• Snelle en effectieve opname door OD-formulering
Toepassing:
• Maximaal 4 toepassingen per seizoen (toelating alleen ná de bloei)
Advies in lelie en overige bolgewassen
• Spuitinterval: 14 dagen
Ter bestrijding van bladluizen en andere zuigende insecten (o.a. trips), en om virusoverdracht
• Movento niet gemengd verspuiten
te voorkomen.
• Dosering: 0,5 l/ha
• Zeer weinig milieubelastingspunten
• Snel regenvast
• Lange duurwerking
Tulpengalmijt:
weet hoe het zit op je bedrijf!
De tulpengalmijt is de belangrijkste vector voor overdracht van het TVX-virus. ,,Reden genoeg dus om dit beestje met alle
mogelijke middelen en maatregelen de kop in te drukken'', zeggen André Conijn van Alb. Groot BV en PPO-onderzoeker Arie
van der Lans. Zij geven tips voor een krachtige en vooral duurzame aanpak van de tulpengalmijt.
,,Zie je dit bruine vlekje? Bijna alle bollentelers denken dat het een beschadiging is. Maar het is een aantasting door de tulpengalmijt.
Op dit piepkleine vlekje zitten zeker honderd mijten. Die kunnen voor een flinke verspreiding van het TVX-virus zorgen.'' Arie van der Lans
laat aan de hand van een aantal foto's zien hoe verraderlijk de tulpengalmijt is. Met name lichte aantastingen, die gekenmerkt worden door
zeer kleine, bruine of roze-rode stippen, zijn in de praktijk moeilijk te vinden en te herkennen. ,,Behoorlijk wat telers denken daarom dat
ze geen tulpengalmijt hebben en dat een besmetting met TVX via een andere route gegaan moet zijn. Maar als je wat preciezer kijkt, dan
blijkt de galmijt toch vaak een rol te spelen'', zo stelt de onderzoeker. Aantastingen tijdig en in zoveel mogelijk stadia herkennen is volgens
hem dan ook een belangrijke voorwaarde om de galmijt effectief te kunnen bestrijden. ,,Leid mensen daarvoor op, maak een medewerker
verantwoordelijk voor deze klus; in de glastuinbouw gebeurt dat ook'', zo adviseert Van der Lans.
consequent blijven monitoren
Een volgende stap is het consequent monitoren op galmijt. André Conijn heeft hier al enkele jaren ervaring mee. Samen met PPO leidt hij
andré conijn (links) is adviseur bij alb. groot bv in schagerbrug. arie van der lans is onder-
het praktijknetwerk 'Galmijt onder de knie', waarin 15 bollenkwekers zijn vertegenwoordigd. Hij vertelt: ,,Elk seizoen nemen we direct na
zoeker bij ppo lisse.
de oogst een monster van 250 bollen uit alle partijen van de deelnemers. Die monsters zetten we twee maanden weg in een vochtige en
warme cel. Eventuele galmijtinfecties komen daardoor versneld aan het licht. Op basis van onze bevinding - en de ontwikkelingen binnen een
partij ten opzichte van vorig jaar - nemen we gericht actie.'' Conijn benadrukt dat het jaarlijks consequent blijven monitoren steeds meer zijn
vruchten afwerpt. ,,Je kunt allerlei maatregelen tegen tulpengalmijt nemen, maar dan nog blijft het de vraag of het ook werkt. Door jaarlijks
te monitoren weet je of je met je maatregelen op het goede spoor zit.''
Hoewel beide mannen benadrukken dat er vooralsnog geen enkele handeling afdoende is om de galmijt definitief af te stoppen, zijn er wel
maatregelen waarmee de populatie (heel) ver terug te dringen is. Een belangrijke - en relatief eenvoudige - maatregel is het strikt gescheiden
houden van besmette en gezonde partijen. ,,Galmijten verspreiden zich gemakkelijk vrij door de lucht, vooral als ze daarbij wat geholpen
worden door lucht- of ventilatiesystemen in de cel. Door besmette partijen consequent apart te zetten haal je een belangrijke infectiebron
weg'', zegt Van der Lans. Een tweede optie is op lagere temperatuur bewaren of ULO-bewaring, al erkent de onderzoeker meteen dat hieraan
ook weer nadelen aan kleven. ,,Elk bedrijf moet zijn eigen afwegingen maken op dit punt. Belangrijk is dat je weet dat hoge temperaturen en
vocht de galmijt maximaal in de kaart spelen. Dat moet je in ieder geval voorkomen.''
Movento na de bloei
Een derde maatregel tegen tulpengalmijt is de inzet van Movento, direct na de bloei.
,,Daarmee krijg je een partij zo goed als galmijtvrij'', zegt Conijn. Hij benadrukt daarbij
de woorden 'zo goed als', want de ervaringen zijn nog niet zo omvangrijk en zeker dat hij
een aantasting door tulpengalmijt kan
zowel een roze-rode als een cremebruine verkleuring geven. links- en
rechtsboven: een lichte aantasting met
enkele plekjes. links- en rechtsonder:
Movento op een voetstuk wil zetten. Bovendien vindt hij volledige afhankelijkheid van chemie
een zware aantasting met meer dan 50%
sowieso onverantwoord. ,,Eigenlijk moet je inzetten op een zo schoon mogelijke teelt en het
verkleuring.
gebruik van Movento als een extra slot op de deur zien. Daarom zeg ik: bouw kennis op over
je eigen partij, wees scherp op aangekochte partijen en blijf alle partijen jaarlijks monitoren.
foto's: ppo bloembollen lisse
Dat is de basis voor een duurzame aanpak van tulpengalmijt.''
4
Bloembollen Koerier
Vervolg van voorpagina
'Communiceren is niet meer vrijblijvend, het móet!'
Veninga benadrukt dat de tijd van vrijblijvendheid rondom (bedrijfs)communicatie nu voorbij is. ,,Je móet als teler - of nog liever: als telersgroep - actief communiceren met de buitenwacht. Niet reageren op vragen of zorgen van mensen is vrágen om problemen; je krijgt het vroeg
of laat als een boemerang terug.'' De reportage die Zembla vorig najaar maakte over de vermeende gevaren van gewasbeschermingsmiddelen voor omwonenden, was voor Veninga een soort wake-up call. ,,We hadden gewoon geen goed antwoord op vragen en zorgen die er
bij sommige mensen leven. We schoten teveel in de verdediging en we voelden ons vooral slachtoffer van de selectieve berichtgeving over de
lelieteelt. Dit heeft ertoe geleid dat telers nog meer in hun schulp wilden kruipen. Zeg maar niks, was toen bij veel telers de gedachte, met als
gevolg dat de achterdocht eerder groter dan kleiner werd.''
cursus communicatie
Een belangrijke stap in de goede richting - en voor sommige telers zelfs een echt keerpunt - was de cursus communicatie die afgelopen winter
door een communatiedeskundige werd gegeven. ,,Daar hebben we geleerd om uit de slachtofferrol te komen en gewoon eerlijk en met trots
te vertellen wat je doet. Ook hebben we geleerd om niet in te gaan op allerlei wilde aantijgingen, maar gewoon ons eigen verhaal te vertelgert veninga heeft samen met zijn vrouw jennie een bloembollenbedrijf in hijken (dr.). jaarlijks
teelt het bedrijf ca. 80 hectare lelies en 40 hectare tulpen. daarnaast worden er ook akkerbouwgewassen als suikerbieten, graan en maïs verbouwd.
len'', zo blikt Veninga terug. Mooi om te zien vond hij dat vrijwel alle bollentelers in Noordoost-Nederland bij de cursus aanwezig waren. ,,Dat
geeft aan dat bijna alle collega's het onderwerp ook echt serieus nemen.''
Zelf communiceert Veninga nu veel pro-actiever dan voorheen. ,,Als ik merk dat buurtbewoners het spannend vinden als er lelies naast hun
huis komen te staan, dan ga ik erheen om te luisteren en waar nodig hun vragen te beantwoorden. Vorig jaar hebben we een buurtvereniging
op ons bedrijf uitgenodigd waarbij ze alles konden zien, alles konden vragen en als ze wilden ook nog een rondje op de trekker konden rijden.
Dat soort openheid wordt erg gewaardeerd, hebben we gemerkt.''
Bloemen voor Olympiërs
Behalve meer openheid van zaken bieden op het eigen bedrijf, hebben de Noordoostelijke telers ook een aantal gezamenlijke acties op poten
gezet om de lelieteelt positief in het nieuws te krijgen. Zo werden vorig jaar de Nederlandse Olympiërs bij terugkomst in Assen met oranje
lelies ontvangen. Ook kleinere acties - zoals een bos mooie lelies voor de Nederlandse damkampioen en een fietstocht langs bollenbedrijven
en tulpenvelden - deden het goed. ,,Laat zien wat je doet en welke prachtige producten je maakt. En wees open en enthousiast, want we
doen helemaal niks verkeerds!'', zo benadrukt Veninga nog maar eens.
'het gaat om rekening houden met elkaar'
Een teelt- en spuitvrije zone langs een school of een camping? Gert Veninga heeft er helemaal geen problemen mee. Sterker nog: hij
vindt het volstrekt logisch dat de bollen niet strak langs een schoolplein of campingterrein komen te staan. Een spuitvije zone van
1
vijf meter rondom 'gevoelige objecten', zoals nu in de gemeente Hardenberg is afgesproken, kan hij dan ook wel billijken. Al kiest hij
zelf liever voor individuele afspraken met belanghebbenden. ,,Voor mij heeft het niks met wetten of regels te maken, maar met gezond
verstand'', zegt hij gedreven. ,,Vergelijk het maar met een weg waar je 50 km/uur mag en een grote groep kinderen voor je fietst.
Verbod op Monam zorgelijk
Natúúrlijk ga je dan langzamer rijden. Het heeft allemaal te maken met rekening houden met elkaar.''
Het (tot nu toe tijdelijke) verbod op metam-natrium vervult Veninga met de nodige
zorg. ,,Voor de bestrijding van Pratylenchus penetrans en Paratrichodorus teres kunnen
we Monam vooralsnog moeilijk missen. Alternatieven zoals Tagetes en zwarte braak
zijn gewoon minder effectief en bovendien lastiger in te passen in de bedrijfsvoering'',
zo stelt de bollenteler. Niettemin ziet hij het dreigende verbod op Monam ook als een
kans en een stimulans om aaltjes in lelies op een andere, milieuvriendelijkere manier
te bestrijden. Veninga vertelt dat hij sinds kort is gestart met het gedetailleerd in kaart
brengen van de grondsamenstelling. Door de hieruit voortkomende bodemscans te
koppelen aan (eventuele) aaltjesbesmetting, kan in de toekomst veel specifieker tegen
aaltjes worden opgetreden. Ook een tweejarige kale schubbenteelt, waarbij in het
eerste teeltjaar de grond nog grotendeels zwart is, zorgt al voor vermindering van met
name P. prenetrans. Verder wacht Veninga na de teelt van tulpen bewust minimaal
twee maanden met het inzaaien van een groenbemester. In deze zwarte-braakperiode
nemen eventuele aaltjesbesmettingen ook weer af. De groenbemester wordt vervol-
2
gens weer op tijd doodgemaakt om ontwikkeling van aaltjes via de groenbemester
te voorkomen. ,,Zonder grondontsmetting zullen we veel meer inspanningen moeten
doen tegen aaltjes, want met één maatregel redden we in ieder geval niet'', zo vat de
bollenteler de mogelijk 'Monam-loze' toekomst samen.
1 - begin juli is de tulpenoogst in volle gang. veninga verwacht een 'redelijke tot goede
oogst' met een gemiddelde opbrengst van ergens rond de 700 bollen per roe. ,,her en der
is de afsterving toch wat sneller verlopen dan we aanvankelijk dachten. daardoor hebben
we de opbrengstverwachting gaandeweg het seizoen wat naar beneden bij moeten stellen.
de virusgetallen vallen daarentegen weer erg mee; al met al zijn we daarom wel tevreden'',
zo vat veninga de stand van zaken samen.
2 - de tulpen worden bij aankomst op het bedrijf gespoeld en meteen daarna gedroogd.
4
3
3 - veninga teelt zo'n 15 verschillende soorten tulpen - met als grootste ras Queen of night.
het grootste deel van de bollen gaat naar binnenlandse broeiers, de rest gaat weg voor
export (droogverkoop).
4 - ,,Midden-drenthe is een prima gebied om tulpenbollen te telen. Met name op huidkwaliteit scoren we hier bovengemiddeld goed. daarmee zijn de bollen zeer geschikt voor
droogverkoop'', aldus gert veninga.
5 - begin juli staan de lelies er prima op, al zijn er her en der wel wat plekken met waterschade te vinden. ,,net voor hemelvaart kregen we plaatselijk 80 tot 100 millimeter water
op ons dak. op een aantal percelen met la's en oriëntals zien we dat nu nog steeds terug'',
aldus veninga.
6 - opmerkelijk: een bijenkast aan de rand van een lelieperceel. ,,de bijen hebben hun
aanvliegroute zo ongeveer midden over het lelieperceel en de imker heeft me onlangs nog
verzekerd dat dit tot dusver geen enkel probleem heeft opgeleverd. alle zes volken zijn al
jaren kerngezond, al lijkt dat met de huidige discussie over bijensterfte bijna onmogelijk...'',
zo vertelt veninga met enige ironie.
6
5
5
Bloembollen Koerier
Vervolg van voorpagina
'We schrokken toch wel even van de resultaten'
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) uit Noord-Holland doet onderzoek naar gewasbeschermingsmiddelen in afvoerputten
op erven. Samen met de KAVB, PPO, fabrikanten en leveranciers van de middelen en elf bloembollentelers is een project gestart om de kwaliteit
van het oppervlaktewater te verbeteren: 'Schoon erf, schone sloot'. Het project moet zorgen voor meer bewustwording bij de bollenkwekers.
Verbetering van de waterkwaliteit is noodzakelijk omdat de toelating van gewasbeschermingsmiddelen in het geding kan komen.
Richard van Diepen is adviseur bij HHNK. Sinds 2013 werkt hij met zijn collega's aan het onderzoek naar de kwaliteit van het afvoerwater. Elf
bloembollentelers uit Noord-Holland doen vrijwillig mee aan het onderzoek, bij hen worden metingen verricht op het bedrijf. Er worden per
bedrijf twee steekmonsters genomen uit de waterafvoerput op het erf. Bij drie bedrijven zijn ook steekmonsters vóór het ontsmetten genomen.
Op deze manier heeft het waterschap een nulsituatie. De twee andere monsters worden tijdens en na het ontsmetten genomen. De monsters
laat Van Diepen onderzoeken in het laboratorium. HHNK doet gericht onderzoek naar de meest gangbare stoffen, dit zijn er meer dan zeventig.
Het eindresultaat was voor het waterschap even slikken. ,,We schrokken er toch wel even van'', zegt Richard van Diepen. Volgens de adviseur van HHNK wordt er veel residu aangetroffen in de putten, en met name van de middelen die gebruikt worden bij het ontsmetten. De
concentratie kan soms meer dan duizend maal de norm zijn. Dit afvalwater vormt daarmee een groot risico voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. De precieze cijfers houdt de werkgroep nog voor zich, het doel is om de cijfers als spiegel voor te houden bij de bollenkwekers.
De bedrijven waar onderzoek is gedaan zijn volgens van Diepen wel voorlopers. De bedrijven zijn zich bewust van het middelengebruik, toch
gaat het dus niet altijd goed. Bij alle elf deelnemende bedrijven zijn er in verschillende concentraties resten van gewasbeschermingsmiddelen
bollenkweker hans de Wit schafte een transportwagen met een naar het midden toe aflopende laadvloer aan. ontsmettingsmiddelen die uit de kisten druppelen worden opgevangen
in de middengoot.
in de hemelwaterafvoer gevonden.
'Uitslag kwam als een verrassing'
Hans de Wit is bollenkweker in Anna Paulowna en een van de deelnemers aan het project. Voor het project begon waren zijn verwachtingen
positief. Als De Wit zijn kisten buiten plaatst zet hij ze op een schuin aflopend deel van het erf waarbij het residu niet kan afvloeien naar de
waterafvoer. Morsen, lekken en verspilling van de middelen probeert hij tegen te gaan, de uitslag van het onderzoek kwam daarom ook als
een verrassing. Honderd procent emissieloos werken is niet mogelijk volgens de kweker uit Anna Paulowna, maar een hoge normoverschrijding
was niet de bedoeling.
In Callantsoog is het resultaat beter, daar is het bollenbedrijf van Frank Berbee onderzocht. De kweker wil zich niet op de borst kloppen maar
er is nagenoeg geen emissie aangetroffen. Het hebben van weinig residu in de waterput is belangrijk voor Berbee. Voor hem zelf maar ook
voor het vakgebied is dit goed nieuws. ,,Ik neem aan dat iedereen zo min mogelijk emissie naar de sloot wil. Je wordt er toch als sector op
aangekeken.''
Berbee laat zijn kisten lang uitdruipen. ,,Net zolang tot er niks meer uit komt.'' Het opslaan van de kisten gebeurt allemaal overdekt. Naast
de schuur heeft Berbee nog een afdak staan waar ook kisten onder staan. Een goot rond deze standplaats vangt een eventuele druppel op.
Hier is volgens de kweker al veel onnodige uitstoot mee gewonnen. Met relatief kleine maatregelen probeert Berbee zo min mogelijk uitstoot
op het erf te realiseren. ,,Voorheen met de pauze liet ik de spuit buiten staan als het regende. Nu doe ik dat niet meer en zet ik hem op het
land. Dan loop je van het land terug, en zet je het niet op het erf neer.''
Zoveel mogelijk onder dak werken
Veel onder dak werken is één van de punten die het waterschap meegeeft als tip. ,,Er kan dan geen regenwater bij de kisten waardoor er
richard van diepen: ,,bij dit project gaat het vooral om bewustwording. Telers moeten weten
dat een druppel ontsmettingsmiddel in het afvoerwater grote gevolgen kan hebben voor de
waterkwaliteit.''
ook geen afvloeiing meer is'', vertelt Richard van Diepen. De adviseurs van het waterschap bekijken individueel welke maatregelen genomen
kunnen worden. ,,Goten aan een wagen is ook een goed idee'', voegt hij toe. De trailer vangt de laatste druppels op die aan een kist zitten
en tijdens transport aftrillen. Dit gebeurt door een opvanggleuf in de aflopende laadvloer van de transportwagen. Een andere oplossing is het
gebruik van twee heftrucks, één voor binnen en één voor buiten.
,,De heftruck is waarschijnlijk de grote boosdoener'', zegt Hans de Wit. Op zijn bedrijf rijdt de heftruck zowel binnen in de schuur als buiten
op het erf. Het residu dat in de schuur ligt wordt met de heftruckbanden onbedoeld naar buiten gereden. Wanneer de heftruck buiten is,
is het middel daar dus ook.
Nu de resultaten bekend zijn bij De Wit is hij overgegaan tot actie. Een tweede heftruck is nog niet aangeschaft maar een nieuwe trailer voor
de kisten is al wel binnen. Een gleuf in het midden van de aanhangwagen zorgt voor een afvoer van beschermingsmiddelen indien er nog
druppels in de kist zitten, precies zoals het waterschap het omschreef. De laatste druppels vallen dus in een opvangbak in de kar en niet op
het erf. Daarnaast investeert de Wit in een nieuwe ontsmettingsbak.
'het gaat om bewustwording'
,,Bij dit project gaat het om bewustwording'', zegt Richard van Diepen. ,,Wij zijn niet tegen het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen,
maar wel voor zorgvuldig gebruik. We moeten niet vergeten dat kleine druppeltjes grote effecten kunnen hebben.'' Van Diepen kijkt positief
naar de toekomst. Een soortgelijk project is ook al gehouden in 2010-2012 door het waterschap. Bij dat project zijn er monsters genomen van
het oppervlaktewater en ook aan de kwekers getoond. Een verandering in de bedrijfsvoering resulteerde direct in een positief resultaat voor
de waterkwaliteit. Drie verschillende stoffen zijn in de sloot onderzocht en door bewustwording bij de kwekers is de helft aan emissie in het
oppervlaktewater teruggedrongen. Het project schoon erf, schone sloot krijgt waarschijnlijk dit najaar een vervolg.
Meer zien?
Bekijk de video op www.bayercropscience.nl
bollenkweker frank berbee: ,,voorheen met de pauze liet ik de spuit buiten op het erf staan
als het regende. nu zet ik 'm op het land.''
'het is allemaal niet zo moeilijk, maar je moet het natuurlijk wél dóen'
,,Het overgrote deel van de bollentelers is zich echt wel bewust van de emissieroutes naar het oppervlaktewater. En veruit de meesten weten ook wel wat ze eraan kunnen doen. Door er telkens weer aandacht voor te
vragen - en vooral door simpele oplossingen aan te dragen - komen we telkens weer een stap verder.'' Dat zeggen Jan Willem van der Meer en Edwin Smit van middelenleverancier GMN over emissiebeperking in de
bollenteelt. Beiden zijn al meerdere jaren betrokken bij projecten die erfafspoeling en andere vormen van emissie moeten verminderen. Volgens hen is er de afgelopen jaren al veel bereikt, vooral door concrete metingen
in het oppervlaktewater te koppelen aan praktische maatregelen. Smit: ,,Bewustwording - en nog belangrijker: actie ondernemen - bereik je vooral door concreet aan te tonen dat de hoeveelheid middelen in het oppervlaktewater ook écht afneemt door relatief eenvoudige maatregelen''. Als voorbeeld noemt hij het laden in de schuur in plaats van op het erf. Hiermee wordt niet alleen voorkomen dat middelen op het erf weglekken
- en daarbij vaak in het afvoerputje terecht komen, maar ook dat middelen die aan de heftruckbanden zitten binnen blijven. Ook het binnenzetten van de veldspuit en de bedddenfrees voorkomt - zeker bij regen - veel
erfafspoeling. Datzelfde geldt voor het reinigen van kisten: doe dit op het land in plaats van op het erf. ,,Het is allemaal niet zo moeilijk, maar je moet het natuurlijk wél dóen'', zo geeft Van der Meer nog maar eens de
essentie aan, ,,Je hoeft in feite maar heel weinig te veranderen om een bijdrage te leveren aan emissievermindering.''
6
Bloembollen Koerier
Mens & Werk
Ambassadeur van de lelieteelt
Het zijn turbulente tijden voor Dirk Osinga. Als secretaris van de KAVB in Noord-Nederland en van
het Regionaal Onderzoek in de Lelieteelt (ROL) heeft hij zijn handen niet alleen vol aan allerlei
onderzoeks- en teelttechnische zaken, maar ook aan tal van maatschappelijke discussies die er
momenteel rondom de lelieteelt woeden.
,,Ja, ik ben tegenwoordig aardig wat tijd kwijt aan het voorlichten van burgers, politici en beleidsmakers over
gewasbescherming in de bollenteelt. Mijn achtergrond als leraar op het groene opleidingscentrum Nordwin
College in Leeuwarden komt daarbij prima van pas'', zegt hij in de kantine van lelieteler Hans van der Heijden
in Vledder (Dr.). Beide mannen - ondertussen boegbeelden als het gaat om publieke voorlichting rondom de
lelieteelt - praten eerst uitgebreid over de politieke verhoudingen (en soms ook intriges) in 'lelierijke' gemeenten als Westerveld, Midden-Drenthe en Hardenberg.
'Bollenteelt nog lang niet uitontwikkeld'
Gaandeweg het gesprek verschuift de aandacht naar allerlei teelttechnische zaken die er in de bollenteelt
spelen. ,,Want ook daar moeten we over blijven praten, want de bollenteelt in dit gebied is nog lang niet
uitontwikkeld'', zo stelt Osinga. Het bewijs daarvoor zijn de proefvelden in Vledder en Wapse, waarop ook dit
proef in lelie en een onkruidbestrijdingsproef in gladiool. Belangrijke gemene deler van alle proeven is dat
seizoen weer tal van onderzoeksobjecten zijn aangelegd. De ROL-secretaris stopt als eerste bij een proefveldje
er - behalve naar een optimale ziekte-, virus- en onkruidbestrijding - ook duidelijk gekeken wordt naar
waar een aantal natuurlijke bodemtoevoegingen worden getest. Doel is om daarmee zowel de vitaliteit van
het milieuprofiel van de toegepaste middelen. ,,We zullen als sector moeten laten zien dat het milieu ons
de grond als het gewas te verbeteren. Hoewel het nog te vroeg is voor conclusies - de proef loopt nog t/m
werkelijk ter harte gaat en dat we er alles aan doen om met een minimum aan middelen danwel werkzame
2015, hoopt Osinga dat deze 'biologische ondersteuning' voet aan de grond krijgt in de lelieteelt. ,,Als sector
stoffen kunnen én wíllen werken'', zo benadrukt hij nog maar eens.
liggen we momenteel onder een vergrootglas. Alle teeltmaatregelen waarmee we de inzet van chemie kunnen
verminderen is pure winst'', zo benadrukt hij de waarde van de proeven.
'De bollenteelt in dit gebied is
Op een naastgelegen proefveld worden proeven uitgevoerd met Nontox, een desinfectiemiddel dat wellicht
een bijdrage kan leveren aan het bestrijden van virussen, waaronder PlAMV. Osinga en Van der Heijden
nog lang niet uitontwikkeld'
bestuderen de verschillen tussen de proefveldjes, waarvan de bollen deels wél en deels niet gedompeld zijn in
met Nontox behandeld water. Osinga ziet (voorlopig) geen verschil tussen de verschillende objecten, Van der
Heijden denkt die echter wél te zien.... Op 22 augustus tijdens de op middag van ROL zal er waarschijnlijk
Hoewel er nu - begin juli - al duidelijk verschillen tussen de objecten zichtbaar zijn, wil Osinga er nog niet
meer duidelijkheid zijn over de effecten van Nontox.
over oordelen. ,,Alleen de deelnemende bedrijven en onderzoeksinstellingen weten hoe hun verschillende
objecten zijn behandeld. Het is aan de onderzoekers om tijdens de open middag de resultaten te presenteren
Virus- en vuurbestrijdingsproeven
en er - samen met de bezoekers - conclusies uit te trekken'', zo vindt hij. Van der Heijden hoopt dat het tot
Het grootste proefveld van ROL bevindt zich in Wapse. Ongeveer driekwart ervan is ingeruimd voor virus- en
die tijd niet al te veel regent, omdat het laagliggende, en bovendien naast de sloot liggende proefveldje
vuurbestrijdingsproeven van verschillende firma's. Verder ligt er o.a. een grote Rhizoctoniabestrijdings-
dan wel eens flink modderig kan worden...
proef virusbestrijding in lelie
proef rhizoctoniabestrijding in lelie
In de nieuwe rubriek Mens & Werk laten we mensen aan het woord die zich op een bijzondere
manier inzetten of verdienstelijk maken voor hun vak (en vakgenoten). Dit jaar - 2014 - richten we
ons op de belangenbehartigers. Met welke thema's houden zij zich bezig? Wat zien zij als grootste
knelpunten? In deze aflevering: Dirk Osinga, secretaris van KAVB Noord-Nederland en secretaris van
het Regionaal Onderzoek in de Lelieteelt (ROL).
dirk osinga (links) en hans van der heijden bespreken de (mogelijke) effecten van middelen op virus.
Uw innovatie is geld waard!
Minimale valhoogte geeft betere verdeling in bollenbed
Heeft u een vernieuwend idee voor de akker- of tuinbouw?
Meld die dan aan bij het Innovatiefonds voor telers! U maakt dan
kans op een financiële beloning van maximaal € 10.000 euro.
Bovendien maakt u kans op de jaarlijkse award.
Marcel Nijenhuis uit Espel (NOP) wilde een betere verdeling van de bollen in het plantbed. De oplossing vond hij in het verminderen van de valhoogte in de plantmachine.
,,Voor een maximale teeltrendement moet elke bol in het bed precies evenveel ruimte en licht
krijgen. Doorrollen tijdens het planten - ook al is het maar een paar millimeter - verstoort dat
De innovatieprijs is een stimulans om uw innovatieve concept, product
ideaalbeeld en vermindert dus ook het teeltrendement. Aan dat doorrollen, dat vooral het gevolg is
of dienst door te ontwikkelen voor toepassing op veel meer agrari-
van de grote valhoogte vanuit de planter, moest dus gewoon wat gebeuren.'' Marcel Nijenhuis legt
sche bedrijven. U kunt uw innovatieve ideeën het hele jaar inzenden.
in een paar zinnen uit waarom hij zijn Nobel bollenplantmachine drastisch heeft aangepast. Volgens
Belangrijk is dat uw ideeën ten minste aan één van de volgende twee
de bollenteler is de valhoogte in het broekstuk van de planter doorgaans zo'n 80 tot 90 centimeter.
criteria voldoen:
Grotere bollen vallen daardoor sneller naar beneden dan kleine en rollen daardoor ook meer door.
• er is sprake van vernieuwing
,,Dat heeft hoe dan ook negatieve invloed op bolverdeling'', zo oordeelt hij. Om de valhoogte tot
• er is bereidheid om te investeren
een minimum te beperken heeft Nijenhuis samen met mechanisatiebedrijf Blok in Espel een vier centimeter hoog egelbandje in het broekstuk van de
een egelbandje houdt de bol tot vlak boven het
plantbed vast. hierdoor rolt de bol niet door.
plantmachine gemonteerd. Deze houdt de bol vanaf de trilgoot vast tot 5 à 6 centimeter boven het bed. Hierdoor verdwijnt de valenergie en rolt de
Meer weten? Kijk op: www.innovatiefondsvoortelers.nl
Het Innovatiefonds is een initiatief
van acht samenwerkende partners
in de agrarische sector.
bol niet door. Neijenhuis werkt inmiddels twee seizoenen met het aangepaste systeem en heeft gemerkt dat de plantverdeling aanmerkelijk beter is
geworden. Zelf schat hij de meeropbrengst op minimaal 2 procent; genoeg om de totale investering van ongeveer €20.000 al in twee seizoenen terug
te verdienen.
Ter ondersteuning van zijn innovatieve idee heeft Marcel nijenhuis €1.250 euro gekregen uit het innovatiefonds.
7
Bloembollen Koerier
COLOFON
concept
oncept en realisatie:
l
Bayer CropScience SA-NV
vormgeving
v
ormgeving en opmaak:
l
Claudia Roorda
fotografie:
otografie:
l
Bayer CropScience SA-NV
drukwerk:
,,Pioenentelers die in de natte weken voor de
,,Bouw kennis op over je eigen partij,
,,Wij zijn niet tegen het gebruik van gewas-
,,Als sector liggen we momenteel onder een
oogst korte intervallen hebben aangehouden,
wees scherp op aangekochte partijen en
beschermingsmiddelen, maar wel voor zorg-
vergrootglas. Alle teeltmaatregelen waarmee
hebben in de regel de minste Botrytisschade
blijf alle partijen jaarlijks monitoren. Dat is
vuldig gebruik. We moeten niet vergeten
we de inzet van chemie kunnen verminderen
opgelopen.''
de basis voor een duurzame aanpak van
dat kleine druppeltjes grote effecten kunnen
is pure winst.''
tulpengalmijt.''
hebben.''
piet vriend, teeltvoorlichter bloembollen
andré conijn, adviseur bij alb. groot
richard van diepen, adviseur
dirk osinga, secretaris Kavb in
en pioenen bij agrifirm.
bv en arie van der lans, onderzoeker
hoogheemraadschap hollands
noord-nederland en secretaris rol.
bij ppo.
noorderkwartier.
Puzzel mee en win een diner voor twee!
l
HH Global
dit is een uitgave van:
bayer cropscience sa-nv
energieweg 1
p o. box 231
p.
nl-3640 ae Mijdrecht
Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als
schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide
proefnemingen. Wij adviseren naar beste
weten volgens kennis van zaken van dit ogenblik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid
op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en
toepassing zich aan onze controle onttrekken.
Beschrijvingen van een product, resp. gegevens
over de eigenschappen daarvan betekenen
niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedragen bij eventuele schade. Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik
eerst het etiket en de productinformatie.
Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op!
Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van € 150.
De woorden hieronder zitten horizontaal, verticaal en diagonaal in alle richtingen in de puzzel verstopt.
Zoek ze op en streep ze af. De overgebleven letters vormen achter elkaar gelezen de oplossing.
R
E
P
Y
T
H
I
U
M
K
T
S
BOLLEN
BOTRYTIS
DROOGROT
FLINT
FREZEN
FUSARIUM
GEWAS
GLADIOOL
KNOL
N
E
L
L
O
B
D
G
O
L
O
M
U
S
M
P
A
R
I
P
E
O
N
E
D
T
L
U
A
N
P
E
F
W
T
T
O T N
U T O
KOPPEN
O O I
LELIE
A R A
LUIS
I N O
LUNA
E R O
MOVENTO
T N A
NARCIS
E E P
OOGST
L I N
R L O
PLANTEN
A B T
PYTHIUM
T S I
E
R
D
V
T
O
S
S
T
N
V
N
V
G
A
I
C
G
I
R
U
K
E
E
O
O
L
R
O
S
Y
E
B
F
I
I
M
O
G
U
Z
T
D
A
N
U
L
L
I
R
E
S
I
S
T
E
N
T
I
E
S D
D
A
RESISTENTIE
N D
RHIZOCTONIA
S F
ROOIEN
H R
TEELT
S E
TRIPS
I Z
TULP
C E
VEILING
R N
A L
VIRUS
N G
L G
R
E
P
Y
T
H
I
U
M
K
T
S
© www.puzzelpro.nl
,
N
E
L
L
O
B
D
G
O
L
O
M
U
S
M
P
A
R
I
P
E
O
N
E
D
T
L
U
A
N
P
E
F
W
T
T
O
U
O
A
I
E
T
E
L
R
A
T
T
T
O
R
N
R
N
E
I
L
B
S
N
O
I
A
O
O
A
P
N
O
T
I
E
R
D
V
T
O
S
S
T
N
V
N
V
G
A
I
C
G
I
R
U
K
E
E
O
O
L
R
O
S
Y
E
B
F
I
I
M
O
G
U
Z
T
D
A
N
U
L
L
I
R
E
S
I
S
T
E
N
T
I
E
S
D
N
S
H
S
I
C
R
A
N
L
D
A
D
F
R
E
Z
E
N
L
G
G
© www.puzzelpro.nl
,
BON
naam:
adres:
postcode:
plaats:
bedrijfstype/aantal hectare bloembollen:
de oplossing van de woordzoeker is:
stuur de ingevulde bon uit deze
krant in een ongefrankeerde
envelop naar:
actievoorwaarden:
deze prijsvraag loopt van 20 augustus t/m 30 september 2014. uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken.
deze prijswinnaars krijgen tussen 1 en 15 oktober bericht. over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
8
Bloembollen Koerier
Bayer cropScience SA-NV
T.a.v. Jessica Biermann
Antwoordnummer 55074
3640 WB Mijdrecht