Transcript Hand-outs workshop Schrijven is bewegen

Schrijven is bewegen
Motorische schrijfproblemen bij kinderen
Hendrik J Kok, kinderfysiotherapeut
Esther Gerard, kinderfysiotherapeut i.o.
Kinder Fysiotherapie
Galilei
Linnaeuskade 36, 1098 BJ Amsterdam
Galileiplantsoen 75, 1098 LW Amsterdam 020-4630250
1
Inhoud
•
•
Wie zijn wij
Kennismakingsrondje
• Theorie
Definitie
Probleemherkenning
Analyse
• Praktijk, workshop 4 boxen
1. Testen (centraal)
2. Schijfhulpmiddelen en oefenvellen verbeteren schrijfmotoriek (in
groepjes)
3. Oefenmaterialen voor fijne motoriek (in groepjes)
4. Oefenmaterialen/spelletjes voor visuo-motoriek (in groepjes)
Motokit van REC
2
Definitie
Van Dale Het gebruik van op of in iets aangebrachte tekens om taal over
te brengen.
Schrijven = doelgerichte handeling met een instrument; het is een
ideamotore praxie
Behoort tot schoolse vaardigheden
Schrijfprobleem
1. Schrijfprodukt niet of nauwelijks leesbaar
2. Tempo traag
3. Schrijfbeweging niet aangeleerd kan worden/er treedt pijn of
vermoeidheid op
Geen intellectueel tekort of symptomatologie
3
Definitie
Top-down proces:
•
top = cognitieve- en perceptuele processen
• down = motorische of uitvoerende processen:
(1) pengreep en (schrijf)bewegingen
(2) flexie-extensie van de vingers
(3) rotatie vanuit de elleboog.
(4) Verder noodzakelijk is fixatie van proximale spieren in de romp en de
schouder en goed evenwicht/houdingsbalans
4
Oordeel schrijfproblemen
Motorische schrijfproblemen; dysgrafisch handschrift
Niet-motorische schrijfproblemen
Cognitieve oorzaak
Gedragsmatige oorzaak
Pedagogisch-didactische oorzaak
Combinatie mogelijk
Pathologie
Evidence Statement “Motorische schrijfproblemen” ontwikkelt door
kinderfysiotherapeuten
Disfunctioneel handschrift bij beginnende schrijver kan normaliseren
binnen 1 jaar;
5
Cijfers
•
20-30% problemen in het (leren) schrijven
•
•
30% van alle kinderen heeft startproblemen in eerste groepen
50% daarvan herstelt spontaan
•
20% vd kinderfysiotherapeutische behandelingen betreffen
schrijfmotorische problemen
•
90% vd aanmelding via leerkracht
6
Intermezzo
Schrijven versus typen:
Wat zegt de neurowetenschap? Zie artikel
App: ‘abc PocketPhonics’
Juf in a Box
7
Blok- of verbonden schrift
•
Aanleren: grote variatie in schrijfonderwijs, lees- en schrijfmethoden
gekoppeld
•
•
•
•
Voorbereidende schrijfoefeningen
Starten met lossen letters passend in verbonden schrift
Van blokletters naar schuinschrift hindert de automatisering
Schuinschrift: beter in snelheid, spelling, zinsbouw
8
Uitvoering
Relevantie adequaat handschrift
• Schrijven en lezen multimodaal aangeleerd
• Kwaliteit van schrijven en zelfvertrouwen
Relatie cognitieve en motorische processen
• Schrijven en taal beinvloeden elkaar wederkerig
Ontwikkeling van schrijven
• Expliciete visuele aanwijzingen
• Starten met beperkt aan letters, zoveel mogelijk gelijkvormige letters
en meest voorkomende letters
• Complexe schrijfpatronen leeftijdgerelateerd
• Visuo-motorische waarneming bij aanleren van letters (groep 2)
• Beperkt aantal probleemletters vaak oorzaak leesbaarheid
• Verbonden letterschrift leidt tot hogere schrijfsnelheid (groep 3)
9
Motorische aspect
Zwak dysgrafisch handschrift
•Successieve vinger-duim oppositie
•In-handmanipulatie
•Relatie kwaliteit schrijven en de potlood-pengreep
•Relatie kinesthesie (houdings-bewegingsgevoel) – schrijven
•Ergonomische factoren
Visuo-motoriek
•Aanvankelijke schrijver, herkennen van vormen en patronen
10
Checklist en testen
•
Observatielijsten; diverse (KOEK)
•
TESTEN
•
•
GHB (Grafomotorisch onderzoek)
SOS (Systematisch Onderzoek Schrijfstoornissen)
•
•
•
BHK
M-ABC
VMI
11
GHB (Grafomotorisch onderzoek)
•
Zelf doen
•
Werkbladen op tafel
•
Klassikaal test uitvoeren
•
Uitleg
12
SOS
•
Zelf doen
•
Tekst volgt op volgende sheet
•
Klassikaal test uitvoeren
•
Uitleg
13
SOS, overschrijftekst
jos is in de wei
hij eet koek
mus is er ook
zij zit op een muur
en is heel blij
Mus vliegt naar het hek, ze fluit een vrolijk lied.
Jos loopt naar het musje toe. Wat een mooi liedje is dat!
Dan ziet Jos een poes hoog in de boom.
Ben je daarom zo blij Mus, omdat poes bang in de boom zit? Poes schreeuwt: "miauw,
miauw..." wel tien keer achter elkaar. Jos rent naar poes toe en wil haar helpen. Maar
het vogeltje wordt nu boos. Poes zat mij achterna en nu is ze bang. Laat haar daar maar
lekker zitten want ik heb geen medelijden met haar. Maar Jos gaat poes wel helpen.
14
SOS, vervolg overschrijftekst
Nu is het vogeltje heel erg boos en ze krijgen ruzie. Jos klimt in de boom en bevrijdt het poesje
dat op een boomtak angstig zit te kijken. Het musje is verstandig en vliegt nu gauw de boom weer
in. Poes heeft geleerd van de achtervolging en zal nooit meer in een boom klimmen.
Jos ruikt iets vies. Hij kijkt naar zijn schoenen en ziet dat hij in een koeienvlaai heeft getrapt.
“Hoe krijg ik die schoon?” vraagt Jos zich af. Hij trekt een bosje droog gras uit de grond en begint
zijn schoenen schoon te wrijven. Maar echt schoon worden zijn schoenen niet.
Nu ziet hij ook dat zijn broek gescheurd is. Dat zal zijn moeder niet leuk vinden. Maar ze is erg
creatief en kan de broek vast nog wel maken op de naaimachine. Hij kijkt om zich heen en ziet dat
het poesje is verdwenen. Het vogeltje fluit weer een vrolijk wijsje. “Ben je niet meer boos op
mij?” vraagt Jos. “Ik kon dat zielige poesje toch niet in de boom laten verhongeren?”
Het musje vergeeft Jos en slaat zijn vleugels uit. Jos gaat op een sukkeldrafje naar huis. Onderweg moet hij een drukke
verkeersweg oversteken. Hij gaat bij een zebrapad stilstaan en wacht tot de grote vrachtwagen, die hij in de verte ziet aankomen,
langs is gekomen. Dan kijkt hij nog een keer naar links, naar rechts en nogmaals naar links en steekt over. Thuis aangekomen is
zijn moeder gelukkig niet boos over de scheur in zijn broek. Ze maakt lekkere chocolademelk voor hem en Jos typt het hele
verhaal in een Worddocument op de computer. Later wil hij journalist worden en daarom wil hij journalistiek gaan studeren.
15
SOS (systematische opsporing
schrijfproblemen) normtabel
Tabel 2. Gemiddelde schrijfsnelheid (aantal letters) en standaarddeviatie per
leeftijdsjaar en scores die overeenstemmen met de volgende percentiel (Pc)
bereiken: kleiner dan Pc 5, score kleiner dan Pc 15 maar groter dan Pc 5 en
score hoger dan Pc 15.
7-jarigen (N = 93)
8-jarigen (N= 147)
9-jarigen (N= 158)
10-jarigen (N= 155)
11-jarigen (N= 123)
12-jarigen (N= 43)
Gemiddelde (SD)
131 (37.7)
151 (43.9)
174 (49.9)
212 (63.0)
246 (57.0)
239 (57.5)
≤pc5
≤67
≤84
≤98
≤103
≤144
≤143
pc5 – pc15
68-91
85-98
99-120
104-146
145-194
144-194
≥pc15
≥92
≥99
≥121
≥147
≥195
≥195
16
BHK (Beoordeling Handschrift Kinderen)
Doel: inzicht krijgen over al dan niet dysgrafisch zijn van een
handschrift.
Beschrijving:
• 13 kenmerken waarop het handschrift beoordeeld wordt.
• evalueren van het schrijfproduct op basis van eerste 5 zinnen op
ongelinieerd papier
• Testduur: 5 minuten en voorbereidingstijd, verwerking 30-45 minuten
Normering:
0-21 = normaal handschrift
21-29 = twijfelachtig handschrift
> 29 = dysgrafisch handschrift
• De BHK geeft inzicht in de kwaliteit van het handschrift. Het is een
instrument om je subjectieve indruk te objectiveren. De
beoordelingslijst is gestandaardiseerd en wordt uitgedrukt in
percentielen tov leeftijdgenootjes.
17
M-ABC 2e (Motorische test)
Doel: inzicht in kwantiteit van bewegen [motometrische test] in drie
leeftijdsbanden (4-6, 7-10 en 11-16 j)
Beschrijving:
a. - manuele vaardigheid (3 items) unimanuele snelheid, bimanuele
coördinatie, ooghandcoördinatie;
b. - balvaardigheid (2 items): vangen van bewegend object en werpen
naar doel;
c. - statisch en dynamisch evenwicht (3 items): statisch evenwicht,
dynamisch evenwicht bij snelle en langzame bewegingen.
Normering: Percentielscore < 5: indicatief voor bewegingsproblemen
• Percentielscore 5 tot 15: grensgebied voor bewegingsproblemen
• Geen aparte normen voor jongens en meisjes
Testduur: 20 minuten, verwerking 20-30 minuten
18
VMI (Visuo-motorisch onderzoek)
Doel: inzicht verkrijgen in de
a. visueel-motorische integratie (VMI),
b. visuele perceptie (VP)
c. motorische coördinatie (MC)
Beschrijving:
• VMI Dit is een test waarbij 27 in moeilijkheidsgraad oplopende
geometrische vormen moeten worden nagetekend. Voor de jongste
kinderen hoort er ook zelf tekenen/krabbelen bij.
• VP dezelfde vorm kiezen, herkennen van dezelfde vorm
• MC kopiëren van vormen door een streep te trekken door dubbele
geleidingslijnen, motorisch aspect
• De testduur is 10 -15 minuten. Verwerking 30 minuten
• De test is nu genormeerd voor 2- tot en met 18-jarigen, met referentie
leeftijd.
19
Schrijfbeweging
3 deelbewegingen
•
Grote progressie, voortschrijdende beweging van boven- en
onderarm alsmede de beweging in het schouder- en
ellebooggewricht.
•
Kleine progressie, beweging in de pols en de hand, die de
horizontale verplaatsing van de pen verzorgd.
•
Inscriptie, op- en neergaande bewegingen op pols-, hand- en
vingerniveau. (Ajuriaeuerra, 1984
20
Pen-en potloodhanteringen
Efficiente grepen
•
•
•
Dynamische driepuntsgreep:
Laterale driepuntsgreep:
Statische driepuntsgreep:
21
Boxen, oefenmateraal
•
BOX 1: testen centraal
•
BOX 2: Schijfhulpmiddelen en oefenvellen verbeteren schrijfmotoriek
(in groepjes)
•
BOX 3: Oefenmaterialen voor fijne motoriek (in groepjes)
•
BOX 4: Oefenmaterialen/spelletjes voor visuo-motoriek (in groepjes
•
MotoKit
22
Zelf aan de slag
•
•
•
•
•
“Schrijven zonder pen”
Oefeningen Bert Halfwerk
Motorisch letterprogramma (inzage)
“Zo zit dat met schrijven” (inzage)
Fijnmotorische oefeningen voor thuis (of op school)
•
Diverse grippers (voorbeelden)
23
Pen-en potloodhanteringen
Inefficiente grepen
24
Materialen
25
Materialen
26
Manipulatieve vaardigheden
•
•
•
Translatie (bijvoorbeeld klimmen in het potlood)
Rotatie (potlood laten duikelen)
Shift (munten tellen)
Zelf oefenen
BOX 2
27
Voorbeelden
28
Oefenstof
•
•
•
•
Afremmen van de beweging bij m, n en u,v, stoppen en omkeren
Trainen van letterfamilies: c,o,a,d,g
Dubbelklanken: oo, uu, ei, au, ou
Trainen: beter vaak en kort
29
Trefzone
•
•
Oefenpapier met foutenbermen of trefzones (grijze balken in diverse
richtingen van verschillende grootte) in plaats van lijnen.
Schrijfgrootte 3-6mm.
30
Lettervormen
Rompletters:
a, c, e, i, m, n, o, r, s, u, v, w, x, z
a, c, e, i, m, n, o, r, s, u, v, w, x, z
Stokletters:
d, t en p, q
d, t en p, q
Lusletters:
b, h, k, l en g, j, ij
b, h, k, l en g, j, ij
Bijzondere lusletter:
F
f
31
Lettervormen
Letterfamilies:
•
itl
•
nmrhbp
•
uy
•
coadgq
•
e
•
vwkx
•
f j s z
32
Visueel-motorische spelletjes
Ruimtelijke orientatie en
33
Visueel-motorische spelletjes
•
•
Spelletjes van Smartgames
Spelletjes van ThinkFun
34
Oefenstof/oefeningen
Aanvankelijke schrijvers
Sensomotore training
35
Oefenstof gr 1 & 2
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Plukjes vd klei trekken
Kleiballetjes maken met 1 hand
Schuim kloppen, met zeep en een gard
Roeren en klutsen tijdens koken
Schroefjes en moertjes los en vast draaien
Ook met schroevendraaier
Handvol knikkers/munten in een potje doen
Pak speelkaarten met 1 hand, 1 voor 1 op tafel leggen
Kneden om te bakken
Slakkenhuisjes tekenen
Punniken
Loom armbandjes maken
36
Oefenstof gr 1 & 2
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
In de pen klimmen met de vingers
De pen rondjes laten draaien tussen de vingers
Met de duimen draaien
Sprei-sluit met de vingers
Pianospelen
Tolletjes draaien (verschillende maten)
Knikkeren
Oprollen van een lang lint
Cijfertekening maken
Inkleuren van madala’s zonder het papier te draaien
37
Oefenstof divers
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Voorwerpen verstoppen tussen bonen/rijst en met 1 hand pakken
Schaduwfiguur maken met je handen
Sleutel in slot omdraaien
Tekenen op schoolbord en weer uitvegen en opnieuw beginnen
Vlechten
Opwindbeestjes
Sinasappel uitpersen
Mandarijntjes pellen
Met knijpers was ophangen
Vingervoetballen met een klein balletjes
38
Oefenstof divers
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Mini stek, sjoelen
Vingerhaken
Knopen ontwarren
Touwfiguren met de vingers maken
Propjes frommelen met 1 hand
Bootjes vouwen
Borduren
Met pincet voorwerpen oprapen
Poppenkast spelen met handpoppen
Met je vingers knippen
Voelspelletjes, verschillende voorwerpen raden
Voorwerpen verstoppen in grabbelton
39
Take home
•
Extra individuele aandacht op probleemletters kunnen leiden tot een
aanzienlijke verbetering van de leesbaarheid van het handschrift
40
Informatie verwijzing
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aanmelden via IB, dan verwijzing van huis- of schoolarts
Bekostiging via ziektekostenverzekeraar, basisverzekering
Behandeling buiten schooltijden (soms is de intake eenmalig
onder schooltijd), behandeling onder schooltijden alleen SBO
en SO,
Behandeling inplannen in schoolrooster, agenda kinderen,
ouders en praktijk
In de praktijk:
Galileiplantsoen 75 1087 LW Amsterdam, Linnaeuskade 36,
1098 BJ Amsterdam
T 020-4630250
www.fysiotherapiegalilei.nl
E-mail: [email protected]
Hendrik Kok, kinderfysiotherapeut
Esther Gerard, kinderfysiotherapeut i.o.
41