Transcript Slide-deck - Janssen Academy

Disclaimer
De inhoud van deze presentatie is onafhankelijk samengesteld door de spreker(s). De slides
representeren de persoonlijke mening van de spreker(s).
Deze presentatie kan off-label informatie bevatten. Raadpleeg altijd de SmPC alvorens enige medicatie
voor te schrijven.
Dit symposium werd mogelijk gemaakt door Janssen.
Somatische complicaties
van psychofarmaca
© Copyright 2013 Mariëlle de Ruijter & Lianne Tammenga
Disclosure sprekers
Geen.
Film poli bijwerkingen
Somatische complicaties
•Hogere prevalentie somatische complicaties
• 40% van de patiënten voelt zich lichamelijk gezond tegenover
80% van de algemene bevolking (1)
•Invloed psychiatrische aandoening op somatiek en vice versa
•Somatische complicaties als gevolg van psychofarmaca gebruik (2)
•Verkorte levensduur van gemiddeld 15 jaar (3)
• Cardiovasulaire aandoeningen doodsoorzaak nummer één (4)
• Risicovolle leefstijl op gebied van voeding, beweging en
intoxicaties (5)
(1) Vink, M. (2009) Niet goed in je vel.
(2) Cahn, W. et al. (2008). Preventie en behandeling van somatische complicaties bij
antipsychotica gebruik.
(3) Saha et al. A systematic review of mortality in schizophrenia: is the differential mortality gap worsening over time?
(4)Tiihonen, et al. 11 year follow-up of mortality in patients with Schizophrenia: a population-based cohort study (FIN11 study).
(5) Reynolds G. Metabolic syndrome and schizophrenia.
Doelstelling
•
•
•
•
Kwaliteit van leven
Medicatietrouw
Nadelige effecten medicatie
Gezondheid problemen/risico’s
Polikliniek bijwerkingen





Meetinstrumenten
Anamnese
Lichamelijk onderzoek
Bewegingsonderzoek(1)
Laboratorium onderzoek(2)
Vervolg:
 MDO met psychiater
 Advies voor behandeling van de bijwerkingen:
 medicatie
 leefstijl
 Verslag naar behandelaar, huisarts en patiënt
 Ondersteuning bij behandeling bijwerkingen
(1) Harten, P. N. van, (2002) Bewegingsstoornissen door antipsychotica; diagnostiek en behandeling. Utrecht, Boom.
(2) Cahn, W. et al. (2008) Preventie en behandeling van somatische complicaties bij antipsychotica gebruik. Tijdschrift
voor psychiatrie, 50(9), 579-591.
Polikliniek bijwerkingen
• Psychofarmaca Expert Platform Nederland
• www.pepned.nl
• Databank kennis en advies
• Evidence based, standaard behandelingen bijwerkingen
• Samenwerking Lareb
• Deskundigheidsbevordering in- en extern
Aanleiding voor de Somatische Mini-Screen
• Behoefte aan triage
• 1 van 5 risico / prestatie indicatoren IGZ/ verzekeraar
– Screening somatiek / leefstijl / bijwerkingen
•
•
•
•
Standaard procedure / beleid
Doelgroepen: EPA en opname
Alle zorgdomeinen
Risico, interventie en monitoring in dossier
Stand van zaken landelijk
• Geen gevalideerd screening instrument
• PHAMOUS: PHArmacotherapy Monitoring and OUtcome
Survey
– SRA: Subjectieve Reactie op Antipsychotica
Somatische Mini-Screen
•Globaal screenen op somatiek / leefstijl / bijwerkingen(*)
•Signalering naar voorschrijver en polikliniek bijwerkingen
•Preventie
– ernstige somatische complicaties
– verminderd kwaliteit van leven
– risicovol stoppen met medicatie
•
•
•
•
Triage naar de polikliniek bijwerkingen
Leefstijlinterventies vroegtijdig en gerichter in te zetten
Geen training van personeel
Klinisch relevant wetenschappelijk onderzoek
(1) L U N S E R S (NL); Liverpool University Neuroleptic Side effect Rating Scale,
Day et al 1995 Vertaling en bewerking: Academisch Ziekenhuis Groningen, Rikus
Knegtering, Hugo Wolters 2000.
https://qubyadmin.roqua.net/questionnaires/miniscreen/preview
Receptorbezetting (D2)
Dopamine:
• stemming: somberheid
• gevoel van eigenwaarde
• doelgerichtheid
• beweging
Antipsychotisch effect
65%
0%
70% Seksuele bijwerkingen
50%
100%
80%
Bewegingsstoornissen
Bijwerkingen: klassieke antipsychotica
Werkingsmechanisme
Dopamine receptor
bezetting
bewegingsstoornissen
seksuele bijwerkingen
Bijkomend effect
Hartgeleiding
hartritmestoornissen.
Anti-adrenerg
orthostatische hypotensie, duizeligheid, sedatie.
Verlaging
prikkeldrempel
insulten
Bijwerkingen: atypische antipsychotica
Werkingsmechanisme
Dopamine receptor bezetting
bewegingsstoornissen
seksuele bijwerkingen
Bijkomend effect
Metabole effecten
gewichtstoename, (pre)diabetes, afwijkende vetten,
metabool syndroom
Anti-adrenerg
orthostatische hypotensie, duizeligheid, sedatie
Anti-cholinerg
droge mond, obstipatie, urineretentie, wazig zien, delier
Anti-histaminerg
sedatie, gewichtstoename
Hartgeleiding
hartritmestoornissen
Maagdarmkanaal
obstipatie
Verlaging prikkeldrempel
insulten
Bijwerkingen die volgens patiënten de grootste
negatieve invloed hebben op hun kwaliteit van leven
Written survey of patients with schizophrenia in Germany using open questions, n=565
Bewegingsstoornissen komen veel voor en
worden nog vaak niet gezien!
Bewegingsstoornissen
1.
2.
3.
4.
5.
(sociaal) invaliderend
7 X meer kans op stoppen met medicatie
Veel voorkomend (LZA 75%, eerste psychose 12%)
Hoe later ontdekt hoe slechter de prognose
Parkinsonisme is een belangrijke voorspellende factor voor
het ontwikkelen van tardieve dyskinesie
Harten van , P. et al 1996 Schizophr Res. Vol 19:195-203, 1996
Koning, JP. et al 2009 Schizofrenie congres, 2009
Harten van, P. 2004 Tijdschrift voor psychiatrie. Vol. 46: 711- 715, 2004.
Tenback et al. 2006; Tenback et al. 2009
Bewegingsstoornissen
Acuut:
• dagen tot weken na het
starten met
antipsychotica (of
verhogen van de
dosering)
Tardief:
• maanden tot jaren van
antipsychotica gebruik
Parkinsonisme



Vertraging
Langzame tremor
Spierstijfheid
Overige verschijnselen:
energieverlies, speekselvloed,
tranende ogen, zombie gevoel,
onhandigheid, maskergelaat, spierpijn
Behandeling: verlagen dosering, toevoegen anticholinergica
Bewegingsdrang



Innerlijke rusteloosheid (subjectief)
Onvermogen om stil te zitten, of stil te staan
Ongedurige bewegingen (objectief)
 van de ene op de andere voet staan
 op de plaats lopen
Behandeling: verlagen dosering, toevoegen béta-blokker
Fragment; acute acathisie
Spierstijfheid/ spasme


abnormale houdingen of spasmen van de spieren van hoofd,
ledematen of romp
in 95%, binnen de eerste 96 uur
Behandeling: verlagen dosering, toevoegen anticholinergica
Tardieve bewegingsstoornissen
Tardief: maanden tot jaren van antipsychotica gebruik
•
•
•
Spierstijfheid/spasme
Bewegingsdrang
Dyskinesie
Tardieve dyskinesie






Vloeiende, onwillekeurige, doelloze beweging, continue
aanwezig
Toename bij stress- afname bij relaxatie
Tijdens slaap verdwenen
Meer risico bij ouderen
Vroege diagnostiek geeft betere prognose
Behandeling: verlagen dosering, switch naar clozapine, toevoegen
tetrabenazine
Fragment; acute dyskinesie
Bewegingsonderzoek
Prof. P.N. van Harten
•
•
•
•
•
•
Houdingstremor
– Armen strekken vingers spreiden, handpalmen naar beneden
Vertraging (bradykinesie)
– Hand openen sluiten
– Tik duim tegen wijsvinger snel opeenvolgend
– Pro-/ supinatiebewegingen van de hand
– Til voet op en snel neerzetten, meerdere malen
Onwillekeurige bewegingen (dyskinesie)
– Tong onderzoeken
– Tik met de duim tegen de toppen van de vingers van dezelfde hand
Stijfheid (rigiditeit) onderzoeken aan armen en benen
20 m lopen (alles observeren)
Bewegingdrang
– patiënt laten staan, let op lopen op de plaats)
Het metabool syndroom
Risicofactor
Man
Vrouw
Nuchter glucose
≥ 5.6 mmol/l
≥ 5.6 mmol/l
Buikomvang
> 102 cm
> 88 cm
Triglyceriden
≥ 1.7 mmol/l
≥ 1.7 mmol/l
HDL-cholesterol
< 1.0 mmol/l
< 1.3 mmol/l
Bloeddruk
≥ 130/85 mm Hg
≥ 130/85 mm Hg
Odds ratios
Meer dan de som der delen
5
14
Multiple Risk
Factors
12
10
4
8
6
Single Risk Factors
3
4
2
2
0
BMI >27 Smoking TC >220
Wilson et al. Circulation. 1998;97:1837.
DM
HTN
Smoking Smoking Smoking Smoking
+ BMI
+ BMI
+ BMI
+ BMI
+ TC >220 + TC >220+ TC >220
+ DM
+ DM + HTN
BMI = body mass index; TC = total cholesterol;
DM = diabetes mellitus; HTN = hypertension.
Het metabool syndroom in de GGZ
•
•
•
•
•
Schizofrene patiënten leven gemiddeld 15 jaar korter
Doodsoorzaak nr 1: cardiovasculaire ziekten
Hogere prevalentie metabool syndroom
Overige risicofactoren: roken, lage levensstandaard,
slechte voeding, minder contact somatische zorg
Gebruik psychofarmaca
Leucht 2013
Tihonen Fin 11 study 2011
Newcomer, J Clin Psychiatry 2007
Goethe et al, J Clin Psychiatry 2007
Gewicht
Gewicht
Buikomvang
• Buikomvang is gerelateerd aan
hart en vaatziekten
• 7% Gewichtsverschil is een hard
eindpunt voor switch
De casus
Leesadvies
Leesadvies (artikelen Psyfar en andere bronnen (ook online) :
-
Risicoprofiel
Naast criteria metabool syndroom:
• Leeftijd
• Geslacht
• Roken
• Familieanamnese met HVZ en diabetes
• Voeding
• Alcoholgebruik (in eenheden/dag)
• Lichamelijke activiteit
• Metabool belastende psychofarmaca
• Helder verzoek aan de huisarts om toch te behandelen
Psychiatrische behandeling
schizofrenen
redelijk
op koers
o.a.
door
Het aantal
zelfdodingen
daalt al
jaren.
nieuwere
Mogelijkde
hebben
we straksmiddelen
hetzelfde aantal doden aan
metabole stoornissen?
Maak seksuele bijwerkingen bespreekbaar!
Film seksuele bijwerkingen
http://www.ggzcentraal.nl/ziektebeelden/seksueleproblemen/seksuele-problemen
Seksuele functiestoornissen
•
•
•
•
Stoornissen in het seksueel verlangen
Seksuele opwindingsstoornissen
Orgasme/ ejaculatiestoornissen
Seksuele pijnstoornissen
De bloemetjes
en bijtjes ;)
Seksuele bijwerkingen
•
Seksuele functiestoornissen
én
•
•
Borstvorming en tepelvloed
Minder vruchtbaar
Hoe vaak komt het voor?
Poli bijwerkingen 22%
Geneesmiddel als oorzaak
direct
geneesmiddel
andere bijwerkingen
aandoening
context
indirect
seksueel
probleem
Grens maar niet de uitkomst
Vrouw, 59 jaar
Depressie
Hypertensie
Stimulerend
Remmend
Grens maar niet de uitkomst
Vrouw, 59 jaar
Depressie
Hypertensie
Stimulerend
Remmend
Prolactine
•Is verhoogd tijdens seksuele activiteit met piek tijdens orgasme
•De piek na een orgasme remt seksuele activiteit
•Rol bij borstvoeding
Verhoogd prolactine
•Borstvorming en tepelvloed
•Minder vruchtbaar
•Seksuele functiestoornissen (geen tolerantie)
•Osteoporose
Exton et al. Psychoneuroendocrinology. 2001;26:287.
Exton et al. World J Urol. 2001;19:377.
Haake et al. Int J Impot Res. 2002;14:133.
Antipsychotica; prolactinestijging
Behandeling antipsychotica
•
Reduceer de dosis
•
Overweeg een prolactinesparend antipsychoticum
•
Middelen tegen erectiestoornissen (na onderzoek huisarts)
–
–
Tadalafil (Cialis®) lange halfwaardetijd (17 uur) kost 5 euro per 10 mg
Sildenafil (Viagra®) kost 7,90 euro voor 50 mg startdosering
Praten over seksualiteit
•
Confrontatie met je eigen seksualiteit
•
Zoeken naar het juiste woordgebruik
•
Bang zijn voor grensoverschrijdend gedrag
Voor de praktijk
• Screeningspakket en Somatische Mini-Screen
• Beschrijving werkwijze en business case
• Cursus polikliniek bijwerkingen
• Databank kennis en advies
Vragen?
Mail: [email protected]
Telefoon: 036.5210200
Naam:……………
geboortedatum
/
/
M/V
beh. programma………………
Welke medicijnen gebruikt u? (ook vrij verkrijgbaar, van een ander of gekocht via internet)
………………… ….mg….x pd………………… ….mg….x pd…………………. ….mg….x pd
………………… ….mg….x pd………………… ….mg….x pd…………………. ….mg….x pd
………………… ….mg….x pd………………… ….mg….x pd…………………. ….mg….x pd
O Ja O Nee
Heeft u meer dan 5 medicijnen waarvan 1 voor psychische klachten?
Heeft u last (gehad) van onderstaande aandoeningen?
O Hart en vaat ziekten
O Heden
O Verleden
O Hoog suiker in het bloed
O Heden
O Verleden
O Hoog cholesterol
O Heden
O Verleden
O Anders……….………..
O Heden
O Verleden
Behandeld bij:
O Huisarts en/of
O Huisarts en/of
O Huisarts en/of
O Huisarts en/of
Hebben uw (biologische) vader / moeder / broers / zussen / kinderen;
Suikerziekte
O weet
Cholesterol-verhoging
O weet
Hart- en vaatziekten (hoge bloeddruk, hoog
O weet
cholesterol, hersenbloeding)
Ernstig overgewicht
O weet
Andere erfelijke aandoeningen
…………………………………..
O weet
Specialist
Specialist
Specialist
Specialist
ik niet
ik niet
ik niet
O Ja
O Ja
O Ja
O Nee
O Nee
O Nee
ik niet
O Ja
O Nee
ik niet
O Ja
O Nee
Hoe vaak was u de afgelopen maand ten minste 30 minuten lichamelijk actief , waarbij u licht
zweette en versnelde ademhaling had?
O nooit
O 1 à 2 dagen per week
O 3 tot 5 dagen per week
O >5 dagen per week
Hoe beoordeelt u uw eet en drink patroon?
O gezond
O matig gezond
O ongezond
Rookt u?
O Ja, ik rook …..stuks per dag
O Nee ik heb nooit gerookt
O Nee, ik ben gestopt.
o Hoeveel jaar heeft u gerookt? ……Hoeveel rookte u ?……stuks per dag
Hoeveel alcohol dronk u gemiddeld per dag in de afgelopen twee maanden?
O Ik dronk zelden of nooit alcohol
O Ik dronk niet meer dan enkele glazen per week
O 1 - 2 glazen per dag
O 3 - 5 glazen per dag
O Meer dan 5 glazen per dag
Gebruikt u wekelijks of vaker (soft) drugs?
In te vullen door het zorgpersoneel
Lichamelijk onderzoek
Lengte
pols/ per minuut
gewicht
BMI
bloeddruk
Buikomvang*
O Ja O Nee
In te vullen door het zorgpersoneel
……..cm
……..p/m
……..kg
……..
……/……mmHg
.........cm
Laboratoriumonderzoek
Is er in de afgelopen 12 maanden
bloedonderzoek uitgevoerd op vetten
en suiker?
O Ja O Nee
Geef hieronder aan in welke mate u in de afgelopen maand last had van de volgende
klachten:
Niet Erg weinig Een beetje
Vrij veel
Erg Veel
Vermoeidheid
☐
☐
☐
☐
☐
Concentratieproblemen
☐
☐
☐
☐
☐
Geheugenproblemen
☐
☐
☐
☐
☐
Minder emoties
☐
☐
☐
☐
☐
Spieren die vanzelf bewegen
☐
☐
☐
☐
☐
Stijfheid van de spieren
☐
☐
☐
☐
☐
Langzamer bewegen
☐
☐
☐
☐
☐
Trillen
☐
☐
☐
☐
☐
Rusteloosheid / bewegingsdrang
☐
☐
☐
☐
☐
Moeilijke stoelgang
☐
☐
☐
☐
☐
Problemen met plassen
☐
☐
☐
☐
☐
Veel drinken / veel plassen
☐
☐
☐
☐
☐
Duizeligheid
☐
☐
☐
☐
☐
Droge mond
☐
☐
☐
☐
☐
Veel speeksel
☐
☐
☐
☐
☐
Seksuele bijwerkingen
☐
☐
☐
☐
☐
Gewichtsafname
☐
☐
☐
☐
☐
Gewichtstoename
☐
☐
☐
☐
☐
……………………………………………
☐
☐
☐
☐
☐
……………………………………………
☐
☐
☐
☐
☐
Overige bijwerkingen:
Waar heeft u het meeste last van?............................................................................................................
Geef hieronder aan hoeveel last u ervaart;
0(Geen last)-----------------25------------------------50------------------------75----------------------100 (ernstig last)