ENZİMLER Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD Enzimler Enzimler, kendisi parçalanmadan veya değişikliğe uğramadan kimyasal reaksiyonu katalizleyen moleküllerdir; biyolojik sistemlerin reaksiyon katalizörleri, biyokimyasal olayların vücutta yaşam.
Download ReportTranscript ENZİMLER Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD Enzimler Enzimler, kendisi parçalanmadan veya değişikliğe uğramadan kimyasal reaksiyonu katalizleyen moleküllerdir; biyolojik sistemlerin reaksiyon katalizörleri, biyokimyasal olayların vücutta yaşam.
ENZİMLER Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2009 Enzimler Enzimler, kendisi parçalanmadan veya değişikliğe uğramadan kimyasal reaksiyonu katalizleyen moleküllerdir; biyolojik sistemlerin reaksiyon katalizörleri, biyokimyasal olayların vücutta yaşam ile uyumlu bir şekilde gerçekleşmesini sağlayan kimyasal ajanlardır Enzimlerle katalize edilen tepkimeye katılan kimyasal moleküllere substrat adı verilir Enzimlerin spesifikliği Mutlak spesifiklik: Bir enzimin, yalnızca spesifik bir substratın spesifik bir reaksiyonunu katalize etmesi özelliğidir Grup spesifikliği: Bir enzimin, benzer fonksiyonel grupları içeren sınırlı sayıda substrat ile reaksiyonlaşması özelliğidir Bağ spesifikliği: Bir enzimin proteinlerin peptid bağı, karbonhidratların glukozidik bağı gibi belli bağ tipleri üzerine etkili olması özelliğidir Stereospesifiklik: Bir enzimin yalnızca glukozun D veya L izomerleri gibi belli optik izomerlere etkili olması özelliğidir Enzimlerin adlandırılması Enzimlerin adlandırılması, başlangıçta, her enzim substratının veya enzimin etki ettiği grup ismine ek bir –az takısının eklenmesi suretiyle (üreaz gibi) olmuştur. Daha sonra reaksiyon tipine göre adlandırılma (D-amino asit oksidaz gibi) yapılmıştır. Bazı enzimlere deneysel/ampirik adlar (tripsin gibi) verilmiştir. Uluslararası Biyokimya Birliği (IUB) Enzim Komitesinin (EC) önerdiği sistematik isim, katalizlenen reaksiyonun doğasını tanımlar ve özel bir sayısal kod ile gösterilir. Her enzim için özel sayısal kod 4 rakamdan oluşur ve her biri nokta ile ayrılır, numaranın önünde EC kısaltması bulunur (EC 2.6.1.2 gibi) İlk numara enzimin ilintili olduğu sınıfı belirtir ki tüm enzimler katalizledikleri reaksiyon türü ile belirlenen altı sınıftan birine aittir Sonraki iki rakam enzimin ilintili olduğu alt sınıfları ve alt-alt sınıfları gösterir Son sayı her enzim için, enzimin alt-alt sınıfında verilen özgün bir seri numarasıdır Her enzimin sistematik ismi iki kısımdan oluşur; birincisi substratın veya etkilenen substratların ismidir, ikincisi –az ile biten bir sözcüktür ve gruptaki tüm enzimler tarafından katalizlenen reaksiyon tipini gösterir EC 1.1.1.27 L-Laktat:NAD+ oksidoredüktaz Enzim sınıfları 1) Oksidoredüktazlar 2) Transferazlar 3) Hidrolazlar 4) Liyazlar 5) İzomerazlar 6) Ligazlar Oksidoredüktazlar Redüksiyon-oksidasyon reaksiyonlarını katalize ederler 1.1.1.1 Alkol dehidrojenaz 1.1.1.27 Laktat dehidrojenaz 1.1.3.4 Glukoz oksidaz 1.6.4.2 Glutatyon redüktaz 1.11.1.6 Katalaz Transferazlar Fonksiyonel grupların bir molekülden diğerine transferini katalize ederler 2.2.1.1 Transketolaz 2.2.1.2 Transaldolaz 2.6.1.1 Aspartat transaminaz 2.6.1.2 Alanin transaminaz 2.7.1.1 Heksokinaz 2.7.3.2 Kreatin kinaz Hidrolazlar Su katılması suretiyle bağların parçalandığı hidroliz reaksiyonlarını katalize ederler 3.1.1.3 Triaçilgliserol lipaz 3.1.1.13 Kolesterol esteraz 3.1.1.34 Lipoprotein lipaz 3.1.3.1 Alkalen fosfataz 3.1.27.5 Pankreatik ribonükleaz 3.2.1.1 -Amilaz 3.4.21.4 Tripsin Liyazlar Oksidasyon veya hidrolizden başka yollarla bağları yıkar veya oluştururlar 4.1.1.1 Pirüvat dekarboksilaz 4.1.3.7 Sitrat sentaz 4.3.2.1 Arjininosüksinat liyaz 4.6.1.1 Adenilat siklaz İzomerazlar Bir molekül içindeki değişiklikleri katalize ederler 5.3.1.1 Triozfosfat izomeraz 5.3.1.9 Glukoz-6-fosfat izomeraz 5.4.2.2 Fosfoglukomutaz 5.99.1.2 DNA topoizomeraz Ligazlar Enerjice zengin bir bağın hidrolizi ile iki molekülün birbirine bağlanmasını katalize ederler 6.1.1.n (amino asit)-tRNA ligaz 6.3.4.5 Arjininosüksinat sentaz 6.4.1.1 Pirüvat karboksilaz 6.5.1.1 DNA ligaz Enzimlerin yapısal özellikleri Katalitik RNA moleküllerinin küçük bir grubu hariç bütün enzimler proteindirler; proteinlere ait tüm yapısal özellikleri gösterirler Enzim proteinlerinin primer, sekonder, tersiyer ve kuarterner yapıları, katalitik aktiviteleri için esastır. Bir enzim denatüre edilirse veya alt ünitelerine ayrıştırılırsa katalitik aktivitesi genellikle kaybolur; bir enzim amino asit bileşenlerine yıkılırsa katalitik aktivitesi daima harap olur Bazı enzimler aktivite için, protein yapıyı oluşturan amino asit kalıntılarından başka kimyasal bileşen gerektirmezler. Bazı enzimler ise kofaktör diye adlandırılan bir ek kimyasal bileşen gerektirirler Kofaktörü ile birlikte tam, katalitik olarak aktif bir enzim, holoenzim olarak adlandırılır. Holoenzimin bir protein kısmı bir de kofaktör kısmı vardır Holoenzimin protein kısmı apoenzim veya apoprotein olarak adlandırılır Holoenzimin kofaktör kısmı, bazı enzimler için Fe2+, Mg2+, Mn2+, Zn2+ gibi bir veya daha fazla inorganik iyon; bazı enzimler için ise koenzim denen bir organik veya metalloorganik kompleks bir moleküldür Koenzimler Koenzimler, bazı enzimlerin aktiviteleri için gerekli olan ve kofaktör diye adlandırılan ek kimyasal bileşenlerin organik veya metalloorganik molekül yapısında olanlarıdır Koenzim enzime çok sıkı bağlanmış olabildiği gibi, koenzim enzime çok gevşek olarak bağlanmış olabilir Koenzimlerin enzim proteinine çok sıkı bir şekilde kovalent olarak bağlı olup enzim proteininden ayrılmayanları prostetik grup olarak adlandırılırlar Koenzimlerin enzim proteinine çok gevşek bir şekilde nonkovalent olarak bağlı olup enzim proteininden ayrılabilenleri kosubstrat olarak adlandırılırlar Koenzimler, fonksiyonlarına göre genellikle üç grupta incelenebilirler Hidrojen ve elektron transfer eden koenzimler Yapısında nikotinamid içerenler: Nikotinamid adenin dinükleotid (okside şekli NAD+, redüe şekli NADH) ve nikotinamid adenin dinükleotid fosfat (okside şekli NADP+, redüe şekli NADPH) Yapısında flavin içerenler: Flavin adenin dinükleotid (okside şekli FAD, redüe şekli FADH2) ve flavin mononükleotid (okside şekli FMN, redüe şekli FMNH2) Koenzim Q, Demir porfirinler (sitokromlarda), Demir-kükürt proteinleri, -Lipoik asit Fonksiyonel grup transfer eden koenzimler: Piridoksal-5-fosfat (PLP), tiyamin pirofosfat (TPP), koenzim A (CoASH), -lipoik asit, biotin (vitamin H), tetrahidrofolat (H4-folat) ve koenzim B12 (5'-deoksiadenozil kobalamin) Liyaz, izomeraz ve ligazların koenzimleri Enzim katalizi Katalizör olarak bir enzimin fonksiyonu, aktivasyon enerjisini düşürmek suretiyle bir reaksiyonun hızını artırmaktır Enzimle katalizlenen bir reaksiyonun ayırt edici özelliği, enzim üzerinde aktif merkez denen bir cep sınırları içinde meydana gelmesidir. Aktif merkez, enzim molekülü üzerinde, substrat bağlama özelliğine sahip özel bölgedir; substratı tutar ve enzimsubstrat kompleksi oluşur, substratın ürüne dönüşmesiyle oluşan enzim-ürün kompleksinden enzimin ayrılmasıyla ürün serbestleşir Aktif merkez için, enzim-substrat bağlanmasını açıklayan iki model ileri sürülmüştür Fisher’in anahtar-kilit modelinde, substrat ve enzimin aktif yerinin birbirine uyacak şekilde önceden belirlenmiş olduğu varsayılır Koshland’ın uyum oluşturma modeline göre aktif merkez esnek yapıdadır; substrat varlığında, proteinin tersiyer yapısında oluşan bir değişiklikle, enzim substratını katalize uygun en doğru biçimde bağlayacak biçimsel bir değişikliğe uğrar Enzim kinetikleri Enzim kinetikleri, deneysel parametrelerdeki değişmelerle enzimatik reaksiyonların hızları arasındaki ilişkileri ifade eder Bir enzimatik reaksiyonun hızı, enzim etkisiyle zaman birimi başına (1 dakikada veya 1 saniyede) oluşan ürünün veya ürüne dönüşen substratın miktarına göre ifade edilir. Optimal pH, 25oC sıcaklık ve doyurucu substrat konsantrasyonunda bir tek enzim molekülü tarafından birim zamanda ürüne dönüştürülen substrat molekülü sayısına, enzime ait dönüşüm sayısı denir ve kısaca kcat sembolü ile gösterilir Enzim aktivitesi Bir enzimatik reaksiyonun hızı, enzimin etkinliği veya enzimin aktivitesi ile ilişkilidir Bir enzimin aktivitesi, o enzim tarafından katalizlenen enzimatik reaksiyonun hızının, enzim etkisiyle optimal koşullarda belirli sürede ürüne dönüştürülen substrat miktarına göre ifadesidir Etkinliği veya aktivitesi fazla olan bir enzim, belirli bir sürede daha fazla substrat molekülünü ürün haline dönüştürür Enzim aktivite birimleri En çok kullanılan enzim aktivitesi birimi, IU’dir. 1 IU enzim aktivitesi, optimal koşullarda, 1 dakikada 1mol substratı değiştiren enzim etkinliğini ifade eder ki bu da 1 saniyede 16,67 nmol substratın ürüne dönüştürülmesine karşılıktır Enzim aktivitesi, bazen katal olarak ifade edilir. 1 katal enzim aktivitesi, optimal koşullarda, 1 saniyede 1 mol substratı değiştiren enzim etkinliğini ifade eder Enzim aktivitesi, spesifik aktivite olarak da ifade edilir. Bir enzim için spesifik aktivite, 1 mg enzim proteini başına düşen enzim ünitesi (IU veya katal) sayısıdır Çeşitli enzimler için özel aktivite birimleri de tanımlanmıştır: Bodansky ünitesi, 37oC’de 8,6 pH ortamında 100 mL serumda sodyum gliserofosfattan 1 saatte 1 mg fosfor oluşumunu katalize eden fosfataz enzimi aktivitesidir. King-Armstrong ünitesi, 37oC’de, 100 mL serumda fenilfosfattan 15 dakikada 1 mg fenol oluşumunu katalize eden fosfataz enzimi aktivitesidir Kataliz ve enzimatik kataliz deneyleri Enzimatik bir reaksiyonun hızını etkileyen faktörler Enzimatik bir reaksiyonun hızını etkileyen birçok faktörden bazıları şunlardır Enzim konsantrasyonu Substrat konsantrasyonu pH Isı veya sıcaklık Zaman Işık ve diğer fiziksel faktörler İyonların doğası ve konsantrasyonu Hormonlar ve diğer biyokimyasal faktörler Reaksiyon ürünleri Substratın çok bol olduğu bir ortamda optimal şartlarda enzimatik bir reaksiyonun ölçülen ilk hızı (Vo), enzim konsantrasyonu E ile doğru orantılıdır Enzim konsantrasyonu ve diğer bütün şartların sabit olduğu bir ortamda enzimatik tepkimenin hızı, substrat konsantrasyonunun artırılmasıyla başlangıçta doğrusal bir artış gösterir; fakat substrat ilave edildikçe hız giderek daha az artar ve belirli bir Vmax düzeyinde sabit kalır Vmax noktasındaki substrat konsantrasyonu enzimi doyuran ve bunun üzerinde her hangi bir değer olabileceğinden bunun ölçülmesi pratik olarak zordur. Buna karşılık enzimatik bir reaksiyonda enzim moleküllerinin yarısının substrata doyduğu ve böylece yarı maksimal hızın (1/2 Vmax) gözlendiği noktadaki substrat konsantrasyonu ölçülebilir Bir enzimatik reaksiyonda enzim moleküllerinin yarısının substrata doyduğu ve böylece yarı maksimal hızın gözlendiği noktadaki substrat konsantrasyonuna “Michaelis-Menten sabiti” denir ve Km ile gösterilir. Enzimatik bir reaksiyon için Km, başlangıç hızını (Vo) substrat konsantrasyonunun (S) bir fonksiyonu kabul ederek grafik çizmek suretiyle deneysel olarak saptanabilir Km (Michaelis-Menten sabiti), enzimin substratına karşı olan ilgisini göstermektedir Km değeri küçük olan enzim, substratı için yüksek bir affinite gösterir; enzim düşük bir substrat konsantrasyonunda doyarak maksimal hız sağlar. Km değeri 106 M (103mM) ve daha düşük olan enzimler yüksek affiniteli enzimlerdir ki bunların metabolizmada büyük önemi vardır Km değeri büyük olan enzim, substratı için düşük bir affinite gösterir; enzimin yarı doygunluğa ulaşması için daha fazla substrat konsantrasyonu gerekmektedir Enzimatik bir reaksiyon için Vo, Vmax, Km ve S arasındaki ilişki, “Michaelis-Menten denklemi” denen eşitlikle ifade edilir. Michaelis-Menten denklemi, enzimatik bir reaksiyon için başlangıç hızını (Vo) substrat konsantrasyonunun (S) bir fonksiyonu kabul ederek çizilen hiperbolik eğrinin matematiksel ifadesidir Michaelis-Menten denklemi bir hiperbolik eğrinin denklemi olduğundan ve hiperbolik eğrinin karakteristik noktalarını belirlemek zor olduğundan bir enzime ait Vmax ve Km’yi deneysel olarak incelemeyi kolaylaştırmak için grafiği doğrusal olan başka denklemler de önerilmiştir. Bunlardan Michaelis-Menten denklemini tersine çevirip çarpanlarına ayırmakla elde edilen Lineweaver-Burk denklemi, en sık kullanılanıdır Her enzimin maksimum aktivite gösterdiği bir pH değeri vardır ki bu pH değerine enzimin optimal pH değeri denir Sıcaklık artışıyla enzimatik reaksiyonun hızındaki artış, sıcaklık belli bir değere yükselinceye kadar devam eder; daha yüksek sıcaklıklarda enzim denatüre olarak aktivitesini kaybeder ve reaksiyon hızı azalır. Enzimatik reaksiyonun hızının maksimum olduğu sıcaklık derecesine optimal sıcaklık denir Bir enzim tarafından katalizlenen bir reaksiyonun hızı, zamanla azalır. Bunun çeşitli sebepleri vardır -Reaksiyon ürünlerinin kendi aralarında birleşerek aksi yönde bir reaksiyon meydana getirmeleri -Enzimin zamanla inaktive olması, -Reaksiyonu önleyen maddelerin oluşması -Substratın tükenmesi Işık, enzimlerin aktivitesini artırır veya azaltır Metal iyonlarının enzimatik katalizde oynadıkları rol, beş mekanizma ile özetlenebilir Metalloenzimlerdeki metal iyonları, katalize doğrudan katılırlar Bir metal iyonu, enzimde biçimsel bir değişiklik yapar; aktif olan tersiyer veya kuarterner yapıyı sürdürmede rol oynar Bir enzim için esas substrat metal-substrat kompleksi (MS) olabilir; enzim ancak MS kompleksine bağlanabilir Bir enzim, metal ile enzim-metal kompleksi (EM) oluşturduktan sonra substrata bağlanabilir ve EMS kompleksi üzerinden ürün oluşur Bir metal ürün ile kompleks yapar ve ürünün tekrar substrata dönüşümünü engelleyerek reaksiyonu hızlandırabilir Hormonlar, amino asitler ve diğer bazı maddeler enzimin durumunu etkileyerek reaksiyon hızını değiştirebilirler Reaksiyon ürünleri oluştukça enzimatik reaksiyonun hızı azalır. Çünkü enzimatik reaksiyonlar reversibldir; reaksiyon ürünleri kendi aralarında birleşerek aksi yönde bir reaksiyon meydana getirirler: A B + C reaksiyonu, ancak B ve C oluşur oluşmaz ortamdan uzaklaştırılırlarsa hep soldan sağa yürür. Reaksiyon ürünlerinden bir kısmı substrat ile yapısal benzerlik gösterir ve enzimle birleşerek onun aktivitesini azaltabilir Enzimatik reaksiyonların hızının ayarlanması Hücre metabolizmasında enzim grupları, belli bir metabolik süreci gerçekleştirmek için art arda gelen yollarda birlikte iş görürler. Böyle enzim sistemlerinde ilk enzimin reaksiyon ürünü daha sonraki reaksiyonun substratı olur ve böyle devam eder Her enzim sisteminde düzenleyici enzim adı verilen en az bir enzim tüm dizinin hızını ayarlar. Çoğu multienzim sisteminde dizinin ilk enzimi düzenleyici enzimdir Enzim aktivitesinin düzenlenmesi Düzenleyici enzimlerin iki büyük sınıfından birinde aktivite allosterik etki vasıtasıyla, diğerinde ise reversibl kovalent modifikasyon vasıtasıyla düzenlenir; gereğine göre enzimin aktivitesi artar veya azalır Bundan başka bazı enzimlerin aktiviteleri, kendilerine bağlanan ve aktivitelerini etkileyen ayrı kontrol proteinleri vasıtasıyla düzenlenir; gereğine göre enzimin aktivitesi artar veya azalır Zimojenler denen bazı enzimler, diğer irreversibl mekanizmalara benzemeyen proteolitik yıkılım vasıtasıyla aktive edilirler Enzim sentezinin indüksiyonu veya represyonu da metabolik sürecin hızının düzenlenmesinde önemli faktördür Allosterik etki vasıtasıyla enzim aktivitesinin düzenlenmesi Bazı multienzim sistemlerinde düzenleyici enzim, son ürün gerektiğinden aşırı fazla olduğunda yolun son ürünü tarafından spesifik olarak inhibe edilir. Enzim aktivitesinin bu tür düzenlenmesi, allosterik feedback inhibisyon olarak adlandırılır Aktiviteleri allosterik feedback inhibisyon vasıtasıyla ayarlanan düzenleyici enzimler (allosterik enzimler diye de tanımlanırlar), aktif veya katalitik yere (C) ek olarak, enzim aktivitesini arttıran pozitif modülatörü (effektör) veya enzim aktivitesini azaltan negatif modülatörü (effektör) bağlamak için genellikle bir veya daha fazla düzenleyici veya allosterik yere (R) sahiptirler Reversibl kovalent modifikasyon vasıtasıyla enzim aktivitesinin düzenlenmesi Bazı multienzim sistemlerinde düzenleyici enzimin aktivitesi, fosfat (P), adenozin monofosfat (AMP), uridin monofosfat (UMP), adenozin difosfat riboz (ADP-Riboz), metil (CH3) grupları gibi kovalent modifiye edici grupların reversibl olarak bağlanması-ayrılması suretiyle düzenlenir Protein/protein etkileşimi vasıtasıyla enzim aktivitesinin düzenlenmesi Bazı enzimlerin aktiviteleri, ayrı kontrol proteinleri vasıtasıyla düzenlenir ve böylece hücrede farklı yanıtlar ortaya çıkar Proteolitik yıkılım vasıtasıyla enzim aktivitesinin düzenlenmesi Bazı enzimler zimojen olarak adlandırılan inaktif öncül maddeler halinde sentez edilirler. Zimojen, proteolitik yıkılım sonunda aktif forma dönüşür ki spesifik yıkılım, enzimin aktif yerinde konformasyonal değişikliklere neden olur. Mide ve pankreasın birçok enzimi inaktif prekürsörlerinin proteolitik yıkılımı sonunda aktif forma dönüşürler Enzim sentezinin indüksiyonu veya represyonu Gereksinime göre enzimatik süreçlerin hızı, düzenleyici enzim sentezinin indüksiyonu veya represyonu ile ayarlanabilmektedir. Örneğin glukoz metabolizmasındaki anahtar enzimlerin sentezi, kan glukozu düzeyine göre artar (indüksiyon); veya azalır (represyon) Enzim inhibisyonları Enzim inhibisyonu, enzimatik bir tepkimenin hızının enzim inhibitörü adı verilen bazı maddeler tarafından azaltılması veya tamamen durdurulmasıdır Enzim inhibitörleri ile enzim inhibisyonu reversibl veya irreversibl olabilir Reversibl enzim inhibisyonları Kompetitif (yarışmalı) enzim inhibisyonu Nonkompetitif (yarışmasız) enzim inhibisyonu Ankompetitif enzim inhibisyonu İrreversibl enzim inhibisyonları Kompetitif enzim inhibisyonunda, bir kompetitif inhibitör, enzimin aktif yeri için substrat ile yarışır. Enzimin aktif yerine inhibitör bağlanınca reaksiyon gerçekleşmez; inhibitör aktif yeri işgal ederken substratın enzime bağlanmasını önler Kompetitif enzim inhibisyonunda inhibitör madde, enzimin substratına olan ilgisini azaltır; Km değeri büyür, reaksiyon az çok normal bir Vmax değeri gösterir Nonkompetitif enzim inhibisyonunda, bir nonkompetitif inhibitör, enzim üzerinde substratın bağlandığı aktif yerden ayrı bir yere reversibl olarak bağlanır Enzime nonkompetitif inhibitörün bağlanması substrat bağlanmasını bloke etmez, substrat bağlanması da nonkompetitif inhibitörün bağlanmasını bloke etmez. Ancak ESI kompleksi ürün vermek üzere ES kompleksinden daha yavaş parçalandığı için tepkimenin hızı yavaşlamaktadır. Bu tür inhibisyon ile, tepkimenin Vmax değeri azaldığı halde Km değeri değişmez Ankompetitif inhibitör, nonkompetitif inhibitör gibi, enzim üzerinde substratın bağlandığı aktif yerden ayrı bir yere reversibl olarak bağlanır; fakat nonkompetitif inhibitör serbest enzime veya ES kompleksine bağlanabildiği halde ankompetitif inhibitör, yalnızca ES kompleksi oluştuktan sonra enzimin substratın bağlı olduğu aktif yerden başka bir yerine reversibl bağlanarak enzimi inaktive eder Ankompetitif inhibisyon sonucu Vmax değeri azalırken Km değeri de küçülür İrreversibl enzim inhibisyonu, bir irreversibl inhibitörün, enzim üzerinde bulunan ve aktivite için esas olan bir fonksiyonel grubu yıkması veya onunla irreversibl olarak birleşmesi sonucu meydana gelir Bir irreversibl inhibitör ve bir enzim arasında kovalent bağ oluşması yaygındır İzoenzimler (izozimler) Belli bir enzimin katalitik aktivitesi aynı, fakat elektriksel alanda göç, doku dağılımı, ısı, inhibitör ve aktivatörlere yanıtları farklı olan formlarına o enzimin izoenzimleri denir Doku spesifik izoenzimler, doku hasarının yerinin belirlenmesinde tanısal amaçla kullanılır; izoenzim aktivitelerinin bilinmesi, klinisyenler için tanı koymada yol göstericidir Kreatin kinaz (CK, CPK) enziminin üç izoenzimi önemlidir Laktat dehidrojenaz (LD, LDH) enziminin beş izoenzimi önemlidir Klinik enzimoloji Klinik enzimoloji, insanlarda görülen hastalıkların tanı veya ayırıcı tanısının yapılması ve sağaltımın izlenmesinde enzimatik ölçümlerin uygulanması ile ilgilenen bilim dalıdır; diagnostik enzimoloji olarak da adlandırılır Hücresel hasarın belirleyicileri olarak bilinen enzimlerin ölçümleri klinik laboratuarların en önemli işlevleri arasındadır Enzimatik ölçümler için uygun biyolojik materyaller Biyolojik sıvılar: Kan, BOS, amniyon sıvısı, idrar, seminal sıvı Eritrositler Lökositler Doku biyopsi örnekleri Doku hücre kültürleri Kanda bulunan enzimler Plazmaya özgü enzimler: Pıhtılaşma ve fibrinoliz ile ilgili enzimlerdir Sekresyon enzimleri: Bir dokuda sentezlenirler ve genelde bir kanal yoluyla bir lümene salgılanırlar, plazmaya geçen miktarları normalde azdır Sellüler enzimler: Esas olarak hücre içinde bulunan, etkilerini hücre içinde gösteren, plazmada normalde düşük konsantrasyonda bulunan enzimlerdir Serum enzim düzeyini etkileyen başlıca faktörler Enzim üretiminde değişiklikler: Enzim üretiminde artma veya azalma Enzimlerin hücrelerden serbest kalma hızı: Nekroz veya inflamasyona bağlı Enzimlerin dolaşımdan uzaklaştırılma hızı Enzim aktivitesini artıran veya azaltan nonspesifik nedenler Herhangi bir enzimin kandaki düzeyi, kaynaklandığı hücreden dolaşıma katılım hızı ve inaktive edildiği veya uzaklaştırıldığı hız arasındaki dengenin bir sonucudur Klinik enzimolojide enzim ölçümleri Reaksiyon hızlarının ölçülmesi: Sabit zaman ve sürekli izleme yöntemleriyle Enzim kütlesi ölçümü: İmmünölçüm yöntemleriyle İzoenzimlerin ve izoformların ölçümü Elektroforez Kromatografi Seçici inaktivasyon Kan enzimlerinin aktivite tayinlerinde dikkat edilecekler İdeal örnek serumdur; plazmadaki antikoagulanlar enzimatik aktiviteyi düşürürler Kan genellikle venden alınır Kan alırken hemolizden kaçınmalıdır Serum için alınan kan, pıhtılaşmasından hemen sonra santrifüj edilerek serum ayrılmalıdır Enzim tayinlerinde günlük taze kan kullanılması en iyisidir. Bazı enzimlerin aktivitelerinde +4oC de 1-2 gün büyük bir kayıp olmadığı halde bazı enzimler oda sıcaklığında birkaç saat içinde inaktive olurlar Klinik tanıda önemli serum enzimleri Transaminazlar (AST ve ALT) Laktat dehidrojenaz (LDH, LD) Kreatin kinaz (CK, CPK) Fosfatazlar (ALP ve ACP) Amilaz (AMS) Lipaz LPS) Gama glutamiltransferaz (GGT, -GT) Aldolaz (ALS) 5-nükleotidaz (5-NT) Lösin aminopeptidaz (LAP) Psödokolinesteraz (ChE) Glukoz-6-fosfat dehidrojenaz (G-6-PD) Enzimatik tanı alanları ve ilgili enzimler Kalp ve akciğer hastalıkları Karaciğer hastalıkları Kas hastalıkları Kemik hastalıkları Pankreas hastalıkları Maligniteler Genetik hastalıklar Hematolojik hastalıklar Zehirlenmeler Kalp ve akciğer hastalıklarının tanısında yararlı enzimler Total kreatin kinaz (CK, CPK) CK-MB Aspartat transaminaz (AST) Laktat dehidrojenaz (LD, LDH) Akut miyokard enfarktüsünde (AMI) ilk değişiklik gösteren ve en değerli enzim CK’dır Karaciğer hastalıklarının tanısında yararlı enzimler Transaminazlar (ALT, AST) LD GGT (-GT) ALP 5-nükleotidaz (5-NT) Lösin aminopeptidaz (LAP) Kas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler CK LD Aldolaz AST Kemik hastalıklarının tanısında yararlı enzimler Alkalen fosfataz (ALP): Osteoblastik aktivite artışında artar Asit fosfataz (ACP) Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler -amilaz: Amilaz-kreatinin koefisiyenti önemli ki normal değeri 2-5 arasındadır, akut pankreatitte uzun süre yüksek kalır Lipaz Malignitelerin tanısında yararlı enzimler Organ spesifik enzimler: ACP, ALP, GGT, 5-nükleotidaz, lösin aminopeptidaz (LAP), -amilaz ve lipaz Organ spesifik olmayan enzimler: LD, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz gibi enzimler Genetik hastalıkların tanısında yararlı enzimler Fenilalanin hidroksilaz Galaktoz-1-fosfat üridiltransferaz Glukoz-6-fosfataz Hematolojik hastalıkların tanısında yararlı enzimler Anaerobik glikoliz ile ilgili bazı enzimler Pentoz fosfat yolu ile ilgili bazı enzimler Glutatyon metabolizması ile ilgili bazı enzimler Adenozin deaminaz gibi pürin ve pirimidin katabolizması enzimleri Na+/K+ ATPaz Lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) Methemoglobin redüktaz enzimleri gibi enzimler Zehirlenmelerin tanısında yararlı enzimler Serum kolinesteraz düzeyi tayini: Organik fosfor bileşikleri ile zehirlenme durumlarının tanısında