Transcript De dageraad der tegenvoeters en de culturele omslag Dmitry Orlov Dmitry Orlov schreef Reinventing Collapse, dat op 1 juli bij Uitgeverij Jan van Arkel verscheen.

De dageraad der tegenvoeters
en de culturele omslag
Dmitry Orlov
Dmitry Orlov schreef Reinventing Collapse,
dat op 1 juli bij Uitgeverij Jan van Arkel
verscheen als De val van Amerika.
Het is voor €14,95 te verkrijgen in de
boekhandel of op www.janvanarkel.nl
De dageraad der tegenvoeters...
Toen het idee van een ronde aarde nog nieuw was,
dachten sommige mensen dat de mensen aan de
andere kant van de aardbol (de tegenvoeters, of
antipoden) op hun hoofd moesten lopen.
En nu, een paar eeuwen later, is dat ook zo: in het
huidige economische paradigma in de VS en een groot
deel van de ‘ontwikkelde’ wereld staat het universele
menselijke culturele waardepatroon op zijn kop.
…en de culturele omslag
Het is een strategie die naar de ondergang leidt: echt
een beroerd idee dat alleen maar kon werken
doordat het gebruik van niet-duurzame energie
almaar kon toenemen. Nu dit systeem kapseist,
moeten we het weer terugkantelen om te kunnen
overleven.
De piramide van normale menselijke
relaties
Buitenstaanders
Vrienden,
bondgenoten
Familie,
Stam
De piramide van normale menselijke
interacties
Handel
Schatplichtigheid,
ruilandel
Giften
Een paar definities:
Handel: goederen/diensten ingewisseld voor geldeenheden;
vooronderstelt de aanwezigheid van een markt; sociale status
gebaseerd op het bezit van geldeenheden.
Schatplichtigheid: verschillende contributies en donaties gebaseerd
op verbintenissen, religie, traditie, liefdadigheid, etc.; sociale status
gebaseerd op eer en het in stand houden van tradities.
Ruilhandel: uitwisseling in natura buiten een marktsysteem om,
gebaseerd op samenvallende behoeften; sociale status gebaseerd
op iemands nut.
Giften: veronderstellen wederkerigheid; sociale status
gebaseerd op iemands generositeit.
Persoonlijke ervaringen van een kind
van de Sovjet-Unie…
• Goederen niet zozeer verkocht als wel ‘gedistribueerd’.
• Kopen en verkopen om eraan te verdienen vaak als
‘speculatie’ veroordeeld.
• Een wijdverbreid vertrouwen op persoonlijke gunsten.
• Betalen voor gunsten gold als beledigend.
• Status niet gebaseerd op bezit maar op toegang.
• Vele elementen van de ‘gifteconomie’, een paar van
ruilhandel.
• Algemene verwachting dat familieleden elkaar te hulp
schieten (een erezaak).
• Niettemin een gedoemd systeem, maar in sommige
opzichten humaner.
Het nieuwe ‘normaal’: compleet op
zijn kop!
Handel
Schatplichtigheid
en ruilhandel
Giften
Het nieuwe ‘normaal’: compleet op
zijn kop!
• De meeste interacties zijn onpersoonlijk: gebaseerd op
aankoop/verkoop binnen een marktsysteem (verlies je, dan is
het niet ‘persoonlijk’ bedoeld).
• Schatplichtigheid beperkt zich tot belastingen, plus charitatieve
donaties en ander onpersoonlijk, statusverhogend gedrag voor
welgestelden.
• Giften bestaan alleen nog in primitieve, culturele vorm bij
ceremoniële gebruiken.
Iedereen is volkomen afhankelijk van in geld uitgedrukte,
gecommercialiseerde, onpersoonlijke systemen.
Zodra deze systemen het laten afweten,
is er niets om op terug te vallen.
Een leven ondersteboven: Het pad naar
een nationaal bankroet
Goede kant boven: Verkeerde kant boven*:
Weinig import
Massale import
uit lagelonenlanden
Geglobaliseerde
economie
Lokale
economie
*slechts mogelijk
door voortdurend
schulden aan te
gaan
‘Rente’ = altijd een slecht idee
Het idee van het rekenen van rente over leningen vormt de
kern van het moderne handels- en geldverkeer. Het
veronderstelt aanhoudende exponentiële groei, wat het tot een
slecht idee maakt.
Exponentiële groei eindigt hoe dan ook altijd in ineenstorting.
Dat komt omdat die groei sneller gaat dan enig houdbaar
fysisch proces ooit kan bijbenen.
‘Rente’ = altijd een slecht idee
Stel dat we alle problemen op aarde oplossen en de ruimte gaan
koloniseren.
Zelfs als dat ruimterijk zich met de snelheid van het licht uitbreidt,
groeit het slechts met t3 terwijl zijn schulden met St toenemen.
Bij elke toename van t geldt voor elke waarde van
S(chuld): St > t3
Zelfs de ‘warp speed’ van Star Trek mag dan niet meer baten.
Met uitzondering van een tijdmachine is er niets dat
soelaas biedt.
‘Rente’ = altijd een slecht idee
Bij elke toename van t geldt voor elke waarde van S: St > t3.
(de blauwe lijn is het deficiet, = nadelig saldo)
‘Rente’ = voor altijd een slecht idee
0% per jaar = INEENSTORTING
7% per jaar =
Uitlenen tegen rente en verkeerde
beslissingen (1)
Op zichzelf genomen kan uitlenen (tegen 0% rente) nuttig
zijn. Leen €100 aan een vriend om een boomgaard te
beginnen en na een paar jaar terug krijg je je €100 terug,
plus levenslang gratis appels.
Uitlenen tegen rente: het creëren van kunstmatige rente
voor het uitlenen van geld voor dingen die voor de
geldschieter geen direct nut hebben.
Uitlenen tegen rente en verkeerde
beslissingen (2)
...dingen die voor de geldschieter geen direct nut hebben:
* huizen waar je niet zelf in woont of zelfs niet in wordt
uitgenodigd.
* auto’s waar je niet zelf in mag rijden.
* kapitaal voor bedrijven die je baan naar het buitenland
verplaatsen.
Uitlenen tegen rente: verbergt de risico’s in een
‘risicotoeslag’. Uiteindelijk wordt de hele
economie een dubieus kredietrisico en stort in.
Het voorspelbare resultaat
Ineenstorting zit in het economisch DNA ingebakken en zal dus
gegarandeerd plaatsvinden.
Timing doet niet ter zake: het enige wat telt is dat je nog niet te
laat bent om je erop voor te bereiden.
Er is een culturele omslag nodig om de focus op het
onpersoonlijke en commerciële te veranderen in een
persoonlijke, op vertrouwen gebaseerde focus.
We hebben een nieuw perspectief nodig
Valse goden: de ‘vrije markt’ geldt als efficiënt en optimaal.
Zonder belemmeringen wordt deze geacht spontaan welvaart
voort te brengen.
Feit is dat marktsystemen maar een tikkeltje beter zijn in het
opsouperen van niet-hernieuwbare grondstoffen dan geleide
economieën. En beide maken het niet lang meer zodra blijkt
dat dat opsouperen niet nog sneller kan gebeuren.
Het meeste wat je over economie verteld is en wordt, is
domweg onjuist. Het is ideologie en nepreligie,
geen wetenschap
‘Efficiëntie’: een leugenwoord
Het is ‘efficiënter’ om fabrieken naar lagelonenlanden te
verplaatsen. En het is ‘efficiënter’ om plaatselijke
speciaalzaken te vervangen door megawinkels die goedkope
importspullen verkopen.
Het is ‘efficiënter’ om deze superstores te sluiten zodra de
plaatselijke bevolking geen cent meer te makken heeft
omdat hun banen zijn uitbesteed.
Het is ‘efficiënter’ om, bij gebrek aan zaken,
wanbetalers het huis uit te zetten en hele steden te
‘onteigenen’, dan te proberen die te redden door in
plaatselijke productie te investeren.
Zelfs energie-efficiëntie is niet zonder
problemen (1)
• Efficiënte systemen zijn kwetsbaarder en minder
veerkrachtig.
• Veerkrachtige systemen operen ver onder hun capaciteit,
zijn niet gevoelig voor de kwaliteit en de kwantiteit van de
input en zijn niet (hoog)gespecialiseerd. (Voorbeeld:
katten, want die slapen voornamelijk.)
Zelfs energie-efficiëntie is niet zonder
problemen (2)
• Efficiënte systemen zijn hooggespecialiseerd, nauwkeurig
afgestemd op het verwerken van een specifieke input en
geven er bij één defect gelijk de brui aan. (Voorbeeld: een
kolibrie die zonder nectar of suikerwater binnen een dag
verhongerd.)
• Elektronische brandstofinjectie is efficiënter dan een
carburator.
• De carburatortechnologie is niet afhankelijk van een of
twee elektronicafabrieken in Japan en dus veerkrachtiger.
Gifteconomieën (1)
• Gingen aan de markteconomieën vooraf, die
pas een paar duizend jaar terug opkwamen.
• Bestonden in praktisch elke cultuur op elk
werelddeel.
• Waren zeer geschikt om zware tijden mee te
overleven (giften zijn vrijwillig, dus iets als
contractbreuk is onbekend).
Gifteconomieën (2)
• Waren zelfregulerend; gebaseerd op een
ingeschapen ethiek.
• Werden bestuurd op basis van tradities en taboes:
regeringsvormen waren overbodig.
• Handhaafden de culturele diversiteit (omdat giften
beter worden naarmate ze unieker zijn).
• Creëerden sociale harmonie (omdat concurrentie
zich eerder uitte in vertoon van gulheid dan in het
bevredigen van hebzucht).
Giften versus handel/geldverkeer
Giften
Handel/Geldverkeer
– Gemotiveerd door vrijgevigheid
– Gemotiveerd door hebzucht/angst
– Resulteren in wederkerigheid
– Resulteren in concurrentie
– Hun waarde schuilt in hun uniciteit – Waarde schuilt in standaardisering
– Worden altijd vrijwillig gegeven
– Kan afgedwongen worden
– Zijn altijd persoonlijk
– Zijn onpersoonlijk
– Zijn altijd plaatselijk
– Zijn wereldomvattend
– Zijn gebaseerd op ingeschapen
– Zijn gebaseerd op reglementering
ethiek
– Stellen grenzen aan de productie
– Maximalieren de productie
– Springen zuinig om met
– Verspillen grondstoffen
grondstoffen
– Distribuerende rijkdom
– Scheppen vertrouwen
– Concentreren rijkdom
– Caveat Emptor
Geldproblemen
• Geld is een armzalig (onattent) cadeau.
• Geld is waardeloos als spul (boekenlegger? wc-papier? om een
vuurtje mee te stoken?).
• Geld wordt gebruikt om macht in steeds minder handen te
concentreren (totdat de revolutie uitbreekt en alles wordt
platgebrand).
• Het is erg lastig om goed te doen door geld uit te geven.
• Het gebruik van geld als maatstaf bevordert middelmatigheid.
• Het gebruik van geld concentreert het vertrouwen in
één centrale autoriteit. Wordt dat vertrouwen geschonden,
dan blijft er slechts een enorm zwart gat in het hart van de
samenleving over.
Aanvullingen op het giftprincipe: schatplichtigheid,
ruilhandel etc.
• Schatplichtigheid: jaarlijks terugkerende giften. (Oogstfeesten
om de gaven van de natuur te verdelen; winterfeesten om
ervoor te zorgen dat niemand verkommert etc.)
• Ruilhandel: periodieke uitwisseling van overschotten tussen
buren.
Andere uitingen van generositeit:
• Gemeenschappelijke arbeid (zaaien, oogsten,
bouwactiviteiten).
• Gemeenschappelijk faciliteiten (een iemand is de eigenaar,
iedereen kan het gebruiken).
en niet vergeten
• Giften: in bijna alle andere gevallen de beste oplossing.
Giften: de regels ken je al!
• Geld cadeau doen is niet kies.
• Iedereen hetzelfde geschenk, geen goed idee.
• Het doorgeven van giften: een tikkeltje zozo.
• Een gift verkopen: niet iets om trots op te zijn.
• Klagen over iets wat je gekregen hebt – voor je het
weet heb je de naam ondankbaar
te zijn.
Wat verder ook echt niet kan:
• Opscheppen over iets wat je cadeau hebt gedaan.
• Te vrijgevig uit de hoek komen (onredelijke belasting van
het principe van wederkerigheid).
• Het geven van een gift voor je houden (vrijgevigheid is
een openbare deugd).
• Het geven van onbenullige giften.
• Iets cadeau doen waar je een hekel aan hebt.
Kortom: giften brengen het beste in ons naar
boven.
‘Giften’ die eigenlijk geen giften zijn (1)
• Onpersoonlijke giften zijn geen echte giften.
• Vrijgevigheid is niet hetzelfde als grootmoedigheid.
Charitatieve donaties, schenkingen en andere
vormen van vrijgevigheid zijn ‘giften’ die niet
beantwoordt kunnen worden. Ze geven geen
aanleiding tot dankbaarheid of een verlangen
naar wederkerigheid. Ze geven wel aanleiding tot
wrok, afhankelijkheid en het (onterechte)
gevoel er recht op te hebben.
‘Giften’ die eigenlijk geen giften zijn (2)
Een gift die nooit vergoed kan worden, kan als een
belediging of een vorm van misbruik worden
opgevat. Zelfs wanneer ze blijmoedig in ontvangst
worden genomen, kunnen ‘de kruimels die van de
tafel van hun heer vallen’ vijandigheid en
vervreemding wekken.
Weer onder de tegenvoeters:
‘Maar als we er nu gewoon een smak geld
tegenaan gooien?’ (1)
• En hoeveel dacht je nodig te hebben? Het miljard
is het nieuwe miljoen, het biljoen het nieuwe
miljard. De superrijken worden al misselijk.
• Kan de wereldeconomie tot miniformaat
ineenschrompelen, toch soepeltjes blijven
draaien, maar dan alleen voor de superrijken
beschikbaar zijn? (Ik dacht het niet!)
Weer onder de tegenvoeters:
‘Maar als we er nu gewoon een smak geld
tegenaan gooien?’ (2)
• Wordt het hyperdeflatie, hyperinflatie of hyperstagflatie?
Deze vraag is ongeveer even zinnig als: ‘Hoeveel zal je
geld waard zijn zodra je straks geen cent meer hebt?’
• Mensen hebben er een aandoenlijk vertrouwen in dat ‘de
rijken het wel zullen redden’. Zeker, een paar van hun zal
dat vast lukken, maar alleen als genoeg mensen
persoonlijk op ze gesteld zijn en ze genoeg persoonlijke
gunsten verschuldigd zijn.
Beduusd over geld (1)
• De mensen die de werking van geld begrijpen, snappen
niet (of het kan ze niet schelen) hoe het zich tot de
fysieke realiteit verhoudt.
• De waarde van financiële activa worden geschraagd
door de toekomstige groei van de industriële productie.
• Er zijn niet genoeg ‘spullen’ (fossiele brandstoffen,
ertsen, zeldzame metalen, fosfaten, drinkwater, noem
maar op) om die industriële output op niveau te houden,
laat staan te verhogen.
Beduusd over geld (2)
• Kapitaalgoederen (al die dure infrastructuur die
ontwikkelde landen ontwikkeld maken) vergen
onderhoud. Krijgen ze dat niet, dan gaan ze achteruit en
verliezen hun waarde.
• De natuur reageert niet op economische stimuli,
prijssignalen, prikkels, beleid of planning.
• Geld gaat zijn waarde en aanzien verliezen.
Het tegenvoetig organogram
Een toonbeeld van eenvoud!
De wereld draait om geld… en regelrecht de soep in.
Het tegenvoetig organogram
Ziet er heel wat zinniger uit met de goede kant boven: door
de zwaartekracht stroomt geld altijd omlaag, naar de
hebberigste, gierigste, moreel gezien ‘laagste’ individuen.
Om tot de wereld van de tegenvoeters toe te
treden, moet je je eerst in een hokje plaatsen (1)
Welke van deze is op jou
van toepassing?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Werkgever
Investeerder
ZZP’er
Functionaris/ambtenaar
Hoogopgeleid
Geschoolde arbeider
Ongeschoolde arbeider
Gepensioneerd
Gehandicapt
Besta niet echt
Om tot de wereld van de tegenvoeters toe te
treden, moet je je eerst in een hokje plaatsen (2)
‘Besta niet echt’ is de snelst
groeiende categorie:
• Vers afgestudeerden zonder
vooruitzicht op een baan
• Werklozen wier uitkering is
verlopen
• Gepensioneerden met
onvoldoende pensioen of
spaargeld
• Jonge mensen die de
arbeidsmarkt (niet) betreden
Vaarwel tegenvoeters (1)
• Zorg dat je lastig in een hokje te plaatsen bent
(freelancer, vrijwilliger etc.).
• Gebruik je resterende geld om de afhankelijkheid
van een voortdurende cashflow te verminderen of
te elimineren.
• Leer algemene vaardigheden, elimineer je
afhankelijkheid van specialisten; gebruik lowtech
oplossingen die werken.
Vaarwel tegenvoeters (2)
• Creëer een gesloten kringloopsysteem voor het
verbouwen van voedsel, het onderhoud van je
onderkomen, voor vervoer, ontspanning,etc.
• Verminder je afhankelijkheid van onpersoonlijke relaties
en instituties.
• Vermijd monetaire equivalenten; vertrouw op giften en
uitbreidingen van het giftsysteem. Schep nieuwe
gebruiken en rituelen: een nieuwe cultuur en
deze keer met de goede kant omhoog.
Ga voor meer informatie over Orlov en
anderen naar www.janvanarkel.nl
Dmitry Orlov schreef Reinventing
Collapse, dat op 1 juli bij Uitgeverij Jan van
Arkel verscheen als De val van Amerika.
Het is voor €14,95 te verkrijgen in de
boekhandel of op www.janvanarkel.nl