Transcript Uwaga

Uwaga
Uwaga
• To system, który zapobiega przeładowaniu
systemu poznawczego nadmiarem danych ----- przez selekcję informacji (N&S&O)
Procesy uwagi
• Aby wyróżnić (ułatwić odbiór) jednych bodźców
konieczne jest
• równoległe blokowanie (hamowanie odbioru)
innych bodźców
• Selekcja przestrzenna”
procesy uwagi wyróżniają jakiś rodzaj bodźców
umiejscowionych
• gdziekolwiek w polu widzenia np. na marginesie pola
widzenia albo
• w określonej pozycji w polu widzenia, np. centrum
• Selekcja czasowa –
procesy uwagi wyróżniają w danej chwili jakiś
rodzaj bodźców, ignorując kolejne
Pięć (głównych) aspektów uwagi
1. Badanie <podążania za wybranym komunikatem>
(jak cień – shadow, shadowing)
2. Badanie <przeszukiwanie pola wzrokowego>
3. Badanie <przedłużonej koncentracji uwagi>,
czujności
4. Badanie <kontroli czynności jednoczesnych>,
<podzielności uwagi>
5. Badanie <przerzutności uwagi>
1. Badanie <podążania za wybranym
komunikatem> Cherry (1953)
Osoba badana odbiera jednocześnie dwa różne
przekazy - po jednym do każdego z uszu -<paradygmat
<dychotycznej prezentacji bodźców> z zadaniem
skupienia się na jednym z nich przy jednoczesny
całkowitym ignorowaniu drugiego komunikatu.
Następnie prosi się uczestników o zanotowanie treści
przekazu, na którym miał się skupić. Pytał się także o
treści, które pojawiły się w komunikacie ignorowanym.
Auditory Shadowing
1. Badanie <podążania za wybranym
komunikatem> Cherry (1953)
Osoba badana odbiera jednocześnie dwa różne przekazy - po jednym do każdego z uszu <paradygmat <dychotycznej prezentacji bodźców> z zadaniem skupienia się na jednym z
nich przy jednoczesny całkowitym ignorowaniu drugiego komunikatu.
Następnie prosi się uczestników o zanotowanie treści przekazu, na którym miał się skupić.
Pytał się także o treści, które pojawiły się w komunikacie ignorowanym.
Wyniki:
Badani odtwarzali treść wyróżnionego komunikatu, ale nie mogli odpowiedzieć na
jakiekolwiek pytania o treść drugie( przekazu.
Wprawdzie pewne fizyczne parametry tego przekazu, jak np. zmiana brzmienia (tonu)
wymowy, czy też zmiana płci spikera, były przez osoby badane rejestrowane.
Natomiast treść komunikatu ignorowanego (jego warstwa semantyczna) nie była
odtwarzana.
Rozwinięcie paradygmatu <dychotycznej prezentacji bodźców>
Broadbent (1954), a później Moray (1959) i Treisman (1960) rozwinęli i zmodyfikowali tę
technikę, prosząc badanych nie tyle o zapamiętywanie wyróżnionego przekazu, a o jego
wierne powtórzenie.
Każde odstępstwo od reguły dosłownego powtarzania (np. chwilowe zamilknięcie,
zająknięcie, wtręty ze strony komunikatu ignorow nego) świadczy o próbie dzielenia uwagi
na dwa wykluczające się przekazy.
2. Badanie <przeszukiwanie pola
wzrokowego>
• Np.. na ekranie szczelnie zapełnionym
chaosem liter należy dostrzec wszystkie litery
„u” (cel - kryterium selekcji), ignorując
wszystkie inne (szum), zwłaszcza „n"
(dystraktor).
HTTP://GOCOGNITIVE.NET/DEMO/VISUAL-SEARCH
2. Badanie <przeszukiwanie pola
wzrokowego>
• Np.. na ekranie szczelnie zapełnionym chaosem liter należy
dostrzec wszystkie litery „u” (cel - kryterium selekcji),
ignorując wszystkie inne (szum), zwłaszcza „n" (dystraktor).
• Prowadzone eksperymenty miały na celu przede wszystkim
rozpoznanie tzw. cech priorytetowych, automatycznie
przyciągających uw: w polu wzrokowym.
• Wśród charakterystyk tego typu wyróżniono m. in.
• ruch obiektów w polu wzrokowym
• Wyróżniający się kolor
Znajdź T
Znajdź R
Znajdź czarne kółko
Znajdź puste kółko
Znajdź!
Teorie przeszukiwania pola percepcyjnego
Treisman (1980)
• W badaniach przeszukiwania pola wzrokowego,
• Treisman i Gelade, 1980 porównywały średni czas potrzebny
na znalezienie obiektu zdefiniowanego
• przez jedną cechę (przeszukiwanie proste) i
• przez związek cech ( przeszukiwanie koniunkcyjne)
wśród mniej albo bardziej licznego zbioru bodźców;
• Wyniki:
• Przeszukiwanie proste jest nie zależne od ilości dystraktorów
(przeszukiwaniem równoległym).
• czas wykonania w przeszukiwaniu koniunkcji cech był
dłuższy niż w przeszukiwaniu prostym i był zależny od
liczebności zbioru dystraktorów; (przeszukiwanie kolejne)
Treisman & Gelade’s Data
Czas
Proces przeszukiwania pola wzrokowego
Treisman i Gelade (1980)
• Badani poszukiwali obiektów zdefiniowanych przez pojedynczą cechę (np.
znajdź zieloną figurę") lub przez koniunkcję cech (np. kolor i położenie:
znajdź zieloną figurę zorientowaną poziomo"). Pierwszy typ przeszukiwania
pola nazwano prostym, zaś drugi - koniunkcyjnym.
• Treisman i Gelade wykazały, że przeszukiwanie koniunkcyjne trwa dłużej niż poszukiwanie
proste, a ponadto jest zależne od liczby elementów przeszukiwanego zestawu.
• Przeszukiwanie koniunkcyjne ma więc charakter procesu kolejnego podczas
gdy przeszukiwanie proste dokonuje się raczej procesu równoległego,
jednoczesnego, gdyż czas reakcji w przeszukiwaniu prostym nie zależy od
liczby elementów percepcyjnym. Badano poszukiwanie koniunkcyjne m.in.
takich cech, jak:
•
•
•
•
ruch (McLeod, Driver, 1993),
kolor (D'Zamura, )
głębia (Julesz, Bergen, 1983), czy
położenie przestrzenne (Treisman, 1988).
• Stwierdzono, że podczas gdy ruch jest cechą priorytetową niezależnie od
szybkość, kierunku ruchu, to statyczne położenie (np. horyzontalne,
wertykalne) taką właściwością nie jest. Ustalono że, kolor i głębia mogą być
warunkowo cechami priorytetowymi, jeśli są wystarczająco wyraziste
percepcyjnie (visual salience).
Proces przeszukiwania pola wzrokowego
c.d.
• Stwierdzono też, że im bardziej podobne do siebie są cel i dystraktory
(bodźce poszukiwane i zakłócające) tym dłużej trwa proces detekcji
poszukiwanego sygnału i tym większe jest prawdopodobieństwo
przetwarzania kolejnego (serial processing).
• Zwykle cechy priorytetowe są przetwarzane szybko i jednocześnie, niepriorytetowe wolno i kolejno
• Ale
poszukiwanie obiektu stanowiącego koniunkcję licznych
właściwości nie-priorytetowych może być szybkie i równoległe,
•
wyrazista cecha nie-priorytetowa może bardziej przyciągać uwagę niż
cecha priorytetowa (np. dystraktor o dystynktywnym kolorze powoduje
spowolnienie procesu detekcji ruchomego celu).
3. Badanie <przedłużonej koncentracji
uwagi>, <czujności>
• Narzędzia do badania przedłużonej koncentracji nazwane są
testami ciągłego wykonania (continuous performance tests, CPT).
• Osobie badanej można np. okazywać serię cyfr z poleceniem
reagowania zawsze na cyfrę 9 (lub jakąkolwiek inną).
• http://www.braintrain.com/professionals/adhdtesting/ivaplus_pr
o.htm
• Zadania tego typu charakteryzują się:
• (1) długim czasem trwania nawet do 2-3 godzin);
• (2) niskim prawdopodobieństwem pojawienia się sygnału od 0,03
do 0,10);
• (3) wykorzystaniem stosunkowo płytkiej zasady selekcji
informacji w trakcie analizy bodźców (zasada podobieństwa
sensorycznego lub o najwyżej płytka identyfikacja semantyczna).
3. Badanie <przedłużonej koncentracji
uwagi>, <czujności>
•
•
•
•
Narzędzia do badania przedłużonej koncentracji nazwane są testami ciągłego wykonania
(continuous performance tests, CPT).
Osobie badanej można np. okazywać serię cyfr z poleceniem reagowania zawsze na cyfrę
9 (lub jakąkolwiek inną).
http://www.braintrain.com/professionals/adhdtesting/ivaplus_pro.htm
Zadania tego typu charakteryzują się:
• (1) długim czasem trwania nawet do 2-3 godzin);
• (2) niskim prawdopodobieństwem pojawienia się sygnału od 0,03 do 0,10);
• (3) wykorzystaniem stosunkowo płytkiej zasady selekcji informacji w trakcie analizy
bodźców (zasada podobieństwa sensorycznego lub o najwyżej płytka identyfikacja
semantyczna).
•
•
•
Analiza wyników tego typu badań sprowadza się do oszacowania liczby poprawnych
reakcji i liczby błędów w kolejnych blokach analizy, np. 1-minutowych (Parasuraman,
Davies, 1976).
W zadaniach tego rodzaju zwykle obserwuje się prawie bezbłędne wykonanie przez
dłuższy czas dopiero po upływie 45 minut badani zaczynają popełniać błędy. W
przypadku braku spodziewanego efektu spadku poprawności wykonania w funkcji czasu,
analizuje się czas detekcji poszczególnych bodźców (Jerrison, 1959).
Czas ten zaczyna się w pewnym momencie wydłużać, co nawet przy braku spadku
dokładności pozwala wykryć negatywny wpływ wydłużonego okresu koncentracji na
sprawność uwagi.
4. Badanie <kontroli czynności jednoczesnych>
(Hunt i Lansman (1982)
•
•
•
•
•
•
•
•
Na ile pogorszy się wykonanie każdej z tych czynności w porównaniu do warunków, w których
będziemy je wykonywać pojedynczo?
Badania w paradygmacie zadań jednoczesnych były początkowo prowadzone w zmodyfikowanym
<paradygmacie podążania> . Jego modyfikacja polegała na tym, że zadaniem uczestników badania
było jednoczesne podążanie za dwoma przekazami, prezentowanymi badanym do dwóch różnych
kanałów sensorycznych.
Na przykład w badaniu Ninio i Kahnemana (1974) polecono osobom badanym śledzić nazwy
zwierząt pojawiające się w obu równoległych przekazach.
Zmiana procedury (Hunt i Lansman (1982)
Zgodnie z ich schematem, zwanym "od łatwego do trudnego", badani wykonują zadanie
priorytetowe o wzrastającym poziomie trudności. W badaniach Hunta i Lansman (1982) były to
matryce testu inteligencji Ravena.
Dodatkowo uczestnicy badania przez pełny czas rozwiązywania zadania priorytetowego wykonują
<zadanie doładowujące>; w badaniach Hunta i Lansman była to kontrola położenia dźwigni.
Wzrost trudności zadania priorytetowego powoduje konieczność inwestowania coraz to nowych,
dodatkowych zasobów, których ilość może się wyczerpać, zwłaszcza gdy część z nich musi zostać
przeznaczona na wykonywanie zadania doładowującego.
Przy założeniu, że badani wykonują oba zadania z zaangażowaniem tej samej, ograniczonej puli
zasobów, można wyznaczyć w zadaniu priorytetowym taki punkt trudności, powyżej którego
rozwiązywanie tego zadania okaże się niemożliwe. Miarą podzielności uwagi jest wówczas ów
"punkt załamania" na skali trudności zadania priorytetowego. Im wyżej jest on położony, tym
większa jest podzielność.
Badanie przerzutności uwagi (attention shifting) a
przełączanie się między zadaniami (task switching)
• Dwa używane w tym kontekście terminy mają
odmienne znaczenie.
• Uwaga przerzuca się z jednego obiektu na inny, zaś
człowiek przełącza się z jednego zadania na inne.
• Przerzutność (shifting) jest więc konstruktem
teoretycznym, odnoszącym się do hipotetycznego
sposobu funkcjonowania mech nizmu uwagi, podczas
gdy przełączanie się między zadaniami (task
switching) to termin obserwacyjny, odnoszący się do
sposobu zachowania osoby badanej.
5. Badanie <przełączania się między zadaniami>
(task switching) Jersild (1927)
• Jersild (1927) prezentował osobom badanym długie
kolumny dwucyfrowych liczb. Zadanie polegało na
wykonywaniu operacji matematycznych: dodawaniu liczby
6 lub odejmowaniu liczby 3 od każdego kolejno
prezentowanego elementu kolumny. Zastosował dwa
warunki wykonywania zadania:
• Wersja mieszana, koncentracja na dwóch zadaniach, wymagająca
przerzutności uwagi. W jednej wersji trzeba było naprzemiennie
dodawać 6 lub odejmować 3;
• Wersja „jednorodna”, trzeba było wykonywać tylko jeden rodzaj
przekształcenia, czyli albo dodawać 6, albo odejmować 3 - dopóty,
dopóki nie skończy się kolumna liczb; była to zatem wersja,
wymagająca koncentracji uwagi la jednym zadaniu.
• Porównywał czas potrzebny do wykonania ora poprawność
wykonania dwóch wersji zadania.
http://www.nytimes.com/interactive/2010/06/07/technology/20100607-taskswitching-demo.html
5. Badanie <przełączania się między zadaniami>
(task switching) Jersild (1927)
•
Jersild (1927) prezentował osobom badanym długie kolumny dwucyfrowych liczb. Zadanie
polegało na wykonywaniu operacji matematycznych: dodawaniu liczby 6 lub odejmowaniu
liczby 3 od każdego kolejno prezentowanego elementu kolumny. Zastosował dwa warunki
wykonywania zadania:
•
•
•
•
•
•
•
•
Wersja mieszana, koncentracja na dwóch zadaniach, wymagająca przerzutności uwagi. W jednej wersji trzeba było
naprzemiennie dodawać 6 lub odejmować 3;
Wersja „jednorodna”, trzeba było wykonywać tylko jeden rodzaj przekształcenia, czyli albo dodawać 6, albo
odejmować 3 - dopóty, dopóki nie skończy się kolumna liczb; była to zatem wersja, wymagająca koncentracji uwagi
la jednym zadaniu.
Porównywał czas potrzebny do wykonania ora poprawność wykonania dwóch wersji
zadania.
Wyniki:
Czas wykonania zadania mieszanego jest dłuższy.
Dłuższy czas, odzwierciedla koszty czasowe związane z przełączaniem uwagi między
zadaniami . Odejmując dwie wartości czasu wykonania zadania otrzymujemy <oszacowanie
kosztu czasu >.
Można też oszacować koszty poprawności, porównując wskaźniki poprawności wykonania
w obu wersjach. Jeśli danie nie będzie ogólnie zbyt łatwe (efekt podłogowy), wersja
mieszana przyniesie więcej błędów niż wersja jednorodna.
Zdarza się, że badani dokonują wymiany (kosztów czasowych na poprawnościowe) I
odwrotnie. Możemy nie zaobserwować różnic w czasie, potrzebnym na wykonanie obu
wersji, ale ujawnią się różnice w zakresie liczby błędów, albo odwrotnie.
Cognitive Psychology
• http://psych.hanover.edu/classes/Cognition/psy333.ht
ml
• Autumn 2011
• Class: SCC 145: MWF 9-9:50
• Instructor: John H. Krantz, Ph.D.Lab: SCC 148: T 2:004:50Office: Science Center 151
• Text: Cognitive Psychology, 8th ed. by Solso et al. &
CogLab 2.0 by Francis et al.
• Phone: x7316; Calendar
email: [email protected]
UWAGA, PERCEPCJA I
ŚWIADOMOŚĆ
Istota i aspekty uwagi
TEORIE UWAGI
TEORIE SELEKCJI ŹRÓDŁA
INFORMACJI
Teoria filtra: selekcja źródła informacji
Broadbent, 1957
W kanale zalecanym do śledzenia, występuje przetwarzanie
semantyczne, wg znaczenia
W kanale odrzuconym, zachodzi tylko przetwarzanie
sensoryczne, pamięć przekazu szybko niknie po 0.5 do kilku
sekund.
• Z przekazu odrzuconego, badani zapamiętują jedynie fizyczne
cechy przekazu jak:
• ( wysokość głosu, tj. częstotliwość fali akustycznej, co pozwala
na rozpoznanie płci spikera
Kanały sensoryczne
Kanał semantyczny
Teoria filtra: selekcja źródła informacji
Broadbent, 1957
Badanie Gray, Wadderburn (1960)
Badanym zalecano śledzenie kanału wyróżnionego i ignorowanie innego kanału, przy czym
prezentacja materiału w obydwu kanałach była zsynchronizowana.
Kanał wyróżniony
2 ta 7 da 1
Kanał odrzucony
ba 5 sa 6
pa
Kiedy stosowano szybką prezentację przekazów, to badani odtwarzali serie liczb i liter z
kanału śledzonego np. 2 ta 7 da 1
= zachowanie badanych tłumaczył model filtru Broadbenta, badani śledzili <kanał
wyróżniony> i nie śledzili <kanału odrzucanego>
Ale kiedy zastosowano wolną prezentację przekazów, badani odtwarzali tylko serie liczb
np. 2 5 7 6 1, czyli badani śledzili dwa kanały, wyszukując w każdym z kanałów sensowną
sekwencję materiału.
= <model filtru> nie wyjaśnia zachowania badanych.
Trzeba stworzyć inny model!
Eksperyment wirtualny
Grey , Wadderburn (1960)
Informacje w obu kanałach są synchronizowane czasowo
Kanał wyróżniany
W
dwa
zielonym siedem
rwie
sześć
Kanał odrzucany:
Trzy gaiku pięć
dziewczę cztery jagody
• Badani, kierowani się instrukcją: śledzić kanał wyróżniony, winni odtwarzać
w dwa zielonym siedem rwie sześć
• Badani jednak podają:
w gaiku zielonym dziewczę rwie jagody
Badani ignorują zewnętrzną instrukcję badacza a wykonują samorzutnie
(program automatyczny) śledzenia sensownej sekwencji sygnałów..
Faktycznie znika kanał wyróżniany i odrzucany zaprzeczenie teorii filtru.
Model osłabiacza osłabiania informacji niespójnych z oczekiwanymi
Treisman (1970)
• Informacje wcześniej przetworzone wytwarzają
<oczekiwania> względem późniejszych sygnałów, bez
względu na to, czy te pojawiają się w kanale wyróżnianym
albo odrzucanym.
• Informacje nie odpowiadające oczekiwaniom są
przetwarzane w dalszej kolejności, więc „osłabiane”.
• Nie cechy sensoryczne przekazu, (wczesna selekcja),
stanowią kryterium śledzenia przekazu, ale powstała w
trakcie przetwarzania spójność znaczeniowa (późna selekcja)
dynamicznie decyduje, jaki kanał zostaje wybierany do
śledzenia.
Model osłabiacza osłabiania informacji niespójnych z oczekiwanymi
Treisman (1970)
an
Badania Deusch & Deutsch (1963, 1967)
Deutsch i Deutsch (1963, 1967) zaproponowali jeszcze inne
umiejscowienie filtra uwagi.
Według nich efektywna selekcja informacji może zaistnieć
dopiero wtedy, gdy spostrzegane sygnały zostają poddane świadomej
obróbce.
Osłabienie bądź wzmocnienie znaczenia sygnałów mogłoby się więc
dokonywać dopiero po przekroczeniu progu świadomości. Wcześniej
wszystkie bodźce byłyby przetwarzane z jednakową skutecznością aż
do poziomu głębokich reepzentacji umysłowych, jednak bez
formułowania jawnej reprezentacji pamięciowej (Duncan, 1980).
Kryterium selekcji informacji, nie jest
• ani kryterium sensoryczne (wysokość głosu spikera),
• ani kryterium semantyczne ( spójność sensów ),
ale
• świadoma decyzja słuchacza ( wybór reakcji)
Badania Deutsch & Deutsch (1963,
1967)
Model „elastycznego filtru”
Johnstona (1978)
• Model ten zakłada, że aktywny jest tylko jeden
filtr, ale jego rodzaj zmienia się zależnie od
<poziomu przetwarzania> tj.
• poziomu sensorycznego
• poziomu semantycznego
• poziomu wyboru reakcji
Model „elastycznego filtru”
Johnston (1978)
Johnston nie określił wyraźnie, zgodnie z jaką zasadą selekcyjną funkcjonuje
postulowany przez niego elastyczny filtr. Wydaje się, że mogłaby tu działać
zasada przetargu między szybkością a poprawnością (Szymura, Słabosz,
2002).
• I.
Im płytszy poziom analizy bodźców, zgodnie z modelem Johnstona,
tym szybszy proces selekcji informacji. Jednak na płytkim poziomie
przetwarzania sygnału nie udaje się zanalizować wielu jego cech. W
konsekwencji mechanizm filtrujący jest narażony na błędy w procesie
selekcji informacji, gdyż może on pominąć niektóre sygnały lub też uznać za
sygnały niektóre bodźce zakłócające.
• II. Na głębokich poziomach przetwarzania informacji analiza bodźców
jest znacznie bardziej złożona i uwzględnia więcej cech bodźców. Wiąże się
to z małą liczbą błędów (większą poprawnością) kosztem wydłużenia czasu
potrzebnego na dokonanie wyboru.
• Zatem na płytkich poziomach selekcji elastyczny filtr "płaci" poprawnością
za szybkość, podczas gdy na poziomach głębokich szybkością za poprawność
, tj. przetarg (szybkość – poprawność).
Integracja modeli
Johnston (1978)
Model integruje kolejne modele uwagi.
Na poziomie sensorycznym funkcjonuje wg <zasady wszystko albo nic>
= model Broadbenta;
Na poziomie semantycznym - ( zgodnie z <zasadą dostrojenia>
= model Treisman
Na poziomie wyboru reakcji - (zgodnie z <zasadą koniecznej świadomości>
= model Deutsch i Deutsch;
Na każdym poziomie występuje
przetarg (szybkością reagowania a poprawnością reakcji)
Wymiana (szybkość przetwarzania x poziom błędów)
m.in. Szymura, Słabosz (2002)
• Przy szybkiej prezentacji serii,
badani nie potrafią jednocześnie osiągnąć dwóch celów: dostosować się
do szybkości (1) i zarazem unikać błędów (2).
• Więc zmierzają do jednego celu kosztem drugiego i odwrotnie.
• Przetwarzają szybko lecz popełniają liczne błędy (fałszywe alarmy/
odrzucenie trafnych sygnałów) albo przy małym poziomie błędów wolno
przetwarzają.
• To jest zasada wymiany między szybkością przetwarzania a poziomem
błędów (poprawności reakcji)
• Wymiana = (szybkość przetwarzania x poziom błędów)
TEORIE PRZESZUKIWANIA POLA
PERCEPCYJNEGO
Teoria integracji cech
Treisman (1988)
I Faza – proces automatyczny
• Tworzenie „mapy cech” pola wzrokowego w różnych obszarach kory
mózgowej.
Tu i tam zieleń, tu i tam czerwień, tu i tam ruch, tu i tam brak ruchu, tu i
tam koło , tu i tam kwadrat….
• Tworzenie „mapy lokalizacji” pola wzrokowego
Tu: zieleń, kolistość ruch „w lewo”;
Tam: żółć, kwadratowość, ruch „w dół”;
II Faza proces selektywny
• Pod wpływem uwagi :
• scalanie cech z wybranej !!! lokalizacji w przedmiot:
tu:
„zielone koło poruszające się w lewo.
• Kiedy dana lokalizacja nie jest objęta uwagą selektywną, przedmiot nie
zostaje rozpoznany.
Orientacja
Złudne koniunkcje
Treisman (1982)
Złudne koniunkcje powstają podczas percepcji, kiedy cechy
obiektów są łączone wadliwie z powodu niedostatecznych
zasobów uwagi selektywnej.
Teoria integracji cech zakłada, że do łączenia różnych cech w
obiekt konieczna jest koncentracja uwagi na lokalizacji
obiektu w polu widzenia.
Kiedy brak zasobów uwagi, np. widzeniu marginalnym,
cechy obiektów przypisywane są do różnych lokalizacji.
Treisman, A.M., & Schmidt, H. (1982). Illusory conjunctions in
the perception of objects. Cognitive Psychology, 14(1), 107141
Złudne koniunkcje
• Hipoteza wypływająca z teorii:
• jeżeli uwaga może łączyć cechy poprawnie, to brak uwagi może
prowadzić do nie-poprawnych (złudnych) koniunkcji.
Odczytaj pionowy układ cyfr następującym slajdzie
Jakie litery, jakiego koloru pojawiły się z lewej i prawej?
Kiedy lokalizacja nie jest objęta uwagą, badani mogą
donosić o złudnych koniunkcjach, np. niebieskim „O”.
Snyder, 1972; Treisman & Schmidt, 1982
Złudne koniunkcje w widzeniu
peryferyjnym
Bodziec:
+
Eksponowane:
małe, zielone, koło;
duże, żółte, koło
Złudne koniunkcje
Spostrzeżenie:
+
Złudna koniunkcja
Duże, zielone, koło
Problemy łączenia cech
(Multiple binding problems)
• łączenie cech ( w tej samej lokalizacji), aby uformować
obiekt
• łączenie cech w przestrzeni, aby uformować obiekt
• Łączenie cech w przestrzeni i w czasie
• łączenie obiektów, aby formować sceny
Teorie przedłużonej koncentracji
Mackworth (1957)
• Trwała, przedłużona w czasie uwaga to
synonim czujności (vigilance), rozumianej jako
"stan gotowości na wykrycie, rozpoznanie i
reakcję na niezwykle subtelne zmiany w
środowisku, zachodzące przypadkowo w
dłuższym odcinku czasu."
Wzrost czujności
do 5 min.
Spadek czujności
% zauważonych sygnałów w „teście zegara” Mackworth,
zależnie od długości trwania testu
HTTP://PSYCH.HANOVER.EDU/JAVATES
T/STD
Parasuraman i Davies (1976)
• Badanym polecono w czasie 45-minutowej ekspozycji stymulacji
wzrokowej rozróżniać bodźce ze względu na ich jasność. Sygnałem był
bodziec jaśniejszy od reszty bodźców.
• Wyniki:
• Liczba prawidłowych rozpoznań zmniejszała się wraz z czasem trwania
zadania.
• Największą różnicę obserwowano między pierwszym a drugim 15minutowym blokiem prób, przy czym spadek czujności był mniejszy w
przypadku osób, którym sygnały prezentowano częściej, w porównaniu do
osób, które musiały wykrywać sygnały prezentowane rzadziej.
• Parasuraman i Davies (1976) wykazali także, że czas reakcji na krytyczny
sygnał wzrasta o ok. 100 milisekund (0.1 sek) na przestrzeni 45minutowego okresu badania.
• Wskaźnikiem spadku czujności jest również wzrost odchyleń od średniego
czasu reakcji, co wykryli Thackray, Jones i Touchstane (1973).
Teorie czujności
Teoria Beckera, 1963
O czujności decydują oczekiwania osób, co do wielkości przedziału czasowego w
którym musi pojawić się sygnał;
• Zależność między subiektywnym prawdopodobieństwem pojawienia się sygnału a
wielkością przedziału czasowego w którym pojawia się sygnał jest krzywoliniowa,
w postaci odwróconego „U”.
• Na początku wzrost prawdopodobieństwa powoduje (wzrost czujności),
dalszy wzrost przedziału czasowego sprawia, że subiektywne
prawdopodobieństwo pojawienia się sygnału maleje (czujność spada).
• Badani którzy trafnie oceniali prawdopodobieństwo pojawienia się
sygnału, wykazywali najmniejszy spadek w zakresie czujności uwagi.
• Badani informowani o szerokości interwału czasowego w którym może pojawić się
sygnał, notowali mniejszy spodek czujności, niż nie informowani.
Teoria czujności Backera 1963
Optymalna wielkość przedziału
Subiektywne
prawdopodobieństwo
pojawienia się sygnału
Subiektywne prawdo
Podobieństwo maleje
wielkość przedziału czasowego
Czujność a aktywacja
Davies i Parasurman (1982)
• Zmiany w koncentracji /czujności może wyjaśniać poziom pobudzenia/
aktywacji w trakcie wykonywania zadania:
• Początkowo nowość sytuacji powoduje wzrost aktywacji, bo
nowość stymulacji powoduje wzrost czujności i wysoki % detekcji
sygnałów
• oswojenie z sytuacjami sprawia, że poziom pobudzenia spada i
następuje obniżenie poziomu wykonania.
• Ale
• Zmiany poziomu wykonania są zależne od poziomu złożoności zadania.
• Zadania złożone są wykonywane na wyższym poziomie niż zadania
monotonne, co wymaga dostosowania aktywacji co obciążenia
systemu poznawczego.
Czujność a aktywacja
Davies i Parasurman (1982)
Czujność = F ( aktywacja)
Poziom aktywacji
Wzrost czujności
Nowość sytuacji
Spadek czujności
Oswojenie
Podsumowanie (N&O&S)
• Efekt spadku czujności uwagi jest jednym z lepiej
poznanych zjawisk z zakresu uwagi selektywnej.
• Jego opis w terminach teorii detekcji sygnałów (SDT)
Greena i Swetsa (1966) jest kompletny, zaś próby jego
wyjaśnienia hipotezami subiektywnego
prawdopodobieństwa Bakera (1963) czy zmian
aktywacji Daviesa i Parasuramana (1982) wydają się
dobrze udokumentowane wynikami badań.
• W przyszłości, badania nad tym aspektem selektywnej
uwagi będą się prawdopodobnie koncentrować na
różnicach indywidualnych co do zakresu i tempa
spadku czujności (Eysenck, 1982; Koelega, 1990).
Detekcja sygnałów
(Signal detection)
W psychologii podstawowe założenia i pojęcia
tej teorii wykorzystuje się w badaniu
• uwagi,
• spostrzegania,
• pamięci i
• podejmowania decyzji
Detekcja sygnałów
Odbiór sygnału
1
0
Nadawanie
sygnału
1
trafienie
chybienie
odrzucenie
0
fałszywy
alarm
Ocena ryzyka samobójstwa
•
Wyobraźmy sobie, że terapeuta ocenia ryzyko podjęcia przez pacjenta próby samobójczej.
Pewne reakcje i wypowiedzi pacjenta sygnalizują zagrożenie (sygnał), ale równie dobrze
mogą być mylące (szum).
Terapeuta może w tej sytuacji zareagować na dwa sposoby, to znaczy stwierdzić ryzyko
samobójstwa albo wykluczyć ryzyko samobójstwa . W obu przypadkach terapeuta może mieć rację lub
się pomylić.
• Jeśli wykryje istniejące ryzyko samobójstwa, zaliczymy mu trafienie (hit), a
• jeśli prawidłowo ryzyko takie wykluczy, powiemy, że zastosował poprawne odrzucenie (correct
rejection).
• Gdy terapeuta stwierdzi zagrożenie, którego nie ma, popełni błąd fałszywego alarmu (false
alarm, FA), a
• gdy nie zauważy istniejącego ryzyka, popełni błąd ominięcia (miss, OM).
inaczej:
stwierdzić ryzyko samobójstwa
albo
wykluczyć ryzyko samobójstwa
•
ma rację
myli się
ma rację
myli się
trafienie (hit),
fałszywy alarm (false alarm)
odrzucenie (correct rejection)
ominięcie (miss)
stwierdzić ryzyko samobójstwa
wykluczyć ryzyko samobójstwa
Ma rację
trafienie (hit),
odrzucenie (correct rejection)
Myli się
fałszywy alarm (false alarm)
ominięcie (miss)
Ocena ryzyka wypadku na przejeździe kolejowym
•
Wyobraźmy sobie, że kierowca podczas deszczu ocenia ryzyko związane z przejazdem przez
przejazd kolejowy. Pewne sygnały zapowiadają zagrożenie (hałas nadjeżdżającego pociągu,
światła pociągu), ale równie dobrze mogą być mylące ( hałas samochodów, światła
samochodów).
Kierowca może w tej sytuacji zareagować na dwa sposoby, to znaczy stwierdzić ryzyko wpadnięcia
pod pociąg albo wykluczyć ryzyko wpadnięcia pod pociąg . W obu przypadkach terapeuta może mieć
rację lub się pomylić.
• Jeśli wykryje istniejące ryzyko wypadku, zaliczymy mu trafienie (hit), a
• jeśli prawidłowo ryzyko takie wykluczy, powiemy, że zastosował poprawne odrzucenie (correct
rejection).
• Gdy terapeuta stwierdzi zagrożenie wypadkiem, którego nie ma, popełni błąd fałszywego
alarmu (false alarm, FA), a
• gdy nie zauważy istniejącego ryzyka kolizji, popełni błąd ominięcia (miss, OM).
inaczej:
stwierdza ryzyko wypadku
albo
wyklucza ryzyko wypadku
•
ma rację
myli się
ma rację
myli się
trafienie (hit),
fałszywy alarm (false alarm)
odrzucenie (correct rejection)
ominięcie (miss)
Stwierdza ryzyko wypadku
Wyklucza ryzyko wypadku
Ma rację
trafienie (hit),
odrzucenie (correct rejection)
Myli się
fałszywy alarm (false alarm)
ominięcie (miss)
Kryterium w strategii detekcji sygnałów
kryterium
Wskaźnik różnicowania d’ ( „d prim”)
poprawne odrzucenie
trafienie
fałszywy alarm
ominięcie
nie
tak
Stan wewnętrzny
Wykrywanie sygnałów
Trafienia hits
Fałszywe alarmy False alarms
Trafnie odrzucone Correct rejection
Opuszczenia Mises
kryterium
the red distribution is for the non-signal situation
green distribution is for the signal situation
the red distribution is for the non-signal situation and the
green distribution is for the signal situation
the red distribution is for the non-signal situation and the
green distribution is for the signal situation
• Terapeuta podejmujący decyzję działa w warunkach niepewności,
która wynika z działania szumu.
• Szum wewnętrzny wynika z zawodności procesów poznawczych
terapeuty,
• z rozmaitych przekłamań, błędów i tendencji w procesie stawiania
diagnozy, z losowych wahań koncentracji uwagi, z pojawiających się
niekontrolowanych myśli lub skojarzeń itp.
• Szum zewnętrzny wynika z braku jednoznaczności w klinicznym
obrazie zachowań poprzedzających samobójstwo i z zawodności
kryteriów, pozwalających podjąć racjonalną decyzję. Prawdziwa
depresja może wać nietypowe objawy, a z drugiej strony całkiem
"niedepresyjne"
Teorie podzielności
Teoria zasobów uwagi
Kahneman (1973)
• Każdy system poznawczy dysponuje określoną ilością mocy
przetwarzania: tj. zasobów uwagi;
• W systemie trwa nieustanna walka równolegle zachodzących
procesów: rywalizacja o zasoby;
• Nadrzędny mechanizm selekcjonujący przeznacza te zasoby do
wykonania poszczególnych procesów przetwarzania:
to alokacja - przypisywanie zasobów;
• Mechanizm selekcji podejmuje decyzję, czy zasoby skupić na jednym
zadaniu, czy zasobów wystarczy na podjęcie zadania
konkurencyjnego;
Pojemność pamięci operacyjnej
Baddley
Czy te zdania są prawdziwe czy fałszywe?
Amsterdam jest stolicą Holandii
tak /nie
Widelce mają zatrzaski
tak /nie
Biurka mają szuflady
tak /nie
Kuzyn jest krewnym
tak /nie
Stoły wigilijne przykryte są obrusom
tak /nie
• Podaj końcowe słowa każdego z twierdzeń.
Przypisywanie zasobów uwagi
Czy te operacje arytmetyczne są poprawne czy nie?
Czy (8 ± 2) : 5 = 2
tak/ nie?
dom
Czy (8—2) x 4=12
tak/ nie?
krzesło
Czy (4 + 3) x 2 = 14
tak/ nie?
pies
Czy (7 - 3) : 2 = 3
tak/ nie?
lampa
• Podaj końcowy wynik każdego z zadań.
Przypisywanie zasobów uwagi
POBUDZENIE
Pula
zasobów
uwagi
Model uwagi
Kahneman (1973)
Strategie
alokacji
zasobów
Ocena
wymagań
ze strony
zadania
Rozwinięcie modelu: Rywalizacja o zasoby
Ninio, Kahneman, 1974
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zadaniem badanych było śledzenie przekazów słuchowych w słuchu dichotycznym, i
reagowanie na pojawiające się nazwy zwierząt;
W pierwszy warunku eksperymentalnym prezentowano jednocześnie dwa przekazy zalecając
monitorować tylko jeden z nich
W drugim, zadanie utrudniano, prezentowano jednocześnie dwa przekazy zalecając
monitorować obydwa
W trzecim, ułatwiano zadanie prezentowano tylko jeden przekaz, z zaleceniem jego
monitorowania;
Hipotezy: ?
Wyniki:
w przypadku konieczności dzielenia uwagi między dwa równie ważne, wskaźniki wykonania
zadania tj. czas reakcji i liczba błędów, zdecydowanie się pogorszyły;
Kiedy trzeba było monitorować jeden z dwóch przekazów, poziom wykonania był nieznacznie
niższy od sytuacji monitorowania pojedynczego przekazu, czasami pojawiały się pominięcia;
W przypadku pojedynczego przekazu, niemal nie było błędnych reakcji;
Wnioski:
W prezentacji dwóch przekazów, i monitorowaniu jednego z nich przetwarzane są przynajmniej
częściowo dwa przekazy, stąd dwa oddzielne filtry uwagi!
Przy prezentacji dwóch i śledzeniu dwóch naraz, rywalizacja o zasoby między jednym i drugim
filtrem doprowadza do spadku wskaźników wykonania
TEORIE PRZERZUTNOŚCI
ROGERS I MONSELL (1995)
Dwa rodzaje procesów w przełączaniu
uwagi
• Wzbudzane wewnętrznie
• Procesy te zostały nazwane
przygotowawczymi, bo działają proaktywnie, ich uruchomienie następuje
jeszcze przed pojawieniem się
bodźców sygnalizujących nowe
zadanie.
• Procesy przygotowawcze mają
charakter kontrolny. (Norman,
Shallice, 1986).
• Rola procesów kontrolnych w
reagowaniu na zmianę warunków
zadania polega więc na doborze
operacji umysłowych potrzebnych do
realizacji zadania, ustaleniu ich
kolejności i następstwa, a także na
kontrolowaniu ich przebiegu
(Ruthruff, Remington), Johnston,
2001).
• Wzbudzane zewnętrznie
• Procesy działają re-aktywnie,
ponieważ stanowią odpowiedź
systemu na już zaistniałą, nową
sytuację.
• procesy wzbudzane zewnętrznie są
raczej automatyczne (Styles, 1997).
• Rola procesów wzbudzanych
zewnętrznie polega na dokończeniu
czynności zapoczątkowanych przez
procesy przygotowawcze.
Pojęcie „zestawu zadaniowego”
Zestaw to przechowywany w pamięci układ operacji poznawczych niezbędnych do
wykonania zadania.
Działanie zestawu zadaniowego polega na
• wydobywanie danych z pamięci,
• hamowanie nieistotnych informacji,
• monitorowanie zadań,
• utrzymywanie lub zmienianie celów oraz
• aktywację reguł zadania
(Gopher, Armony, Greensphan, 2000; Goschke, 2000; Meiran, 2000; Rubinstein, Meyer,
Evans, 2001).
Przełączenie uwagi z jednego zadania na drugie wymaga rekonfiguracji zestawu - dwa
następujące po sobie zadania mogą wymagać udziału tych samych procesów, ale w
innym układzie, albo wręcz nieco innego zestawu procesów.
• zadanie A (Zestaw A)
• zadanie B (Zestaw B)
Re-konfiguracja zestawu
okres wskazówka
zadanie (msek)
RSI (response-stimulus interval),
Litera
litera
nieparzysta/
samogłoska
a6
parzysta/
spółgłoska
nieparzysta/
samogłoska
a6
parzysta/
spółgłoska
Cyfra
cyfra
nieparzysta/
samogłoska
c7
parzysta/
spółgłoska
nieparzysta/
samogłoska
c7
parzysta/
spółgłoska
cyfra
cyfra
nieparzysta/
samogłoska
b3
parzysta/
spółgłoska
nieparzysta/
samogłoska
b3
parzysta/
spółgłoska
Efektywność procesów przygotowawczych
a rodzaj dostarczanej informacji
• Informacja ta sprowadzała się do:
• regularnego układu zadań, dzięki czemu badani mogli
przewidzieć ich kolejność, lub
• wskazówki dostarczanej w czasie przerwy między
poszczególnymi zadaniami
• Okresu między wskazówką a zadaniem.,
• Wyniki:
• jeśli osoby badane wiedzą, jakie zadanie pojawi się jako
następne oraz mają wystarczająco dużo czasu na
przygotowanie się do niego, to koszty przełączania uwagi
znacznie maleją.
http://www.nytimes.com/interactive/2010/06/07/technology/20100607-distraction-filteringdemo.html
Zamiana zadań (task switch
Wyniki:
Wymiana między literami a cyframi, tj. cyfra po literze, litera po cyfrze
• (ja)
3013 msek do reakcji
• low multi-taskers 1064 msek
• high multi-taskers 1490 msek
•
•
•
•
powtarzanie tego samego testu, tj, litera po literze, cyfra po cyfrze
(ja)
3751 msek
low multi-taskers 881 msek
Kryterium selekcji: litera albo cyfra
high multi-taskers 1141
• dodatkowy czas na wymianę
Koszty przełączenia
• (ja) -648 msek
• low multi-taskers 183 msek
• high multi-taskers 349 msek
Litera
nieparzysta/
samogłoska
a6
parzysta/
spółgłoska
Reakcja: najechać kursorem na napis „samogłoska”, bo
litera a jest samogłoską
Efektywność procesów automatycznych:
efekt poprzedzania pozytywnego
• Przerwę między zadaniami, konieczną do zredukowania kosztów
przerzutności określa się skrótem RSI (response-stimulus interval),
ponieważ obejmuje czas między poprzednią reakcją a bodźcem
sygnalizującym nowe zadanie.
• Długość tej przerwy zależy od rodzaju zadań, między którymi uwaga się
przełącza.
• Na przykład w badaniu Sohna i Andersona (2001) efektywna przerwa
trwała 200 ms lub 600 ms, w zależności od tego,
• czy osobom badanym prezentowano w czasie przerwy wskazówkę
informującą o rodzaju kolejnego zadania do wykonania (wystarczająca)
krótsza przerwa To jest <efekt poprzedzania pozytywnego>
• czy też nie (konieczna długa przerwa). To <interferencja pro-aktywna>.
• Redukcja kosztów nigdy nie jest zupełna -pozostają tzw. koszty rezydualne Oznacza, że w generowaniu
kosztów przełączenia biorą oprócz procesów przygotowawczych
( kontrola) procesy automatyczne wzbudzane przez stymulację.
Koszty przełączania
Mayr i Keele (2000)
• Przejście do kolejnego zadania w serii wymaga uruchomienia dwóch
procesów:
• Pierwszy - wzbudzeniu aktywacji „nowego” zestawu zadaniowego,
• Drugi - zahamowaniu aktywacji zestawu „starego”, który wraz z
zakończeniem poprzedniego zadania utracił swą przydatność.
• Mayr i Keele (2000) wykazali, że
• ponowna aktywacja modułu potrzebnego do realizacji zadania wcześniej
"odłączonego" trwa dłużej (układ zadań A B A) niż aktywacja modułu
koniecznego do wykonania zadania całkiem nowego, dotąd nie
wykonywanego (układ zadań A B C).
• Jest to zjawisko analogiczne do efektu poprzedzania negatywnego (Neill,
1977; Tipper, 1985; zob. rozdz. 6.2): reakcja na bodziec uprzednio
ignorowany jest znacznie utrudniona. Koszty rezydualne mogą więc
powstawać w wyniku konieczności "odhamowania" reakcji wcześniej
zahamowanej.
Koszty przełączania
• Zadania identyczne A1  A2
Zadanie A1
Zadanie A2
• Aktywacja struktur poznawczych Zestawu A1 nie zanika wraz z
wykonaniem zadania A1, ułatwiając wykonanie zadania A2,
kiedy powtarzanie zadania ( efekt poprzedzania pozytywnego)
• Zadania różne A  B
Zadanie A
Zad
anie B
• Aktywacja struktur poznawczych Zestawu A nie zanika wraz z
wykonaniem zadania A, hamując aktywację struktur
poznawczych zestawu B do zadania B ( efekt interferencji
proaktywnej)
Koszty przełączania
Śmigasiewicz, Szymura i Słabosz (2004)
• Wyniki badań Śmigasiewicz, Szymury i Słabosz (2004) nie
potwierdziły tezy Allporta (1980,2000), że im bardziej
moduły selekcyjne dla różnych zadań A i B są do siebie
podobne, tym większa jest interferencja między nimi.
• W badaniach Śmigasiewicz, Szymury i Słabosz (2004) koszty
przełączenia z zadania A na zadanie B były wyższe w
przypadku, gdy poziom trudności zadania B był wysoki, niż
wtedy, gdy zadanie B było stosunkowo łatwe.
• Na podstawie powyższych argumentów empirycznych
można wnosić, że wielkość kosztów przerzutności uwagi
między zadaniami zależy od poziomu trudności tych zadań.
Przerzutność uwagi:
podsumowanie (Szymura)
• Głównym czynnikiem pozwalającym zwiększyć
efektywność przełączenia jest długość przerwy RSI (RSI
- response-stimulus interval), (Allport, Styles, Hiesh,
1994; Sohn, Anderson, 2001).
• Skutkiem jej staje się możliwy jest zarówno
automatyczny zanik aktywacji wywołanej poprzednim
zadaniem, jak i kontrolowany proces przygotowania się
do wykonywania następnego zadania w serii.
• Jednak oddzielenie wpływu procesów kontrolnych i
automatycznych na redukcję <kosztów rezydualnych>
wydaje się niemożliwe,
UWAGA, PERCEPCJA I
NIE-ŚWIADOMOŚĆ
Doznawanie i uświadamianie
Próg absolutny wrażenia
Próg świadomości
jeżeli doznajemy wrażenia, to jesteśmy tego świadomi
Jeżeli jesteśmy tego świadomi, to doznajemy wrażenia
Inaczej,
doznawanie wrażeń  świadomość doznań
Doznawanie a uświadamianie
Bodziec podprogowy
Próg absolutny wrażenia
Próg świadomości
Bodziec podprogowy tj.
poniżej progu absolutnego
nie doznajemy wrażenia, ale
Ale nieświadomy tj.
poniżej progu świadomości
nie jesteśmy tego
świadomi
Kryteria świadomości i nieświadomości
bodźców
Proces przetwarzania można
uznać za świadomy, jeśli:
• człowiek zdaje sobie
sprawę z przebiegu
procesu poznawczego i
• dysponuje wiedzą o
rezultatach tego procesu,
• a świadomość procesu ma
wpływ na jego przebieg
(Velmans ,1999) .
Proces przetwarzania można
uznać za nieświadomy, jeśli
• człowiek nie zdaje sobie sprawę z
przebiegu procesu poznawczego
• nie można go w żaden sposób
zrelacjonować czy odtworzyć,
nawet w warunkach
optymalnych,
• ujawniają się obiektywne skutki
jego działania
Baar (1997) .
Kryterium nie- świadomego przetwarzania
Anthony Marcel (1983)
• Blokada świadomego przetwarzania i
• Rozpoznanie wpływu (pośredniego) procesu (nieświadomego) na inne,
świadome procesy psychiczne.
• Np.. efekt synonimu, w paradygmacie śledzenia kanału wyróżnionego spowolnienie reakcji na sygnały pojawiające się w kanale wyróżnionym,
gdy w kanale ignorowanym występują ich synonimy (Treisman, Squire,
Green, 1974; Treisman, Sykes, Gelade, 1977).
• Badani
• 1/ nie mają świadomości występowania synonimów w kanale
ignorowanym, a zwłaszcza nie zdają sobie sprawy z ich wpływu.
• 2/ ujawniają się obiektywne skutki nieświadomego procesu (spowolnienie
reakcji na synonimy)
• Proces spełnia dwa kryteria definicji nieświadomego przetwarzania
Velmansa (1999),
Analiza bodźców peryferycznych
Horbaczewski, Szymura, 2005; Szymura, Horbaczewski, 2005)
• W zauważeniu bodźca peryferycznego pomagały cechy priorytetowe, takie
jak ruch czy kolor, jeśli były dystynktywne (zob. też Horbaczewski,
Szymura, 2005; Szymura, Horbaczewski, 2005).
• Wykryto też, że aż 90% osób badanych zauważało pojawienie się na
peryferiach pola wzrokowego, własnego imienia osoby badanej (por.
Moray, 1959). Jeśli jednak na ekranie pojawiało się jakieś inne imię,
zauważało je niewiele ponad 60% uczestników eksperymentu, a tylko 45%
z nich było w stanie poprawnie je zidentyfikować.
• Gdy bodźcem peryferyjnym było błędnie napisane własne imię osoby
badanej, ta zwykle nie była w stanie go zidentyfikować, ani nawet
zauważyć. Podobnie było w przypadku innych wyrazów niosących ze sobą
specyficzne znaczenie, zupełnie jednak niezwiązane z zadaniem
przetwarzanym w centrum uwagi.
• Bodźce pojawiające się na peryferiach uwagi są więc przetwarzane raczej
słabo, i tylko na dość płytkim poziomie, z niewielkim udziałem analizy
semantycznej (Mack, Rock, 1998).
Rozwinięcie:
• http://theassc.org/files/assc/2417.pdf
• [PDF] Inattentional Blindness: An Overview By
Arien Mack & Irvin Rock
• Arien Mack and Irvin Rock (1998) Inattentional
Blindness. Cambridge, MA: MIT Pres. Chapter one
Reakcje na informacje odrzucane
• Holender (1986)
• rozdzielił w czasie podanie wskazówki i dwuznacznego przekaz: informacja
pomagająca w interpretacji przekazu znacznie go wyprzedzała.
• Wyniki:
• nieuświadomiona wskazówka nadal pomagała w wykonywaniu głównego zadania.
• Ze względu na czasową rozbieżność prezentacji bodźców w obu kanałach, w
interpretacji niejasnego komunikatu nie mogła pomagać nietrwała reprezentacja
wyobrażeniowa wskazówki, ale raczej jej trwała i głęboka reprezentacja umysłowa.
• Dallas i Merikle (1976)
• wykazali, że prawidłowa reakcja na słowo prezentowane w kanale ważnym (np.
samochód) może być znacznie przyspieszona, gdy w kanale ignorowanym pojawi się
słowo semantycznie z nim związane (np. kierownica).
• Czas reakcji wydłuża się natomiast wtedy, gdy w kanale ignorowanym pojawi się
synonim słowa, na które należy zareagować (np. auto), co nosI nazwę efektu
synonimu.
• Nie jest jasne, dlaczego synonim zmniejsza szybkość reagowania, a słowo bliskie
znaczeniowo skraca czas reakcji.
Poprzedzanie (priming)
Schemat
pryma
maska
bodziec
czas reakcji (
jabłko
500 msek
xxxxx
gruszka
reakcja
•odczytanie
•rozpoznanie
500 msek
(RT) czas reakcji ( w milisek)
•
Poprzedzanie ma miejsce wtedy, gdy jeden bodziec, zwany prymą (prime), wpływa
na przetwarzanie następującego po nim bodźca docelowego (target).
•
Pryma i bodziec docelowy muszą być powiązane
•
•
sensorycznie np. identyczny lub podobny wygląd (Evett, Humphreys, 1981) lub
semantycznie np. identyczne lub bliskie znaczenie (Posner, Snyder, 1975).
Poprzedzanie (priming)
Schemat
pryma
jabłko
500 msek
maska
xxxxx
bodziec
gruszka
reakcja
•odczytanie
•rozpoznanie
500 msek
(RT) czas reakcji ( w milisek
•
Poprzedzanie ma miejsce wtedy, gdy jeden bodziec, zwany prymą (prime), wpływa
na przetwarzanie następującego po nim bodźca docelowego (target).
.
•
Pryma i bodziec docelowy muszą być powiązane
•
•
sensorycznie np. identyczny lub podobny wygląd (Evett, Humphreys, 1981) lub
semantycznie np. identyczne lub bliskie znaczenie (Posner, Snyder, 1975).
Priming w życiu codziennym
• Priming a funkcjonowanie stereotypów społecznych.
Badanych bez ich wiedzy prymowano słowami związanymi z stereotypem
ludzi starych ( np. dom opieki, zapominanie czy zmarszczki). Chociaż same
słowa nie implikowały szybkości czy powolności, osoby poddane
prymowaniu wychodziły wolniej z pokoju badań, niż osoby poddane
prymowaniu neutralnemu (Bargh et al. in 1996) .
• Priming a kontakty społeczne
Podobne efekty uzyskano stosując jako prymy słowa opryskliwe i grzeczne.
Osoby prymowane słowami opryskliwymi częściej przerywały wypowiedzi
badającego niż prymowane słowami neutralnymi. Osoby prymowane
słowami grzecznymi, przerywały najmniej często.
• Priming a wypowiadanie opinii
Badania U. Harvard wykazały, że coś tak prostego jak trzymanie gorącego
albo zimnego napoju przed wywiadem wpływało na pozytywne i negatywną
opinie wypowiadane podczas wywiadu.
Rodzaje poprzedzania
• Poprzedzanie repetytywne polega na krótkiej ekspozycji tego samego
bodźca, który za chwilę ma być przez osobę badaną rozpoznany,
przeczytany, zaliczony do jakiejś kategorii lub w inny sposób przetworzony.
• Poprzedzanie semantyczne polega na tym, że pryma nie jest identyczna z
bodźcem docelowym, ale jest z nim znaczeniowo powiązana. np.
synonimem bodźca docelowego lub słowem należącym do tej samej
kategorii
• poprzedzanie pozytywne ( torowanie), kiedy, że bodziec
prymujący ułatwia przetwarzanie bodźca docelowego, np. skraca
czas potrzebny na jego rozpoznanie, przeczytanie, nazwanie itp.
• poprzedzanie negatywne, kiedy pryma wydłuża czas reakcji albo w
inny sposób utrudnia przetwarzanie bodźca docelowego.
Rodzaje poprzedzania c.d.
• Poprzedzaniem peryferyczne --jeśli bodziec poprzedzający jest wystarczająco
intensywny i trwa wystarczająco długo a mimo to osoba badana nie zdaje sobie
sprawy z jego oddziaływania a zarazem pryma wpływa na przetwarzanie bodźca
docelowego.
• Bodziec wzrokowy może np. znajdować się na peryferiach pola widzenia albo w
centrum pola widzenia, ale zamaskowany innymi bodźcami, przez co osoba badana
nie jest w stanie go zauważyć.
• poprzedzanie podprogowe (subliminalne) Jeśli osoba badana nie dostrzega
bodźca bo jest krótki i mało intensywny oraz obserwujemy zmiany w
przetwarzaniu bodźca docelowego.
• Można manipulować poziomem jasności bodźca wzrokowego lub poziomem
głośności bodźca słuchowego.
• poprzedzanie afektywne, polega na zastosowaniu jako prymy bodźców emocjogennych ( obrazów lub słów)np. fotografii przyjemnych albo nieprzyjemnych
obiektów lub scen, czy też słów oznaczających uczucia lub kojarzących się z
emocjami.
• W takim przypadku obserwuje się zwykle, że bodziec docelowy jest inaczej
oceniany pod wpływem działania prymy.
Poprzedzanie afektywne
Poprzedzanie podprogowe
(Fowler i in., 1981)
Prymy prezentowano zbyt krótko, jak na możliwości percepcyjne osób
badanych, a ponadto poddano je natychmiastowemu maskowaniu.
Jako maski używa się symbol takich jak ###### które prezentowane mogą
poprzedzać prymę (forward masking) albo następować po prymie
(backward masking).
• Wyniki:
• Okazało się, że efekt poprzedzania jest równie silny w przypadku
poprzedzania podprogowego i około-progowego.
• Co więcej, Fishler i Goodman (1978) wykazali, że prymy podprogowe
(bardzo krótkie) mogą czasem działać silniej niż prymy nadprogowe
(odpowiednio długie).
• W obu badaniach upewniono się, że uczestnicy przetwarzali bodźce
poprzedzające bez udziału świadomości, ponieważ nie byli w stanie ich
później rozpoznać.
Poprzedzanie podprogowe
Underwood (1977)
• Poprzedzanie miało charakter nadprogowy, ale połączono je z procedurą
podążania.
• Autor zreplikował efekt poprzedzania, i to tak w kanale ważnym (co
oczywiste) , jak i w kanale ignorowanym (co mniej oczywiste, a bardzo
interesujące (Szymura)).
• Wyniki:
• Różna była jednak jakość tego efektu w obu przypadkach.
• Poprzedzanie semantyczne w kanale ważnym przyczyniało się do głębokiej
analizy przekazu, ułatwiając zrozumienie dłuższej wypowiedzi,
• Poprzedzanie semantyczne w kanale w kanale ignorowanym działało tylko
w odniesieniu do pojedynczych słów, czyli obejmowało stosunkowo płytki
poziom identyfikacji znaczenia.
• Co wskazuje na pewne ograniczenia zdolności systemu poznawczego do
nieświadomej analizy znaczenia bodźców.
podsumowanie
• Wyniki badań Macka i Rocka (1998) oraz
Underwooda (1977) sugerują, że nieświadome
przetwarzanie semantyczne (znaczeń) może
ograniczać się do stosunkowo płytkiego
poziomu obróbki informacji.