Spierwerking als reactie op prikkels Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren Bewegingsstructuren vliegende insecten Bewegingsstructuren vliegende insecten Bouw borststuk vliegende insecten Poten • Drie paar poten hangen vast aan.
Download ReportTranscript Spierwerking als reactie op prikkels Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren Bewegingsstructuren vliegende insecten Bewegingsstructuren vliegende insecten Bouw borststuk vliegende insecten Poten • Drie paar poten hangen vast aan.
Slide 1
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 2
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 3
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 4
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 5
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 6
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 7
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 8
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 9
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 10
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 11
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 12
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 13
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 14
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 15
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 16
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 17
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 18
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 19
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 20
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 2
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 3
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 4
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 5
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 6
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 7
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 8
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 9
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 10
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 11
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 12
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 13
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 14
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 15
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 16
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 17
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 18
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 19
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf
Slide 20
Spierwerking als reactie op
prikkels
Bewegingen bij enkele ongewervelde dieren
Bewegingsstructuren vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Poten
• Drie paar poten hangen vast aan borststuk;
• Heup, dijring, dij, scheen, voet hol;
• Bedekt met talrijke haartjes stof verwijderen.
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Vleugels
• Twee paar vleugels hangen vast aan borststuk;
• = Plaatvormige uitstulpingen huid;
• Bedekt met chitine +verstevigd met aders of nerven
stijf en onbuigzaam;
Hoe is het borststuk aangepast aan beweging?
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
• Bouw lichaamswand (= exoskelet):
– Eén laag opperhuidcellen;
– Cuticula bevat chitine;
– Waslaagje.
• Spieren hangen vast aan exoskelet.
• Bouw borststuksegmenten:
– Chitineplaten (zijplaten, buikplaat, rugplaat);
– Vliegspieren (lengtespieren, verticale spieren).
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Lichaamswand
(schematisch)
Spieren in de poten
(schematisch)
Borststuk
(schematisch)
Bewegingsmechanisme vliegende insecten
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Poten
• Spiercontracties loopspieren: buigers en strekkers;
• Tussen de leden weinig chitine in cuticula soepele
beweging (=soort gewricht);
• Spieren = dwarsgestreepte spieren snelle
contractie.
Vleugels
• Verticale spieren (heffers) trekken samen
rugplaat beweegt naar beneden + vleugels slaan
op;
• Lengtespieren (zinkers) trekken samen
rugplaat beweegt naar boven + vleugels slaan neer.
Bewegingsstructuren regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructur
en regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
• Regenwormen = ringwormen:
– Lichaam (uitwendig, inwendig) ingedeeld in
segmenten of ringen;
– Segmenten zijn gevuld met lichaamsvloeistof.
• Hydroskelet: stevigheid door spanning van de
lichaamsvloeistof op de lichaamswand.
• Huidspierzak: kringspieren + lengtespieren +
opperhuid.
• Per segment op buikzijde + flanken: 4 paren
borstels.
Beweging als reactie
op prikkels
Regenworm
(uitwendig)
Regenworm
(inwendig)
Bewegingsmechanisme regenworm
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Beweging: samenwerking spierlagen lichaamswand,
lichaamsvloeistof en borstels.
Kringspieren trekken samen
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Lengtespieren trekken samen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Borstels in de bodem
Contractiegolf: opeenvolgende
segmenten trekken na elkaar samen.
Beweging als reactie op prikkels
Bewegingsstructuren
vliegende insecten
Bouw borststuk
vliegende insecten
Bewegingsmechanisme vliegende
insecten
Bewegingsstructuren
regenwormen
Bewegingsmechanisme regenwormen
Beweging als reactie
op prikkels
Taxis: het gericht verplaatsen als gevolg van een
prikkel.
• Bodemtrillingen: regenworm weet dat er een
mol komt vluchten;
• Regenval: gangen regenworm lopen onder water
en de zuurstof in de bodem geraakt op
vluchten boven de grond;
• Droogte: regenwormen houden van vochtig
milieu bewegen dieper de grond in;
• Licht: regenwormen in een omgeving met veel
licht vluchten in de grond;
• Aanraking: aanraken van een regenworm
vluchten;
• Chemische stoffen: regenwormen reageren
negatief op zure of bittere stoffen opzoeken
van zoete stoffen (humus).
Heup
Scheen
Voet
Dij
Dijring
Poot vliegend insect
Klauwtje
Zuignapje
Vliegpoot op glad oppervlak
Vliegpoot op ruw oppervlak
Nerven (aders) gevuld met lucht
Vleugels vliegend insect vastgehecht aan tweede en derde borststuksegment
Waslaagje
Cuticula
Eenlagige
opperhuid
Lichaamswand bij insecten (schematisch)
Chitine: hoornachtige stof die dient als uitwendige versteviging van
het lichaam.
Exoskelet
Loopspieren
Binnenkant exoskelet poten
Vleugel
Rugplaat
Zijplaat
Lengtespieren
Verticale
spieren
Vliegspieren vliegende insecten
Buikplaat
Dwarsdoorsnede borstsegment
vliegende insecten
Cuticula met minder
chitine
Buiger
(ontspannen)
Buiger
(samengetrokken)
Strekker
(samengetrokken)
Strekker
(ontspannen)
Buigbeweging bij een poot
Strekbeweging bij een poot
Rugplaat
(naar beneden)
Heffers
(samengetrokken)
Opslaan van vleugels
Rugplaat
(naar boven)
Neerslaan van vleugels
Zinkers
(ontspannen)
Heffers
(ontspannen)
Zinkers
(samengetrokken)
Uitwendige segmentatie van de regenworm
Segment
Opperhuid
Segment gevuld
met
lichaamsvloeistof
Tussenschot
Borstels
Inwendige segmentatie van de regenworm (schematisch)
Lengtespieren
Kringspieren
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Kringspieren trekken samen.
Diameter wordt dunner;
Lichaamsvloeistof drukt op
tussenschotten;
Segment wordt langer en smaller.
Borstels
Contractie kringspieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Lengtespieren trekken samen.
Segment wordt korter;
Lichaamsvloeistof drukt op
huidspierzak;
Segment wordt korter en dikker.
Borstels
Contractie lengtespieren
Voorzijde
Lichaamsvloeistof in
segment
Tussenschot
Achterzijde
Voorzijde
Borstels zitten door
borstelspieren in de bodem.
Segment schuift naar voren.
Borstels
Borstels in de bodem
Contractiegolf