Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт Гістарычны факультэт Кафедра гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў Скварчэўскі Дзмітрый Вячаслававіч АСТРАНАМІЧНЫЯ ВЕДЫ Ў ВЯЛІКІМ КНЯСТВЕ ЛІТОЎСКІМ У.
Download
Report
Transcript Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт Гістарычны факультэт Кафедра гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў Скварчэўскі Дзмітрый Вячаслававіч АСТРАНАМІЧНЫЯ ВЕДЫ Ў ВЯЛІКІМ КНЯСТВЕ ЛІТОЎСКІМ У.
Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь
Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт
Гістарычны факультэт
Кафедра гісторыі Беларусі
старажытнага часу і сярэдніх вякоў
Скварчэўскі Дзмітрый Вячаслававіч
АСТРАНАМІЧНЫЯ ВЕДЫ Ў ВЯЛІКІМ КНЯСТВЕ
ЛІТОЎСКІМ У ХІV – ХVІІ стст
Прэзентацыя магістэрскай дысертацыі
Спецыяльнасць: Айчынная гісторыя
Навуковы кіраўнік: кандыдат гістарычных навук, дацэнт
Варонін В.А.
Мінск, 2011
ЗМЕСТ
•
•
•
•
•
•
•
Х
Актуальнасць
Аб’ект і прадмет даследавання
Мэта даследавання
Задачы даследавання
Навуковая навізна
Крыніцы і гістарыяграфія
Тэзісы
Актуальнасць
Вывучэнне астранамічных з’яў у пісьмовых крыніцах і даследаванне
гісторыі астраноміі з’яўляюцца перспектыўнымі і карыснымі для
гісторыкаў накірункамі па шэрагу прычын. Зафіксаваныя ў пісьмовых
крыніцах звесткі аб астранамічных з’явах могуць даць даследчыкам
абсалютную дату пры ўмове захаванасці поўных звестак пра іх у
крыніцах. Гэта дапамагае дакладна датаваць гістарычныя падзеі, якія
прывязаны да астранамічнай з’явы, удакладніць храналогію крыніцы,
каляндарны стыль і сістэму часазлічэння. Акрамя таго, назіранне за
астранамічнымі з’явамі залежыць ад геаграфічнага фактара, што
дапамагае гісторыкам высветліць, адкуль прыйшлі звесткі пра
астранамічную з’яву: ці аўтар назіраў яе асабіста, ці ён карыстаўся
чужымі звесткамі, што дапамагае высветліць паходжанне вывучаемай
крыніцы. Акрамя таго, звесткі пра астранамічныя веды праліваюць
святло на светапогляд, рэлігійныя ўяўленні і культуру старадаўняга
насельнітцва. На гэтую акалічнасць чамусьці не заўсёды звяртаюць
увагу даследчыкі, у выніку чаго цэлы пласт ведаў пра жыццё чалавека
застаецца невядомым.
Х
Аб’ект і прадмет даследавання
Аб’ект даследавання:
пачаткі навуковых ведаў у
Вялікім княстве Літоўскім у
ХІV – ХVІІ стст.
Прадмет даследавання:
астранамічныя веды
старонка з трактата Centuria
astronomica. Вільня, 1639 г.
Х
Мэта даследавання
Мэта працы –
вызначыць, як
адбываўся працэс
станаўлення астраноміі,
як навукі, у Вялікім
княстве Літоўскім.
Выява сонечнага зацьмення на мініяцюры Радзівілаўскага
летапіса XV ст. Людзі трымаюць у руках вядомыя з XІV
ст. табліцы для прадказанняў зацьменняў.
Х
Задачы даследавання
1. высветліць стан развіцця астранамічных
ведаў у ВКЛ у XІV – XVІІ стст.;
2. разгледзець этапы развіцця астраноміі ў
ВКЛ; ахарактарызаваць формы, у якіх
развівалася астраномія на данавуковым
этапе (народная астраномія, царкоўная
касмалогія, астралогія);
3. прааналізаваць вядомыя тагачасныя
астранамічныя творы і вызначыць
магчымыя знешнія ўплывы.
Х
Навуковая навізна
У дадзенай працы
разглядаецца гісторыя
станаўлення астранамічнай
навукі ў ВКЛ; аўтарам
вылучаны этапы развіцця
астраноміі і формы
існавання астранамічных
ведаў; уведзены ў навуковы
зварот невядомыя
астранамічныя творы XVІІ ст.,
якія былі выяўлены аўтарам
ў Нацыянальным
гістарычным архіве Беларусі.
Х
Задыякальнае кола з панегірычнай паэмы
Сімеона Полацкага “Орел Российский”,
1667 г.
Крыніцы і гістарыяграфія
Крыніцы па разглядаемай тэме падзяляюцца на
групы:
1) Наратыўныя альбо апавядальныя (беларускалітоўскія летапісы і хронікі, польскія хронікі,
літаратурныя творы, навуковыя і навучальныя
творы).
2) Выяўленчыя крыніцы (мініяцюры летапісаў і
хронік, гравюры, малюнкі ў літаратурных творах)
3) Этнаграфічныя крыніцы (этнаграфічныя запісы
XIX – п. XX стст., прысвечаныя беларускай
традыцыйнай астраноміі).
Х
Крыніцы і гістарыяграфія
(працяг)
У гістарыяграфіі
дадзеная тэма слаба прадстаўлена. Існуючыя
артыкулы і манаграфіі закранаюць толькі некаторыя аспекты.
Асноўныя працы і аўтары:
(гісторыя навуковай астраноміі): Очерки истории науки и культуры
Беларуси IX – начала ХХ в. Мн., 1996 (калектыўная манаграфія),
Беспамятных Н.Д. О распространении гелиоцентризма в школах
Белоруссии. Мн., 1970, Беспамятных Н. Д. Математическое
образование в Белоруссии. Исторический очерк. Мн., 1975.
Грузинский В.В., Онищенко А.А., Перковский Т.А. Астрономические
представления и наблюдения в Белоруссии в ХVI – XIX веках. Мн.,
1988.
(народная астраномія): артыкулы Ц.В. Авіліна, энцыклапедычны слоўнік
Беларуская міфалогія, Мн., 2006.
Х
Тэзісы
1. “Народная астраномія” - астранамічныя веды, якія
заснаваны на пераважна вуснай перадачы інфармацыі з
пакалення ў пакаленне. Неабходнасць такіх ведаў
выклікана штодзённай патрэбай у вызначэнні часу і
арыентацыі ў прасторы, што было вельмі важна не толькі ў
гаспадарчай дзейнасці (сельскагаспадарчы каляндар), але
і ў духоўным жыцці (вызначэнне святочных дзён).
“Народная астраномія” з’явілася яшчэ ў часы паганства і,
як можна меркаваць, была даволі развітай. У ХІV - ХVІІ стст.
у ВКЛ яшчэ захоўваліся паганскія астранамічныя веды і
ўяўленні, якія, аднак, з ХV ст. захоўваліся ўжо пераважна
вясковым насельніцтвам.
Х
Тэзісы (працяг)
2.
Х
“Хрысціянская
касмалогія”.
Асноўныя творы, вядомыя ў ВКЛ,
дзе выкладаліся погляды царквы на
астраномію:
“Хрысціянская
тапаграфія” Казьмы Індзікаплава,
“Шасціднеў”
Іаана
Экзарха,
“Дакладнае
выкладанне
праваслаўнай
веры”
Іаана
Дамаскіна, “Венец веры” Сімеона
Полацкага, “Катехизис” Лаўрэнція
Зізанія. Царква з недаверам
ставілася да астраноміі, мела
ўстойлівыя
кансерватыўныя
погляды, аднак у ВКЛ яна была
больш лаяльная, дапускала пэўныя
альтэрнатыўныя погляды на космас,
што бачна ў творах Полацкага і
Зізанія.
Глава аб астраноміі ў творы Сімеона
Полацкага “Венец веры”, 1670 г.
Тэзісы (працяг)
3. Астралогія. У вывучаемы перыяд астралогія была цесна
звязана з медыцынай, прафесія лекара спалучалася з
заняткамі астралогіі. У канцы ХV ст. у ВКЛ пачынаецца
актыўны пераклад на старабеларускую мову астралагічных
і астранамічных твораў. Царква негатыўна ставілася да
астраноміі і астралогіі, параўноўваючы іх з паганскімі
валхваваннямі. Між тым, у ВКЛ пакуль не выяўлены
выпадкі
забароны
астранамічнай
літаратуры
і
пераследавання за яе вывучэнне. Пашырэнне цікавасці
насельніцтва да астралогіі і астраноміі сведчыць аб
паступовай секулярызацыі ведаў аб навакольным
асяроддзі.
Х
Тэзісы (працяг)
Фрагмент будынка абсерваторыі
Віленскага ўніверсітэта. ХVІІІ ст. На
роспісах бачны тагачасныя астранамічныя
прыборы і сімвалы планет.
4. Навуковая астраномія ў
ВКЛ бярэ свой пачатак у
ХVІІ
ст.
Навуковым
цэнтрам стала Віленская
езуіцкай акадэмія (пазней
універсітэт). У гэты час на
тэрыторыі
ВКЛ
ствараюцца
ўласныя
астранамічныя
творы,
ствараецца
ўласная
астранамічная
школа.
Была
вядома
гелеацэнтрычная сістэма
М. Каперніка.
Х
Тэзісы (працяг)
5. Астранамічныя веды ў беларуска-літоўскім летапісанні. Летапісныя апісанні
з’яўляюцца важнымі крыніцамі пры вывучэнні гісторыі астраноміі. Яны
адлюстроўваюць узровень развіцця астранамічных ведаў. У летапісах і хроніках
ВКЛ астранамічныя з’явы ўспрымаліся ў якасці боскіх знакаў, якія папярэднічалі
найбольш значным падзеям у жыцці дзяржавы і грамадства: ваенна-палітычным
падзеям і стыхійным бедствам; на беларуска-літоўскую летапісную традыцыю
ўспрымання астранамічных з’яў вялікі ўплыў аказала візантыйская летапісная
традыцыя, а таксама прасочваюцца традыцыі народнага (паганскага) і кніжнага
(хрысціянскага)
светаўспрымання;
звесткі
аб
астранамічныя
з’явах
характарызуюцца даволі высокай ступенню дакладнасці.
Назіранне за метэарытным
дажджом. Мініяцюра
Радзівілаўскага летапіса XV ст.
Х
ДЗЯКУЙ ЗА ЎВАГУ !!!
Х