SOSYAL KURALLAR Din Kuralları Ahlak Kuraları Görgü Kuraları 1

DİN KURALLARI İlâhî irade tarafından konulduğuna inanılan ve insan davranışlarını düzenleyen, ölünce öbür dünyada cehennem azabı çekileceği korkusuyla müeyyidelendirilen emir ve yasaklardır.

1. Özü itibarıyla hukuk kuralları gibi emir ve yasak içermektedir. Her iki tür kural da normatif niteliktedir. 2. Din kuralları da hukuk kuralları gibi insan davranışlarını düzenlemeye yöneliktir. 3. Din kurallarının koyucusunun genel olarak “ilâhî irade”dir.

4. Din kurallarının müeyyidesi, ölünce öbür dünyada cehennem azabı çekme korkusudur. 2

AHLÂK KURALLARI

Ahlâk kuralları, kişinin kendi vicdanı tarafından konulan ve yine kişinin kendi davranışlarını düzenleyen ve vicdan azabı ile müeyyidelendirilmiş emir ve yasaklardır.

1. Ahlâk kuralları da özü itibarıyla hukuk ve din kuralları gibi emir ve yasak içermektedir. 2. Ahlâk kuralları da hukuk kuralları gibi insan davranışlarını düzenlemeye yöneliktir. 3. Ahlâk kurallarının koyucusu, insanın kendi vicdanıdır. 4. Ahlâk kurallarının müeyyidesi, vicdan azabıdır. 3

ÇİZELGE. Toplumsal Düzen Kuralları Arasında Karşılaştırma

Hukuk Kuralları Din Kuralları Ahlâk Kuralları Örf ve Âdet Kuralları Normatiflik Muhatabı Koyucusu

Var İnsanlar Devlet Var İnsanlar İlâhî İrade Var İnsanın Kendisi İnsanın Kendisi Var İnsanlar Toplum

Müeyyide

Cebrî Nitelikte Cehennem Azabı Çekme Korkusu Vicdan Azabı Ayıplama, Kınama, Dışlama, Dövme, Linç, vs

HUKUK KURALLARININ ÖZELLİĞİ

Yaptırım

Herhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun surette Hareket etmeme, onun yap dediğini yapmama veya yapma dediğini yapma halinde karşılaşılacak olan tepkidir.

HUKUKSAL YAPTIRIMLAR Din, Ahlak Görgü Kuralları Maddi Yaptırım Manevi Yaptırım 5

HUKUKUN YAPTIRIMI

Ceza Cebri İcra Tazminat Hükümsüzlük İptal 6

Yaptırım

Herhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun surette hareket etmeme, onun yap dediğini yapmama veya yapma dediğini yapma halinde karşılaşılacak olan tepkidir.

Hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilen ve hukuk düzeni tarafından öngörülen ve devlet tarafından uygulanan bir cebirdir.

* Kişinin hayatına (örneğin ölüm cezası), * hürriyetine (örneğin hapis cezası), * mal varlığına (örneğin para cezası, tazminata mahkûmiyet…) 7

Hukukun Yaptırımları

Ceza

Hukuk kurallarından bazılarının koymuş oldukları emir ve yasaklara aykırı davranışta bulunan kimselerin karşılaşacakları tepkilerdir. *

Özgürlükleri bağlayıcı;

Ölüm cezası, ağır ya da hafif hapis cezası… *

Belli bir meslek veya sanatın yerine getirilmesinde geçici olarak tatil edilmesi ya da disiplin cezası

8

Hukukun Yaptırımları

Cebri İcra / Aynen ve Zorla Yaptırma

Bir kimseyi o hukuk kuralının emirlerini yerine getirmeye zorlama; borcunu yerine getirmeyen kimseyi borcunu yerine getirmeye zorlama biçiminde ortaya çıkan bir yaptırımdır. Borçlu borcunu yerine getirmediğinde, alacaklı mahkemeye başvurarak alacağının zorla alınmasını isteyebilir.

9

Hukukun Yaptırımları Tazminat

Bir kişinin hukuka aykırı bir eylemle, başkalarına zarar vermesi durumunda, bu zararın ödettirilmesi yoluyla giderilmesine yönelik bir

(MADDİ - MANEVİ)

yaptırımdır. Hukuka aykırı bir yönetsel işlemle başkasına zarar veren kimse bu zararı ödemeye zorunlu kılınır.

10

Hukukun Yaptırımları Hükümsüzlük / Geçerli Saymama

Bir hukuksal işlemin, yasanın öngördüğü şekilde yapılmaması veya kanuna aykırı olarak yapılması halinde ortaya çıkan yaptırımdır.

Hükümsüzlük,

bazen

yokluk

bazen

butlan

(mutlak ve nispi butlan) bazen de

tek taraflı bağlamazlık

şeklinde ortaya çıkar. 11

Hukukun Yaptırımları

Yönetsel işlemlerin unsurlarından bazılarının noksan olması, işlemi hükümsüz kılar, yani yokluk hali doğurur.

Yokluk

, hukuki işlemin hiç yapılmamış sayıldığı durumdur. Örneğin, evlendirme memuru önünde yapılmayan bir işlem «yok» hükmündedir. Yokluk halinde usul ve şekil açısından emredici hükümlere aykırılık söz konusudur.

Yoklukta işlem ya da karar hukuken geçersizdir; yani hüküm ve sonuç doğurmaz.

Yokluk halinde dava açmaya gerek yoktur.

Süreye de tabi değildir.

Ama uygulamada yokluk halinin tespiti için dava açmak mümkündür.

Bu durumda hakim yokluğu belirler ve davayı reddeder.

Hukukun Yaptırımları Butlan

(Geçersiz Sayılma hali), ehliyet, biçim ve konu gibi yasanın aradığı zorunlu öğelerden birinin eksikliğinden veya bu öğelerden en az birinin yasaya aykırı olarak yerine getirilmesinden oluşan geçersizlik halidir.

Kanuna, kamu düzenine ahlaka aykırılık halidir. Sonuçları yokluk ile aynıdır. Hakim resen de gözetir. Dava için süresi yoktur. 13

Hukukun Yaptırımları

BUTLAN

Mutlak Butlan Nispi Butlan

14

Mutlak Butlan

İşlemin ölü doğumu demektir. Ortada bir işlem var ancak işlem hukuki bir hüküm ifade etmez.

* Evlenme merasiminde taraflardan biri evli, akıl hastası vb. daimi bir sebepten mümeyyiz değilse, evlenme butlanla batıldır.

* Mutlak butlanla sakat olan bir hukuksal işlemin iptal edilmesini yalnız hukuksal işlemin tarafları değil herkes isteyebilir.

15

Nispi Butlan

Yararı korunan kişinin lehine konulan bir koşulun gereği yerine getirilmeden yapılmış olan işlemlerde karşımıza çıkar. Nispi butlan 'la sakat bir hukuksal işlemin iptal edilmesi zorunlu değildir. Nispi butlan nedenleri yalnızca hukuksal işlemin ilgili taraflarına bu işlemi iptal ettirme olanağı sağlar. Bu nedenler kamu düzenini bozucu nitelikte sayılmadığı için nispi butlanla sakat bir işlemin iptal edilmesi de yasalarca zorunlu görülmemiştir. Bir davada yargıç nispi butlan nedenlerini kendiliğinden dikkate almaz; ancak ilgili taraflar böyle bir nedeni ileri sürerlerse bunu değerlendirir ve karara bağlar. İrade bozuklukları (hata, hile, korkutma ve gabin) ehliyet eksikliği durumudur. Ehliyet eksikliği temyiz kudretinden yoksunluk derecesinde olursa, nispi butlan değil mutlak butlan sözkonusu olur.

16

YOK SAYILMA - GEÇERSİZ SAYILMA

Yok sayılma; * Dava ile kanıtlama zorunluluğu yok! Çünkü işlem hiç doğmamıştır.

* İşlem başından beri sonuç doğurmamaktadır.

Geçersiz sayılma; * İşlem doğmuş, ancak ölü doğmuştu. Yargıç kararına gereksinim vardır. * İşlemin geçersiz olduğu an önemli.

17

Hukukun Yaptırımları

İptal

Hukuk kuralına aykırı biçimde yapılmış olan yönetsel işlemin yargı organı kararıyla ortadan kaldırılmasıdır.

Bir yönetsel makamın hukuk kurallarına ters düşecek biçimde yapmış olduğu yönetsel işlemlerin, bu yüzden menfaati zarara uğrayan kimseler tarafından yetkili yargı organına dava yoluyla başvurulmak suretiyle iptal ettirilmesi yaptırımıdır. Örneğin, fakülte yönetim organlarının hukuka aykırı bir kararı Danıştay tarafından iptal edilir; hukuka aykırı işlem ortadan kaldırılır.

Böylece kamu kuruluşlarının hukuka uygun hareket etmeleri sağlanmış olur. 18

HUKUKUN KAYNAKLARI

Asıl Kaynaklar Yardımcı Kaynaklar Yazılı Kaynaklar

1. Anayasa 2. Kanun 3. KHK 4. Uluslararası Antlaşma 4. Tüzük 5. Yönetmelik

Yazısız Kaynak

Örf ve Adet

Doktrin

(Bilimsel Görüşler)

İçtihat

(Yargı Kararları) 19

Anayasa Değişikliği Usûlü

Teklif > 1/3

(184 MV)

Görüşme

(İki defa) (330 MV)

3/5 ≤ Çoğunluk < 2/3

(366 MV)

Cumhurbaşkanı Kabul

(Gizli Oy)

Çoğunluk ≥ 2/3

(367 ve daha fazla Milletvekili)

Halkoylaması Geri Gönderme Aynen Kabul ≥ 2/3 Cumhurbaşkanı Halkoylaması Onay Onay Cumhurbaşkanı Halkoylaması Geri Gönderme Aynen Kabul ≥ 2/3 Cumhurbaşkanı Halkoylaması

20

Onay

Yetki Konu TABLO 3-1:

Hukukun Yazılı Kaynakları

KANUN

TBMM Sınırlama Yok Var

OLAĞAN DÖNEM KHK’Sİ

Bakanlar Kurulu +Yetki Kanunu Temel Hak ve Hürriyetler Düzenlenemez (Sosyal Haklar Hariç) Var

OLAĞANÜSTÜ HÂL KHK’Sİ

Cumhurbaşkanın Başkanlığında Bakanlar Kurulu (Yetki Kanununa Gerek Yok) Konu Sınırlaması Yok Var

TÜZÜK

Bakanlar Kurulu “Kanunun Uygulanmasını Göstermek” veya “Emrettiği İşleri Belirtmek” Var

Cumhurbaş ka-nının İmzası Resmî Gazetede Yayın TBMM'nin Onayı Danıştayın İncelemesi Yargısal Denetim

Var Var Yok Anayasa Mahkeme si Var Var Yok Anayasa Mahkemesi Var Var Yok Denetim yok Var Yok Var Danıştay

YÖNETMELİK

Başbakanlık, Bakanlıklar ve Kamu Tüzel Kişileri Kanunların ve Tüzüklerin Uygulanmasını Sağlamak Yok Hepsi İçin Şart Değil Yok Yok 21 Mahkemeleri