GIMNAZJUM NR 1 IM. MAJORA STEFANA WALTERA W RADZYMINIE

Autor prezentacji: Kolatorski Władysław

Major Stefan Walter - Patron naszej Szkoły

Wstęp

Biografia majora Stefana Waltera

Miejsca pamięci związane z Patronem

Wspomnienia oraz relacje o majorze Walterze

Koniec prezentacji

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wstęp

Bitwa Warszawska w sierpniu 1920 roku była kulminacyjnym momentem toczącej się od lutego 1919 roku wojny polsko – sowieckiej. Zadecydowała ona o niepodległości Polski i przyszłości Europy. Wojska sowieckie licząc na łatwe zdobycie stolicy Polski uderzyły zmasowanym atakiem w kierunku Radzymina. Na szczęście na przedpolach Warszawy spotkał bolszewików srogi zawód, który przerodził się w ich ostateczną klęskę. Bitwa Warszawska spowodowała załamanie się ofensywy Armii Czerwonej i wydarła dowództwu sowieckiemu inicjatywę strategiczną. Jednocześnie stworzyła Polakom szansę doprowadzenia wojny do zwycięskiego końca. Szef brytyjskiej misji dyplomatycznej w Polsce w sierpniu 1920 r. lord E. V. d’Abernon nazwał ją „osiemnastą decydującą bitwą w dziejach świata”.

Obraz Wojciecha Kossaka – „Cud nad Wisłą”.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wstęp

W Warszawie oraz jej okolicach znajduje się wiele miejsc upamiętniających obronę stolicy Polski przed inwazją bolszewicką. Jesteśmy mieszkańcami miasta, które odegrało szczególną rolę podczas działań zbrojnych na przedpolach Warszawy w sierpniu 1920 roku. Przechodzące kilkakrotnie z rąk do rąk miasto stało się wręcz symbolem dramatycznych wydarzeń związanych z obroną Warszawy przed inwazją sowiecką.

Dla każdego mieszkańca Radzymina dzień 15 sierpnia ma wyjątkowe znaczenie, ponieważ jest to data wyzwolenia miasta z rąk bolszewików, a jednocześnie nastąpił wówczas zasadniczy przełom w całej Bitwie Warszawskiej. Cmentarz Poległych w Radzyminie stał się w czasach II Rzeczypospolitej centralnym miejscem, gdzie każdego roku w dniu 15 sierpnia odbywały się wielkie manifestacje patriotyczne, w których uczestniczyła liczna grupa młodzieży.

Plakat propagandowy z 1920 r.

Plakat z okazji 90 rocznicy „Cudu nad Wisłą”.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wstęp

Nasza szkoła kultywuje chlubną tradycję z okresu międzywojennego. Gimnazjaliści chętnie uczestniczą w rocznicowych uroczystościach i często wspólnie z nauczycielami odwiedzają miejscowy cmentarz żołnierzy polskich poległych w 1920 roku. Młodzież ma świadomość wyjątkowości miejsca w którym mieszka, i które 13 czerwca 1999 roku odwiedził Ojciec Święty Jan Paweł II. Wizytę Jego Świątobliwości społeczeństwo Radzymina potraktowało nie tylko jako hołd złożony Bohaterom 1920 roku, ale i jako zadośćuczynienie dla miasta, które odegrało kluczową rolę w całej Bitwie Warszawskiej.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wstęp

Mieszkańcy Ziemi Radzymińskiej nigdy nie zapomnieli o swoich bohaterskich obrońcach z sierpnia 1920 roku. Patriotyczne uroczystości na Cmentarzu Poległych, pomniki oraz nazwy ulic są widocznym świadectwem pamięci o wydarzeniach związanych z „Cudem nad Wisłą” w 1920 roku. Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki, społeczność naszej szkoły (Rada Pedagogiczna, Samorząd Uczniowski oraz Rada Rodziców) wystąpiła w sierpniu 2010 roku z wnioskiem o nadanie Gimnazjum nr 1 imienia majora Stefana Waltera. Inicjatywa zyskała aprobatę Rady Miejskiej w Radzyminie - uchwała nr 608/XLII/ z dnia 8 października 2010 roku.

Planowane Centrum Historyczno – Kulturalne w Radzyminie.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wstęp

Wybierając Patrona dla naszej Szkoły kierowaliśmy się przekonaniem, iż powinna być to osoba godna naśladowania, ściśle związana z historią miasta i regionu. Nie ulega wątpliwości, że major Stefan Walter spełnia wszystkie przyjęte kryteria, a jego postawa życiowa, dokonania oraz patriotyzm mogą być wzorem dla współczesnej młodzieży. Pozwala to oprzeć działania wychowawcze na realnych i historycznie usankcjonowanych wartościach, które na trwałe wpiszą się w tradycję naszego Gimnazjum. Należy podkreślić, że już od września 2007 roku uczniowie Gimnazjum nr 1, wspólnie z bohaterami Polskiego Państwa Podziemnego, uczestniczą w Poczcie Sztandarowym żołnierzy AK Radzymińskiego Obwodu „Rajski Ptak”.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

,,Żołnierz, który tyle zrobił dla Polski nie zostanie bez nagrody.

Wdzięczna Ojczyzna nie zapomni o Nim”.

Józef Piłsudski

Stefan Walter urodził się 5 października 1891 roku w Sorokach, mieście znajdującym się obecnie w północno-wschodniej części Mołdawii. Był synem Adama – Hilarego Waltera oraz Marii zd. Lisowska. Soroki – położone na prawym brzegu Dniestru – stanowiły siedzibę władz powiatowych w guberni besarabskiej.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Losy tego dzielnego oficera były nierozerwalnie związane ze skomplikowanymi dziejami naszego narodu na przełomie XIX i XX wieku. Wychowany z dala od Polski zawsze marzył o powrocie do wolnej Ojczyzny. Z dalekiej Besarabii pod Radzymin wiodła żołnierska droga mjr Stefana Waltera.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Na terenie historycznej Besarabii rodzina Walterów herbu Brochwicz znalazła się nieprzypadkowo. Spotkał ją los tysięcy Polaków – tułaczy, których w okresie niewoli narodowej dotknęły represje ze strony władz carskich. Za udział w powstaniu styczniowym dziadek późniejszego „Bohatera Mokrego” został pozbawiony tytułu szlacheckiego oraz majątku rodowego położonego w okolicach Łomży.

Soroki w XIX wieku oraz obecnie.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Po przyjeździe do Besarabii, Adam - Hilary Walter został administratorem majątku Czerleny niedaleko miasta Soroki i w ten sposób zapewnił byt swojej licznej rodzinie. Stefan był trzecim dzieckiem Adama i Marii Walterów; małżeństwo miało jeszcze czterech synów oraz trzy córki.

Drzewo genealogiczne rodziny Walterów.

Jan Walter, burgrabia drohicki (XVIII w.)  Jan Walter  Mateusz Walter (szlachectwo potwierdzone w 1859 r.)  Adam – Hilary Walter oraz Maria zd. Lisowska  ___________________________________________________________________________ Janina Wacław-Jan

Stefan

Aleksandra Mieczysław Kazimierz Zofia Marian

Herb rodu Walterów.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Besarabia była krainą zamieszkałą przez wiele narodowości, gdzie mieszały się różne tradycje i kultury. Dzieciństwo Stefana Waltera upłynęło wśród obcych, daleko od Ojczyzny, o której słyszał tylko z opowiadań rodziców. Patriotyczne wychowanie oraz atmosfera rodzinnego domu, gdzie bardzo dbano o zachowanie narodowej tożsamości ukształtowały w nim poczucie polskości, a także rozbudziły tęsknotę za nieznaną Ojczyzną. Na wrażliwą psychikę chłopca oddziaływały również wycieczki na położone przy drodze Soroki – Mohylów słynne pola cecorskie, gdzie w 1620 roku poległ hetman Stanisław Żółkiewski.

Śmierć hetmana Żółkiewskiego w bitwie pod Cecorą (obraz W. Radzikowskiego).

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Około 1900 roku Stefan Walter wyjechał do Komratu (miasta w południowej Mołdawii-stolicy Gagauzji), gdzie został przyjęty do miejscowego gimnazjum. Był uczniem zdolnym, dlatego nauka w 7-klasowym gimnazjum realnym nie sprawiała mu żadnych trudności (posługiwał się biegle trzema językami: polskim, rosyjskim oraz rumuńskim). Dla młodego chłopca największym problemem było rozstanie z rodziną.

Katedra w Komracie nad rzeką Jałpuch (widok obecny).

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Aby umożliwić synom podjęcie studiów w elitarnych szkołach rosyjskich, Adam Walter wystąpił w lutym 1905 roku o przywrócenie szlachectwa. Pismo do władz carskich rozpatrzono pozytywnie i rodzina Walterów została wpisana do księgi rodowej szlachty dziedzicznej w guberni łomżyńskiej.

Rok 1907 okazał się bardzo bolesny dla szesnastoletniego Stefana Waltera. Zmarł jego ojciec i rodzina znalazła się w trudnych warunkach materialnych. Dlatego Maria Walter razem z dziećmi przeniosła się do Mohylowa Podolskiego, gdzie rodzina zamieszkała w niewielkim domu przy ul. Pocztowej.

Mohylów Podolski na początku XX w.

Panorama Mohylowa Podolskiego (zdjęcie współczesne).

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

W 1912 roku Stefan Walter rozpoczął studia w Włodzimierskiej Szkole Wojskowej w Petersburgu. Po roku nauki został mianowany podoficerem, a w momencie wybuchu I wojny światowej otrzymał stopień podporucznika i przydział do 93 Irkuckiego Pułku Piechoty, którego dowódcą był wówczas gen. Władysław Jędrzejewski. 93 pułk uważany był za jeden z najlepszych w całej armii carskiej i w trakcie I wojny światowej wchodził w skład 2 Armii rosyjskiej gen. Scheidemana.

Odznaka 93 Irkuckiego Pułku Piechoty.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Po wybuchu I wojny światowej Stefan Walter wyruszył wraz ze swoim pułkiem na linię frontu. Pułk irkucki na jesieni 1914 roku brał udział w działaniach militarnych przeciwko Niemcom, którzy zaatakowali Warszawę. Dnia 10 października, podczas walk w okolicach Skierniewic i Mszczonowa, Stefan Walter został ranny i ponad miesiąc przebywał w szpitalu wojskowym. Po wyleczeniu rany, pod koniec 1914 roku powrócił do 93 pułku i objął dowództwo 1 kompanii piechoty. Za wybitne czyny bojowe był kilka razy nagradzany rosyjskimi orderami: św. Anny (trzykrotnie) oraz św. Stanisława (dwukrotnie).

Order św. Anny.

Order św. Stanisława.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Latem 1917 roku przyjechał na urlop do Mohylowa, gdzie po 3 latach nieobecności mógł w końcu spotkać się ze swoimi najbliższymi. Jego młodsi bracia Mieczysław oraz Kazimierz aktywnie włączyli się w działalność niepodległościową. Gdy sytuacja na frontach I wojny światowej przywróciła nadzieję na powstanie odrodzonego państwa polskiego, rodzina Walterów dała przykład poświęcenia i patriotyzmu. W listopadzie 1917 r. Stefan Walter porzucił służbę w armii carskiej i zgłosił się do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora – Muśnickiego.

Żołnierze I Korpusu w Bobrujsku w maju 1918 roku.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Po rozwiązaniu I Korpusu Stefan Walter powrócił w połowie czerwca 1918 roku do domu rodzinnego w Mohylowie. Zwątpienie oraz rozgoryczenie po likwidacji trzech polskich korpusów utworzonych w 1917 r. na Kresach wschodnich Rzeczypospolitej szybko minęły i „żołnierska dusza rwała się do czynu”. Po rozmowie z matką mjr Walter postanowił razem z dwoma braćmi (Mieczysławem oraz siedemnastoletnim Marianem) udać się do powstającej na Kubaniu 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego.

Oddział polski na Kubaniu.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Odrodzenie się państwa polskiego i wzmagające się walki z Ukraińcami spowodowały, że „wszyscy zapragnęli szybkiego powrotu do kraju”. 22 listopada 1918 roku mjr Walter udał się do Noworosyjska nad Morzem Czarnym i na statku „Saratow” z częścią oddziałów strzelców polskich przypłynął 1 grudnia do Odessy.

Skomplikowana sytuacja polityczno – wojskowa w Odessie oraz wojna domowa na Ukrainie sprawiły, że dywizja gen. Żeligowskiego „…została zatrzymana w Odessie i wciągnięta w ogień walk, które rozgorzały wokół miasta”. Pełniąc – od 15 grudnia 1918 roku – obowiązki dowódcy batalionu 14 Pułku Strzelców mjr Stefan Walter przez kilka dni prowadził ciężkie boje na ulicach Odessy. Jego oddział był w stałej łączności z mjr Julianem Kownackim - wojskowym komendantem Odessy.

Mjr Walter z przyjacielem Julianem Kownackim.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Na początku kwietnia 1919 roku żołnierze 14 Pułku Strzelców opuścili Odessę i po przekroczeniu Dniestru znalaźli się na terenie Besarabii, a następnie Rumunii. W połowie czerwca 1919 r. oddziały gen. Żeligowskiego otrzymały zgodę na opuszczenie Rumunii i wkroczyły na teren Wschodniej Galicji, gdzie włączyły się do walki z Ukraińcami. Powrót do Ojczyzny wywołał nieopisany entuzjazm wśród żołnierzy. Dla majora Waltera było to spełnienie dziecięcych marzeń.

Odznaka 4 Dywizji Strzelców Polskich.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

25 czerwca 1919 r. mjr Walter został dowódcą 14 Pułku Strzelców Polskich, zastępując na tym stanowisku pułkownika Stanisława Małachowskiego. Kilka dni później 14 pułk został połączony z 29 Pułkiem Piechoty Ziemi Kaliskiej. W czerwcu 1919 roku major Walter powrócił wreszcie ze swoimi żołnierzami do kraju. Rozkazem Naczelnego Wodza jego pułk otrzymał - na pamiątkę słynnej bitwy z Niemcami pod Kaniowem - zaszczytną nazwę ,,Pułk Strzelców Kaniowskich”.

Odznaka 29 Pułku Strzelców Kaniowskich.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Początkowo 29 pułk pod dowództwem majora Stefana Waltera walczył na froncie polsko - ukraińskim, a następnie został skierowany do Wilna, gdzie koncentrowała się cała 10 Dywizja Piechoty. W czerwcu 1920 roku 29 pułk strzelców kaniowskich stoczył krwawy bój z bolszewikami pod Jaznem nad rzeką Autą, za który mjr Walter otrzymał Krzyż Walecznych.

W okopach nad rzeką Autą.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Rozpoczęta 4 lipca 1920 r. ofensywa wojsk Michaiła Tuchaczewskiego zmusiła polskie oddziały do dramatycznej obrony, następnie generalnego odwrotu w kierunku Warszawy. W tym czasie dowódca 29 pułku przeprowadził kilka brawurowych akcji przeciwko bolszewikom m.in. pod Zambrowem i Ostrowią Mazowiecką, gdzie przebił się przez zorganizowaną zaporę oddziałów sowieckich.

Polscy żołnierze podczas odwrotu pod Warszawę.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

15 sierpnia 1920 roku, gdy decydowały się losy bitwy na przedpolach Warszawy, dowódca polskich dywizji walczących w rejonie Radzymina gen. Lucjan Żeligowski skierował do boju oddziały strzelców kaniowskich. Zdaniem gen. Żeligowskiego zdobycie Mokrego miało być ,,kluczem” do zwycięstwa na całej linii frontu pod Radzyminem.

Plan natarcia na Mokre dnia 15 sierpnia 1920 roku.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

W południe 15 sierpnia żołnierze majora Waltera wyruszyli z Beniaminowa i maszerując leśnymi drogami zbliżyli się do Mokrego, gdzie znajdowały się znaczne siły nieprzyjaciela z 21 dywizji sowieckiej. Około godz. 15 czołowe kompanie 29 pułku wyszły na skraj lasu, skąd widoczne były zabudowania pobliskiego folwarku. Nie czekając na nadejście pozostałych oddziałów mjr Walter postanowił z marszu zaatakować wojska przeciwnika. Niespodziewany szturm na Mokre zaskoczył bolszewików, którzy mimo dużej przewagi liczebnej rzucili się do panicznej ucieczki w głąb wsi. Całą akcją osobiście kierował mjr Stefan Walter, który biegnąc wzdłuż linii szturmujących kompanii zagrzewał swoich żołnierzy do walki.

Na stanowisku ogniowym pod Radzyminem.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Mjr Walter zdawał sobie doskonale sprawę, że zdobycie wsi doprowadzi do oskrzydlenia wojsk sowieckich w Radzyminie i zmusi ich do opuszczenia miasta. Dlatego do ponownego ataku ruszyła kompania „ szturmowa” przybyła do pułku zaledwie przed paroma dniami. Młodzi żołnierze śmiało ruszyli do boju, jednak brak doświadczenia i znaczna przewaga nieprzyjaciela sprawiły, że natarcie zaczęło się załamywać. Wówczas na pole bitwy wybiegł mjr Walter i próbował poderwać kompanię do walki na bagnety. Gdy znalazł się na czele atakującego oddziału, padł ciężko ugodzony kulą w pierś.

Oficerowie 29 pułku uczestniczący w boju o Mokre.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Zdezorientowani żołnierze zabrali swojego dowódcę z pola bitwy i wycofali się do lasu. Gdy zakładano mu prowizoryczny opatrunek, wciąż przytomny mjr Walter przekazał dowództwo porucznikowi Żukowskiemu i wydał swój ostatni rozkaz: ,,Utrzymać zajęte stanowiska”. Skromność, odwaga oraz sumienność w wykonywaniu obowiązków sprawiły, że był uwielbiany przez żołnierzy i ceniony przez swoich przełożonych. Ciężka rana, którą otrzymał w trakcie boju o Mokre, bardzo zmartwiła dowództwo i żołnierzy 10 Dywizji. Jego bezpośredni przełożony ppłk Wiktor Thomme wspominał po bitwie, że

,,… żołnierze ze łzami w oczach żegnali dzielnego dowódcę i obiecali za to odwet na bolszewikach”.

Obrona drogi Radzymin – Warszawa.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Żołnierze 29 pułku dotrzymali słowa i następnego dnia – 16 sierpnia 1920 roku wspólnie z oddziałami 28 Pułku Strzelców Kaniowskich zdobyli Mokre, zmuszając bolszewików do panicznej ucieczki za Rządzę. Dwudniowe walki o Mokre zakończyły się błyskotliwym zwycięstwem, a pokonany nieprzyjaciel pozostawił we wsi licznych zabitych i wiele sprzętu wojskowego.

Jeńcy bolszewiccy na polu bitwy pod Radzyminem.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

Ciężko ranny mjr Walter przez kilka tygodni walczył ze śmiercią w szpitalu w Warszawie przy ul. Karmelickiej 10 (budynek dawnego Szpitala Ewangelickiego został zniszczony w 1943 r. – przyp. K.W.) Rodzina, grono przyjaciół oraz podwładni z 29 pułku z niepokojem oczekiwali wiadomości o stanie zdrowia rannego. Pod koniec września dzielnego dowódcę strzelców kaniowskich odwiedził gen. Józef Haller, który wręczył mu przyznany za męstwo na polu bitwy pod Mokrem order Virtuti Militari. Niestety, kilka dni później, 4 października 1920 roku mjr Stefan Walter zmarł. Następnego dnia skończyłby 29 lat.

Budynek szpitala w którym zmarł mjr Stefan Walter.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

7 października 1920 roku w Katedrze Polowej Wojska Polskiego przy ul. Długiej w Warszawie odbyła się Msza Święta w intencji zmarłego, w trakcie której mowę pożegnalną wygłosił ksiądz Adam Wyrębowski – członek Rady Obrony Stolicy. Po śmierci mjr Walter spoczął na warszawskich Powązkach, skąd w maju 1936 roku został ekshumowany i pochowany ponownie na cmentarzu w Kaliszu, gdzie stacjonował wtedy jego ukochany 29 Pułk Strzelców Kaniowskich.

Akt zgonu majora Stefana Waltera.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

W przemówieniu wygłoszonym podczas uroczystości w Kaliszu w 1936 roku kpt. Franciszek Znamirowski – wieloletni przyjaciel majora Stefana Waltera – powiedział: „Był to oficer – bohater, który oddał wszystko co miał najdroższego, w ofierze dla

umiłowanej Ojczyzny. Odszedł na zawsze, pozostawiając wielki smutek w pamięci bliskich oraz współtowarzyszy broni, a żyjącym pokoleniom dał przykład

bohaterstwa i żołnierskiego poświęcenia”.

Za służbę w Wojsku Polskim Patron naszego Gimnazjum został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Wojskowego Virtuti Militari V klasy oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych.

Order Virtuti Militari.

Krzyż Walecznych z 1920 roku.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia Życiorys majora Stefana Waltera – kalendarium.

5 pażdziernik1891 r. – w Sorokach na terenie historycznej Besarabii (obecna Brochwicz. Mołdawia) urodził się Stefan Walter.

1897-1899 r. – częste wyjazdy na słynne pola cecorskie, gdzie poległ hetman Stanisław Żółkiewski.

1900 r. – rozpoczęcie nauki w gimnazjum w Komracie. 1905 r. – władze carskie przywróciły szlachectwo rodzinie Walterów herbu 1907 r. – śmierć ojca Adama Hilarego Waltera ( administratora majątku Czerleny niedaleko miasta Soroki).

1908 r. – rodzina Walterów przeniosła się do Mohylowa Podolskiego. 1912 r. – początek studiów w Włodzimierskiej Szkole Wojskowej w Petersburgu.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

1914 r. – awans na stopień podporucznika i przydział do 93 Irkuckiego Pułku Piechoty. Wyjazd na front i udział w walkach z Niemcami w okolicach Skierniewic i Mszczonowa. 1915 r. – awans do stopnia porucznika. Za męstwo na polu bitwy Stefan Walter został odznaczony rosyjskim Orderem Św. Anny IV klasy.

1916 r. – objęcie dowództwa I batalionu 93 Irkuckiego Pułku Piechoty i awans na stopień kapitana. 1917 r. – udział w walkach na froncie wschodnim I wojny światowej (m.in. bitwy pod Łomżą, Grodnem, Kozienicami oraz w rejonie Dyneburga na Łotwie).

– listopad: porzucenie służby w armii carskiej i wstąpienie do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora – Muśnickiego (przydział do 2 Dywizji Strzelców Polskich w Żubcowie w guberni twerskiej). – grudzień: początek działalności w Polskiej Lidze Wojennej Walki Czynnej. 1918 r. – styczeń: wyjazd z oddziałami 2 Dywizji z Żubcowa do rejonu koncentracji między rzekami Dobyśna i Oła na Białorusi. Walki z oddziałami bolszewickimi w pobliżu Połocka. Stefan Walter dostał się do niewoli sowieckiej i został wywieziony do Mińska Litewskiego.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

1918 r. – marzec: ucieczka z Mińska Litewskiego – powrót do I Korpusu. – maj: objecie dowództwa II batalionu 6 Pułku Strzelców Polskich w Bobrujsku. – czerwiec: rozwiązanie I Korpusu Polskiego – powrót do rodzinnego Mohylowa. – lipiec: wyjazd z braćmi Mieczysławem i Marianem do Murmańska, gdzie gen. Józef Haller tworzył polskie oddziały wojskowe.

– lipiec/sierpień: nieudana wyprawa do Murmańska – powrót do Kijowa i podjęcie decyzji o wyjeździe na Kubań. – wrzesień: przyjazd na Kubań do Stanicy Paszkowskiej i wstąpienie jako ochotnik do 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego. – listopad: awans do stopnia majora (udział w walkach z bolszewikami m.in. pod Aleksandrówką i Donskoje). – grudzień: mjr Walter wraz z częścią oddziałów strzelców polskich przypłynął na statku „Saratow” z Noworosyjska do Odessy. Objęcie obowiązków dowódcy batalionu 14 Pułku Strzelców – ciężkie walki z wojskami ukraińskimi atamana Semena Petlury na ulicach Odessy.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

1919 r. – styczeń: początek walk o Odessę z oddziałami bolszewickimi.

– luty: udział wspólnie z oddziałami francuskimi w walkach o Tyraspol – objęcie stanowiska zastępcy dowódcy 14 Pułku Strzelców.

– marzec: mjr Stefan Walter kierował natarciem polskich oddziałów przeciwko bolszewikom, którzy opanowali wsie Gradenica oraz Jaski w pobliżu Odessy. – kwiecień: wyjazd z 4 Dywizją Strzelców z Odessy i przybycie na teren Besarabii (obsadzenie stanowisk wzdłuż rzeki Dniestr). – maj: objęcie przez majora Waltera obowiązków prezesa sądu doraźnego przy 4 Dywizji Strzelców – przybycie z oddziałami dywizji do Czerniowiec na Bukowinie.

– czerwie: oddziały gen. Żeligowskiego opuściły Rumunię i wkroczyły na teren Wschodniej Galicji – walki z Ukraińcami o Stanisławów. Objęcie dowództwa nad 14 Pułkiem Strzelców Polskich.

– lipiec: mjr Stefan Walter został dowódcą 29 Pułku Strzelców Kaniowskich. Zacięte walki z wojskami ukraińskimi pod Anielówką oraz Tłustem.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

1919 r. – sierpień/wrzesień: pobyt z 29 pułkiem nad rzeką Zbrucz. – październik: na polecenie dowódcy 10 Dywizji Piechoty oddział majora Waltera przybył do Wilna i obsadził polsko – litewską linię demarkacyjną.

– listopad: przyjazd na linię frontu w okolicach Połocka (brawurowe ataki przeciwko bolszewikom w pobliżu wsi Okopniki oraz Głuboczka, a także na stację kolejową Gorjany). – przełom 1919/1920 r. – rodzina majora Waltera przybyła z Mohylowa do Warszawy.

1920 r. – luty: natarcie oddziałów 29 pułku na stację Borkowice (zabrano do niewoli cały sztab brygady bolszewickiej). – marzec/kwiecień: powrót z żołnierzami do Wilna, a następnie pobyt 29 pułku na linii demarkacyjnej w rejonie Dyneburga.

– maj: zwycięski bój z wojskami sowieckimi o wieś Karandasze – dawne województwo nowogródzkie (obecnie Białoruś).

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

1920 r. – czerwiec: walki nad rzeką Autą – za męstwo podczas bitwy o Jazno major Walter został odznaczony Krzyżem Walecznych. – lipiec: odwrót oddziałów 29 Pułku Strzelców Kaniowskich w kierunku Warszawy – starcia z bolszewikami w pobliżu Lidy na Białorusi oraz pod wsią Niecki (niedaleko Łap).

– sierpień: ciężkie boje z wojskami sowieckimi pod Zambrowem i Ostrowią Mazowiecką. Przybycie na pole bitwy pod Warszawą – krótki pobyt w Jabłonnie. 15 sierpnia 1920 roku mjr Stefan Walter został ciężko

ranny podczas natarcia na wieś Mokre.

– wrzesień: gen. Józef Haller odznaczył „Bohatera Mokrego” Orderem Virtuti Militari. 4 październik 1920 r. – śmierć majora Stefana Waltera w Szpitalu Ewangelickim w Warszawie przy ul. Karmelickiej 10.

Nekrolog z „Kuriera Warszawskiego” (październik 1920 roku).

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Biografia

7.10.1920 r. – Msza Święta w Katedrze Polowej Wojska Polskiego i pogrzeb na warszawskich Powązkach. 30.05.1936 r. – uroczystości pogrzebowe na Cmentarzu Wojskowym w Kaliszu.

Okładka książki o majorze Stefanie Walterze.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Mokre

Pamiątkowy obelisk. W miejscu, gdzie podczas szturmu na Mokre w dniu 15 sierpnia 1920 roku został śmiertelnie ranny mjr Stefan Walter postawiono w 2007 r. obelisk z pamiątkową tablicą. Organizatorem uroczystości odsłonięcia obelisku 6 października 2007 roku byli: Barbara Kobylarz – sołtys i jednocześnie prezes Ochotniczej Straży Pożarnej w Mokrem oraz burmistrz Radzymina Zbigniew Piotrowski. Podniosłą uroczystość z udziałem rodziny majora Waltera oraz licznie zaproszonych gości (uczestniczyli m.in. wiceprezydent Kalisza Jacek Konopka, posłowie na Sejm RP oraz wielu przedstawicieli władz samorządowych z terenu województwa mazowieckiego) uświetniła Kompania Honorowa WP oraz liczne poczty sztandarowe. Po podpisaniu aktu erekcyjnego obelisk poświęcił proboszcz miejscowej parafii ks. Stanisław Kuć.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Mokre

Na pamiątkowej tablicy umieszczono napis: PAMIĘCI MJRA STEFANA WALTERA DOWÓDCY 29 PUŁKU STRZELCÓW KANIOWSKICH ŚMIERTELNIE RANNEGO W BOJU Z BOLSZEWIKAMI O WIEŚ MOKRE 15 SIERPNIA 1920 ROKU RODACY OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W MOKREM SIERPIEŃ 2007

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Radzymin

Cmentarz Poległych. Jest to najbardziej znany, obok warszawskich Powązek, cmentarz poległych w Bitwie Warszawskiej 1920 roku. W czterech zbiorowych mogiłach spoczywa ponad 300 żołnierzy, którzy zginęli podczas walk z bolszewikami pod Radzyminem. W jednej z bratnich mogił – na końcu alei głównej – pochowani zostali żołnierze z 28 oraz 29 Pułku Strzelców Kaniowskich.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Radzymin

Na słupie z prawej strony widnieje napis: 29 PUŁK STRZELCÓW KANIOWSKICH W BOJACH O NIEPODLEGŁOŚĆ POD RADZYMINEM I MOKREM POSŁUSZNI PRAWOM OJCZYZNY W DNIU 15 SIERPNIA 1920 ROKU POLEGLI mjr WALTER STEFAN plut FISZER FRANCISZEK kpr KRZYCZEWSKI ANTONI kpr SYPNIEWSKI STANISŁAW strz CZEKAN MICHAŁ strz KORDZIŃSKI KAZIMIERZ strz WIELGOSZ MARJAN

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Radzymin

Droga Golgoty Narodu Polskiego. Okazała promenada, łącząca Radzymińską Kolegiatę z Cmentarzem Poległych, powstała jako wotum dziękczynne dla Ojca Świętego Jana Pawła II za wizytę na Cmentarzu Poległych 13 czerwca 1999 roku. Nazwa nawiązuje do słów Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, który podczas wizyty w Radzyminie w 1973 roku określił tak szosę w kierunku Warszawy, gdzie polscy żołnierze powstrzymali ataki wojsk bolszewickich. Przy drodze stoją repliki krzyży Virtuti Militari z wyrytymi na nich nazwami pułków oraz nazwiskami wybitnych dowódców walczących pod Radzyminem. Wśród upamiętnionych dowódców widnieje również nazwisko majora Stefana Waltera.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Radzymin

Ulica mjr. Stefana Waltera. Powstała w okresie międzywojennym, położona jest we wschodniej części miasta – niedaleko Centrum Medycznego im. Bitwy Warszawskiej 1920 roku. Przez dziesięciolecia była dowodem wdzięczności mieszkańców Radzymina dla dzielnego dowódcy 29 Pułku Strzelców Kaniowskich. Nazwa ulicy przetrwała nawet w trudnych czasach po II wojnie światowej, ponieważ komuniści myśleli, że dotyczy ona gen. Karola Świerczewskiego pseudonim „Walter”.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Radzymin

Turystyczny Szlak Rowerowy im. majora Stefana Waltera. Opracowany przez Towarzystwo Przyjaciół Radzymina przy finansowym wsparciu Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. Jego długość wynosi ok. 30 km i prowadzi przez miejsca związane z obroną stolicy Polski przed inwazją wojsk bolszewickich. Szlak prowadzi z Radzymina do Beniaminowa, a stąd śladami majora Waltera w kierunku Mokrego i obok pamiątkowego obelisku, dalej na I linię polskiej obrony w 1920 roku nad rzeką Rządzą.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Warszawa

Cmentarz na Powązkach. Na tej najstarszej nekropolii Warszawy (niedaleko IV Bramy) znajduje się grób, gdzie w październiku 1920 roku spoczął śp. mjr Stefan Walter. Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika 3 listopada 1924 roku obecna była rodzina majora Waltera, generałowie: Lucjan Żeligowski, Józef Haller oraz Stanisław Małachowski, a także wielu oficerów i żołnierzy z pułków strzelców kaniowskich.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Warszawa

Na olbrzymim, granitowym głazie wyryto następujący napis: MAJOROWI W.P. DOWÓDCY 29 P. STRZ. KANIOWSKICH KAWALEROWI ORDERU VIRTUTI MILITARI I POTRÓJNEGO KRZYŻA WALECZNYCH Ś. P. STEFANOWI WALTEROWI ZMARŁEMU D. 4 X 1920 R. Z RAN OTRZYMANYCH W OBRONIE STOLICY POD RADZYMINEM D. 15 VIII 1920 R.

Przy grobie na Powązkach z bratankiem „Bohatera Mokrego” Panem Zdzisławem Walterem w listopadzie 2008 r.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Kalisz

Cmentarz Wojskowy Przy ul. Żołnierskiej 24, na terenie dawnego Cmentarza Prawosławnego, znajdują się mogiły żołnierzy poległych podczas I wojny światowej. Wśród żołnierskich mogił zwraca uwagę okazały pomnik – kaplica z grobowcem majora Stefana Waltera. Jego szczątki zostały sprowadzone z warszawskich Powązek w ramach uroczystości ku czci poległych żołnierzy 29 pułku, które zorganizowano w Kaliszu 30 maja 1936 roku. Po mszy żałobnej w Kościele Garnizonowym, kondukt z trumną dzielnego dowódcy strzelców kaniowskich przeszedł ulicami miasta na Cmentarz Wojskowy.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Kalisz

Na płycie nagrobnej wewnątrz kaplicy na byłym Cmentarzu Wojskowym przy ul. Żołnierskiej widnieje następujący napis: Ś. P.

MAJOR STEFAN WALTER 30 V 1936 Przy wejściu do kaplicy (z lewej strony) znajduje się marmurowa tablica z napisem: Ś. P.

MAJOR STEFAN WALTER D-CA 29 PUŁKU STRZELCÓW KANIOWSKICH UR. 5 X 1891 R. W BESSARABJI RANNY 15 VIII 1920 R. POD RADZYMINEM ZMARŁ 4 X 1920 R. W WARSZAWIE Z RAN ODNIESIONYCH NA POLU WALKI PRZENIESIONY NA CMENTARZ WOJSKOWY W KALISZU 30 V 1936 R.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Miejsca pamięci - Kalisz

Obecnie uroczystości patriotyczne związane z „Cudem nad Wisłą” organizuje Miejski Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kaliszu. Nawiązują one do tradycji kultywowanej w czasach II Rzeczypospolitej. Obchody w dniu 15 sierpnia rozpoczyna Msza Święta odprawiana w Kościele Garnizonowym przy ul. Kolegialnej. Następnie z Placu Św. Józefa uczestnicy uroczystości udają się na Cmentarz Wojskowy, gdzie delegacje składają kwiaty przy kaplicy majora Stefana Waltera.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wspomnienia oraz relacje

Fragmenty mowy pożegnalnej księdza Adama Wyrębowskiego– członka Rady Obrony Stolicy – wygłoszonej podczas Mszy Świętej 7 października 1920 roku w Katedrze Polowej Wojska Polskiego przy trumnie „Bohatera Mokrego”.

Wielkie ukochanie wymaga potężnej ofiary. Największym ukochaniem jest Ojczyzna, ona też domaga się najszczytniejszych ofiar od tych, co chcą jej służyć, dla niej żyć i pracować. Ojczyźnie oddajemy w daninie ofiarnej najlepszych synów, najczystsze serca polskie.

Do grona tych wielkich bohaterów narodowych, co krwią swoją ofiarną zrosili ziemię naszą, broniąc jej wolności, a swym cierpieniem uczyli poświęcenia z siebie dla idei polskiej, należał Ś.P. Stefan Walter, dowódca 29 Pułku Strzelców Kaniowskich, którego śmiertelne szczątki wśród nas jeszcze pozostają, a duch już uleciał przed tron Boży, aby z rąk Boga otrzymać koronę chwały i wieczystej zasługi.

[…] Zdolny, dziwnie małomówny, zamknięty w sobie, cierpliwy, łagodny, był wzorem od lat najmłodszych dla otoczenia i takim pozostał do chwil ostatnich. […] Nie gonił za sławą, a chciał mieć tylko sławną Ojczyznę. Walczył, bo widział całą grozę tragizmu Polski, gdyby ją wrogowie zaleli całą. Umiał cierpieć. Leżąc ranny śmiertelnie na polu walki, wydawał jeszcze rozkazy. Gdy go przywieziono do Warszawy, usta miał całe w ranach, gdyż z bólu gryzł je, a jęku nie wydał z siebie żadnego.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wspomnienia oraz relacje

[…] Majorze Stefanie, jako żołnierze byłeś zawsze posłuszny na zew. Na rozkaz szedłeś walczyć, na rozkaz padłeś jak kłos podcięty, na rozkaz Boga cierpiałeś. Z rozkazu się życie całe Twoje składało. Nie zbudzi Cię więcej trąbka bojowa, nie zbudzi Cię więcej czysta pieśń żołnierska, nie staniesz na czele szeregu swoich żołnierzy. Osierociłeś tych, którzy Cię kochali, lecz pozostaniesz wzorem przeczystym rycerza, pozostaniesz wzorem Polaka, pozostaniesz wzorem chrześcijanina.

Cześć Ci za to, cześć i chwała przed tronem Boga Najwyższego- cześć!.

Uroczystości w Mokrem w 2010 r.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wspomnienia oraz relacje

Wspomnienie pośmiertne o majorze Stefanie Walterze, dowódcy 29 pułku strzelców kaniowskich.

Ś.P. mjr Walter zginał w przededniu wielkiego zwycięstwa w pamiętnej bitwie o Warszawę, pozostawiając w duszach przełożonych i podwładnych niezatarty wizerunek świetlanej, tak niecodziennej, że legendarnej prawie postaci bohatera, uosobienia wszystkich żołnierskich zalet i cnót, w którym miłość Boga i miłość Ojczyzny w przepiękną splotły się całość.

Walczył, cierpiał i kochał. Te słowa najlepiej charakteryzują jego krótkie, młodociane życie. […] Major Walter, jako prawdziwy rycerz bez strachu i zmazy, nie umiał wahać się i namyślać, gdy chodziło o dobro kraju. Z karabinem w dłoni na czele kompanii szturmowej uderza na nieprzyjaciela i porywa swym męstwem strudzonych, szalonym wysiłkiem żołnierzy. Lecz drogo opłacono triumf świetnego zwycięstwa. W chwili, gdy wróg już pierzchał, major Walter padł śmiertelnie ranny. […] Osierocił i okrył żałobą pułk swój, z którym przebył szereg dni doli i niedoli, i z którym dzielił chwile zwycięstw i ciężkich klęsk odwrotowych, lecz pozostał na zawsze symbolem męstwa i nieskazitelnej prawdy, ideałem i wzorem Polaka rycerza.

„Żołnierz Polski”,1924 nr 45, s.7-8.

Medal z okazji 10 rocznicy „Cudu nad Wisłą”.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wspomnienia oraz relacje

Bohaterowi spod Radzymina.

(Artykuł kpt. Franciszka Znamirowskiego napisany z okazji przeniesienia zwłok Ś.P. majora Stefana Waltera z Warszawy do Kalisza)

Na lewym brzegu Dniestru, na szlaku dawnych wypraw bojowych i chwały oręża rycerstwa polskiego, leży stare miasto Mohylów Podolski. Przy zacisznej, za miastem położonej ulicy Pocztowej znajduje się w głębi ogrodu parterowy, schludny domek, cały obrosły latoroślą dzikiego wina. Niby maleńki dworek ukryty w cieniu drzew, frontowymi oknami spogląda na szczyty wzgórz Besarabii rumuńskiej. Domek ten posiada piękną historię z okresu pracy niepodległościowej Polaków na Ukrainie.

Domek ten do 1919 r. był zamieszkały przez rodzinę Walterów. Już od roku 1917 – w gościnnych jego pokojach ukrywano emisariuszy P.O.W., a następnie legionistów oraz rozbitków po bitwie kaniowskiej. […] W domu tym rosła polska myśl, wykuwał się czyn, stąd promieniował patriotyzm rodziny Walterów przykładem poświęcenia i ofiarności.

W takiej atmosferze rósł i wychowywał się Stefan Walter, późniejszy oficer I i II Korpusu i dywizji gen. Żeligowskiego, a po powrocie do kraju dowódca 29 Pułku Strzelców Kaniowskich, który zostawił w historii pułku - jako organizator, wychowawca oraz dowódca - najpiękniejszą kartę chwały i bohaterstwa żołnierskiego.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wspomnienia oraz relacje

[…] Obecny 29 Pułk Strzelców Kaniowskich, czcząc pamięć swego drogiego dowódcy, z okazji tegorocznego święta pułkowego, przenosi z Warszawy prochy Ś.P. mjr Stefana Waltera do Kalisza, aby młode pokolenia żołnierzy pułku wychowywały się w atmosferze – bliskości Ducha Bohatera, który dla chwały pułku ofiarnie złożył młode życie w obronie ojczystego kraju .

„Polska Zbrojna”,30 maja 1936, nr 148.

Rodzina majora Stefana Waltera na spotkaniu z okazji promocji książki o „Bohaterze Mokrego” w marcu 2009 r.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Wspomnienia oraz relacje

Wspomnienia gen. Lucjana Żeligowskiego

(dowódcy 10 Dywizji Piechoty)

[…] W drugiej połowie czerwca (1920 r. – przyp. K.W.) powrócił do dywizji 29 pułk. Była to bardzo silna jednostka bojowa, dowodzona przez jednego z najlepszych naszych oficerów majora Stefana Waltera. Pułk ten skierowałem do Łużek, gdzie wraz z 28 pułkiem tworzył XIX brygadę.

[…] Przypisywałem zajęciu Mokrego wielkie znaczenie. Przypuszczałem, że po Wólce Radzymińskiej, Mokre stanie się drugim takim bolesnym nerwem dla Rosjan i, że za wszelką cenę będą oni chcieli je odebrać. Byłem pewny, że XIX brygada nie odda go łatwo. Tak się też stało, i chociaż major Walter padł ranny śmiertelnie, to jednak pułki 28 i 29 uparcie walczyły o Mokre przechodzące z rąk do rąk, prowadząc długie i zacięte boje na tym odcinku.

Żeligowski Lucjan, Wojna w roku 1920. Wspomnienia i rozważania, Warszawa 1990, s.26-27, 93-94.

Rodzina majora Waltera podczas uroczystości w Mokrem w 2010 r.

MAJOR STEFAN WALTER - PATRON SZKOŁY Uroczystość nadania imienia szkole

16 grudnia 2010 roku odbyło się pierwsze spotkanie Komitetu Nadania Imienia Szkole, podczas którego przyjęto harmonogram działań organizacyjnych związanych z przygotowaniem uroczystości nadania imienia Gimnazjum nr 1 w Radzyminie.

Osoby odpowiedzialne za organizację uroczystości nadania imienia szkole: Dyrektor Gimnazjum nr 1 mgr Ewa Wnuk Przewodniczący Komitetu Nadania Imienia Szkole mgr Władysław Kolatorski

4 października 2011 roku o godz. 10.00

, w rocznicę śmierci majora Stefana Waltera, rozpocznie się uroczystość, która otworzy nowy rozdział w historii naszego Gimnazjum.

Pierwsze posiedzenie Komitetu Nadania Imienia Szkole.