Transcript İYELİK EKLERİ ÇOKLUK EKİ /-ki/ AİTLİK EKİ “mİ” SORU EDATI b) İYELİK EKLERİ iye = sahip  Tanımı: İyelik ekleri, eklendikleri ismin kime ait olduğunu bildiren eklerdir. 

İYELİK EKLERİ
ÇOKLUK EKİ
/-ki/ AİTLİK EKİ
“mİ” SORU EDATI
b) İYELİK EKLERİ
iye = sahip
 Tanımı: İyelik ekleri, eklendikleri ismin
kime ait olduğunu bildiren eklerdir.
 Konuşmada kişiler üçe ayrılır. Bunlar da
teklik ve çoklukta olabilir:
1. konuşan / konuşanlar (ben / biz)
2. kendisine konuşulan / kendilerine
konuşulanlar (sen / siz)
3. hakkında konuşulan / haklarında
konuşulanlar (o / onlar)

b) İYELİK EKLERİ

Türkçede iyelik ekleri şunlardır:
a) Birinci teklik kişi iyelik eki (1Tie), /-m/
- İsim ünlüyle bittiğinde, doğrudan doğruya gelir:
ütü+m, masa+m, yazı+m, usta+m, oda+m,
kanka+m, anne+m, koca+m, amca+m, vb.
İstisna: su+m değil de su+(yu)m
(Tahminen: *sıb+ım > sub+ım > su(ø)+(y)um)
- İsim ünsüzle bittiğinde, araya dar bir ünlü girer:
kız+(ı)m, eş+(i)m, ev+(i)m, gül+(ü)m,
oğul+(u)m (> oğlum), bilgisayar+(ı)m, vb.
Bu dar ünlü, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar.
b) İYELİK EKLERİ
b) İkinci teklik kişi iyelik eki (2Tie), /-n/
- İsmin sonunda ünlü varsa, o zaman doğrudan
doğruya bu ek gelir:
yara+n, sayı+n, koşu+n, teyze+n, aile+n,
gösteri+n, ileti+n, vb.
İstisna: su+n yerine su+(yu)n.
- İsmin sonunda ünsüz varsa, ekten önce araya dar
bir ünlü girer:
ders+(i)n, saç+(ı)n, gurur+(u)n, göz+(ü)n, vb.
Bu dar ünlü, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar.
b) İYELİK EKLERİ
c) Üçüncü teklik kişi iyelik eki (3Tie), /-İ/
- Ek, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar.
- İsim ünsüzle bittiğinde, ek doğrudan doğruya eklenir:
saç+ı, ev+i, buz+u, söz+ü, vb.
- İsim ünlüyle bittiğinde ise, ekten önce araya “s” kaynaştırma
ünsüzü girer:
deri+(s)i, kapı+(s)ı, kutu+(s)u, kötü+(s)ü, vb.
(Not: “s” kaynaştırma ünsüzü sadece 3Tie’nden önce kullanılır!)
İstisna: su+(s)u yerine su+(y)u.
Yanlış kullanımlar (iki+(s)i’nden analojiyle): bir+i+(s)i,
üç+ü+(s)ü, dört+ü+(s)ü (>dördüsü), beş+i+(s)i, vb.
Doğru kullanımlar: bir+i, üç+ü, dört+ü (>dördü), beş+i, vb.
b) İYELİK EKLERİ
ç) Birinci çokluk kişi iyelik eki (1Çie), /-mİz/
- Ek büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar.
- İsim ünlüyle biterse, doğrudan doğruya isme
gelir:
yapı+mız, bölge+miz, koşu+muz, görgü+müz, vb.
İstisna: su+muz yerine su+(yu)muz.
- İsim ünsüzle biterse, ekten önce araya büyük ve
küçük ünlü uyumuna göre dar bir ünlü girer:
çay+(ı)mız, dert+(i)miz (>derdimiz),
tuz+(u)muz, söz+(ü)müz, vb.
b) İYELİK EKLERİ
d) İkinci çokluk kişi iyelik eki (2Çie), /-nİz/
- Ek büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar.
- İsim ünlüyle biterse, doğrudan doğruya isme bu ek
gelir:
görgü+nüz, iğne+niz, maşa+nız, soru+nuz, vb.
İstisna: su+nuz yerine su+(yu)nuz.
- İsim ünsüzle biterse, ekten önce araya büyük ve
küçük ünlü uyumuna uygun dar bir ünlü girer:
kız+(ı)nız, köpek+(i)niz (>köpeğiniz),
kulüp+(ü)nüz (>kulübünüz), okul+(u)nuz, vb.
b) İYELİK EKLERİ
e) Üçüncü çokluk kişi iyelik eki (3Çie), /-lArİ/
- Ek, büyük ünlü uyumuna uyar.
- İsmin ünlü veya ünsüzle bittiği
farketmeksizin, doğrudan doğruya gelir:
arabaları <araba+ları, düşleri <düş+leri,
elleri <el+leri, kuşları <kuş+ları, vb.
Dikkat: Bazen /-lArİ/ eki yerine, söz konusu
/-lAr/ çokluk eki ve /-İ/ 3Tie olabilir:
Onun çocukları var. (3Tie)
Onların çocukları var. (3Çie)
b) İYELİK EKLERİ

İyelik ekleri geriye bakar ve bir isim
unsuru ister:
Meyrem’in eşi.
Ülkemin durumu.
Saç rengi.
b) İYELİK EKLERİ

İyelik eklerinin şeması:
TEKLİK
ÇOKLUK
1. Kişi
/-m/
/-mİz/
2. Kişi
/-n/
/-nİz/
3. Kişi
/-İ/
/-lArİ/
c) ÇOKLUK EKİ





Bugün Türkçede çokluk eki sadece /-lAr/ ekidir.
İki varyantı vardır ve büyük ünlü uyumuna uyar.
İsmin ünlü veya ünsüzle bittiği farketmeksizin
doğrudan kullanılır:
araba+lar, gece+ler, taş+lar, seçenek+ler, vb.
Eskiden:
/-z/ ikili çokluk eki: göz, diz, omuz, ikiz, vb.
/-An/ çokluk eki: oğul+an (>oğlan), kız+an, vb.
Bugün bunlar yapım ekidir.
Dikkat: Çekimli fiillerde kullanılan /-lAr/ eki çokluk eki
değil de 3. çokluk şahıs ekidir:
gel-di-ler, kaç-mış-lar, vb.
ç) /-ki/ AİTLİK EKİ
Tanımı: Aitlik eki, eklendiği isim veya isim
soylu kelimelere bir yerde veya zamanda
bulunma veya bir varlığa ait olma anlamı
katar.
 Ad durum ekleri isimlerin mutlak sonunda
kullanılır.
 Ancak, aitlik eki, bir istisna oluşturarak, ad
durum eklerinden sonra gelebilen tek ektir.

ç) /-ki/ AİTLİK EKİ

Sadece GEN ve LOC eklerinden sonra gelir:
- GEN ekinden sonra: ben+im+ki, sen+in+ki,
o+(n)un+ki, Emre+(n)in+ki, biz+im+ki,
ev+in+ki, komşu+(n)un+ki, bura+(n)ın+ki,
vb.
- LOC ekinden sonra: siz+de+ki, ora+da+ki,
Sevim+de+ki, su+da+ki, ağaç+ta+ki,
kutu+da+ki, vb.
ç) /-ki/ AİTLİK EKİ
Aitlik eki, isim unsurundan sonra bir başka
isim unsuru düştüğünde kullanılır:
sen+in eş+(i)n > sen+in+ki Ø
 /-ki/ aitlik eki, aslında, bu duşen isim
unsurunun yerine kullanılır. Bu durumda,
düşen isimden sonra gelen tüm ekler, /-ki/
aitlik ekinden sonra kullanılır.
biz+im çocuk+lar > biz+im+ki+ler,
ev+de misafir+ler+in > ev+de+ki+ler+in,
vb.

ç) /-ki/ AİTLİK EKİ





Bu düşen unsur, sifat-fiil de olabilir:
yüzünde var olan acı ifade > yüzündeki acı ifade
yüzünün var olan acı ifadesi > yüzününki acı ifade
Düşen unsur kelime grubu olabilir:
bardağın kırılan kenarı > bardağınkisi
Bazı zaman zarflarından sonra da gelebilir:
akşam+ki, gece+ki, sabah+ki, yarın+ki, vb.
Aitlik eki tek varyantlı ekler arasına girer, ancak son
zamanlarda /-kü/ diye ikinci bir varyant ortaya
çıkmağa başladı.
Bu varyant sadece iki kelimede görüldüğü için,
henüz aitlik ekini iki varyantlı ekler arasına almak
doğru olmaz:
dün+kü, bugün+kü.
ç) /-ki/ AİTLİK EKİ

Dikkat: Çoğu zaman yazı dilinde /-ki/ aitlik eki “ki”
bağlacı ile karıştırılmaktadır. Aitlik eki iki isim unsuru
arasında sadece ilişki kurar, ancak iki unsuru
bağlamaz.
O kadar koştu ki kalbi duracaktı.
(“O kadar koştu.” VE “Kalbi duracaktı.”)
Derin derin düşündük ki yanlış yapmayalım.
(“Derin derin düşündük.” VE “Yanlış yapmayalım.”)
d) “mİ” SORU EDATI





Çoğu zaman literatürde yanlış olarak
“mi soru eki” olarak görülebilir.
Bazı Türk şivelerinde gerçekten de ek olarak
kullanılır, ancak Türkiye Türkçesinde edat
görevindedir.
Dolayısıyla, hiç istisna durumlar olmadan, her
zaman kelimeden ayrı yazılır.
Görevi: Kendisinden önceki kelimeye soru anlamı
katarak, soru cümlesi kurar.
Diğer sözlerle soru, kendisinden önceki ilk
kelimeyle alakalıdır.
d) “mİ” SORU EDATI
Cümle başı hariç, tüm diğer yerlerde
kullanılabilir:
Ertan işe dün gitmek istemedi.
Ertan mı dün işe gitmek istemedi?
Ertan işe mi dün gitmek istemedi?
Ertan işe dün mü gitmek istemedi?
Ertan işe dün gitmek mi istemedi?
Ertan işe dün gitmek istemedi mi?
(Neden cümle başında gelmez?)
 Araya başka kelimeler giremez. (Neden?)

d) “mİ” SORU EDATI
Soru anlamı her zaman sadece bir
kelimeyle alakalı olmayabilir. Çoğu zaman
bir kelime grubuna soru anlamı katar:
Televizyon starı mı geldi dedin?
Dün öğleden sonra mı yağmur yağdı?
Önümüzdeki hafta mı finaller?
 Bir kelime, daha doğrusu bir edat olmasına
rağmen, istisna olarak, dört varyantı var:
mı, mi, mu, mü.
 Büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar.

Aşağıdaki metinde isim çekim
eklerini bulunuz:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Siyah çerçeveli gözlükleri ona entelektüel bir hava veriyordu.
"Hiç senin tipin değil aslında" dedim.
"Benim tipim olanları da gördük."
"Bu yaştaki kadınlarla uğraşmak zordur ama."
"Ayrıca böyle gidersen yüz yaşına geleceksin ve hâlâ yanında
kimse olmayacak."
"Şahsen programdan sonra ilgilenmeyi düşünüyorum."
Elvan Perin Orkestrası olarak, Etiler'deki ilk gecemizdi.
Masaların neredeyse tamamı dolmuştu, işletmecilerin yüzü
gülüyordu.
Başımı çevirip mekânı dolduran kalabalığa baktım ve Elvan
kardeşimizin benim zannettiğimden de meşhur olduğunu
düşündüm.
(Tuna Kiremitçi, “Bu İşte Bir Yalnızlık Var”)
Aşağıdaki metinde isim çekim
eklerini bulunuz:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Altan malum hedefine o kadar kilitlenmişti ki, yanından
ayrıldığımı fark etmedi bile.
Gruptaki öteki oğlanlar sahne kenarındaki bir masada oturmuş
gülüşüyorlardı.
Onlara yaklaşınca ellerindeki maytapları yakıp bana doğru
salladılar.
"Olayımız nedir?" dedim.
"On ikiye doğru başlarız herhalde" dedi Hakan.
Bas gitarı o çalıyordu grupta.
"Onu sormuyorum.
Etrafta bir sürü kız var.
Niye bir şey yapmıyorsunuz?"
"Altan Abi bizim yerimize zamparalık yapar nasılsa."
"O zaman sana bir şey söyleyeyim" dedim, eğilip kulağına
fısıldayarak.
(Tuna Kiremitçi, “Bu İşte Bir Yalnızlık Var”)
Aşağıdaki metinde isim çekim
eklerini bulunuz:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
"Özür dileyeceğine git de şu kızlarla tanış.
Odasına girdiğimde Elvan ayaklarım uzatmış cep
telefonuyla konuşuyordu.
Üzerinde allı pullu sahne kostümü vardı.
Yeni sıkılmış, ağır bir parfüm kokusu burnuma doldu.
Makyaj masası renk renk çiçekle doluydu.
Aynanın önünde, birazı içilmiş bir viski şişesi
duruyordu.
Ben kapıya doğru geri hamle edince eliyle kalmamı
işaret etti.
"Nasılsınız?" dedi, telefonu çantasına koyarken.
"Kalabalığın farkında mısınız?"
(Tuna Kiremitçi, “Bu İşte Bir Yalnızlık Var”)
Aşağıdaki metinde isim çekim
eklerini bulunuz:

Oturduğu yerden uzanıp elimi tuttu, "İnsan sizin
yanınızda iyi hissediyor" dedi, "Teşekkür
ederim." O gece sahnede fırtına gibi estik.
Masalarda oturanları dans ettirdik,
duygulandırdık, içlerini hayatla doldurduk.
Sarhoş olmalarını, terlemelerini, birbirlerine
dokunmalarını sağladık. Patronların
sekreterlerle, şube müdirelerinin üniversite
öğrencileriyle yakınlaşmasına neden olduk.
(Tuna Kiremitçi, “Bu İşte Bir Yalnızlık Var”)
BUGÜNLÜK BU KADAR
