Transcript Rouw en Veerkracht Kan veerkracht de kans op een

Rouw en Veerkracht
Kan veerkracht de kans op een
gecompliceerde rouw helpen
voorspellen?
Portzky Michael
Donderdag 2 okt 2014
• een persoonlijkheidskenmerk dat je in
staat stelt om de negatieve effecten
van stress te modereren, en je
mogelijkheden tot adaptatie vergroot
• een eigenschap die wordt toegekend aan personen die, wanneer
zij geconfronteerd worden met een overweldigende mate aan
tegenslag of uitdagingen in het leven, er toch in slagen zich aan te
passen aan de nieuwe situatie. Ze vinden en een nieuw evenwicht,
en slagen erin de potentieel negatieve effecten van stress te
vermijden
• Is niet gelijk aan ‘coping’
• Is niet gelijk aan ‘herstel’
• ‘State’ vs ‘Trait’?
• Bepaalt ziekte je resilience?
• ‘Nature’ vs ‘Nurture’?
– Zijn de effecten van therapie blijvend??
Uitgangsvraag: is stress per definitie
negatief?
• De meerderheid zal ‘ja’ antwoorden
• Begrijpelijk???
Is het echter ook juist??!!
• Laten we teruggaan naar onze origine… naar
de rol van stress in onze overleving als soort,
naar de rol van ‘flight or fight’…
Rol van adrenaline?
• Lichaam voorbereiden op bedreigende situatie (de
‘fight or flight’-reactie)
• Het hele lichaam ondergaat veranderingen!!
– Zicht verandert (tunnelvisie!)
– Hartslag en ademhaling
– Meer kracht, meer uithouding (energievoorraden
worden makkelijker aangesproken!)
– Hersenwerking verandert! Meer alertheid, emotioneel
leren omhoog (door meer glucocorticoïden in limbisch
gedeelte)
Rol van cortisol?
• Hormoon dat aangemaakt wordt bij langdurige en
overmatige stress, en dit om de heftige werking van
adrenaline wat af te remmen (terugkeren naar
evenwicht!)
• MAAR… langdurige hoge concentraties van cortisol
blijken neurotoxisch te zijn: ze tasten de neuronale
dendrieten aan (veroorzaken atrofie in limbisch
gedeelte) GEVOLG? Eventueel zelfs depressie!!
Bevat veel cortisolreceptoren!!!
!
Waarom is dit van belang?
• Kan meer inzicht bieden in het ontstaan van een
depressie??!!
• Verklaart veel van de geheugen- en
concentratieklachten bij dergelijke aandoeningen
• Kan verklaren waarom er bij een echte klinische
depressie zoveel verschillende symptomen zijn,
niet enkel op louter emotioneel vlak, maar ook op
tal van andere somatische/psycho-somatische
domeinen?
• (verklaart dit ook deels de opkomst van de
‘somato-psychologie’?)
DIT IS GEEN DEFINITIEVE
SITUATIE!!!!!!!
• Stimulatie!!! (de lat hoog leggen; ‘double speed’ cfr
NASA)
• Onthouding van middelenmisbruik!!!
• Stressbeperking… in de mate van het mogelijke
uiteraard… + werken aan ‘palliatieve pallet’
• Combinatie met sporten?! Rol van IGF-1 hormoon
steeds meer gekend!
• Echter in de praktijk tragische vaststelling: zij die deze
stimulatie/’revalidatie’ het meest nodig hebben,
hebben vaak…
Tabel : Vergelijking van gemiddelde RS-nl-scores
Psychiatrische
populatie
N=266
Normale
Populatie
N=2231
Mannen
Totale score
‘Persoonlijke competentie’
‘Acceptatie Z & L’
69.41 (12.82)
48.25 (8.93)
21.16 (4.58)
83.00 (7.96)
56.70 (5.72)
26.31 (3.12)
P<0.0001
P<0.0001
P<0.0001
Vrouwen
Totale score
‘Persoonlijke competentie’
‘Acceptatie Z & L’
67.63 (13.73)
47.80 (9.46)
19.83 (5.24)
81.24 (7.94)
56.07 (5.51)
25.18 (3.24)
P<0.0001
P<0.0001
P<0.0001
Allen
Totale score
‘Persoonlijke competentie’
‘Acceptatie Z & L’
68.47 (13.31)
48.02 (9.20)
20.46 (4.97)
81.98 (8.00)
56.33 (5.61)
25.65 (3.24)
P<0.0001
P<0.0001
P<0.0001
* Op basis van de Mann-Whitney U-test
Significantie
*
!En om alle misverstanden te
voorkomen…!
• Psychiatrische groep blijkt dus een zeer kwetsbare groep te
zijn…
• …maar betekent dit dat alle psychiatrische patiënten per
definitie een lage resiliencescore hebben?
• NEE!!
• Resiliencescore zal echter wel bepalend zijn bij de
prognose! Kans op herval! (patiënt vaak verkeerd ingeschat
tijdens het verblijf in de
overbeschermde/overgestructureerde setting???!!!)
Therapietrouw en complience!
Kan men dus
voorspellingen maken???
Resultaten ‘burnout-studies’
• In een eerste Nederlandse studie (1) werd gekeken bij leraren of
er een correlatie was tussen hun veerkracht en de kans op een
burnout. In een tweede Vlaamse studie (2) werd deze mogelijke
correlatie bij verpleegkundigen bevraagd. Beide beroepen
behoren tot de beroepen met de hoogste prevalentie van burn
out. (bron Nederlandse Instituut voor Statistiek NIS)
•
•
(1) Van Os, A. Het verband tussen Werkkenmerken, Mentale Veerkracht en Burnout
bij Leraren. Masterscriptie Arbeids- en Organisatiepsychologie (MPSA090).
Universiteit Nijmegen, 2009
(2) Meeusen, A. Resilience bij verpleegkundigen: effect op het verpleegkundig
verloop? Masterscriptie Verpleegkunde en Vroedkunde. Universiteit Antwerpen, 2010
De twee onderzoeksvragen:
• Speelt veerkracht een modererende rol inzake
ervaren taakeisen, controle en sociale hulp
enerzijds en burnout anderzijds? Zal maw
iemand met hogere veerkracht bvb zijn perceptie
van de werkdruk minder zijn?
• Is er een correlatie tussen veerkracht en
burnout?
– gebruikte vragenlijsten oa: RS-nl, UBOS en VBBA
(vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid)
Resultaten:
• Op vraag 1= NEE! Een hogere mentale veerkracht
vermindert het gevoel van taakspanning niet!
Mensen met hogere veerkracht kunnen/zullen
dus evenveel klagen over het werk! Ook voor
rouw van belang: wie er meer over klaagt, is niet
per definitie meer kwetsbaar!!
• Op vraag 2= JA!! Sterke, duidelijke correlaties
tussen de mentale veerkracht en burnout! Hoe
lager de veerkracht, hoe kwetsbaarder voor
burnout!
Belangrijkste conclusies burnout studies?
• Hoge (neg) correlatie tss. veerkracht en (kans op)
burnout!!
• Hoge correlatie tss. veerkracht en coping!
• Geen correlatie tss. veerkracht en mentale jobbelasting
(en dus de mate waarin met klaagt)
• Veerkracht bleek beste voorspeller op absenteïsme en
intention to leave the job!
• Veerkracht speelt aldus een rol aan beide kanten van
de zorgrelatie!!!
• Toch opletten: hoge veerkracht is niet gelijk aan
onkwetsbaarheid! (let op de valkuil van het
‘presenteïsme!!) En het is ook niet altijd de job!
En de mythe van de ‘positieve
stress’??
• Die blijkt NIET op te gaan voor mensen met aan
lage(re) veerkrachtscore! Voor die mensen zijn
‘positieve stressbezorgers’ zoals een promotie
op het werk, of een huwelijk, of zwangerschap,
of…, gewoon stress! En aldus mogelijks de
spreekwoordelijke druppel die…
•
Demaeght S. (2012) De correlatie tussen Resilience en de subjectieve beleving van
positieve en negatieve stress. Scriptie ter behalen van de titel Bachelor in de
Toegepaste Psychologie. KATHO.
Is er een link met het uiten van fysieke
pijn(klachten)?
• Ja! Zo bevestigde een onderzoek bij 380 Hoog Sensitieve
Personen niet enkel de vermoede of gekende link tussen
veerkracht en psychische kwetsbaarheid/suïcidaliteit,
maar toonde een significante (negatieve) correlatie
tussen de VK+ en de ‘SF36 klachtenlijst’ van J.E. Ware
ook aan dat er een duidelijke link is tussen veerkracht en
de mate aan zowel fysieke als mentale ervaren pijn. Hoe
lager de veerkracht, hoe meer klachten omtrent fysieke
en mentale pijn ervaren en geuit worden.
Correlatie veerkracht-suïcidepoging?
• Een meta-analyse (Michael en Gwendolyn Portzky et al.) toonde
aan dat van alle in het UZ-Gent (dienst Psychiatrie)
gebruikte vragenlijsten enkel de BDI en RS-nl een
statistisch betrouwbare voorspeller waren inzake
de kans op een suïcidepoging! Gezien de BDI
echter zeer ‘stategevoelig’ is, en aldus grote
schommelingen laat zien, is dus de RS-nl de enige
‘stabiele’ voorspeller op de kans op een effectieve
suïcidepoging
Belang van het ‘palliatieve pallet’
• Sterke correlatie met het ‘palliatieve pallet’ (gemeten
met “P³” Portzky’s Palliatieve Palletschaal) (promotieonderzoek van L. Depraetere;
‘De correlatie tussen mentale veerkracht en palliatief gedrag’, 2013)
• = totaal aan stressreducerende activiteiten waarmee men de balans
in evenwicht tracht te houden; omvat echter zowel positieve als
negatieve/destructieve!
• Sterke correlatie tussen veerkracht en zowel positieve als negatieve
pallet, maar sterkste correlatie tussen mentale veerkracht en het
totaal aan destructieve palliatieve activiteiten! De aanwezigheid
van deze destructieve zaken bijna altijd gekoppeld aan lager
veerkracht!
• Biedt therapeutische handvaten en opvolgmogelijkheid
• (mede) daarom vanaf 2015 zowel “VK+” als “P³” de nieuwe testen
van de Fit In Je Hoofd website… wordt dus vervolgd…
Correlatie met rouw en
gecompliceerde rouw
• Met de komst van DSM 5 een en ander veranderd
– Geen exclusiecriteria meer bij depressie
– V-code 62.82 Rouwreactie blijft
– Gecompliceerde rouw in deel 3
• 10% zal gecompliceerde rouw doormaken? (Prigerson)
• Duidelijke correlatie tussen veerkracht en
rouw/kans op gecompliceerde rouw
Kenmerken van rouwverwerkingsstijl
hoog veerkrachtige personen
• (Bonnano)
• Veerkrachtige personen vinden het heilzamer te
kunnen praten over/denken aan overleden
persoon. Kan op zich al rustgevend zijn, maar zelfs
indien niet toch geen vermijdingsgedrag
• Minder spijt omtrent manier van omgaan met
overledene, of wat nog had moeten/kunnen
• Minder (nutteloze) zoektocht naar ‘verklaring’ of
‘zinvolheid’ inzake het overlijden
Typische ‘valkuilen’
• Eenzaamheid, vaak al begonnen in periode
van mantelzorg
• Stopzetten palliatieve pallet vanuit schrik als
egoïstische bestempeld te worden
• Denken dat het niet OK is de draad weer snel
op te pakken/plezier te ‘mogen’
hebben/gestoorde metacognities over de
zinvolheid der dingen