Transcript Zan, Burcu Umut. Bilgi Merkezleri ve Bibliyometri. ODTÜ

BİLGİ MERKEZLERİ VE
BİBLİYOMETRİ
Burcu Umut ZAN
KAPSAM
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER


Bibliyometrinin tanımı
Bibliyometrinin kapsamı




Bibliyometrik Yasa ve kurallar






Bilimetri
Enformetri
Webometri
Bradford yasası
Lotka Yasası
Zipf Yasası
Price Yasası
80-20 Kuralı
Dergi Analizinde Kullanılan Metrikler






Atıf Analizi
Yayın Sayısı ve Atıf Sayısı
Etki Faktörü (Impact Factor)
Güncellik Değeri (Immediacy Index)
Atıf Yarılanma Süresi (Cited Half Lives)
H indeksi
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK GELİŞMELER
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bibliyometrinin tanımı
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bibliyometri;
“matematiksel ve istatiksel yöntemlerin kitap ve diğer
iletişim araçlarına uygulanması”(Pritchard,1969).
“bilgi aktarma süreci ile ilgili ölçme bilimi” (Pritchard,
1972).
“Analizlerde kullanılmak üzere bibliyografik bilginin
nicelendirilmesi” (Garfield, 1978).
“konu alanlarının tarihsel gelişimi ve yazarların,
yayınların, yayın kullanımının paternlerini göstermek
amacı ile literatür analizinde istatistiksel yöntemlerin
kullanımıdır” (ALA,1983).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bibliyometri; belirli bir alanda belirli bir dönemde
ve belirli bir bölgede kişiler ya da kurumlar
tarafından üretilmiş yayınların ve bu yayınlar
arasındaki ilişkilerin sayısal olarak analizidir.
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bibliyometrinin kapsamı
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Enformetri;
Enformetri sadece belgeler ve bibliyografyalarla değil, her türlü
formdaki bilginin sayısal durumunu inceler. Ayrıca enformetri
sadece bilim adamlarının ürettikleri bilgiyi değil, herhangi bir
sosyal grup arasında üretilen bilginin de niceliksel durumunu
inceler.
Başka bir ifade ile; enformetri yalnızca entellektüel sınıfın değil,
entellektüel olmayan sınıfında bilgi gereksinimleri ile bilgi
kullanımlarının sayısal durumunu analiz eder (Tague-Sutcliffe).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bilimetri (Scientometrics);
Bilimetri; “enformatik süreçlerin ölçülmesi” (Dobrov,
Karenoi)
“Bilimin, bilimsel analizini matematiksel olarak yapmak”
(Price, 1978).
Bilim politikası oluşturma ve geliştirmeye yönelik
araştırmalarda bilimetrik çalışmalardan yararlanılmaktadır.
Çünkü
bilimetri
araştırmalarının
niceliksel
çözümlemelerinden edinilen verilerle somut önerilerde
bulunmak mümkündür. Gelişmiş ülkelerde bilim politikaları
geliştirilirken bilimetrik araştırmalardan elde edilen bulgular
dikkate alınmaktadır (Wolfram, 2003).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Webometri
Webometri en basit ifadeyle enformetrik yöntemlerin World Wide Web’e
uygulanmasıdır (Almind ve Ingwersen 1997:404).
Webometri web bilgi kaynakları, yapıları ve teknolojilerinin
oluşturulması ile kullanımının bibliyometrik ve enformetrik
yaklaşımlarla nicel olarak çalışılmasını sağlamaktadır. Webometri
araştırmaları başlıca dört alanda gerçekleştirilmektedir.
• Web sayfalarının içerik analizi,
• Web bağlantılarının analizi,
• Web kullanım analizleri ,
•Web teknolojisinin analizidir (örneğin arama motorlarının performansının
incelenmesine yönelik çalışmalar)
Sadece bilgibilim alanı değil, iletişim, istatistik ve bilgisayar bilimleri gibi pek
çok farklı alan webometrik araştırmalarla ilgilenmektedir.
Bibliyometrinin kapsamı;
Bibliyometri, Bilimetri, Enformetri, Webometri
ENFORMETRİ
BİBLİYOMETRİ
BİLİMETRİ
WEBOMETRİ
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bibliyometrik Yasa ve Kurallar
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bradford Yasası (Dağılım Yasası)
“Bilimsel dergiler, belirli bir konudaki
makalelerin azalan verimlilik yasasına göre
düzenlenirlerse, bir yanda konuyla daha çok ilgili
bir çekirdek dergi grubu, diğer yanda da ilk
gruptakiyle aynı sayıda makale içeren diğer alan
grupları olmak üzere bölümlenirler”
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Bradford Yasası (Dağılım Yasası)
Grup
Dergi Sayısı
Makale sayısı
1. Grup (Çekirdek)
9
429
2. Grup
45
499
3. Grup
225
404
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Lotka Yasası
Bilim insanlarının verimliliğini ölçer
verimliliğe ait ters kare yasası olarak anılır.
Lotka yasası=1/n2
olarak tanımlanır.
ve
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
LOTKA YASASI
.
100 kişilik bir yazar grubunu örnek olarak alırsak
Yazar sayısı
25 yazar
11 yazar
6 yazar
Makale sayısı
2 makale
3 makale
4 makale
Formül
100/22
100/32
100/42
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Zipf Yasası
Zipf, yaptığı araştırmalar sonucunda, bir
kelimenin uzunluğunun, o kelimenin kullanım
sıklığı ile yakından ilişkisi olduğunu belirtmiştir.
Bu durumda bir kelime ne kadar az harften
oluşursa kullanım sıklığının o kadar arttığını
yaptığı çalışmalar sonucunda tespit etmiştir.
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Price Yasası;
Price’ın karekök yasası’na göre, tüm bilimsel araştırma
yazılarının yarısı, o konuda yazı yazan toplam bilim
insanlarının karekök sayısına eşit yazar sayısı tarafından
yazılmaktadır .
Örneğin “Mühendislik” alanında makale yazan bilim
insanlarının sayısını 144, bu alanda yazılan makalelerin
sayısını da 288 olarak kabul edersek, mühendislik
alanında yazılan 288 makaleden 144’ü sadece 12 bilim
insanı tarafından yazılmış olacaktır.
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
80 /20 kuralı (Pareto Yasası);
80/20 kuralı olarak da bilinen Pareto yasası, tahmini olarak
parçaların (makaleler, dolaşım sayısı, atıfta bulunma sayısı,
yayın sayısı…) %80’inin, kaynakların (dergiler, yazarlar…)
hemen hemen %20’si tarafından gerekleştirileceği fikrinden
oluşmaktadır.
Başka bir ifadeyle Pareto Yasası,
Belirli bir konudaki en verimli dergilerin %20’si, tahmini
olarak o konudaki makalelerin %80’sini yayınlar
Belirli bir konudaki toplam literatürün %80’inin ise, o
literatürde çalışma yapan yazarların %20’si tarafından
gerçekleştirildiği
oranına
dayandırmaktadır
(RaoNeelanneghan, 1992, s.253; Yılmaz, 1999, s.47).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Dergi Analizinde Kullanılan Metrikler
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Yayın Sayısı ve Atıf Sayısı
Yayın ve atıf sayıları özellikle bilimsel dergilerin
verimlilik dağılımlarını göstermek için sıklıkla
başvurulan temel göstergelerdir. Bibliyometrik
göstergelerin çoğu ISI Atıf Dizinlerinde yer alan
dergilerdeki makalelerin kaç kez atıf aldığı
sayısına dayanmaktadır. Bu nedenle atıf
bağlantılarının bilimsel literatürün ve dergi
etkinin değerlendirilmesinde çok önemli bir yeri
vardır (Garfield, 1979).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Atıf Analizi
Bilimsel bilginin nicel ölçümü atıf analizi ile başlamıştır
(Garfield, 1955). Bilimsel iletişimde yayınlar arasındaki atıf
ilişkilerini sayısal olarak ortaya koyan atıf analizi yöntemi ile
bir bilim dalına ilişkin yayın, bilim adamları ya da akademik
birimlerin değerlendirilmesi konusu ise 1960’lı yılların
başında gündeme gelmiştir. Atıfların analiz edilmesi, bize
yazarların ürettikleri fikirlerin diğer araştırıcılar tarafından bir
kaynak olarak ne kadar kullanıldığı ve yayının gerçek etkisi
hakkında bilgi vermektedir (Osca-Lluch, Verasco, Lopez ve
Haba, 2009, s.373- 383).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Etki Faktörü (Impact Factor)
Etki faktörü, bir süreli yayında yer alan çalışmalara belirli bir
yılda ortalama olarak hangi sıklıkta atıf yapıldığının ve bu
çalışmaların atıf olarak kullanılma sıklığının göstergesidir.
Etki faktörü temelde bir süreli yayında yayımlanmış, atıf
olarak kullanılabilecek potansiyel çalışmalarla bunların
içinden gerçekten atıf olarak kullanılmış olanların
kullanılma sıklığı arasındaki orandır. Yayımlanan her
çalışmanın aldığı atıf sayısı ne kadar çok olursa, etki
faktörü o nispette yüksek olacaktır (Garfield, 1979, s.149;
Lancaster, 1993, s.88; Bayram, 1997, s.64; Alkan, 1998,
s.284).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Etki Faktörü
J dergisinin 2009 yılındaki etki faktörü
aşağıdaki gibi hesaplanır;
2007-2008 yıllarında J dergisinde yayımlanan başlıkların aldığı toplam atıf
sayısı
2007 ve 2008 yıllarında J dergisinde yayımlanan toplam başlık sayısı
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Güncellik Değeri (Immediacy Index)
Bir dergide basılan makalelere o yıl yapılan atıfların
sayısının, aynı yıl yayınlanan makale sayısına
oranıdır. Dergideki makalelerin atıf verilme hızı
hakkında bilgi verir. Büyük(kalın) dergilerin,
güncellik değeri daha düşük çıkarken, daha sık
aralarla basılan dergiler güncellik değerinin daha
büyük çıkmasında dahaavantajlıdır (Özmen,
2007,s.103).
Başka bir ifadeyle; güncellik değeri ortalama bir
derginin ne sıklıkta atıf alabileceğini ölçer.
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Atıf Yarılanma Süresi (Cited Half Lives)
Atıf Yarılanma süresi; günümüzden geçmişe doğru
gidildiğinde, dergilerin toplamda aldığı atıfların %50’sine
ulaştığı sayı için geçen zaman olarak tanımlanmaktadır.
Atıf Yarılanma Süresi, dergilerin içinde çıkan makale
sayılarında değişiklik olduğu zaman doğrulanmamaktadır.
Kısa zamanda genişleyen dergilerin, sabit sayıda makale
çıkaran dergilerle veya azalan sayıda makale çıkaran
dergilerle kıyaslandığında daha yüksek atıf yarılanma
ömrüne sahip bir eğilimde oldukları görünmektedir (Moed;
2005,s. 96).
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
H – indeksi
Hirsch (2005) tarafından aşağıdaki
gibi tanımlanmaktadır;
“Bir bilim insanının Np sayıda
makalesinin h kadarının, her
biri en az h kadar atıf aldı ise ve
diğer (Np-h kadar) makalenin
her birinin en fazla h kadar atıfı
var ise bu bilim insanının h
indeksi vardır.”
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
H indeksi metriği, atıf alan ve atıf almayan
makaleler arasındaki orantısız dağılımı ortadan
kaldırdığı için daha kullanışlı görünmektedir. H
indeksi aynı alanda çalışan bilim insanlarının
çalışmalarının kıyaslanmasını sağlayan bir
göstergedir.
I. BÖLÜM: TANIMLAR KURALLAR VE METRİKLER
Atıf
Sayısı
Yayın Sayısı
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK
GELİŞMELER
24 EKİM- 1 KASIM 2010
ISLAMIC WORLD SCIENCE
CITATION CENTER (ISC)
http://www.isc.gov.ir/
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK
GELİŞMELER
ISLAMIC WORLD CITATION CENTER
2008 YILINDA KURULMUŞTUR.
ISC NİN TEMELLERİ 1991 YILINDA
KURULAN RICEST (REGIONAL
INFORMATION CENTER FOR SCIENCE
AND TECHNOLOGY )İLE ATILMIŞTIR.
RICEST: BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ALANDA
YAPILACAK ÇALIŞMALARA BİLGİ HJİZMETİ
VEREN BİR MERKEZDİR.
2010 YILI SONUNDA ISC KENDİSİ İÇİN ÖZEL
OLARAK SHIRAZDA KURULAN BÜYÜK BİR
KAMPÜSE TAŞINMIŞTIR.
BURADA ÇALIŞMALARIN DAHA DA
BÜYÜTÜLMESİ PLANLANMAKTADIR.
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK
GELİŞMELER
AFGANİSTAN
ARNAVUTLUK
AZERBEYCAN
BANGLADEŞ
ENDONEZYA
ÜRDÜN
UMMAN
KUVEYT
MISIR
IRAK
KAZAKİSTAN
KIRGIZİSTAN
LÜBNAN
MALEZYA
FAS
PAKİSTAN
FİLİSTİN
KATAR
SUDAN
SURİYE
TACİKİSTAN
TÜRKİYE
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK
GELİŞMELER
Prof. Dr. JAFAR MEHRAD
RICEST VE ISC NIN KURUCUSU VE
DİREKTÖRÜ
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK
GELİŞMELER
ISC KURULUŞUNDA THOMSON
REUTERS’IN ISI’NI ÖRNEK
ALMIŞTIR.
VE TEMEL AMACI İNDEKSLEDİĞİ
DERGİLERE AİT ETKİ FAKTÖRÜNÜ
HESAPLAMAKTIR.
BU BAĞLAMDA ISC KAPSAMINDA
PEKÇOK VERİTABANI
OLUŞTURULMUŞTUR.
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK
GELİŞMELER
ISC resmi web sayfası
http://www.isc.gov.ir/
ISC sayfasına 4 dilden
erişim sağlamak
mümkündür;
İngilizce
Farsça
Arapça
Fransızca
ISLAMIC WORLD SCIENCE CITATION CENTER (ISC)
Veri tabanları ve Araçlar
Tanım
• PJCR
Persian Journal Citation Reports
• AJCR
Arabic Journal Citation Reports
En çok atıf alan dergilerin
tanımlanması ve dergilerin
sıralanması amaç edinilmiştir.
• EJCR
English Journal Citation Reports
• ISCI
Iran Science Citation Index
• IWSCI
Islamic World Science Citation Index
İsllam dünyası bilimine erişim
sağlamak için bnilimsel dergilerin
indekslenir ve ayrıca yayınlar analiz
edlir.
ISLAMIC WORLD SCIENCE CITATION CENTER (ISC)
Veri tabanları ve Araçlar
Tanım
• PESI
Bilim insanlarını, enstitüleri, ülkeleri, ve
dergileri 22 temel konu başlığı altında sıralar.
Bu sıralamayı yayınlanan makalelere, alınan
atıflara ve makale başına alınan atıflara göre
yapar.
Persian (Iran) Essential Science Indicator
• PHPD
Persian Highly-cited Proceedings Database
• ISC E-Journals
Bu veritabanı, konferans ve seminerlerde
sunulan çalışmaların atıf analizini yaparak bu
çalışmalara etki faktörü verren. Veri tabanıdır.
ISC içinde idizinlenen, İslam ülkeleri bilimsel
dergilerinde tarama yaptırı ve erişim sağlar.
ISLAMIC WORLD SCIENCE CITATION CENTER (ISC)
Veri tabanları ve Araçlar
Tanım
• PJPI
Eğilim analizi yapar, tek bir derginin veya
seçilmiş ddergilerin atıf etkilerine göre
karşılaştırmasını yapar.
Persian Journals Performance Indicators
ISC Current Awareness Services
citation alert system imakalenize diğer
makaleler tarafından atıf verildiğinde sizi
haberdar eder.
• SJSS
Derginizin bu ISC sistemi içinde yer almasını
istityor ve tüm sayıları için giriş yapmayı kabul
edebiliyorsanız. Bu sistem üzerinden derginizi
yükleyebiliyorsunuz.
• ISC CAS
Scientific Journal Submission System
University Rankings of Islamic Countries
İslam dünyası Üniversitelerini n sıralmasını
yapar.
• DPJA
Yapılandırma Sürecindedir.
• URIC
Database of Persian Journals Analysis
II.BÖLÜM: IRAN’DA BİBLİYOMETRİK
GELİŞMELER

2011 yılı sonuna doğru ISC kapsamındaki
dergilerin yapılacak anlaşma sonrasında SCOPUS
içinde taranır halde olması planlanmaktaydı.
SHIRAZ HALK KÜTÜPHANESINDEN ...
SHIRAZ HALK KÜTÜPHANESINDEN ...
ERKEKLER BÖLÜMÜ
SHIRAZ HALK KÜTÜPHANESINDEN ...
ERKEKLER BÖLÜMÜ
SHIRAZ HALK KÜTÜPHANESINDEN ...
BAYANLAR BÖLÜMÜ
SHIRAZ HALK KÜTÜPHANESINDEN ...
BAYANLAR BÖLÜMÜ
TEŞEKKÜRLER