Transcript Systemy wielodostepne Unix, Linux

Systemy sieciowe wielodostępne
Unix, Linux
Cele: Poznanie systemów operacyjnych,
sieci komputerowych i nowych technologii.
Uczeń wymienia systemy wielodostępne i
zna ich podstawowe zasady
Spis treści
•
UNIX , UNIX – ogólna charakterystyka, UNIX – podstawowe cechy systemu, Różnice w porównaniu z innymi
systemami, Wersje UNIX – niektóre, bardziej znane,
•
Katalogi w Unix Jądro UNIX, Shell,
•
Praca w UNIX, Rozpoczęcie sesji, zakończenie, Zmiana hasła, Nawyki w dziedzinie bezpieczeństwa:
–
–
–
–
–
•
Komendy podstawowe w UNIX w porównaniu z DOS lub Novell
–
–
•
•
•
Systemowe wspomaganie : pomoc - man, Sterowanie wyświetlanym tekstem pomocy w man
Znaki specjalne w Unix, Konta, Pliki, Prawa dostępu do plików - zabezpieczenie plików
Skorowidze , Struktura skorowidzów, Konwencja nazewnictwa Nazwy ścieżek
Specjalna notacja dla katalogu bieżącego i nadrzędnego
Znaki specjalne – metaznaki, Rozkazy, Składnia rozkazu, Wejście i wyjście, Potoki,
Komendy Unixa:, Przeglądanie zawartości skorowidza ls, Opcje ls, Zmiana cd [katalog], Zmiana
nazwy mv
Praca z plikami , Usuwanie plików: rm [opcje] pliki, Łączenie plików, Kopiowanie , Wyszukiwanie ,
Wydruk plików ,
Edytory w UNIX, Klawisze specjalne w UNIX
Porozumiewanie się – talk, irc, Poczta pod UNIX ,
Protokół FTP , Najważniejsze komendy ftp
• Linux, Historia i cechy Linux, Zastosowanie Linuxa, Oprogramowanie Linux, Interfejs wiersza poleceń
•
•
Interfejs graficzny , Środowiska graficzne GNOME i KDE, Popularne wersje Linux
Pytania kontrolne
UNIX
• UNIX – sieciowy system operacyjny
z podziałem czasu, wielodostępny,
wielozadaniowy
• Dostępny na różne komputery (inne systemy są
związane z maszyną)
• Komputer główny (host) i terminale
oraz urządzenia peryferyjne
• Nie ma bagażu związanego z grafiką - działanie
tekstowe szybsze.
• Oprogramowanie napisane prawie całkowicie w
Unix
UNIX – ogólna charakterystyka
• Unix – system bardzo stabilny, był od
początku zdefiniowany – sieciowość,
wielozadaniowość, wieloużytkowośc.
• Z punktu widzenia użytkownika trudniejszy,
nie wybacza pomyłek.
Unix o nic się nie pyta – można skasować pliki.
• Duże i małe litery inaczej traktowane.
UNIX – podstawowe cechy systemu
• W poleceniach UNIX nie rozróżnia się
plików i urządzeń
• Nie ma pojęcia dysku – jedno drzewo, każdy
obiekt jako plik
• Programy przyjmują na wejściu dane z innego
programu
• Szybciej można dostać się na zewnątrz pod Unix.
• Ok. 100-110 komend, DOS – kilkanaście.
Różnice w porównaniu z innymi
systemami
• Rozróżnia duże i małe litery
• Nazwy do 32 znaków, bez spacji, _
zamiast spacji
• Kropka może być jak inny znak
• Nazwy od kropki na początku – pliki ukryte
• Nie wybacza błędów, o nic się nie pyta
– można skasować pliki
Wersje UNIX – niektóre, bardziej znane
• BSD (Berkeley Software Distribution)
• AIX (Advanced Interactive eXecutive) firmy IBM. Platformą systemu
AIX jest rodzina RS/6000 procesor IBM POWER.
• HP-UX (Hewlett Packard UniX) firmy Hewlett-Packard
• System V – rozwinięcie UNIX System IV, opublikowane przez AT&T w
1983, najbardziej znaczącą była wersja SVR4;
obecnie Novell lub SCO Group (V)
• SCO OpenServer – stworzony przez Santa Cruz Operation (SCO),
rozwijany przez SCO Group (V, B, S)
• Solaris – system operacyjny firmy Sun Microsystems
•
UNICOS – rodzina systemów tworzonych dla superkomputerów Cray
•
GNU/Linux – Linux ma niezależnie napisane przez Linusa Torvaldsa
• Xenix – pierwszy UNIX dla 16-bitowej platformy x86, opracowany dla
Microsoftu przez SCO (V)
Katalogi w Unix
•
•
•
•
•
etc – konfiguracja systemu
tmp, bin – pliki systemu operacyjnego
usr – oprogramowanie użytkowe
dev – urządzenia zewnętrzne
users – użytkownicy
Jądro UNIX, Shell
• Jądro UNIX – najbliżej sprzętu. Pozostałe
programy komunikują się ze sprzętem za
pomocą jądra.
• Shell – umożliwia automatyzację
wykonywania zadań, tworzenie prototypów
aplikacji. Jest jednym z języków
programowania generacji (4GL) –
interpreter, nie wymaga kompilacji.
– Odmiany Shella: Bourne’a, Korna, C, Bash
– Zmiana shella: sh, sch, tcsh, bash
Praca w UNIX
• telnet – dołączenie do UNIX
• Rozpoczęcie sesji:
• Po uruchomieniu wyświetla się zachęta monit (prompt, zgłoszenie) login
Wpisuje się nazwę użytkownika i
naciska Return.
• login – nazwa, password (min. 6 znaków)
• man – pomoc, np. man man
– man –a polecenie – pełny opis polecenia
np. man –a ls
Rozpoczęcie sesji, zakończenie
• Rozpoczęcie sesji
– Po uruchomieniu wyświetla się zachęta - monit (prompt, zgłoszenie) login
– W systemach terminalowych wyświetla się od razu zachęta login
Wpisuje się nazwę użytkownika i naciska Return.
– W przypadku pomyłki nacisnąć CTL i klawisz u aby zacząć wprowadzanie od
nowa.
– Na ekranie pokaże się napis: Password.
– Należy wpisać hasło i nacisnąć Return (Enter). Znaki hasła nie ukazują się na
ekranie. Unix obcina do 8 znaków. Hasło – 5-8 znaków – litery, cyfry.
– Gdy hasło zostało wpisane poprawnie pokaże się znak zachęty
- znak $ dla użytkowników powłoki Bourne'a lub znak % dla użytkowników
powłoki C
• Zakończenie sesji:
logout - dla powłoki C lub exit dla powłoki Bourne'a albo
kombinacja klawiszy CTL d
Zmiana hasła
• Zaleca się zmieniać hasło regularnie dla bezpieczeństwa, jeśli
się jest uprawnionym do zmiany.
Niektóre systemu UNIX narzucają zmianę hasła w regularnych
odstępach czasu.
• Zmiana hasła:
– passwd
– Trzeba podać stare hasło i Enter, następnie nowe hasło Enter i
wprowadzić ponownie nowe hasło (potwierdzić).
• Zabezpieczenie hasła:
– Co najmniej 6 znaków - litery, cyfry, znaki pisarskie, np. &
– Nie powinny w haśle występować nazwy, hasła nie powinny być proste
– Hasło powinno być tajne - nie zapisywać
Nawyki w dziedzinie bezpieczeństwa:
• Nawyki w dziedzinie bezpieczeństwa:
–
–
–
–
–
Zakończyć sesję przed odejściem od monitora
Stosować lock przy przerwach
Pliki newralgiczne nie powinny być ogólnie dostępne
Dyskietki, taśmy poufne i inne nośniki powinny być chronione
Po znalezieniu nieznanych plików we własnych skorowidzach lub
innych dowodów próby zmiany konta, należy zawiadomić
administratora
• Uwagi
– Unix o nic się nie pyta – można skasować pliki!
– Duże i małe litery są inaczej traktowane - są rozróżniane.
W Unix komendy małymi literami.
Systemowe wspomaganie użytkownika:
pomoc - man
• man nazwa_polecenia
pomoc dot. polecenia
• Np.
man passwd – pomoc do zmiany hasła
• man man – pomoc do polecenia man
• man –a polecenie – pełny opis polecenia
np. man –a ls
• man –k słowo_kluczowe - jednolinijkowe
opisy komend
– np. man –k copy
Sterowanie wyświetlanym tekstem pomocy
w man
q – przerywa wyświetlanie,
H - help
spacja – następna strona,
Enter – kolejny wiersz
$- ostatnia strona
s plik - skopiowanie opisu do pliku
+1 - następna strona
-1 -poprzednia strona
1 -pierwsza strona
Alt H – opis pozostałych klawiszy
Scroll Lock Page Up, Page Dn – poruszanie się po historii;
Scroll lock – wyjście
Alt a – uruchomienie kolejnej sesji;
Alt n – przełączanie się miedzy sesjami, np. obsługa poczty, ftp – w różnych sesjach.
Każda sesja działa współbieżnie.
Znaki specjalne w Unix
• Pliki zwykłe, specjalne (dla urządzeń,
skorowidze)
• Nazwy ścieżek – oddzielone znakiem /,
np. /bin – rozkazy
• * - pewna liczba znaków
• [ ] – każdy ze znaków w nawiasie
• ? – pojedynczy znak
Konta
•
•
W celu zorganizowania i rejestrowania działalności użytkowników,
administrator systemu przydziela każdemu użytkownikowi konto.
Są 2 główne typy kont: użytkownika (user) i uprzywilejowane (super user).
Konta użytkownika są najczęściej spotykane i są przydzielane każdemu, kto
chce pracować pod systemem UNIX.
• Konto użytkownika zawiera następujące informacje:
•
– Nazwa - pod jaką użytkownik jest w systemie. (Nazwisko). Podaje się ją
po login
– Hasło - podaje się po podaniu nazwy konta, przy wejściu do systemu
– Identyfikator grupy. Każdy użytkownik jest członkiem jakiejś grupy.
Użytkownik jako członek grupy ma dostęp do plików i skorowidzów, do
jakich nie ma dostępu sam jako indywidualna osoba.
– Skorowidz macierzysty (home directory) - miejsce w systemie
katalogów, gdzie użytkownik może zakładać własne katalogi. Znajduje
się tam po otwarciu sesji.
– Powłoka (shell) - program który czyta i wykonuje rozkazy Unixa,
wprowadzane przez użytkownika. Powłoka "Bourne'a" używa znaku
zachęty $, a powłoka C - znaku %.
Konto uprzywilejowane (root account) umożliwia administratorowi
wykonywanie zadań administracyjnych m.in. czytanie i aktualizowanie
dowolnego pliku w systemie, wykonywanie dowolnego programu.
Pliki
• W Unix są 3 typy plików:
– Zwykłe (pliki)
– Specjalne dla urządzeń
– Skorowidze (katalogi)
• Pliki zwykłe (zbiory bajtów) są przeważnie dokumentami,
programami źródłowymi lub danymi. Programy binarne są również
traktowane jako zwykłe.
• Każdy plik zwykły ma atrybuty:
–
–
–
–
–
–
Nazwa pliku (niekoniecznie jedna)
Numer pliku (jedyny), zwany numerem węzła (i-node number)
Długość w bajtach
Data i czas ostatniej zmiany
Lista zezwoleń dostępu
Identyfikatory właściciela i grupy
Prawa dostępu do plików - zabezpieczenie plików
• Read - prawo czytania
Write - prawo aktualizacji (pisania)
Execute - prawo uruchomienia pliku (programu)
• Mechanizm zabezpieczenia jest 3-poziomowy:
– oddzielne uprawnienia dla właściciela pliku,
– grupy do której należy właściciel
– dla pozostałych użytkowników.
• Uprawnienia dostępu są przyznane przez właściciela
pliku.
• Specjalne pliki dla urządzeń:
Każde fizyczne urządzenie podłączone do systemu,
jak dysk, drukarka, terminal, pamięć jest przydzielone do
pliku specjalnego - pliku urządzenia.
Skorowidze
• Skorowidze są miejscami do przechowywania
plików.
• Plik skorowidzowy zawiera nazwy i miejsca
położenia plików w nim zawartych.
• Skorowidze mogą być chronione przez prawa
dostępu: read, write, execute.
• Aby móc cokolwiek wykonać w skorowidzu,
trzeba mieć prawa execute.
• Execute i write pozwala dodawać i usuwać pliki
ze skorowidza,
• Execute i read pozwala wylistować zawartość.
Struktura skorowidzów
Na górze jest korzeń drzewa / - root - skorowidz główny, oznaczony / (slash), gałęzie rosną w dół.
Zwykle są skorowidze bin, usr, dev. Każdy użytkownik ma przydzielony skorowidz macierzysty
(home), w którym może przechowywać lub zakładać pliki i katalogi. Skorowidze macierzyste są
zwykle umieszczone w katalogu usr
Konwencja nazewnictwa
• Każdy plik, skorowidz, urządzenie mają w UNIX
nazwę i nazwę ścieżki dostępu
• Nazwy plików
– Nazwy plików do 32 znaków, dowolna liczba kropek,
nie ma spacji w nazwie (podkreślenie)
– Ciąg znaków składający się z liter, cyfr, innych
znaków specjalnych, jak _.
– Najlepiej ograniczać się do znaków alfanumerycznych,
nie zaleca się stosować znaków kontrolnych.
– Gdy nazwa pliku rozpoczyna się od kropki to plik
staje się ukryty, nie będzie wyświetlony rozkazem ls.
Rozkaz ls -a wyświetla je.
– Znaki specjalne jak: ?, *, [ ] nie powinny być używane
w nazwie bo mają one specjalne znaczenie w UNIX.
Nazwy ścieżek
• Nazwy skorowidzów oddziela się slashem /.
Nazwa rozpoczynająca się od / oznacza pełną lub absolutną
ścieżkę dostępu (full).
Nazwa ścieżki rozpoczynająca się od ./ jest względną (relative),
bo określa ją w stosunku do skorowidza bieżącego.
Przykłady:
/bin skorowidz z często używanymi rozkazami UNIXa
– /usr skorowidz z katalogami użytkowników
– /dev skorowidz z plikami specjalnymi dla urządzeń
– /dev/ttyXX plik specjalny związany z portem; XX - identyfikator portu,
np. a01 lub 09
– /lib katalog z plikami bibliotek
– /usr/lib zawiera biblioteki aplikacyjne UNIX
– /tm dla plików tymczasowych
– /usr/st01/run pełna nazwa ścieżki
– bin/text względna nazwa ścieżki
– plik nazwa pliku w katalogu bieżącym
Specjalna notacja dla katalogu bieżącego i
nadrzędnego
. (kropka) - nazwa skorowidza bieżącego
np. ./plik1 - plik w katalogu bieżącym
.. (2 kropki)
skorowidz nadrzędny nad bieżącym, np.
../..
- skorowidz o 2 poziomy wyżej nad
bieżącym
Znaki specjalne - metaznaki
* zastępuje pewną liczbę znaków (również zerową)
[] zastępuje każdy ze znaków w nawiasach
? zastępuje pojedynczy znak
Przykłady
– lp roz* -wydruk wszystkich plików o nazwie na roz, np. roz, roz1, rozalia
– cat * wyświetlenie zawartości wszystkich plików w katalogu bieżącym
– ls roz[1368]* - wykaz plików roz1*, roz3*, roz6*, roz8*
– lp roz[2-68]* - wydruk plików roz2*, roz3*, roz4*, roz5*, roz6*, roz8*
– ls ? - wyświetlenie plików o jednoznakowych nazwach
– ls roz?.1 - wykaz plików roz1.1, roz2.1 ...
Gdy trzeba skasować specjalne znaczenie metaznaku,
należy go ująć w cudzysłów (').
– Np. ls '?" - wyświetlenie jedynie pliku o nazwie ?
Rozkazy
• Rozkazy są programami wykonywalnymi.
• Gdy poda się nazwę rozkazu, system odszukuje plik o
tej nazwie i wykonuje go. Np.
ls
lp
cat
- listowanie plików,
- wydruk plików,
- wyświetlenie zawartości pliku
• Można podawać wiele rozkazów w jednym wierszu,
rozdzielając je średnikiem (; )
- sekwencyjne wykonywanie komend. Np.
date; pwd - data i bieżący skorowidz
• Wykonywanie komend współbieżne
Rozkazy mogą być przetwarzane w tle przez dodanie
znaki & na końcu wiersza. Np.
p1&p2&p3
Składnia rozkazu
Rozkaz [opcje] [argumenty]
• Nazwy rozkazów z małych liter.
Opcje są poprzedzane myślnikiem (-) i nie muszą
występować. Np.
ls -l
- wyświetlanie w pełnej formie (long listing)
•
•
•
Opcje można nieraz grupować w jeden
argument, np.
ls -rl (w odwrotnej kolejności i w pełnej formie).
Nieraz opcje muszą być podane oddzielnie.
Można podawać też inne argumenty,
np. poszukiwanie łańcucha znaków:
Grep tekst plik
Wejście i wyjście
Domyślnie wejście z klawiatury, wyjście na ekran. Np.
cat
oczekuje wejścia z klawiatury, przyjmuje wiersze znaków aż do wciśnięcia CTL d.
Przeadresowanie
• Kierunki rozkazów we /wy mogą być przeadresowane, można też tworzyć potoki
(pipes), aby wykorzystać wyjście z jednego rozkazu jako wejście drugiego.
– ls > lista_pl
- Lista plików w pliku lista_pl.
– cat p1 p2 p3 > tekst
- kopie plików do pliku tekst
– cat p4 p5 >> tekst - dołączenie plików do istniejącego tekst, bez jego
kasowania, jeśli go nie ma to zostanie utworzony
– mail pak pzg pzk st01 < list.txt
- przesłanie pliku list.txt do kilku
osób przez pocztę (mail).
•
•
Poza standardowymi: wejściem (STDIN), wyjściem (STDOUT), wykorzystuje się
często standardowe wyjście dla błędów (STDERR).
Np. by uniknąć wysyłania w czasie pracy w tle ostrzeżeń na ekran przez zadanie
program:
Program 0 < dane >> wynik 2 > errors
Jeśli plik program miałby wiersz rozkazu:
Cat; echo "Koniec programu o godz."; date
to do pliku wynik zostaną dopisane pliki o nazwach w pliku dane (jeśli są) oraz napis:
Koniec programu o godz.
Fri Aug 2 10:41:24 1991
Potoki
• Potok wykorzystuje wyjście jednego rozkazu
jako wejście do drugiego - oba są wykonywane
jako sekwencja rozkazów.
• Przykłady
1): odszukanie niepowtarzalnych wierszy w kilku
plikach i wyświetlenie wyniku:
sort p1.txt p2.txt p3.txt | uniq | more
2) liczba użytkowników aktualnie pracujących
who | wc -l
wc -l - podaje liczbę linii, who - kto pracuje
Komendy podstawowe w UNIX w porównaniu z DOS lub Novell
UNIX
DOS
Opis komendy
date
date
data
ls
DIR
lista plików i katalogów
DEL / RD
usunięcie pliku /katalogu
less
MORE
przeglądanie pliku, można
cofnąć – z nawigacją
more
MORE
przeglądanie pliku, nie można
cofnąć – bez nawigacji
cp
COPY
kopiowanie pliku
cd
CD lub CHDIR
zmiana katalogu
mkdir
MKDIR lub MD
utworzenie katalogu
mv
MOVE
przenoszenie pliku
passwd
SETPASS – w Novell
W Novell
who
users
użytkownicy
cat
TYPE
wypisanie pliku na ekranie
whoami
whoami
kto jestem
pwd
CD
Katalog bieżący
rm
/ rmdir
Wybrane komendy Unixa i DOS:
Unix
ls
cp
rm
less
more
rmdir
ls –l
DOS
dir – lista plików i katalogów
copy - kopiowanie pliku
del -usunięcie pliku
type – wyświetlanie pliku z nawigacją
more – wyświetlanie pliku, bez nawigacji
rd – usuwa katalog
- pełna informacja o plikach w katalogu bieżącym
Przykład:
ls –l > lista_pl - lista plików skierowana do pliku lista_pl.
Unix a DOS lub Novell
Wybrane polecenia UNIX
•
uname - nazwa systemu, wersja np. elf4% - zgłoszenie systemu
elf4%uname  IRIX64 odpowiedź systemu
uname –v  02121744 odpowiedź systemu
uname –a  IRIX64 elf 6.4 02121744 IP27 - odpowiedź systemu - pełna nazwa
•
•
cd - zmiana katalogu
cd. ~ == cd. – przywraca jako bieżący katalog macierzysty (osobisty)
użytkownika
cd. ~użytkownik
- przejście do katalogu użytkownika
cd. .
- przejście do katalogu bieżącego - musi być odstęp
cd. ..
- przejście do katalogu nadrzędnego
cd ../../../..
- przejście kilka poziomów wyżej
pushdir katalog - przejście do katalogu i pamiętanie na stosie gdzie jesteśmy
ls –l lista plików i katalogów – pełny listing (właściciel, grupa, wielkość, czas modyf.)
Wynik np.  Total 1064
-rw-r—r—1 nowak user 440936 Nov 21 17:57
more plik
- przeglądanie pliku, nie można cofnąć
less plik
- pozwala cofnąć, dodatkowe znaki sterujące
•
•
•
•
•
•
•
•
> przejście na koniec pliku ; < przejście na początek pliku ;
strzałka w górę lub dół - PgDn, PgUp
/tekst - znajdź tekst ; / - znajdź ponownie
Przykłady poleceń UNIX c.d.
•
•
more group – przegląd pliku z informacjami o grupach
more passwd - przegląd pliku z użytkownikami (hasła zaszyfrowane
W pliku passwd są:
–
–
–
–
–
–
–
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Login name – nazwa w login
Hasło zaszyfrowane
Identyfikator użytkownika
Identyfikator grupy użytkownika
Pełna nazwa
Kartoteka bazowa
Używany shell
cat plik
wypisanie pliku na ekranie
cat > plik
pisanie do pliku z klawiatury, CTL d – koniec pliku
ls >!nazwa
wykonanie pliku
mv
- przenoszenie pliku
cp
- kopiowanie pliku
pwd - print working directory - katalog bieżący
rmdir - usunięcie katalogu
rm
usunięcie pliku
rm –r –i
- podkatalog usunięcie katalogu z podkatalogami
whoami lub who am i
- kto jestem
users
użytkownicy
ps
- informacja o procesach użytkownika wykonywanych aktualnie pod UNIX
ps -AF | grep użytkownik
kill -nr_sygn pid - zabicie procesu
Przeglądanie zawartości skorowidza ls
ls [opcje] [nazwy]
• Jeśli nazwy nie zostaną podane to wypisanie wszystkich plików
z bieżącego katalogu.
Jeśli podano jedną lub więcej nazw to wypisanie plików w katalogu
nazwa lub pliku o zadanej nazwie.
Nazwy mogą zawierać metaznaki.
Opcje najważniejsze to -F, -R, -l, -s.
• Opcje:
-a - wszystkie pliki, nawet ukryte zaczynające się od .
-b
-c
-C
-d
-f
-F
- pokazanie nie drukowanych znaków ósemkowo
- wylistowanie plików posortowanych wg daty utworzenia
- wylistowanie plików w kolumnach
- jedynie katalogi
- tylko katalogi
- dodanie / do katalogów, * do plików wykonywalnych, @ do dowiązań
symbolicznych
-g - jak -l ale podanie tylko grupy bez właściciela
-l - długi format: prawa dostępu, właściciel, rozmiar, czas modyfikacji
Opcje ls
ls –l - pełna informacja o plikach w katalogu bieżącym,
np.
total 121
drwxr-xr-x
2
cupala
user1 512
Jul 15
11:53 archiwum
-rw------1
cupala
user1 107357 Jul 27
17:12outbox
d – katalog, - zwykły plik, 9 znaków dotyczy praw korzystania z plików:
właściciela, grupy, wszystkich użytkowników.
Prawo czytania r, zapisu w, wykonywania.
ls -a - pokazuje również pliki ukryte, zaczynające się od kropki.
ls –la – pełna informacja (długie) i pliki ukryte
Zmiana skorowidza roboczego
cd [katalog]
cd
- bez parametrów - przejście do
katalogu macierzystego
cd katalog - przejście do skorowidza katalog,
np. cd. /usr/bin
cd /
przejście do katalogu głównego
cd ..
przejście do katalogu nadrzędnego
cd ../.. przejście 2 szczeble wyżej
Tworzenie katalogów
mkdir [opcje] katalogi
• Opcje:
-m prawa nadanie praw dostępu nowym katalogom
-p awaryjne stworzenie katalogów macierzystych, jeśli nie istnieją
• Przykłady:
mkdir robol - założenie katalogu robol w katalogu aktualnym
należy się upewnić przez polecenie ls -f
mkdir /etc/rob
mkdir -m. 444 osobisty - stworzenie katalogu tylko do odczytu
mkdir -p. praca/smietnik/pytania
równoważne poleceniu:
mkdir praca; cd. praca; mkdir smietnik; cd. smietnik;
mkdir pytania; cd. ../..
Usuwanie skorowidza
rmdir [opcje] katalogi
• Opcje:
-p - usunięcie katalogów i wszystkich katalogów
macierzystych jeśli są puste
-s - zablokowanie komunikatów o błędach w opcji -p.
Przykład
rmdir robol
Jeżeli katalog jest niepusty to polecenie nie
zadziała, wypisze komunikat:
rmdir: robol not empty (robol nie jest pusty)
Zmiana nazwy skorowidza mv
Zmiana nazwy skorowidza
mv katal_zrodlowy katal_docelowy
Np.
mv robol newdir
Praca z plikami
• Wyświetlanie zawartości plików: more, head, tail, cat
• more [opcje] [pliki]
Wyświetlanie zawartości pliku porcjami, mieszczącymi się na
ekranie
Np. more /etc/termcap
Rozkaz more jest często używany w potokach,
np.
ls -l /bin | more
Rozkazy head i tail wyświetlają odpowiednio początek i koniec
pliku, domyślnie 10 wierszy.
tail /etc/termcap
ostatnie 10 wierszy pliku
head -20 /etc/termcap pierwsze 20 wierszy pliku /etc/termcap
head -20 lista_telefonow
grep '(202)' lista_telefonoe | head - wypisanie pierwszych 10
tel. o numerze kier. 202
cat - wyświetla zawartość pliku w sposób ciągły.
CTL s - zatrzymuje, CTL q - uruchamia,
DEL
- przerywa definitywanie
Przykład: cat /etc/termcap
Usuwanie plików: rm [opcje] pliki
Opcje:
-f usuwanie plików zabezpieczonych przed
zapisem, bez pytania
-i pytanie o potwierdzenie
-r usuniecie całego katalogu z podkatalogami,
jeśli to katalog - niebezpieczne!!!
Przykłady:
touch rob1 rob2 rob3 - założenie plików
rm rob3 usunięcie rob3
rm -i rob1 rob2 usunięcie z pytaniem czy usunąć
rm -i rob? -"-
Łączenie plików
• cat [opcje] pliki
• cat ch1
- wyświetlenie pliku
• cat ch1 ch2 ch3 > all
- połączenie plików
• cat ch4 >> all -dołączenie pliku
Polecenie mv
Zmiana nazwy pliku
mv [opcje] plik_zrodlowy plik_docelowy
Np.
mv nazwa1 nazwa2
- zmiana pliku nazwa1 na nazwa2
Przemieszczanie plików
mv [opcje] pliki_zrodlowe katalog_docelowy
Np.
mv suma2 /tmp
- przeniesienie pliku suma2 do /tmp
mv /tmp/suma2 ./
przeniesienie z powrotem suma2 do katalogu bieżącego
Kopiowanie plików
cp [opcje] plik1 plik2 lub cp [opcje] pliki
katalog
cp [opcje] plik1 plik2 - kopiowanie pliku na inny
cp [opcje] pliki katalog
- kopiowanie plików do innego skorowidza
• Przykłady:
cp suma2 suma3 - kopiowanie suma2 na suma3
cp suma2 suma3 /tmp
- kopiowanie 2 plików do skorowidza /tmp
cp suma? /tmp
- j.w.
cp zawsze sprawdza czy ostatni argument jest
nazwą skorowidza i jeśli tak to kopiuje pliki do
niego.
Wyszukiwanie plików
find ścieżka [-name] nazwa_pliku [-print]
Opcja -name oznacza, że poszukuje się plików,
które mają określoną nazwę.
Opcja -print oznacza żądanie wydruku nazw
ścieżek plików.
Przykłady:
find / -name suma2 -print szukanie pliku suma2 we
wszystkich katalogach
find $HOME -print wszystkie pliki i podkatalogi w
macierzystym katalogu
find /praca -name rozdz1 -print wszystkie pliki
rozdz1 z katalogu /praca
Wydruk plików
lp [opcje] [pliki]
Przykłady:
lp wynik - wydruk pliku wynik
lp wynik -n2 - 2 kopie wydruku
lp wynik -n2 -dlaser - wydruk na drukarce
laser
lp -n 5 raport - wydrukowanie 5 egz. pliku
raport i wysłanie poczty elektronicznej
lp -n 2 –m raport wydrukowanie 2 egz.
Edytory w UNIX
• vi – visual editor (głównie dla
programistów i administratorów)
• joe (popularny, prosty)
• pico
• emacs
Klawisze specjalne w UNIX
•
•
•
•
•
•
ALT
help
ALT A dodaje sesję
ALT N nowa sesja
ALT X zamyka połączenie
Scroll lock cofanie się po ekranie,
scroll lock – wyłącza
Porozumiewanie się – talk, irc
Protokół talk zapewnia 2-stronną komunikację w czasie
rzeczywistym miedzy użytkownikami sieci .
Jest substytutem rozmowy telefonicznej.
W czasie działania połączenia ekrany terminali obu
rozmówców są podzielone na pół.
talk adresat@adres – by uzyskać połączenie
talk nowak@elf – krótka nazwa,
talk [email protected] – pełna nazwa
w – kto pracuje
^C – wyjście; ^H (Ctrl H) – cofanie znaku
IRC - rozmowy
Poczta pod UNIX
• Program mail
Służy do wysyłania i odbioru poczty elektronicznej.
– Chcąc wysłać list piszemy polecenie:
mail [email protected] ,
np. mail [email protected]
– Pojawia się pytanie o temat listu (subject),
naciskamy Enter, pisze się kolejne wiersze listu
zakończone Enter.
– List kończymy pisząc w wierszu samą kropkę
lub naciskając CTRL+D.
Mail c.d.
• Można wywołać pełnoekranowy edytor vi.
Otworzenie nowej linii i wpisanie w niej ~v uruchamia ten edytor.
Znak tyldy ~ razem z odpowiednią literą stanowi ciąg kontrolny
programu mail.
~c adresat@adres – skierowanie kopii listu do dodatkowewgo
adresata
~r plik – dołączenie wcześniej przygotowanego pliku do adresata
Naciśnięcie 2-krotne Ctrl C w czasie pisania listu kończy pracę
programu mail bez wysłania listu, a niedokończony list
umieszczony zostanie w pliku dead.letter.
Mail adresat@adres < list – wysłanie listu – pliku o nazwie list,
utworzonego wcześniej pod edytorem ASCII – bez określonej
tematyki (subject)
mail -s tematyka adresat@adres < list – nagłówek listu będzie
ozdobiony tematyką,
Inne programy pocztowe: elm, pine
• elm
• pine
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Lepszy, wygodniejszy. Można stworzyć książkę adresową osób do
korespondencji. Nie używać tych programów na zmianę – każdy
kopiuje do własnych kartotek.
Address book – lista adresów
Attachment – Ctrl T – podpięcie pliku
MAIN MENU (Pine 3.96)
? HELP
C COMPOSE MESSAGE
I FOLDER INDEX
L FOLDER LIST
A ADDRESS BOOK
S SETUP
Q QUIT
Protokół FTP
• Protokół FTP (File Transmission Protocol).
Oprogramowanie tego protokołu jest używane do przemieszczania
plików między komputerami Internetu – z komputera zdalnego do
lokalnego jak i na odwrót. Transmisja rzędu 5-10Kb/sek.
• Zazwyczaj wymaga podania identyfikatorów użytkownika (login i
password) dla obu komputerów, ale istnieją olbrzymie bazy danych
dla „anonimowego ftp”, powszechnie dostępne.
Połączenie się z serwerem,
którego adresem jest gdzie.domena.kraj:
ftp gdzie.domena.kraj
ftp adres_komputera
Nazwa użytkownika i hasło.
Można odpowiedzieć anonymous, należy podać swój adres
sieciowy jako hasło, np.
mailto:[email protected]
Najważniejsze komendy ftp
ftp> open gdzie.domena.kraj,
np. ftp> open elf.ii.uj.edu.pl., ftp > cyf-kr.edu.pl.
anonymous
password nazwisko@
binary – ustawia tryb przesyłania plików binarnych – przesyłanie 8-bit
ascii – ustawia tryb przesyłania plików tekstowych (pierwotne ustawienie) –
przesył. 7bit.
prompt (prom) – przełącznik – pyta czy przesłanie lub nie pyta
status – np. czy binary
dir – wyświetla pliki tam – pełna lista plików w katalogu roboczym, podobne do
ls –al.
get nazwa_tam nazwa_tu kopiuje plik z komputera zdalnego do komputera
lokalnego.
mget wzornik, np. mget *.* (mget *) – kopiuje pliki z katalogu bieżącego
komputera zdalnego do katalogu bieżącego komputera lokalnego
put nazwa_tu nazwa_tam – kopiuje plik stąd tam
mput wzornik – kopiuje pliki z katalogu bieżącego komputera lokalnego tam
ftp – polecenia c.d.
• lcd nazwa_katalogu – local change directory –
zmiana katal. Bieżącego lokalnego
• cd. katalog – zmiana katalogu tam
• mkdir katalog – zakłada katalog tam
• !ls –al. – lista plików tu
• help – listuje zestaw rozkazów dostępnych spod
znaku zachęty ftp
• remotehelp – zestaw rozkazów ftp
dopuszczalnych na komputerze zdalnym
• close – kończy połączenie między komputerami
• quit, bye - wyjście z ftp do unix
Przykłady ftp:
ftp>status
dir – katalog w sieci – tam
put plik1.txt plik2.txt – kopiowanie stąd tam
cd. a:
ftp ftp.cyf-kr.edu.pl
anonymous password: nazwisko@
ftp>dir – co jest tam
cd. pub
dir
cd. mirror
dir
quit – wyjście z ftp
Automatyczne kierowanie listów pod
wskazany adres internetowy
• Jeżeli w swoim katalogu osobistym sporządzimy
plik o nazwie .forward, a w pliku tym umieścimy
adres(y), to korespondencja będzie tam
kopiowana.
• joe .forward
• np. [email protected].,
[email protected].,
mailto:[email protected]
• Wpisujemy adresy pocztowe. Program przesyła
automatycznie pod adres wpisany.
Może być kilka adresów oddzielonych
przecinkami. Może być przesłanie do Novela.
Linux
• System operacyjny na bazie Unix.
• Komendy jak w Unixie, struktura Unix, bezpłatny
• Wada – do nikogo nie należy.
• Pełne wersje źródłowe systemu operacyjnego.
Głównie do zastosowań sieciowych.
• Dużo oprogramowania. Corel, inne firmy – aplikacje
pod Linux. Duże bazy danych – Oracle..
Historia i cechy Linux
•
•
•
•
Linux – rodzina uniksopodobnych systemów operacyjnych opartych o
jądro Linux.
Linux jest jednym z przykładów wolnego i otwartego oprogramowania jego
kod źródłowy może być dowolnie wykorzystywany, modyfikowany i
rozpowszechniany.
Historia Linuksa rozpoczęła się w 1991 roku, kiedy to fiński programista,
Linus Torvalds poinformował o hobbystycznym tworzeniu przez siebie
niedużego, wolnego systemu operacyjnego, przeznaczonego dla
procesorów z rodzin i386, oraz i486.
Linus stworzył jednak tylko jądro, pełny system operacyjny potrzebował
jeszcze powłoki systemowej, kompilatora, bibliotek, itp. W roli większości z
tych narzędzi użyto oprogramowania GNU, co jednak w przypadku
niektórych komponentów systemu wymagało poważnych zmian.
Dużo pracy wymagało także zintegrowanie systemu do postaci dystrybucji,
które umożliwiały zainstalowanie go w stosunkowo prosty sposób.
Jednymi z pierwszych były opublikowany 16.07.1993 Slackware Linux czy
założony miesiąc później Debian, nazywający siebie GNU/Linux
Zastosowanie Linuxa
•
•
•
•
•
Linux stosowany jest jako podstawowy system operacyjny serwerów (w tym
WWW, FTP, pocztowych, baz danych), zapór sieciowych, routerów, a także w
systemach osadzonych oraz w niektórych odtwarzaczach DVD i tunerach DVB.
Ze względu na powstanie i rozwój dystrybucji o łatwej instalacji i dużych
zasobach oprogramowania, Linux znajduje również zastosowanie na rynku
komputerów biurowych i domowych. Rządy kilku państw europejskich
prowadzą wdrożenia Linuksa na komputerach administracji państwowej.
Ponadto, ze względu na bezpieczeństwo, stabilność, możliwość audytu i
łatwość modyfikacji kodu źródłowego, z Linuksa korzystają agencje
wywiadowcze, kontrwywiad i wojsko.
Linux wykorzystywany jest przez niektóre banki i instytucje finansowe.
Przykładowo, system notowań Wall Street oparty jest na tym systemie
operacyjnym.
Linux jest używany w większości superkomputerów z listy TOP500.
Znalazł również zastosowanie w przemyśle filmowym – zarówno na serwerach
jak i stacjach roboczych.
Jest najpopularniejszym systemem na komputerach wykorzystywanym do
tworzenia animacji i efektów specjalnych. Z jego możliwości korzystają między
innymi studia Dreamworks, Pixar czy Industrial Light & Magic.
Również aparatura medyczna, np. tomografy komputerowe firmy GE, korzysta
z systemu operacyjnego Linux. Popularne punkty dostępu sygnału Wi-Fi
również opierają się na uproszczonym jądrze Linuksa i procesorach ARM,
coraz częściej pojawiają się też telefony komórkowe z tym systemem.
Oprogramowanie Linux
• Komponenty typowego systemu
rozprowadzane są zazwyczaj w formie
– gotowych pakietów binarnych dla danej
dystrybucji (np. RPM, deb i tgz)
– lub jako pakiety źródłowe (zarchiwizowane i
spakowane do formatów tar.bz2, tar.gz,
SRPM), które należy przed użyciem
skompilować.
• W niektórych dystrybucjach (np. Gentoo)
proces kompilacji źródeł jest wysoce
zautomatyzowany.
Interfejs wiersza poleceń
• Linux zawiera interfejs wiersza poleceń
jako część funkcji przejętych z Uniksa.
• Dystrybucje wyspecjalizowane na serwery
lub administrację mogą używać wiersza
poleceń jako jedynego interfejsu.
• Nieobecność interfejsu graficznego (GUI)
pozwala na zminimalizowanie
wykorzystywanych zasobów systemowych
Interfejs graficzny
• Graficzny interfejs użytkownika GUI nie jest w Linuksie
integralną częścią systemu operacyjnego, lecz
dodatkowym zbiorem programów. W zależności od
stopnia zaawansowania i integracji użytych rozwiązań,
dostępne GUI możemy podzielić na małe menedżery
okien, oraz duże środowiska graficzne.
• Jednym z pierwszych rozpowszechnionych środowisk
graficznych było CDE, które nie stało się popularne na
Linuksie ze względu na koszty i ograniczenia licencyjne.
W 1996 powstało KDE, a po nim, w 1997 roku, GNOME.
• Obecnie rozwiązaniami dominującymi są GNOME i
KDE, zazwyczaj instaluje się je standardowo na
systemach linuksowych.
Środowiska graficzne GNOME i KDE
Każde z tych środowisk oferuje:
• dla programistów m.in. zestaw standardowych API oraz środowisko
programistyczne.
• dostępność w wielu językach i wsparcie dla tłumaczy
• kompletne środowisko graficzne z zestawem potrzebnych aplikacji, takich
jak menedżer plików, przeglądarka internetowa, odtwarzacz
multimediów, klient poczty elektronicznej, książka adresowa,
przeglądarka dokumentów PDF, menedżer fotografii
• możliwość dostosowania systemu do swoich potrzeb.
Mimo iż oba te środowiska graficzne mają podobne cele, radzą sobie z nimi
całkiem inaczej.
– KDE stara się, aby aplikacje były jak najbardziej konfigurowalne, aby
można było w nie ingerować i aby mogły ze sobą w łatwy sposób
kooperować.
– GNOME z drugiej strony, dbając o najmniejszy szczegół, stara się, aby
całość była jak najprostsza w obsłudze, szczególnie z punktu widzenia
osób przyzwyczajonych do korzystania z produktów Microsoftu.
– Każde z tych środowisk przyciąga inny rodzaj użytkowników i tworzy
inną społeczność deweloperów.
Popularne wersje Linux
•
•
•
•
•
•
•
•
Redhat,
Fedora,
Debian,
Knoppix
Ubuntu
Mandriva
OpenSUSE, przedsięwzięcie sponsorowane przez Novella
Linux Mint bazująca na systemie Debian
Pytania kontrolne z UNIX
1. Rozwiń „Unix jest systemem ...............................................................................................
2. Wyjaśnij: system UNIX jest wielodostępnym i wielozadaniowym systemem operacyjnym …….
3. Czy polecenia UNIX rozróżniają nazwy plików i urządzeń?
4. W Unix jest poleceń ponad .... a w DOS ………….........
5. Czy w UNIX są rozróżniane duże i małe litery? ..............
6. Nazwy w UNIX mogą mieć długość do ...... znaków
7. Czy w Unix mogą być w nazwie spacje? .................
8. Jeżeli tak to Zamiast spacji w UNIX używa się ......
9. Nazwy zaczynające się od kropki to pliki .................................
10. Czy UNIX wybacza błędy czy działa wg zasady "saper myli się raz"
11. Katalogi w UNIX - do czego służą -- etc ........ temp ....... usr ...............dev ........
12. Struktura UNIX: jądro, powłoka (shell) i polecenia zewnętrzne / wewnętrzne? Rozwiń.
13. W UNIX najbliżej sprzętu jest kernel czyli po polsku ........,
za pośrednictwem którego komunikują się wszystkie programy
14. Automatyzację wykonywania zadań umożliwia ........, który należy do języków 4GL
i jest interpretatorem .... czy kompilatorem ....?
15. Jakie polecenie służy do wyświetlenia bieżącej daty i czasu w systemie UNIX? ..............
16. Jakie polecenie systemu UNIX pozwala zmienić katalog bieżący? ..........................
17. Zdalne dołączenie do UNIX to TELN......
18. Logowanie do UNIXa ........
19. Pomoc - help w UNIX ......
20. Jakim jest znak rozdzielający katalogi i podkatalogi? a) w DOS..... b w UNIX.....
Pytania kontrolne z UNIX i Linux cz. 2
21. Znaki specjalne w UNIX: * zastępuje ........., ? Zastępuje …………, [ ] – zastępuje
22. Pliki dzielą się na zw...., spec……… dla urządz....... oraz skorowidze czyli inaczej .......
23. Atrybuty pliku: nazwa, nr ..., długość w ....., data ...., lista zezwoleń dostępu, identyfikatory właśc... i gr.....
24. Prawa dostępu do plików: Read czyli .........., Write czyli ……. i Execute czyli .........
25. Skorowidz główny w Unix ma oznaczenie .......
26. Kropka oznacza katalog ..... a 2 kropki (..) katalog ........
27. Polecenie cat służy do wyświetlenia zawartości pliku czy katalogu ......
28. Co oznacza polecenie ls -l
29. Przekierowanie wyników: > i >> - czym się różnią?
30. Jakie polecenie UNIX?a służy do tworzenia katalogu? mkdir, MD czy MKDIR ? ..........
31. Polecenie rmdir służy do usuwania ............... a rm do usuwania .......
32. Przeglądnie zawartości pliku to less lub more. Które wygodniejsze bo ma opcję nawigacji - można cofać sie przy przeglądaniu
33. Kopiowanie pliku w Unix cp czy COPY ......
34. Przejście do katalogu nadrzędnego to ....., przejście do katalogu macierzystego to cd a przejście do katalogu głównego ......
35. Zmiana nazwy pliku ...................
36. Kopiowanie plików .....................
37. Wymień popularne edytory w Unix ……………………
38. Programy do porozumiewania się w UNIX .....
39. Programy pocztowe w UNIX .........
40. Protokół FTP - do czego służy ..........................
41. Linux - jego początek bierze się od fińskiego programisty Linusa ...
42. Zastosowanie Linux’a ...
43. Środowiska graficzne: GNOME i .....
44. Popularne wersje LINUX’a .....................