George Gershwin (1898-1937)

•

Biografia Georga Gershwina

Małżeństwo Gershowitzów zamieszkało - jak wielu innych żydowskich emigrantów - w biednej dzielnicy Lower East Side. W 1896 roku Róża urodziła pierwszego syna - Israela (Irę), a dwa lata później Jacoba (George'a). Rodzina Gershowitzów zmieniła swe nazwisko na Gershwin, mające bardziej amerykańskie brzmienie. Rodzice kupili fortepian, na którym grał 12-letni George i marzył o karierze pianisty. Ojciec wysłał go jednak do szkoły księgowych. George'a nie interesowała księgowość i w 1914 roku zrezygnował z nauki. Zatrudnił się jako „song plugger”, czyli muzyk prezentujący piosenki na fortepianie, co spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem ojca. Już jako nastolatek napisał kilka piosenek. Sława Gershwina zaczęła się w 1920 roku, gdy miał 22 lata. Gershwin pragnął być kompozytorem muzyki poważnej. Chciał jednak połączyć ją z energiczną amerykańską muzyką ludową. W 1924 roku opublikował on

Błękitną rapsodię

. W 1930 roku razem z bratem Irą napisał muzykę do filmu za 100 tys. dolarów. Zaczął komponować opery, wykorzystując w nich muzykę czarnych (jazz). Jego kariera rozwijała się i rosła sława. Znał go cały świat. W wieku 38 lat w czerwcu zaczął miewać zawroty głowy. 9 lipca zapadł w śpiączkę. Badania wykazały zaawansowanego guza mózgu. Przeprowadzono natychmiastową operację, lecz kompozytor nie odzyskał już nigdy przytomności.

Morris i Rose Gershwin - rodzice George’a

Najsłynniejsze utwory Gershwina

Musicale: Funny Face The Rainbow Revue Girl Crazy Oh, Kay!

Lady, Be Good Primrose: George White's Scandals Tell Me More La La Lucille Of Thee I Sing Muzyka Filmowa: Shall we dance? The Goldwyn Follies A Damsel In Distress Opery: Porgy and Bess utwory fortepianowe Rialto Ripples utwory orkiestrowe Błękitna Rapsodia Amerykanin w Paryżu Uwertura Kubańska Koncert fortepianowy F-dur Druga Rapsodia, na fortepian i orkiestrę Piosenki: Summertime Swanee Oh, Lady Be Good! I Got Rhytm The Man I Love

George Gershwin

Błękitna Rapsodia – czyli to, co przyniosło sławę Gershwinowi

• • •

Błękitna rapsodia

była utworem napisanym na zamówienie znanego muzyka jazzowego Paula Whitemana, który razem ze swoją orkiestrą po raz pierwszy wykonał go 12 lutego 1924 roku. Sam Gershwin tak opisuje proces powstania utworu:

To było w pociągu. Jego mechaniczny rytm, te stuki i łomoty, nierzadko okazuje się inspiracją dla kompozytorów - ja sam często słyszę muzykę w samym sercu hałasu. I właśnie wtedy, w pociągu, nagle usłyszałem, wręcz zobaczyłem na papierze, całą strukturę

Rapsodii

, od początku do końca.

Wypływając z jazzu, kompozycja nie ma jednak dużo z nim wspólnego. Uważana jest za muzykę wybitnie amerykańską; Gershwin nazywa ją „muzycznym kalejdoskopem Ameryki”.

Utwór rozsławił przede wszystkim samego Gershwina, który z dnia na dzień stał się nie tylko znanym kompozytorem, lecz również bogatym człowiekiem.

• Gershwin pierwotnie postanowił nazwać tworzony przez siebie utwór koncertowy American Rhapsody . Gdy powiedział o tym bratu, Ira, który właśnie tego popołudnia oglądał w galerii dwa obrazy Whistlera: Nocturne in Blue and Green i Harmony in Gray and Green George’owi zmianę tytułu na i rozmyślał jeszcze o powiązaniu pewnych kolorów z pewnymi nastrojami, zaproponował RHAPSODY IN BLUE.

Harmony in Gray and Green J.A. Whistler Nocturne in Blue and Green J.A. Whistler

Materiał tematyczny BŁĘKITNEJ RAPSODII Pierwsza strona BŁĘKITNEJ RAPSODII

• • • • • 7 stycznia George rozpoczął spisywanie „Rapsodii” na czysto, w wersji na dwa fortepiany. Miał bardzo mało czasu na pisanie, zaś to, co stworzył, było dosłownie kartka po kartce zabierane przez współpracownika i instrumentowane na wersję orkiestrową. Gershwin ułatwiał sobie pracę: w partiach solowych, czysto fortepianowych – których miał być wykonawcą – zostawiał puste miejsca, zamierzając zagrać te fragmenty z pamięci. Nie ulegało bowiem wątpliwości, że to on będzie pierwszym solistą Rhapsody in Blue.

4 lutego 1924 roku w lokalu „Palais Royal” Gershwin zagrał sugestię kompozytor przyjął i zastosował).

Rapsodię po raz pierwszy z orkiestrą. Reakcja zaproszonych na próbę nie była jednakowa; niektórzy przyjęli muzykę Gershwina entuzjastycznie, inni – z dużą rezerwą. George’owi zwrócono uwagę, iż można by środkową partię uczynić bardziej efektowną przez zakończenie wznoszącego się pasażu fermatą (którą to We wtorek 12 lutego 1924 roku, na Czterdziestej Trzeciej ulicy – mimo śnieżnej pogody – zaczął się gromadzić przed Aeolian Hall potężny tłum. Bilety na wszystkie miejsca zostały rozchwytywane błyskawicznie.

Program koncertu podzielony był na jedenaście krótkich części, demonstrujących obecność elementów jazzowych w różnych gatunkach, różnych formach muzycznych.

WRESZCIE…

• • •

…NADSZEDŁ CZAS NA RHAPSODY IN BLUE

Nastrój na sali, który na początku koncertu był prawie niezwykły, po kilku pierwszych punktach programu zaczął ustępować pewnemu rozczarowaniu, a później wręcz znużeniu. Repertuar nie został najlepiej ułożony, a może po prostu zawinił upał panujący na sali. Gershwin nie miał więc wdzięcznego zadania: musiał przełamać zniechęcenie i rozbudzić widownię.

Ross Groman przeszedł samego siebie

–

jego klarnetowe glissando momentalnie ożywiło całą Aeolian Hall, stało się swoistym sygnałem zapowiadającym rzeczy nowe i nadzwyczajne. Gershwin również grał jak nigdy dotąd

–

nie zgubił żadnego efektu, nie załamał nigdzie pulsacji muzycznej

–

jakby w interpretacji skoncentrował wszystkie swoje pragnienia, swoje marzenia i swoje ambicje. Jakby od tego jednego koncertu zależały losy jego kariery i jego muzyki… Gdy skończył, poderwał się z krzesła. Odpowiedzią nie były brawa, lecz jeden wielki i radosny hałas, który wypełniał całą salę! Oklaski mieszały się z okrzykami, z chóralnym domaganiem się bisów, z tupaniem tych, którzy na stojąco przeczekali cały nieciekawy program, by w końcu usłyszeć coś, co ich zafascynowało.

• • • • • •

Opinie…

Osgood – „Rhapsody” to dzieło wybitniejsze od „Święta wiosny” Strawińskiego.

Henry T. Finck – Gershwin „znacznie przewyższa Schönberga, Milhauda i resztę swych futurystycznych kolegów”.

Gershwin to wielki talent, od którego wiele można oczekiwać.

OGROMNE POWODZENIE UTWORU U PUBLICZNOŚCI Sukces utworu nie był oparty na przelotnej modzie – sklepy muzyczne sprzedały milion płyt z nagraniem „Błękitnej rapsodii”, dokonanym przez Gershwina z Whitemanem dla firmy RCA „Victor”.

Do dzisiaj „Rapsodia” jest utworem bardzo kasowym; w tysiącach przeróbek i adaptacji można ją słyszeć niemal z każdej estrady, z każdej rozgłośni radiowej, w każdym lokalu rozrywkowym. Jest najbardziej znanym utworem amerykańskiego kompozytora w Europie, gdzie po raz pierwszy wprowadził ją na estrady John Ouwerx, grając utwór w brukselskiej Salle de Centaure w 1925 roku.

Kilka ciekawostek    

• • • • • • • Jego piosenkę pt.

Swanee Błękitną Rapsodię

spopularyzował śpiewak Al Jonson. zamówił u niego król Jazzu Paul Witeman.

George gry na pianinie uczył się u pianisty i kompozytora operetek

–

Ch. Hambitzera. Rewia, która przyniosła mu wielki rozgłos, nosi tytuł

La La Lucille

.

Amerykański zespół, który 24 stycznia 1956 r. wystąpił w Warszawie, nosił nazwę: Zespół Nowojorskiej Opery Muzycznej. Tytuł musicalu braci Gershwinów, który jako pierwszy otrzymał nagrodę Pulitzera, nosi tytuł

Of Thee Sing

.

Teksty do wielu utworów Georga tworzył jego brat. Przykładami tego są utwory

I Got Rhythm

,

So Wonderful

i

Embraceable You.

Okładka pierwszej wydanej piosenki Georga Gershwina Ręce sławnego kompozytora

OPERA W TRZECH AKTACH I CZTERECH OBRAZACH: PORGY - Robert Todd Duncan BESS - Anne Brown CROWN - Warren Coleman CLARA - Abbie Mitchell SPORTING LIFE - John Bubbles JAKE - Eddie Matthews

30 września 1935 roku w Bostonie ma miejsce prapremiera „Porgy and Bess”

Scena końcowa z „Porgy and Bess” – Porgy udaje się na poszukiwanie swojej Bess.

Baryton Robert Todd Duncan w czasie prapremiery „Porgy i Bess” odtwarza rolę tytułowego bohatera. W USA śpiewa tę rolę 1200 razy.

Do skomponowania opery zachęciła Gershwina znajomość z Bélą Bartókiem i Igorem Strawińskim.

- Libretto napisał Edwin Du Bose Heyward na podstawie własnej noweli „Porgy”, którą ze swoją żoną przerobił już na sztukę kryminalną. Do podjęcia tematu skłoniły go przeżycia w jego rodzinnym mieście Charleston w południowej Karolinie. Do postaci Porgy posłużył Heywardowi za wzór czarny „Goat-Sammy”, znany w całym mieście, który z powodu swego kalectwa musiał jeździć na wózku.

Razem z Irą Gershwinem, bratem kompozytora, Du Bose Heyward napisał też teksy do piosenek w dialekcie czarnych mieszkańców Ameryki.

- Muzyka Gershwina przedstawia się jako jednolita wielka forma, w którą wbudowane są bluesy, spirituale, songi ze stanów południowych i elementy jazzu. Gdzieniegdzie występuje dialog, ale kompozytor przykładał szczególną wagę, by nie był to żaden musical, lecz prawdziwa opera. - Po tzw. przedpremierze w Colonial Theatre w Bostonie właściwa premiera odbyła się 10 października 1935 r. w nowojorskim Alvin Theatre na Brodwayu. Krytycy bez wyjątku byli nastawieni negatywnie; dyskryminacja rasowa początkowo hamuje rozpowszechnianie opery. Przyjęła się ona dopiero podczas II wojny światowej.

50 lat po bostońskiej prapremierze „Porgy and Bess” George’a Gershwina utwór ten został po raz pierwszy wystawiony w nowojorskiej Metropolitan Opera.

Zarówno prawykonanie w 1935 r. w Bostonie, jak i realizacja wkrótce potem w jednym z nowojorskich teatrów na Brodwayu nie odniosły sukcesu z powodu ówczesnego podejścia do problemów rasowych.

Jeszcze 20 lat później, 7 stycznia 1955 r., sensacją stał się pierwszy występ w MET czarnoskórej Marian Anderson, altu. Simon Estes, Grace Bumbry i Theatre of Harlem odnieśli z „Porgy and Bess” wielki sukces.