Transcript de powerpoint-presentatie - Vrije Universiteit Amsterdam

Acht juridische analyses voor
de toekomst van het
Pensioenstelsel
EXPERTISECENTRUM PENSIOENRECHT
EN VU LAW ACADEMY
VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM
Verder kijken naar juridische
toekomst pensioen
Expertisecentrum Pensioenrecht – Prof Erik Lutjens
Acht juridische analyses voor
de toekomst van het
Pensioenstelsel
DAGVOORZITTER
MONICA SWALEF
SWALEF PENSIOENJURISTEN
Programma
• 13.30-15.10: Lezingen:
–
–
–
–
–
–
–
–
Lezing 1:
Lezing 2:
Lezing 3:
Lezing 4:
Lezing 5:
Lezing 6:
Lezing 7:
Lezing 8:
Welke problemen moeten opgelost? - mr. drs. Edwin Schop
Wat is het doel? - mr. Ivor Witte
Verplicht of niet? - prof. dr. Erik Lutjens
Toegang zelfstandige? - mr. Mark Boumans
Welke solidariteit en gelijkheid? – prof. dr. Erik Lutjens en mr. Monique van der Poel
Pensioen, of ook zorg en wonen? - mr. Wim Thijssen
Welke fiscale behandeling? - prof. mr. Herman Kappelle
Pensioen in de context van de EU? - drs. Erik Schouten CPC
• 15.10-15.40: Pauze
• 15.40-16.20: Reacties
–
–
Reactie 1:
Reactie 2:
Mr. Tarik Uçar
Michiel J. Hietkamp
• 16.20-17.00: Discussie - geleid door Monica Swalef
• 17.00-18.00: Borrel
Problemen en uitdagingen
Mr. drs. Edwin Schop CPL
Directeur Flexis Groep, adviseurs
arbeidsvoorwaarden en verbonden aan het
Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit
Amsterdam
Probleem
Uitgangspunt
premie als stuurmiddel
balans jong en oud
lifetime employment
solidaire collectiviteit
Probleem
• uitgangspunten zijn achterhaald
• huidige stelsel zucht en kraakt
Ontwikkeling
afhankelijkheid financiële
markten
ontgroening en vergrijzing
arbeidsmarkt verandert
maatschappij wordt
individueler
Pogingen tot nu toe
• Onderzoeken Goudswaard, Donner, Frijns (2009)
• Pensioenakkoord (2010 - 2013)
• Voornemen: omzetten in nFTK (2011 - 2014)
• nFTK per 2015, is technisch onderhoud
(2011 - 2014)
• Reconstructie/nieuwbouw nu pas gestart
(2015 - ….)
Uitdagingen
•
•
•
•
•
•
Verplichtstelling behouden, zo ja in welke vorm?
Welke vormen van solidariteit nog aanvaardbaar?
Past doorsneepremie nog? Hoe om te gaan met transitie?
Wat is positie van zzp-er in tweede pijler?
Ontschotten pensioen, wonen en zorg?
Kan organisatie van tweede pijler pensioen beter?
“Verder kijken!”
Doel van pensioen
Mr. Ivor Witte
Promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht
Vrije Universiteit Amsterdam
Verzorgen of
belonen
• Principe: maatstaf, in acht nemen uit overwegingen van
rechtvaardigheid, redelijkheid of een andere dimensie van
de werkelijkheid (Dworkin)
• Principes kunnen daardoor bijdragen aan de
onderbouwing van concrete regels (Hart)
• Twee principes van pensioen: beloning en verzorging:
– beloning: pensioen tegenprestatie voor verrichte
arbeid
– verzorging: pensioen voorziet in de behoefte van
levensonderhoud
Principes versus
pensioen in natura
• Pensioen in natura = verstrekken van zorg
• Geen verzorgingsgedachte: voorziet niet in behoefte van
levensonderhoud
• Geen beloningsgedachte: geen uitkering in geld
• Praktisch: wijziging PW en mogelijk IORP-richtlijn nodig
Principes versus
pensioen naar hypotheek
• Geen verzorgingsgedachte: wonen weliswaar eerste
levensbehoefte, maar eigendom woning niet van belang
• Geen beloningsgedachte: gaat om afschrijving duurzaam
consumptiegoed
• Eventueel wel betaling interest in uitkeringsfase te
verenigen met principes van pensioen
“Verder kijken!”
Verplicht of niet verplicht?
Prof. dr. Erik Lutjens
Hoogleraar Pensioenrecht Expertisecentrum
Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam
Wat is verplicht?
• Rechtstreeks bij wet:
– notarieel PF, ABP
• Op verzoek representatieve vertegenwoordiging:
– verplichtstelling Wet Bpf 2000, Wvb
• Contractueel verplicht collectief:
– cao
• Contractueel verplicht individueel:
– pensioenovereenkomst
Wettelijk verplichte
deelneming verplicht?
• Antwoord = neen
• Nederlandse keuze
Dus afschaffing zonder
meer mogelijk?
• Naar NL recht:
– afschaffen mag
– zorgplicht wetgever laat zich niet toetsen (Grondwet)
• Naar internationaal recht:
– veel besproken eigendomsrecht? Geen strijd, want:
– opgebouwde rechten blijven bestaan, misschien
onzekerder, maar geen aantasting in wezen van het
opgebouwde recht
Afschaffing noodzakelijk
voor doelen? Neen
• Minder doorsneepremie
– Ander karakter. Premieovereenkomst
• Uittreders
– Ongeremde vrijwillige voorzetting tegen doorsneepremie +
zorgplicht bij aanbod bij einde deelneming
• Flexibele arbeidsmarkt
– Waardeoverdracht naar verzamelregeling. Concurrentie van
uitvoerders
• Keuze uitvoerder
– Alleen regeling verplicht, collectieve keuze uitvoerder
• Keuze regeling
– Meer contracting out. In ieder geval op basis van cao
“Verder kijken!”
‘Een pensioenstelsel voor
alle werkenden’
Mr. Mark Boumans
Promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije
Universiteit Amsterdam en werkzaam bij PGGM
Huidig stelsel
– geen grand design
– 1e | 2e | 3e pijler
Knelpunten
– verandering stelsel arbeidsverhoudingen door
groei aantal zzp-ers + groei flex-arbeid
Oplossingsrichtingen
– vergroot bereik 2e pijler
– verbeter mogelijkheden 3e pijler
– introductie nieuw stelsel
→
→
→
verplicht
vrijwillig
grand design?
‘Pensioenstelsel voor alle werkenden’
– verplicht aanvullende basisvoorziening
– voor alle werkenden ongeacht arbeidsverhouding
– met individuele of collectieve aanvulling
–…
Uitgangspunt
– wettelijke pensioenplicht voor alle werkenden
Juridische noodzaak
pensioenstelsel voor alle
werkenden?
Wettelijke pensioenplicht getoetst aan:
• Proportionaliteit en subsidiariteit
– Overheidsinterventie gerechtvaardigd + noodzakelijk?
– Geen ander middel effectief, minder bezwarend
Getoetst voor:
• Werknemers met aanvullend pensioen
• Witte vlek
• Zelfstandigen
Juridische
noodzakelijkheid
• Getoetst aan eigendomsrecht Protocol EVRM
– legitimatie eigendomsontneming
– ‘fair balance’: belang samenleving – individu
– levenstandaardbescherming vs. bescherming minimumniveau
(AOW)
• De werkende
– Arbeidsrechtelijk | sociaalrechtelijk | fiscaalrechtelijk
– Onderscheid groepen werkenden vervaagt
– Gewenste effecten
“Verder kijken!”
Doorsneepremie
Prof. dr. Erik Lutjens
Hoogleraar Pensioenrecht Expertisecentrum
Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam
mede namens mr. Monique van der Poel
Promovenda Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije
Universiteit Amsterdam en advocaat bij EPB-law
Probleem?
En voor wie?
• Niet voor:
– blijvers – ouderen - late toetreder - uitvoerder
• Wel voor:
– de uit het stelsel tredende deelnemer
– werkgever met jong personeelbestand
• Voor werkgever alleen issue
– Als zijn personeel altijd jong blijft – maar is dat
aannemelijk?
– Of bij vrijstelling (ivm VTN) – maar is dat een probleem?
De uittreders en de
argumenten
• Stelsel op de schop alleen vanwege uittreders?
• Goede aspecten solidariteit behouden?
• Profijtbeginsel onjuist
– Er is geen (eigendoms)recht op premie
– Premie is hoofdzakelijk werkgeverspremie
• Nadeel niet meer profiteren oplossen met daarop gerichte
maatregel
– Zie presentatie Lutjens: voorzetting deelneming tegen
doorsneepremie
Alternatieven
juridisch houdbaar?
Afschaffen doorsneepremie en Mededingingsrecht
• Essentie voor behoud verplichtstelling: sociale functie
• Een vorm van solidariteit, doorsneepremie niet
noodzakelijk
• Wat overblijft: toetsen aan proportionaliteit
• Is deze vorm van solidariteit zonder verplichte deelneming
niet op economisch verantwoorde wijze door een
pensioenfonds uit te voeren
Alternatieven
juridisch houdbaar?
Progressieve premie of degressieve opbouw en gelijk
behandeling op grond van leeftijd
• Leefijdonderscheid verboden, tenzij objectieve
rechtvaardiging
• Bij premieovereenkomst verdedigbaar
– Met zelfde redenering zowel ongelijke premie + gelijke
opbouw of gelijke premie + ongelijke opbouw
• Bij uitkeringsovereenkomst
– Waarschijnlijk niet verdedigbaar, want
arbeidsvoorwaarde is pensioenaanspraak en niet de
premie
Conclusie
• Beoogde doelen alleen bereikbaar bij
premieovereenkomst
• Premieovereenkomst kan met doorsneepremie
• Premieovereenkomst kan binnen verplichte deelneming
• Moet dan het stelsel overboord worden gezet alleen voor
uittreders waarvoor een meer toegesneden maatregel
mogelijk is
“Verder kijken!”
Pensioen inzetbaar voor
“wonen” en “zorg”?
Mr. Wim Thijssen
Advocaat bij Thijssen Pensioen Advocaten en
promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije
Universiteit Amsterdam
Inzetten pensioen bij
“wonen” en “zorg”
Wonen:
• (Extra) aflossen hypotheek met pensioenvermogen
• (Extra) aflossen restschuld na (gedwongen) verkoop woning met
pensioenvermogen
• (Extra) aflossen of (gedeeltelijke) rentebetaling uit pensioenpremie
• (Extra) zekerheid stellen met pensioenvermogen
Zorg:
• Direct en indirect naturapensioen
Algemeen:
• Sanering bij (dreiging) schuldsanering of faillissement
Wat zit er in de
gereedschapskist?
• Afstand van pensioen (denk aan verplichte pensioenregelingen)
• Pensioen moet worden uitgedrukt in Nederlands wettig
betaalmiddel
• Ouderdomspensioen dient levenslang te zijn
• Pensioen kan niet worden afgekocht
• Vervreemding van pensioen is slechts beperkt mogelijk
• Volmacht tot invordering van pensioen is herroepelijk
• Beslag op pensioen is beperkt mogelijk
• “Pensioen” is beperkt aantastbaar bij schuldsanering en
faillissement
• Voor “pensioen” geldt een bijzondere voorrangsregeling
Toepassen van het
gereedschap bij
woningfinanciering
• "Vrijmaken” van pensioenvermogen is afkoop; niet mogelijk
• Met terugwerkende kracht afstand doen van
pensioenovereenkomst is aantasting verworven aanspraken;
niet mogelijk
• Voor de toekomst afstand doen van pensioen is mogelijk;
premie dan inzetbaar (uitzondering: verplichte
pensioenregelingen)
• Pensioen laten fungeren als zekerheid door verpanding is
vervreemding; in die vorm niet mogelijk
• Scheiding/eindigen partnerrelatie: verband met alimentatie,
pensioenverevening en bijzonder partnerpensioen
• “Vrijmaken” pensioenvermogen van saniet of failliet; niet
mogelijk
Toepassen van het
gereedschap voor zorg
• Direct naturapensioen: niet mogelijk
• Indirect naturapensioen: wel mogelijk
Denkbare aanvullingen
van de gereedschapskist
• Wettelijke uitzondering op afkoopverbod voor
woningfinanciering; eventueel door delegatie
• Wettelijke uitzondering op verbod van vervreemding om
pensioen te kunnen verpanden; eventueel door delegatie
• Wettelijke uitzondering verplichte deelneming; individuele
vrijstellingsmogelijkheid met beroepsgang
• Onherroepelijke inningsvolmacht (boven beslagvrije voet?) in
het kader van woningfinanciering
• Pensioen direct in natura uitkeren mogelijk maken (vergt ook
aanpassing pensioenfondsenrichtlijn en Richtlijn Solvabiliteit II)
“Verder kijken!”
Fiscaal
Prof. mr. Herman Kappelle
Bijzonder hoogleraar Fiscaal Pensioenrecht bij de
Vrije Universiteit Amsterdam en directeur Aegon
Adfis
Nabije toekomst
• Nettopensioen:
- AMvB voorgehangen; voorwaarden voor dispensatie
- fiscale kader op basis van Wet LB 1964 in Belastingplan 2015
• Verschil in franchise eindloon en middelloon:
- eindloon 100/66,28 AOW-gehuwd
- middelloon 100/75 AOW-gehuwd
- besluit 23-9-2014, BLKB 2014/1702M
• Verlies partnerpensioen a.o.-deelnemer bij pensioenfonds
- politieke wil voor oplossing conform verzekerde regeling ontbreekt
- argumentatie Wiebes o.b.v. WMK onvolledig
• Verschil opbouw a.o.-deelnemers met en zonder a.o.-pensioen
- politieke wil om artikel 10a UBLB aan te passen ontbreekt
• Pensioeningangsdatum 1e van de maand of verjaardag
- storm in een glas water, opbouw stopt ook op 1e van de maand
Verdere toekomst
• Hoe consistent is de grens van € 100.000?
- in beginsel geïndexeerd
- knop is er, draaien er aan dus makkelijk(er)
• Pensioen, wonen en zorg
• Meer flexibiliteit
- vóór pensioendatum
- ná pensioendatum
Pensioen, wonen en
zorg
• RMU-voorstel; eigen bijdrage naar keuze te gebruiken voor pensioen of
aflossen hypotheek
• Op het eerste gezicht sympathiek, op het tweede gezicht onuitvoerbaar
- doorsneepremie
- ongelijke behandeling; man/vrouw, jong/oud, huurder/eigenaar
- selectie; gezondheid, dekkingsgraad
• Uitwisselbaarheid pensioen en zorg raakt fundament van pensioen
• Pensioen is oudedagsvoorziening; dus levenslang en niet afkoopbaar
• Oudedag houdt pas op als je dood bent
• Andere vraag is of niveau pensioen per definitie en voor iedereen moet zijn
wat het nu is
• Genoeg, te veel, te weinig?
Meer flexibliteit
vóór pensioendatum
• Werkgever heeft bestemming gebonden deel salaris voor pensioen,
wonen en zorg. Maximaal de pensioenpremie die op basis van de
omkeerregel mag worden betaald.
• Werknemer bepaalt hoe hij dit wil verdelen.
• Wat pensioen wordt, blijft pensioen.
• Wonen en zorg uit netto inkomen.
• Wel minimaal adequaat pensioen; hoogte daarvan is per deelnemer
verschillend. Absoluut minimum is politieke vraag.
• Pensioenpremie en/of –aanspraken krijgen geen andere bestemming,
maar deelnemer verdeelt beschikbare loonruimte anders.
• Hoeveel (on)gelijkheid en selectie vinden we acceptabel?
Meer flexibliteit na
pensioendatum
• 100/75 ook na pensioeningang, voor beperkt aantal situaties met
incidentele uitgaven voor zorg (traplift).
• Artikel 18d, eerste lid Wet LB 1964 aanpassen.
• Gelijktrekken tweede en derde pijler; zie rapport VvB 2010,
“Fiscale behandeling van oudedagsvoorzieningen, het kan beter, eerlijker,
efficienter en eenvoudiger”.
• Uitgangspunten staan nog overeind;
- zelfde ruimte o.b.v. middelloon tweede pijler
- zelfde grondslag, franchise en deeltijdfactor
- in tijd ongelimiteerde inzet niet benutte ruimte uit verleden
- in uitkeringsfase zelfde behandeling; 100/75 ook in derde pijler
“Verder kijken!”
Keuzevrijheid: buitenlandse
aanbieders op de Nederlandse
pensioenmarkt
Drs. Erik Schouten CPC
Internationaal adviseur bij Aegon Adfis en promovendus Expertisecentrum
Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam
mede namens mr. Michelle Tomeij CPL
Promovenda Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam
400
390
380
370
360
350
340
330
320
2012
2013
+ 56%
IORP-RL,
SII-RL
VWEUvrijheden
PW en
Wft
Buitenlandse aanbieders op
Nederlandse pensioenmarkt
'Vlucht
pensioenfonds naar
België
onverantwoord'
+ 56%
“Verder kijken!”
Pauze
Reactie mr. Tarik Uçar
Beleidsadviseur Pensioenfederatie
Wat is (‘het probleem’ met) pensioen?
Reactie Michiel Hietkamp
Voorzitter CNV Jongeren
Pensioen in de 21e eeuw
Individueel waar het kan, collectief waar ‘t moet
Pensioen en …?
Discussie onder leiding van
Monica Swalef
DANK VOOR UW AANWEZIGHEID
EXPERTISECENTRUM
PENSIOENRECHT
EN VU LAW ACADEMY
VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM
Einde & Borrel