Transcript Ny tiltaksanalyse pr november 2013

1
Innhald
1
Samandrag.......................................................................................................................... 4
2
Innleiing .............................................................................................................................. 5
3
Vassområdet....................................................................................................................... 6
3.1 Areal og utstrekning ......................................................................................................... 6
3.2 Vesentlege vassforvaltningsspørsmål .............................................................................. 7
4
Miljøtilstand og miljøutfordringar...................................................................................... 9
4.1 Tilstandsvurdering ............................................................................................................ 9
4.2 Miljøtilstand ................................................................................................................... 10
4.3 Fysiske inngrep ............................................................................................................... 12
4.3.1
Kraftutbygging .................................................................................................... 12
4.3.2
Vegar .................................................................................................................. 14
4.4 Forureining ..................................................................................................................... 15
4.5 Sur nedbør ...................................................................................................................... 19
4.6 Biologisk påverknad....................................................................................................... 19
4.6.1
Ørekyt ................................................................................................................. 19
4.6.2
Krypsiv ................................................................................................................ 20
4.7 Brukarinteresser ............................................................................................................. 21
5
4.7.3
Naturvern ........................................................................................................... 21
4.7.4
Drikkevatn .......................................................................................................... 23
4.7.5
Friluftsliv ............................................................................................................. 23
4.7.6
Flaumsikring ....................................................................................................... 23
4.7.7
Kraftproduksjon.................................................................................................. 24
4.7.8
Utslepp ............................................................................................................... 26
4.7.9
Landbruk ............................................................................................................. 27
Vassførekomstar i ”RISIKO” .............................................................................................. 28
5.1 Risiko for ikkje å nå miljømålet innan 2010 ................................................................... 28
5.2 Sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) .................................................................. 30
5.3 Brukarmål ...................................................................................................................... 33
5.3.1
Drikkevatn .......................................................................................................... 33
5.3.2
Badevatn............................................................................................................. 33
5.3.3
Fiske .................................................................................................................... 33
5.3.4
Kulturminne ........................................................................................................ 33
2
5.3.5
Godt økologisk potensial .................................................................................... 33
5.4 Utviklingstrekk i vassområdet ........................................................................................ 33
6
Forureiningsrekneskap ..................................................................................................... 35
7
Framlegg til tiltak .............................................................................................................. 36
7.1 Gjennomførte, vedtekne og planlagde tiltak ................................................................. 36
7.2 Tokkeåi med deltaområde i Bandak ............................................................................... 37
7.3 Regulerte vassførekomstar (SMVF) ................................................................................ 41
7.4 Landbruk ......................................................................................................................... 43
7.5 Avløp ............................................................................................................................... 44
7.6 Andre tiltak ..................................................................................................................... 44
7.7 Samla oversikt og sektorvis fordeling ............................................................................ 44
8
Vurdering av verkemiddel/forslag til tiltak ...................................................................... 46
8.1
Fysiske inngrep .......................................................................................................... 46
8.2 Landbruk ......................................................................................................................... 46
8.3 Avløp ............................................................................................................................... 46
8.4 Samla vurdering.............................................................................................................. 46
9
Referansar ........................................................................................................................ 48
10 Vedlegg ............................................................................................................................. 49
3
1 Samandrag
Tokke-Vinje vassområde er ein del av Vest-Viken vassregion. Tiltaksanalysen skal vera
grunnlag for forvaltningsplanen for komande planperiode, frå 2016 – 2021. Den viktigaste
delen av tiltaksanalysen er tiltakstabellen, som er vedlagt. Tabellen blir lagt til grunn for
tiltaksprogrammet for vassregionen, som er ein del av forvaltningsplanen.
I tiltaksanalysen er det gitt ei vurdering av den økologiske tilstanden for vassførekomstane i
vassområdet, basert på resultat frå overvakingsprogram og kunnskap om naboførekomstar
og aktuelle påverknader. Den viktigaste påverknaden er vassdragsregulering, som også er
viktigaste årsak til at vassførekomstar hamnar i kategorien risiko for ikkje å nå måla i
vassforskrifta om minst god økologisk og kjemisk tilstand innan 2021.
Tiltaksanalysen bygger på rapporten Vesentlege vassforvaltningsspørsmål, som var ute til
høyring andre halvdel av 2012. Nye konsesjonsvilkår, utslepp frå kloakkreinseanlegg,
spreidde avløp, avrenning frå bruk med husdyr og vegar er vesentlege tema for Tokke-Vinje
vassområde.
Nær 2/3 av vassførekomstane i vassområdet har god/særs god økologisk tilstand. Resten er
for det meste karakterisert som sterkt modifiserte, med eigne miljømål. For å nå miljømåla
er det framlegg om endring av konsesjonsvilkår, pålegg om naturforvaltningstiltak og
formalisering av tiltak som tidlegare er innført frå konsesjonæren si side. Det er lagt særleg
vekt på tiltak i nedre del av Tokkeåi, som er gyteplass for nokre av dei største aurane i
landet. I tillegg til sterkt redusert og varierande vassføring gjev også fysiske inngrep
utfordringar for fisken i elva. Aktuelle tiltak er minstevassføring basert på slepp gjennom Lio
kraftstasjon kombinert med omløpsventil, slepp av stabil minstevassføring og lokkeflaumar
frå Vinjevatn. Tersklane i elva er ikkje fyrst og fremst laga av omsyn til økologien, og mange
av dei verkar heller som sedimentfeller og vandringshinder når det ikkje er flaum. Det blir
gjort framlegg om endringar på grunnlag av revisjonssaka for konsesjonane i vassdraget og
eit undersøkingsprogram som skal vera ferdig i 2014.
Grensa mellom Tokke-Vinje vassområde og Midtre Telemark vassområde gjeng i ytre delen
av deltaområdet for Tokkeåi i Bandak. Vasstanden i Bandak er viktig for fisken i Tokkeåi og
for økologien i elvedeltaet. Bandak blir frå 2010 ikkje lenger tappa ned om hausten. Det er
samstundes viktig å behalde mest mogleg av dei naturlege prosessane i deltaet, der
nedtapping gjennom vinteren kan vera ein viktig faktor.
Vinje er ein stor hyttekommune, og utslepp frå reinseanlegg og spreidde avløp verkar inn på
den økologiske tilstanden i fleire av vassførekomstane. Vassførekomstane er frå naturen si
side næringsfattige og sårbare for auka næringstilførsel, noko som kan resultere i problem
med stor algevekst. Den økologiske og kjemiske tilstanden er overvaka gjennom eit eige
overvakingsprogram. I tillegg har Statkraft vore oppdragsgjevar for fleire fiskeundersøkingar.
4
2 Innleiing
Etter Vassforskrifta skal Vassregionmyndet (Buskerud fylkeskommune) i samarbeid med
Vest-Viken Vassregionutvalg lage eit program for tiltak som er nødvendige for å sikre målet
om minst god økologisk tilstand i alle vassførekomstar. For sterkt modifiserte
vassførekomstar er miljømålet godt økologisk potensial.
Kommunale og andre offentlege organ og etatar skal utgreie dei nødvendige tiltaka innanfor
sine ansvarsområde. Det er krav om at tiltaka skal vera kostnadseffektive, og tiltaksanalysen
skal gje grunnlag for å velje ut dei tiltaka som er rimelegast og som gjev størst
miljøforbetring. Tiltaka skal kunne gjennomførast i løpet av planperioden, innan utgangen av
2021.
Dei lokale tiltaksanalysane for kvart vassområde blir sett saman til eit regionalt
tiltaksprogram. I programmet må det takast omsyn til regionale og nasjonale føringar og om
enkelte vassførekomstar skal ha unntak frå miljømåla. Tiltaksanalysen er basert på den
lokale tiltaksanalysen for inneverande planperiode (2010 – 2015) og på rapporten
Vesentlege vassforvaltningsspørsmål, som blei lagt ut til høyring i perioden 1. juli – 31.
desember 2012. Rapporten er sett saman av lokale rapportar frå kvart vassområde.
Høyringsuttalane er oppsummert i Høyringsrapport 19.3.2013. Vassområdet gav ei
tilbakemelding til vassregionen før fristen 8. mai.
Rapporten Vesentlege spørsmål har ein oversikt over dei viktigaste påverknadene og dei
tiltaka som er viktigast å få gjennomført. Vidare inneheld rapporten omtale av tiltak som alt
er sett i gang og tiltak som er planlagt. Av dei innkomne merknadene har Vest-Telemark
sportsfiskarlag, Bandak fiskelag og Tokke jeger og fisk levert felles uttale. Ingen av dei andre
høyringsuttalane kommenterer Tokke-Vinje vassområde spesielt.
Utval av vassførekomstar med risiko og framlegg til tiltak er gjort i samarbeid med
Arbeidsgruppa for vassområdet, der både kommunale fagetatar, fylkesmannens
miljøvernavdeling, NVE og Statkraft har vore representert. Lokale interessegrupper har også
vore med. Vassområdet har sidan 2009 hatt eit overvakingsprogram med sikte på å definere
miljøtilstand og påverknader. Regulerte vassførekomstar er spesielt vurdert i revisjonssaka
for Tokke-Vinjereguleringa.
Den økologiske tilstanden er i stor grad basert på lokal kunnskap og vurdering. Det gjeld i
fyrste rekke kandidatar til sterkt modifiserte vassførekomstar, som også er drøfta med
Fylkesmannen og NVE. Faun Naturforvaltning ved Helge Kiland har vore prosjektleiar for
vassområdet og skrive tiltaksanalysen.
5
3 Vassområdet
3.1 Areal og utstrekning
Tokke-Vinje vassområde var med i fyrste planfase og er med i forvaltningsplanen for VestViken vassregion 2010 – 2015. Vassområdet dekker den vestre greina av Skiensvassdraget
frå Nupsfjell og Vassdalseggi inne på Hardangervidda meir enn 1600 moh og ned til Bandak
72 moh. Her grensar vassområdet til Midtre Telemark vassområde. Vassområdet dekker eit
areal på 2362 km2.
Figur 1. Tokke-Vinje vassområde (5102-05). Frå http://vrd-test.nve.no/portal.
Det er registrert 201 vassførekomstar i Tokke-Vinje vassområde. Av dei er 59 innsjøar og 142
elvar og bekkefelt. Inndelinga er gjort i samarbeid med Fylkesmannen i Telemark, NVE og
Veileder i bruk av Vann-Nett Saksbehandler (Vann-Nett versjon 1.2). Vassførekomstane er
delt inn etter vasstype, påverknader, tilstand og risikovurdering. Mange av
vassførekomstane i Tokke-Vinje vassområde er påverka av kraftutbygging og blir rekna som
sterkt modifiserte.
6
Innsjøar er i Vann-nett definert som vatn som er minst 500 daa store. Elvar skal ha eit
nedbørfelt på minst 10 km2 for å bli definert som eigen vassførekomst. Mindre bekkar og
elvar er slått saman til vassførekomst bekkefelt. I enkelte tilfelle der det er særskilde
påverknader, er også enkelte mindre vatn og bekkefelt skilt ut som eigne vassførekomstar.
Tokke-Vinje vassområde består av kommunane Tokke, Vinje og Odda. Odda kommune har
bare den delen av vassområdet som ligge inne på Hardangervidda. Bortsett frå Ulevåvatn er
det ikkje registrert nokre spesielle problemstillingar med omsynt til dei av vassførekomstane
som ligg i Odda kommune. I vassområdeutvalet er det derfor bare Tokke og Vinje kommunar
som er representert. I desse kommunane utgjer derimot vassområdet mesteparten av
arealet. Tokke kommune har ca 2300 innbyggjarar og Vinje kommune ca 3700 innbyggjarar.
Grensa mellom Tokke-Vinje vassområde og Midtre Telemark vassområde gjeng i
deltaområdet (figur 2). Deltaområdet i Bandak er ei viktig naturtype og eit svært viktig
område for fiskebestandane i Tokkeåi og Bandak. Vassområda samarbeider om tiltak for
Bandak og Vestvatna, som reguleringsreglement og tiltak som skal hindre uønskte artar
(gjedde) å ta seg opp i vassdraget.
Figur 2. Grensa mellom vassområda Tokke-Vinje og Midtre Telemark. Frå http://vrd-test.nve.no/portal, 10.4.2013
3.2 Vesentlege vassforvaltningsspørsmål
I Vesentlege vassforvaltningsspørsmål er det gitt ei oppsummering av dei viktigaste
utfordringane og spørsmåla i vassområdet:


Nye konsesjonsvilkår for Tokke-Vinje reguleringa
Nye vasskraftprosjekt (opprusting/utviding av eksisterande utbygging og småkraft)
7





Utslepp frå kloakkreinseanlegg, lekkasje frå leidningsnett og frå pumpestasjonar
under episodar med mykje overflatevatn inn i anlegga
Avrenning av husdyrgjødsel frå gjødsellager, gjødselspreiing på eng og frå storfe på
beite
Avløp frå spreidd busetnad og hytter
Tilsig frå eldre fyllingar og lagunar for septikslam
Risiko for miljøfarlege stoff til vassdrag i samband med trafikkuhell på E 134
NVE har godkjent revisjonsdokumentet frå Statkraft og lagt det ut på høyring med frist 31.
mai 2013. Vinje er den 9. største hyttekommunen i landet, med over 4000 hytter i 2010.
Utsleppet frå hyttene varierer sterkt gjennom året, med ein markert topp i påska. Noko som
gjev ekstra utfordringar for reinseanlegga.
Figur 3. Bordalsvatn sommaren 2006. Foto Ragnvald Christenson.
8
4 Miljøtilstand og miljøutfordringar
4.1 Tilstandsvurdering
Dei viktigaste påverknadene i vassdraget er anten registrert som resultat av lokal
kunnskap/vurdering eller direkte som resultat av eit overvakingsprogram. Kjemiske
vassanalysar viser tilstanden da prøva blei teken, medan biologiske parametrar som
påvekstalgar og fisk viser tilstanden meir generelt. Vurderinga av økologisk tilstand er basert
på biologiske registreringar. Kjemiske og fysiske tilhøve blir brukt som støtteparametrar. For
drikkevatn og badevatn kjem i tillegg Drikkevassforskrifta (FOR 2001-12-04 nr 1372) og
Vasskvalitetsnorm for friluftsbad (Folkehelseinstituttet 1.7.1994) med krav til mellom anna
innhaldet av E-kolibakteriar.
Tabell 1 Forsuringstilstand basert på pH, labilt aluminium (Ali) og syrenøytraliserande kapasitet (ANC). Frå
Klassifiseringsveileder 1:2009 (Direktoratsgruppa 2009). For vasstype LN 5 (kalkfattige, klare innsjøar i skog, 200 – 800
moh)
pH
Ali
ANC:TOC 2-5 mg C/L
pH eining
μg/L
μekv/L
Særs god
>6,5
<15
>70
God
6,5-5,8
15-30
70-25
Moderat
5,8-5,4
30-65
25-10
Dårleg
5,4-4,9
65-125
10- -10
Særs Dårleg
<4,9
>125
<-10
Tabell 2. Biologiske tilstandsparametrar i ferskvatn
Innsjøar
Planteplankton
Eutrofiering
Klorofyll a
Biomasse
Artar
Siktedjup
Forsuring
Karplantar
Kransalgar
Trofiindeks
Littorale krepsdyr
Fisk
Artar
Fangst/innsats
Artar
Artar
Artar
Fangst/innsats
Artar
Aldersstruktur
Fangst/innsats
Artar
Fisk
Artar
2
Ungfisk/100 m
Artar
Aldersstruktur
Hydromorfologi
Elvar
Eutrofiering
Forsuring
Påvekstalgar
PIT-indeks
AIP-indeks
Artar (marflo og
skjoldkreps)
Botndyr
ASPT-indeks
Raddum I og II
Marflo, skjoldkreps
Tabell 3. Krav til klorofyll a, totalt fosfor, totalt nitrogen, partiklar og tarmbakteriar (vasstype LN 5)
Parameter
Klorofyll a
Fosfor
Nitrogen
Partiklar
Tarmbakteriar
Særs god
< 2 µg/l
< 5 µg/l
< 300 µg/l
< 1,5 mg/l
< 5/100 ml
God
2 - 3 µg/l
5 - 7 µg/l
300 – 400 µg/l
1,5 – 3 mg/l
5 - 50/100 ml
Tilstandsklasse
Moderat
Dårleg
3 - 7 µg/l
7 - 15 µg/l
7 - 15 µg/l
15 - 30 µg/l
400 – 600 µg/l
600 – 1200 µg/l
3 – 5 mg/l
5 – 10 mg/l
50 - 200/100 ml
200 - 1000/100 ml
Særs dårleg
> 15 µg/l
> 30 µg/l
> 1200 µg/l
> 10 mg/l
> 1000/100 ml
9
Tilstanden i overflatevatn skal sikrast mot forverring, forbetrast og restaurerast med sikte på
at alle naturlege vassførekomstar skal ha minst god økologisk og kjemisk tilstand
(Vassforskrifta § 4). Kjemisk tilstand skal også tilfredsstille krava i Forureiningsforskrifta § 17.
For kunstige og sterkt modifiserte vassførekomstar er det eigne miljømål, kalla godt
økologisk potensial, GØP (Vassforskrifta § 5). For grunnvatn er det i tillegg til god kjemisk
tilstand også krav om tilstrekkeleg mengde (Vassforskrifta § 6).
Tiltak skal gjennomførast i medhald av sektorlovgjevinga, i fyrste rekke Plan og bygningslova,
Vassdragsreguleringslova, Vassressurslova og Forureiningslova med tilhøyrande forskrifter.
Miljømålet skal vera nådd i løpet av planperioden, dvs før utgangen av 2021.
4.2 Miljøtilstand
Den økologiske tilstanden er registrert i Vann-nett, der ca 2/3 av innsjøane har god/særs god
tilstand. Der tilstanden bare er vurdert ut frå naboførekomstar og lokal kunnskap er
tilstanden vurdert som ”antatt god”.
Figur 4. Økologisk tilstand i innsjøar. Frå Vann-nett, (http://vrd-test.nve.no/portal/), 3.12.2013.
Figur 5. Økologisk tilstand i elvar. Frå Vann-Nett, http://vrd-test.nve.no/portal/, 3.12.2013.
10
Figur 6. Dei viktigaste påverknadene i elv. Frå Vann-Nett, http://vrd-test.nve.no/portal/ 3.12.2013
Tabell 4. Oversikt over dei viktigaste påverknadene på miljøtilstanden, i vilkårleg rekkefølgje (frå Vesentlege
vassforvaltningsspørsmål, http://www.vannportalen.no/hoved.aspx?m=64149&amid=3593259
Påverknad
1.Sur nedbør
Årsak
Langtransportert
luftureining med
tilførsel av sulfat og
NOx.
Omfang
Noko låge verdiar for
pH og kalsium, særleg i
sørvestre del av
vassområdet
Verknader
Enkelte vatn og gytebekkar var
på 1970 – 1980 talet truleg
fisketome på grunn av sur
nedbør. Dette synes å ha retta
seg i dag.
2. Avrenning frå landbruk
Utette gjødsellager,
kjøttfe på beite
Erosjon i samband
med skogsdrift
Ca 14 000 tonn
husdyrgjødsel
produsert i Vinje kvart
år
Ca 9200 daa
jordbruksareal i Tokke
Nedgang i tal bruk, jord i drift
og jordarbeiding. Bare
grasproduksjon. Men auka
konsentrasjon av husdyr på
enkelte bruk.
11
og Vinje
3.Framande artar
Ørekyt
I heile
hovudvassdraget frå
Bandak til og med
Ståvatn og Bordalsvatn
+ Totak og Våmarvatn
Konkurranse med aure om
viktige næringsdyr. Nedbeiting
av marflo og skjoldkreps.
Parasittar(?)
4. Vassdragsregulering
Konsesjon for
utbygging av TokkeVinje vassdraget
4,9 TWh, 17 vatn
regulert 3 – 60 m, ca
30 regulerte
elvar/elveavsnitt
Nedtapping også
sommarstid
Redusert omsetning av
næringsstoff/utvasking av
strandsona. Redusert
produksjon av botndyr og på
sikt også av plankton. Marflo
blir borte. Det gjeld også ofte
skjoldkreps.
Vandringshinder og redusert
produksjonsareal. Endra
temperatur, endra gytevilkår
Problem med bruken av vatna
til fiske og rekreasjon
5. Eutrofiering
Redusert effekt i
reinseanlegg under
episodar med mykje
overflatevatn,
driftsstans, svikt i
pumpestasjonar
Lekkasjar i
leidningsnettet
Manglande kontroll
med private
avløpsanlegg
Periodevis
masseførekomst av
algar
Periodevis oksygenmangel i
botnlaga. Endringar i
botnsubstratet. Tett algevekst
kan kvele høgare
vassvegetasjon. Endra
artssamansetning også av
botndyr.
4.3 Fysiske inngrep
4.3.1 Kraftutbygging
Alle dei største vatna er påverka av kraftutbygging. Det gjeld også dei største elvane. I tillegg
er fleire mindre bekkar og elvar tekne inn på overføringstunnelane gjennom bekkeinntak.
Det er bare krav om minstevassføring i Kjela. Andre fysiske påverknader er det i fyrste rekke
vegar (E 134) som står for. Det er også enkelte masseuttak som kan påverke den økologiske
tilstanden i vassdraget, gjennom erosjon og massetransport.
Tabell 6. Reguleringsmagasin, Tokke-Vinjevassdraget. Frå Statkraft (2013)
Magasin
Ståvatn
Kjelavatn
Hyljelihyl
Reguleringshøgde
(m)
12,5
26,0
3,6
Opp (m)
7,0
19,3
3,6
Ned (m)
5,5
6,7
0,0
HRV
(m.o.h.)
978,5
944,0
706,0
LRV
(m.o.h.)
966,0
918,0
702,4
Langesæ
23,0
2,9
20,1
1090,0
1067,0
12
Førsvatn
Bordalsvatn
62,5
39,0
47,5
28,8
15,1
10,2
891,0
891,0
828,5
852,0
Venemo
Songavatn
Bitdalsvatn
37,0
35,0
35,0
37,0
34,5
27,0
0,0
0,5
8,0
703,0
974,0
974,0
666,0
939,0
939,0
Langeidvatn
Vatjønn
Totak
Våmarvatn
7,0
3,0
7,3
10,3
5,1
3,0
1,2
7,9
1,9
0,0
6,1
2,4
885,5
838,0
687,3
687,3
878,5
835,0
680,0
677,0
Vinjevatn
Botnedalsvatn
Byrtevatn
Vesle Kjelavatn
3,5
35,0
18,3
2,0
1,3
30,5
6,6
1,5
2,2
4,5
11,7
0,5
465,5
740,0
445,6
918,5
462,0
705,0
427,3
916,5
Andre kraftverk (minikraftverk, småkraftverk):
Straumstøyl kraftverk 1,6 GWh
Smørklepp kraftverk 4 GWh
Trollkraft 0,7 GWh
Holldal kraftverk 3,82 GWh
Heibøåni kraftverk (konsesjonssøkt), 5,80 GWh
Opprusting/utviding:
Nytt Haukeli kraftverk 38,2 GWh (ferdig 2012)
Vesle Kjela kraftverk 25 GWh (konsesjonssøkt 2012)
Statkraft har i samarbeid med Fylkesmannen kontrollert verknaden av fiskeutsettingar i vatn
med pålegg om utsetting av fisk. Her ligg det føre fiskebiologiske undersøkingar frå fleire år
tilbake, mellom anna som del av prosjektet Fiskeressursar i regulerte vassdrag. I
Hydrofishprosjektet er fiskefauna og situasjonen for viktige næringsdyr for fisk som marflo
og skjoldkreps nærare undersøkt. Prosjektet blei avslutta i 2007 og gav mellom anna
grunnlag for tolegrenser for ein del artar som følgje av regulering. Sommaren 2006 var
vasstanden i fleire reguleringsmagasin uvanleg låg. Oppfølgjande undersøkingar påviste ein
klar samanheng mellom låg sommarvasstand og fiskens kvalitet og tilvekst.
Reguleringa av Tokke-Vinjevassdraget blei sett i verk utan fiskebiologiske undersøkingar.
Planlagde undersøkingar i Tokkeåi blei avlyst på grunn av sjukdom. Det er fyrst dei siste 10
åra at tilstanden for storaurestamma i vassdraget har blitt undersøkt. I 2009 engasjerte
Statkraft, etter initiativ frå Bandak fiskelag, NINA ved Morten Kraabøl til eit 3-årig prosjekt i
nedre del av Tokkeåi og øvre del av Bandak. Prosjektet er seinare forlenga, og sluttrapport er
planlagt i 2014. Undersøkingane har mellom anna retta fokus på førekomsten av
bekkeniauge, vassføring, vasstanden i deltaområdet og fysiske inngrep. Det blei i 2012 funne
ca 50 gytegroper frå stor aure. Det var jamt over bra med aureungar i elva, men mengda av
døgnfluger, steinfluger og vårfluger var låg. Innslaget av ørekyt var moderat. Den økologiske
tilstanden på grunnlag av botndyrprøvene er karakterisert som god. I deltaområdet blei det
registrert rikeleg med marflo og asell (gråsugge) og mykje linsekreps.
13
Tabell 5. Tolegrenser for botndyr basert på undersøkingar av vatn med reguleringshøgde 2,5 – 35,5 m. Etter Rognerud og
Brabrand (2011).
Gruppe
Marflo
Sniglar
Vårflugelarvar
Fjørmygg
Skjoldkreps
Linsekreps
Bythotrephes longimanus
Daphnia sp.
Tolegrense
Reguleringshøgde
6m
8m
10 – 12 m
> 35,5 m
> 35,5 m
> 35,5 m
> 35,5 m
> 35,5 m
Tolegrense
Manøvrering
Fylling i høve til haustvasstand
Ikkje påvist
4.3.2 Vegar
Vassførekomstar i Vinje er påverka av fylkesveg 806 og 362, av riksveg 45 og 38 og av E 134.
Alle desse vegane har delar av vegen inntil vassdrag. Men det er bare E 134 som er nokon
viktig påverkar av den økologiske tilstanden.
Under utviding av E 134 frå Velemoen til Grunge kyrkje er det i 2013 fylt ut masse i
Tveitevatn over ein strekning på ca 550 m. På grunn av problem med massane under vegen
blei det bruka 50 – 100 kg sprengstoff for å blåse massane ut av fyllinga. Det blei bruka
siltgardin, og det er ikkje rapportert om tilslamming eller funn av daud fisk ute i vatnet. Krav
om etterundersøkingar på algevekst og fisk er fråfalle. I staden vil fiskelaget få tilskot til eige
prøvefiske.
14
Figur 7. Utløpet av Tveitevatn. Foto Helge Kiland.
4.4 Forureining
Konsentrasjonen av fosfor, nitrogen og organisk stoff blir registrert i overvakingsprogrammet
for vassområdet, som har vart sidan 2009. Meir enn 40 lokalitetar er undersøkt, dei fleste
bare med vasskjemiske prøver. Økologiske tilstandsparametrar har overteke etter kvart,
men er meir kostnadskrevjande. Samlerapporten frå NIVA (Kaste et al 2012) oppsummerar
resultata frå overvakinga 2009 – 2011. Rapporten viser at tilstanden er god, med unntak av
enkelte mindre lokalitetar.
Tabell 8. Samanstilling av ulike kvalitetselement med tilstandvurdering. Frå prøvene i 2011 (Kaste et al 2012)
15
Tabell 9. Samanstilling av resultata frå perioden 2009 – 2011. Frå Kaste et al (2012)
Det dårlegaste elementet avgjer tilstandsklassa. Eit høgt bakterieinnhald er såleis nok til å
sette Tveitevatn i moderat tilstand, sjølv om dei andre parametrane viser at tilstanden er
særs god. Det dårlege resultatet frå Tokkeåi nedstraums Hovdestadmoen skuldast at prøva
er teken frå eit mindre sig som kjem frå eit slamdeponi nær elva.
Hausten 2011 var det mykje uro omkring store mengder av algar som slamma til botnen i
Tveitevatn og sette seg i fiskegarna. Det førte til at vassområdet søkte og fekk ekstra midlar
frå vassregionen til nærare undersøkingar i 2012. I tillegg til eutrofieringsindeks basert på
artar blei det her også målt kor tjukke algetrådane var. Prøvene visa at vassførekomstane
her er særleg sårbare for ekstra næringstilførsel. Algar frå Kjela blir ved stor nedbør ført ut i
Tveitevatn, der dei festar seg på botnvegetasjonen og trugar med å kvele denne.
Tabell 6. Resultatet frå prøvene i 2012. Frå Kaste et al 2013.
I løpet av vekstsesongen 2013 er det teke 5 prøver av klorofyll a i innsjøane. Resultatet viser
at mengda av planktonalgar målt som klorofyll a er låg og godt innanfor grensa for særs god
16
tilstand. Dei andre prøvene viser også god tilstand, med unntak av enkelte prøver i
Lognvikvatn, Vinjevatn og Vågslivatn. I Liåi er prøvene tekne i ein sidebekk nær
pumpestasjon nedanfor skule/idrettsanlegg i Rauland og er ikkje representative for sjølve
Liåi. Bakterieinnhaldet er akseptabelt, men tilfredsstiller ikkje krava til drikkevatn.
Tabell 7. Resultat frå vassprøver sommaren 2013, frå Labnett og Fjellab. Særs god tilstand er vist med blå, god med grøn
og moderat tilstand med gul farge.
Lokalitet
Dato
pH
016-89-L
Lognvikvatn
2.7.
10.7.
24.7.
15.8.
19.9.
2.7.
10.7.
24.7.
15.8.
19.9.
15.8.
016-12659-L
Vågslivatn
016-2868-R
Kjelaåi
016-54-L
Tveitevatn
016-53-L
Grungevatn
016-24-L
Vinjevatn
016-409-R
Tokkeåi
016-2396-R
Tokkeåi
nedanfor Lio
016-483-R
Liåi
6,7
6,8
7,0
Tot P
µg/l
7,3
9,5
3,3
Tot N
µg/l
305
254
219
6,9
6,7
6,7
6,9
4,6
4,8
7,9
2,8
212
147
260
90
6,8
6,7
7,4
3,6
383
114
2.7.
10.7.
24.7.
15.8.
19.9.
2.7.
10.7.
24.7.
15.8.
19.9
2.7.
10.7.
24.7.
15.8.
19.9
15.8.
6,6
6,7
6,9
5,6
4,8
4,9
130
107
103
6,5
6,6
6,7
7,0
5,8
6
5,5
4,4
172
170
211
109
6,7
6,4
6,6
6,7
6,4
9,1
7,9
6,5
176
314
278
144
6,5
7,5
6,3
3,6
269
114
15.8.
6,6
8,2
207
21.6.
15.8.
7,7
49
621
Klorofyll a
µg/l
1,42
0,81
0,69
1,11
0,54
0,45
1,13
0,54
0,67
0,66
E-coli
Pr 100 ml
0,45
0,24
0,33
0,38
0,75
0,56
0,63
0,56
0,96
1,49
1,65
0,95
1,03
0,62
0,89
1
Tabell 8. Resultat frå botndyrprøver 2013
Stasjon
Kjelaåi/Flothylåi
Tansåi
Våglivatn innløp
Sauråi ved Rukkemo
ASPT
7,2
6,5
6,2
7,1
EQR av ASPT
1,0
0,93
0,89
1,0
EPT taksa
15
10
12
15
Raddum II
5,9
7,8
0,8
2,2
17
Figur 8. Garn frå Velemoen hausten 2011. Foto R. Christenson
Den viktigaste trafikkåra gjennom vassdragsområdet er E 134, som følgjer store delar av
vasstrengen i Kjelavassdraget/Smørkleppåi/Vinjeåi. Andre viktige vegar er riksveg 9 mellom
Setesdal og Haukeli, riksveg 37 mellom Åmot og Rjukan og riksveg 38 langs Tokkeåi mellom
Dalen og Åmot. Ein har også riksveg 362 langs Totak frå Rauland til Edland.
I 2007 blei det ved Edland målt ein årsdøgntrafikk (ÅDT) på 1400 kjøretøy, som er ei relativt
avgrensa trafikkmengde. I følgje Statens vegvesen vil ei slik trafikkmengde gje følgjande
utslepp, gitt i g/km/år:
Tabell 9. Årlege utslepp av viktige tungmetall, olje med vidare frå ein trafikk på 1400 kjøretøy i døgnet.
ÅDT
1400
Pb
9,8
Cu
54,9
Zn
88,8
Cd
0,4
Cr
1,4
Ni
1,6
Hg
0,07
P
208
N
1182
SS
117901
Olje
243,6
PAH
1,12
BaP
0,01
Ved bygging av nye vegar vil det fyrst bli vurdert reinsebasseng ved ein ÅDT på 15000 –
20000. E-134 blir salta i overgangsperioden haust/vinter og vinter/vår. Omfanget varierer ein
del frå år til år, men er generelt blitt sterkt redusert dei siste åra.
Tabell 10. Utdrag frå nye retningsliner for vintervedlikehald på vegar i Telemark, Statens Vegvesen 2013.
Veg
E 134 Brunkeberg –
Haukeli
E 134 Haukeli –
Haukelitunnelen
RV 9 Hovden - Haukeli
Driftsklasse Tiltak
DkC
Sand på snø og isdekke
Salt preventivt på tynt snødekke, is og rim og på snødekke
ved temperatur > - 3 grader
DkD
Sand også som preventivt tiltak. Salt bare i spesielle
tilfelle
DkD
Sand også som preventivt tiltak. Salt bare i spesielle
tilfelle
18
Tunnelvask kan gje giftige utslepp til vassdrag. I Tokke-Vinje vassområde er det retta særleg
fokus på Haukelitunnelen, der eine enden ligg nær Ståvatn/Ulevåvatn. Statens Vegvesen
Region Sør har drifta av tunnelen og vil i 2014 sette i verk eit program for prøvetaking etter
tunnelvask (NORWAT).
Utvidinga av E 134 langs Tveitevatn frå Grungedal kyrkje til Velemoen kunne gje tilførsel av
giftige nitrogensambindingar frå bruk av sprengstoff. Det var venta at verknaden vil vera
stuttvarig, og det er i ettertid ikkje meldt om synlege skader. Det blei også bruka mindre
sprengstoff enn venta. Statens Vegvesen blei kontakta med omsyn til tilførsel av tungmetall
og anna ureining i samband med sandblåsing og ny måling av bruer. I dette tilfellet brua ved
Elvarheim (riksveg 45). Her blei det etter kvart gjennomført skjermingstiltak.
4.5 Sur nedbør
Stavsvatn i Vinje er referanselokalitet for overvaking av langtransportert sur nedbør og
miljøgifter. Data frå Vannmiljø viser at den kjemiske tilstanden med omsyn til forsuring er
god. Syrenøytraliserande kapasitet ANC er over 50 µekv/l. Som ledd i lokal overvaking av sur
nedbør er det teke mange vassprøver frå andre stader i vassområdet, men ingen har
tidsseriar som i Stavsvatn. Prøvene viser at også område med mindre gunstige bergartar har
ein vasskvalitet som er tilstrekkeleg for fisk (aure).
Figur 9. Utvikling i pH i vassprøver frå Stavsvatn frå 1986
Lengst sørvest i vassområdet, i grensa mellom Tokke, Valle og Bykle er det meir kalkfattig
berggrunn og fleire av vassførekomstane i dette området har hatt problem med dårleg
vasskvalitet som følgje av sur nedbør. Ingen vassførekomstar blir kalka i dag. I
Strandstøyldalsvatnet er det registrert eit koparinnhald som er så høgt at vassførekomsten
har risiko for ikkje å nå god økologisk tilstand.
4.6 Biologisk påverknad
4.6.1 Ørekyt
Ørekyt blei fyrste gong registrert i Totak på 1970-talet. På den tida blei det truleg også
spreidd ørekyt til Songa. I dag finst ørekyt også i heile Kjelavassdraget opp til Ståvatn. Også i
Langeidvatn er det rikeleg med ørekyt. I Dalåi var det også registrert ørekyt på 1970-talet. I
19
Bitdalsvatn skal det ikkje vera registrert ørekyt. I Botnedalsvatnet, Byrtevatn og
Strandstøylvatn er situasjonen usikker. I Gurivatn og Langesæ bør det også undersøkast
nærare om det finst ørekyt.
Ørekyta likar seg best på grunt vatn. I høgfjellet kan fisken bare observerast i stim ein stutt
periode i den varmaste årstida. Fisken er lite sårbar overfor endringar i vasstanden. Han skal
kunne forsere stryk og fossar med eit fritt fall på opptil 30 cm. Ørekyt skal også kunna bli
spreidd med fiskeetande fuglar.
Promitek AS har på oppdrag frå AL Settefisk vurdert mogleg spreiing av ørekyt via pålagte
utsettingar av settefisk. Det er ikkje funne klare bevis på at ørekyta kjem frå fiskeanlegget på
Reinsvoll. Det er derimot meldt om tilfelle der ørekyt er innført etter bruk som agnfisk. I
enkelte tilfelle er ho også sett ut bevisst med tanke på å betre næringsgrunnlaget for
storaure. Det er også døme på at ho er blitt spreidd ufriviljug etter innfanging og utsetting av
villfisk.
Overføringa frå Totak til Våmarvatn har sannsynlegvis vore med på å spreie ørekyt til
Våmarvatn og til nokre mindre vatn (Vesle Totak med fleire).
Ørekyt er fyrst og fremst ein næringskonkurrent for aure, og skal i grunne tjønnar kunne
redusere avkastninga av aurefisket med meir enn 50 %. I andre vassdrag er det derimot også
registrert at ørekyt kan vera eit viktig byttedyr og på den måten sikre god kvalitet på auren
(Jon Museth, NINA). Det er vanskeleg å finne effektive tiltak mot ørekyt som ikkje er altfor
arbeids- og kostnadskrevjande. Det viktigaste tiltaket vil derfor vera å sikre dei vatna som i
dag ikkje har ørekyt mot arten. Biotopjusterande tiltak i regulerte elvar må også vurderast
med tanke på ørekyt, idet arten er mindre straumsterk enn aure og lett vil bli favorisert ved
anlegg av terskeldammar.
I Hydrofishprogrammet visa det seg at ørekyt og skjoldkreps eksisterte saman i 8 av 11 vatn
med ørekyt. Konklusjonen var at det ikkje er noko som tyder på at ørekyt utryddar
skjoldkreps (Rognerud og Brabrand 2011).
4.6.2 Krypsiv
Krypsiv er ei plante som finst naturleg, truleg i heile vassdraget. Ho gjer vanlegvis ikkje så
mykje av seg, men kan i enkelte tilfelle danne store bestand med såter eller matter som
dominerer store delar av vasstrengen. Det gjeld særleg rennande vatn på 0,5 -1,5 m djup. Ei
kartlegging på Sørlandet i 2005 viste at i dei større Sørlandselvane dekte krypsivet eit
overflateareal på ca 18 000 daa. To typar område skilte seg ut med særleg mykje krypsiv;
terskelbasseng med redusert og utjamna vassføring og område nedstraums kraftverk med
utjamna vassføring. Men problemet kan også vera stort i uregulerte elvar.
Problemvekst av krypsiv synes å vera størst på Sør-Vestlandet, eit område med mykje surt
vatn og høge tilførslar av nitrogen med nedbøren. I Tokke-Vinjevassdraget er det observert
tendensar til problemvekst av krypsiv i Tveitevatn/Grungevatn. Elles synes ikkje vassdraget å
vera spesielt plaga med krypsiv.
20
I delar av vassdraget, spesielt Tveitevatn og Grungevatn er det meldt om store problem med
algevekst og ”sly” som legg seg i garna og gjer det vanskeleg å fiske. Tilslamming av garn med
”sly og grønske” har også vore eit problem i Vinjevatn. Det blei påpeika alt i overskjønnet for
Tokke-Vinjereguleringa 26.4.1968. Sidan Kjelavassdraget blei utbygd har det også laga seg
store grunnar med finsand som etter kvart har vakse til med elvesnelle og andre vassplantar.
4.7 Brukarinteresser
4.7.3 Naturvern
Fire vassdrag er varig verna mot kraftutbygging. Under handsaminga av Stortingsproposisjon
nr 75 (2003 – 2004) om supplering av verneplan for vassdrag har Stortinget opna for
konsesjonshandsaming av mini- og mikrokraftverk inntil 1 MW i verna vassdrag. Det er ein
føresetnad at verneverdiane ikkje blir svekka ved utbygging. Utbygging i vassdrag som er
verna pga urørt natur/som referansevassdrag har hatt vanskeleg for å få konsesjon.
I tillegg til vern mot kraftutbygging gjeld også rikspolitiske retningsliner for arealbruken i eit
belte på 100 m på begge sider av vassdraget. Målet er å sikre at ikkje verneverdiar blir
øydelagde av vegbygging, masseuttak og anna.
Tabell 11. Oversikt over verna vassdrag
Elv
Dalåi
Nummer
016.BDZ
Nedbørfelt
214 km2
Rukkeåi
016.BE2Z
142 km2
Rusåi
016.BEB2Z
57 km2
Klevastøylåi
016.BEBZ
56 km2
Referanse
St.prp. 4 (1972-73)
verneplan for vassdrag
St.prp. 4 (1972-73)
verneplan for vassdrag
St.prp. 118 (1991-92)
verneplan IV
St.prp. 118 (1991-92)
verneplan IV
om
om
om
om
Merknad
Vern mot ytterlegare
inngrep
Vern mot ytterlegare
inngrep
Urørt/lite
påverka
referansevassdrag
Urørt/lite
påverka
referansevassdrag
Nokre av dei viktigaste bekkekløftene i landsdelen er registrert langs Tokkeåi med sideelvar.
Det spesielle klimaet nede i kløftene gjev grunnlag for ein spesiell flora og insektfauna, med
mange raudlisteartar.
Tabell 12. Registrerte naturtypar knytte til vassførekomstar i Tokke-Vinje vassområde
ID Naturbase
BN0077497
BN0036572
BN0077475
BN0077491
BN0077494
BN0077480
BN0077482
Ikkje innlagt
Ikkje innlagt
Ikkje innlagt
Ikkje innlagt
Namn
Berglibekken
Dalåi´s deltaområde
Molandsbekken
Mjaugedal V - Nipen
Nordigard N
Rukkeåi
Storås
Podden i Tansvatn
Ormetjønn SV
Åreholtet
Tokkeåi ved Midtveit
Naturtype
Bekkekløft
Deltaområde
Bekkekløft
Bekkekløft
Bekkekløft
Bekkekløft
Bekkekløft
Deltaområde
Bekkekløft
Bekkekløft
Bekkekløft
Verdi
Svært viktig (A)
Svært viktig (A)
Viktig (B)
Svært viktig (A)
Svært viktig (A)
Svært viktig (A)
Lokalt viktig (C)
Viktig (B)
Svært viktig (A)
Svært viktig (A)
Viktig (B)
21
Ikkje innlagt
Ikkje innlagt
Ikkje innlagt
Ljosland
Smogåi v/vegenden
Smogåi v/Nedre Ånefjell
Gammal lauvskog
Rik edellauvskog
Rik edellauvskog
Svært viktig (A)
Svært viktig (A)
Svært viktig (A)
Tabell 13. Område innanfor Tokke-Vinje vassområde verna etter naturvernlova
Verneområde
Hardangervidda nasjonalpark
Bjortjønn fuglefredingsområde
Brattefjell-Vindeggen landskapsvernområde
Nedbørfelt
Songa og Bora
Del av Bitu nedanfor Bitdalsdammen
Del av Lognvikvatn
I enkelte av vatna inne på Hardangervidda finst det skjoldkreps, som er sårbar for sein
oppfylling av reguleringsmagasinet om sommaren. Vasstanden bør innan 15. juli ikkje vera
meir enn 5 m under vasstanden hausten før.
Figur 9. Aure på 8 og 15 kg, Tokkeåi. Frå Bjørn Ivar Haukeliseter, 21.8.2003.
På Hardangervidda finst det også ein del dykkender, som bergender som lever av krepsdyr. Vinje
kommune har fått tildelt bergand som sin spesielle ”ansvarsart” blant truga og sårbare artar i Noreg.
Hardangervidda har den største villreinstamma i Europa, og villreinområdet har status som
”europeisk villreinområde”.
I Tokkeåi har det også vore andre artar, som bekkeniauge og ål. Den fyrste er i delar av året eit viktig
byttedyr for aure, medan ålen synes å vera i fare for å bli borte frå vassdraget. Under
22
rotenonbehandlinga i 2011 mellom Kjeldal og Hogga blei det ikkje registrert ein einaste ål. Også
bekkeniauge synes å ha fått det vanskeleg dei seinare åra, truleg mykje på grunn av endringar i
vasstanden i deltaområdet til Tokkeåi.
4.7.4 Drikkevatn
På Dalen ligg drikkevassinntaket på Hestøy i elvedeltaet til Tokkeåi i Bandak. Uttaket skjer i
lausmassar, og drikkevasskvaliteten har alltid vore god. I Vinje er Oksatjønn drikkevasskjelde
for hyttene og turistanlegga på Vierli. I tillegg til Oksatjønn har kommunen 3 andre større
vassanlegg med minst 2 hygieniske barrierar og basseng (Rauland, Edland og i Åmot). Desse
anlegga er også basert på uttak i lausmassar. I Vinje er det også 5 mindre anlegg med bare
ein barriere. Det er Øyfjell, Arabygdi, Vinjar, Vesås og Tyrvelibekken (i overføringstunnelen
frå Bordalsvatn).
4.7.5 Friluftsliv
Tokkeåi er blitt kjent og attraktiv blant dei som fiskar med fluge. Nedre del av Smørkleppåi
og Kjela er også gode fiskeelvar. Tveitevatn var frå gammalt av kjent som eit svært godt
fiskevatn, og prøvefiske utført av NIVA i 2010 viste at vatnet framleis har ein god
fiskebestand og fin fisk. Hardangervidda har mange gode fiskevatn, og er eit mål for mange
sportsfiskarar. Dalaåi var før reguleringa sannsynlegvis også gyteelv for aure frå Bandak, og
har eit godt potensial for sportsfiske.
Den Norske Turistforening (DNT) sitt løypenett kryssar Langesæåi og held fram langs
austenden av Langesæ vidare mot Kjelavatn. Løypa passerer Kjela mellom Ståvatn og
Kjelvatn på veg mot Haukeliseter. Løypa vidare til Hellevassbu gjeng i øvre del av
vassområdet, på avstand frå synlege reguleringsinngrep. Andre turløyper er ålmannvegen
mellom Vågsli og Ulevå, løype opp Gjøsløysdalen frå Gravdalen og frå Totak langs Songa
gjennom Urbøglupen. ”Pilgrimsvegen” over til Røldal er også populær.
Haukeliseter er den største og mest besøkte turisthytta til DNT, med meir enn 100
sengeplassar. I Berunuten langs Songa har Vinje kommune fleire hytter som er opne.
I Tokke kommune er det fleire lokale turstigar, mellom anna frå Mo til Botndalen, frå Froland
til Strandstøyldalen, i Byrtedalen og frå Byrte til Poddevatn. I 2009 opna Statkraft den nye
turløypa ”elvelangs” med ei hengebru over Tokkeåi ca 3 km ovanfor Dalen. Den gamle
pilegrimsruta tvers gjennom Vinje kommune og over til Røldal kyrkje er dei siste åra merka
opp og teken i bruk att som vandrerute.
Byrtevatn, Vinjevatn, Totak, Bandak og Songavatnet blir bruka til båttrafikk, og i alle vatna er
det laga utsettingsstader for båt som skal vera opne for ålmenta. Songavatnet blir nytta som
utgangspunkt og innfartsåre til Berunuten og lengre inn på vidda.
4.7.6 Flaumsikring
Vassdraget har ein reguleringsprosent på 63, noko som er med på å dempe faren for flaum
vesentleg. Ein rapport laga av NVE med flaumsonekart for Dalen viser at ved ein 10-års flaum
23
vil nokre område bli overfløymd, og ved ein 200-års flaum vil det vera betydeleg areal som
blir overfløymd. Brua der riksveg 45 kryssar elva er eit kritisk punkt. Her kan rekved og
liknande føre til store skadar alt ved ein 100-års flaum. Ved flaum kan også Bandak stige
opptil 4 m over høgaste regulerte vasstand. NVE har i samarbeid med Tokke kommune sett
på førebyggande tiltak.
4.7.7 Kraftproduksjon
Tokke-Vinjevassdraget blei utbygd i fleire etappar frå 1957 til 1970. Kraftproduksjonen er
4920 GWh i eit normalår. Noko som svarar til ca 4 % av landets samla elektrisitetsforbruk.
Eigar og drivar av kraftverka er Statkraft AS.
Vassdraget er regulert gjennom eit komplisert nett av magasin, overføringar og kraftverk frå
Haukelisæter til Bandak. Ståvatn, Kjelavatn, Langesæ, Førsvatn og Bordalsvatn er
reguleringsmagasin der vatnet blir overført til Kjela kraftverk og deretter til
Venemomagasinet og vidare i tunnel til Totak. Frå Totak blir vatnet ført vidare i tunnel til
Våmarvatn og vidare til Vinje kraftverk. Elva Bora langt inne på Hardangervidda er overført til
Songavassdraget. Reguleringsmagasinet Songa er skapt ved oppdemming av 16000 da og
fleire vatn og tjønnar. Vatnet frå Songa blir overført til Totak saman med vatnet frå
Bitdalsvatn og utnytta til kraftproduksjon i Songa kraftverk. Frå Bykleheia blir vatnet frå
Langeidvatn og Vatjønn ført ned til Haukeli kraftverk og vidare ned Smørkleppåi til Vinjevatn.
Vinjevatn er inntaksmagasin for den største kraftstasjonen, som er Tokke kraftverk ved
Bandak. På overføringstunnelen til Tokke kraftverk er det fleire bekkeinntak. Det same gjeld
overføringa til Songa kraftverk. I Tokke kommune er vatnet frå Strandstøyldalsvatn og
Botnedalsvatn ført over til Byrtevatn og vidare i tunnel til Lio kraftverk.
Figur 10. Helvetesfossen før og nå.
24
Figur 11. Kart over Tokke-Vinjereguleringa. Frå revisjonsdokumentet for vilkårsrevisjonen for Tokke-Vinjekonsesjonen
(Statkraft 2013).
25
4.7.8 Utslepp
Reinseanlegget på Dalen er dimensjonert for 1800 pe, men har i dag ei belastning på ca 1000
pe. Utsleppet frå reinseanlegget gjeng ut på djupt vatn i Bandak og tilfredsstiller krava i
forureiningsforskrifta kap. 13.
Leidningsnettet i Tokke kommune er fleire stader under rehabilitering. Inntak av
overflatevatn reduserer effekten i reinseanlegga. Driftsstans ved pumpeanlegg blir varsla
straks det går vatn i overlaupet. Tiltak skal setjast i verk innan 12 timar etter varsling.
Mesteparten av avløpsnettet i Vinje er av god standard. I følgje kommunen er det liten
lekkasje ut frå den kommunale delen av leidningsnettet. Pumpestasjonar har i hovudsak
doble sett med pumper og er under stadig vurdering. Tilstanden blir karakterisert som god.
I grendene er det stort sett bare private avløpsanlegg. Dei kan gje kolibakteriar i vassdrag.
Mange gamle og dårlege anlegg, men ved nye byggesaker blir det som regel også kravd
rehabilitering, eventuelt nytt anlegg.
Tokke kommune har eigne lokale føresegner for behandling av spreidde avløp og eige
sanitærreglement.
All slamtøming, både frå kommunale og private anlegg har blitt utført av Renovest og
slammet har blitt deponert på Hovdestadmoen tett opp til Tokkeåi nedanfor Åmot. Sigevatn
frå deponiet er sterkt rustfarga og gjeng ut i åa. Det er klaga på ulemper med lukt og
ureining, men problemet synes fyrst og fremst å vera lokalt. Etter 31.12.2012 skal anlegget
vera avslutta i samsvar med godkjent plan.
Vinje kommune har 4 større reinseanlegg; Rauland, Åmot, Vågsli og Haukeli reinseanlegg. I
tillegg har kommunen 3 mindre anlegg (Arabygdi, Vesaas og Øyfjell), som er vanlege
infiltrasjonsanlegg utan overvaking men under oppsikt. Dei andre anlegga har
driftsovervaking gjennom Driftsassistansen. Ein del hytteområde har private reinseanlegg,
stort sett av nyare dato og godkjende som minireinseanlegg. Her er det krav om
serviceavtale og årleg rapportering. For både minireinseanlegg og større anlegg er det krav
om minst 90 % reinsing av organisk stoff og av fosfor. I Tokke kommune er det tilsvarande
krav for spreidde avløp der det er brukarinteresser knytt til resipienten. Der det ikkje er
brukarinteresser men fare for eutrofiering er det krav om fjerning av minst 90 % av fosforet
og 70 % av organisk materiale (uttrykt som biologisk oksygenforbruk, BOF5).
Tabellen nedanfor gjev eit stutt samandrag av rapporten frå Driftsassistansen. Organisk stoff
er her målt som kjemisk oksygenforbruk (KOF), mot biologisk oksygenforbruk (BOF 5) for dei
andre anlegga. Bortsett frå Vågsli oppnådde alle reinseanlegga tilfredsstillande resultat i
2012.
26
Tabell 14. Resultat frå Driftsassistansen 2011 og 2012
Reinseanlegg
Rauland
Tot. P
248 kg i
2011, 119
kg i 2012
Org. stoff
8,4 tonn i
2011,
7,4
tonn i 2012
Åmot
34,5 kg i
2011, 13,1
kg i 2012
8,1 kg
I
2010.
Manglar
data for
2011 og
2012
47,4 kg
(2010)
Manglar
data for
2011 og
2012
41 kg i
2011, 43,7
kg i 2012
10,3 tonn i
2011,
8,5
tonn i 2012
4,1 tonn
(2010)
Vassmålar
ute av drift i
2011
og
2012
3,9 tonn
(2010)
Manglar
data
for
2011
og
2012
10,3 tonn i
2011,
8,6
tonn i 2012
Vågsli
Haukeli
Dalen
Kommentar
Utsleppet av fosfor og organisk stoff auka betydeleg frå 2006
til 2009. I 2010 var utsleppet redusert frå 107 kg til 61 kg,
som blir vurdert som eit særs godt resultat, men hadde auka
til 248 kg i 2011. Resultatet i 2012 blir vurdert som meir
representativt. Tiltak for å redusere tilførsel av overvatn til
leidningsnettet er nødvendig
Utsleppet av fosfor var i 2010 nær dobbelt så stort som i
2008 og i 2011 dobbelt så stort som i 2010. Reinsekravet var
ikkje tilfredsstilt i 2011, men er tilfredsstilt i 2012.
Det nye reinseanlegget har redusert utsleppet av fosfor frå
63 kg i 2006 til 1,6 kg i 2007. Utsleppet av organisk stoff er
også betydeleg redusert. Frå 2009 til 2010 var det igjen ein
betydeleg utsleppsauke. Anlegget har varierande belastning
og leidningsnettet tek i fleire periodar inn for mykje vatn.
Reinsekravet er bare delvis tilfredsstilt.
Utsleppet av fosfor er om lag dobla frå 2006. Anlegget blei
oppgradert i 2011-2012 med ekstra trinn for organisk
materiale. I den perioden var reinseeffekten lite
tilfredsstillande. Seinare har anlegget hatt meir enn 95 %
reinsing av fosfor. Tiltak på leidningsnettet er nødvendig
Reinsekrava er tilfredsstilt, men store vassmengder i 2011
gav dårleg sedimentering i anlegget. Delar av leidningsnettet
er rehabilitert i 2012, noko som reduserer inntaket av
framandt vatn. Tilførsla av organisk stoff har av ukjente
årsaker auka munaleg dei siste åra.
Det er i Vinje meir enn 1200 private avløpsanlegg, inkludert hytter. Tilstanden er rekna som
variabel. I dei tilfella der ein kjenner til problem gjev kommunen pålegg om utbetring. Det er
grunn til å rekne med at utslepp frå slike anlegg kan vera medverkande til enkelte høge
verdiar for fosfor og nitrogen.
4.7.9 Landbruk
Tilførsel av næringsstoff til vassdrag frå landbruket stammar i hovudsak frå bruk av
kunstgjødsel og husdyrgjødsel, lekkasje frå lager med husdyrgjødsel, jorderosjon, utvasking
frå hogstflater og i samband med skogsdrift og generell bakgrunnsavrenning frå jord og skog.
Dei seinare åra har det blitt vanlegare å ha husdyr ute også i vinterhalvåret, noko som kan
gje auka avrenning.
Både tal husdyr og gardsbruk i drift har gått sterkt tilbake. I 2008 blei det i Vinje produsert ca
10 000 tonn husdyrgjødsel til lagring og seinare spreiing. Det svara til ca 0,8 tonn pr daa. I
tillegg blei det bruka ca 700 tonn kunstgjødsel. Alt jordbruksareal blir bruka til eng/beite. Det
er ingen kulturar med open åker. Det har også vore ein generell konsentrasjon av
husdyrproduksjonen, med fleire dyr på færre einingar. Det kan i enkelte tilfelle skape lokale
miljøutfordringar.
27
Jordbruksarealet er svært lite, og tydeleg gjødslingseffekt på grunn av landbruket er bare
registrert i Lognvikvatn. Her har ein i løpet av fyrste planperiode oppnådd ei omlegging av
gjødslingspraksis slik at risiko for utvasking av husdyrgjødsel ikkje er så stor som før.
5 Vassførekomstar i ”RISIKO”
5.1 Risiko for ikkje å nå miljømålet innan 2010
Den økologiske tilstanden er registrert gjennom overvakingsprogrammet frå 2009 til 2011.
Resultatet er presentert i NIVA rapport LNR 6277-2011. I 2012 er det med ekstra tilskot frå
vassregionen utført ei utvida kartlegging i Kjelaåi med Tveitevatn og Grungevatn (NIVA
rapport LNR 6469-2012). Enkelte av prøvetakingsstasjonane er lagt til vassførekomstar med
svært lita vassføring, noko som kan gi eit litt skeivt inntrykk av tilstanden i vassområdet. Den
vesentlegaste årsaka til at vassførekomstar har hamna i RISIKO er vassdragsregulering.
Prøvene frå 2012 viste at situasjonen er variabel og at vassførekomstar av denne typen også
er sårbare for ekstra næringstilførsel. I alt 26,9 % av vassførekomstane har risiko for ikkje å
kunne nå målet om minst god økologisk tilstand, vesentleg på grunn av fysiske inngrep
(vassdragsregulering). Det er ingen grunnvassførekomstar i kategorien RISIKO i TokkeVinjevassdraget.
Figur 12. Tokkeåi ovanfor Tønsberghylen sommaren 2009. Foto Helge Kiland
28
Figur 13. Vassførekomstar med risiko for ikkje å nå miljømåla. Frå http://vann-nett.no/saksbehandler/ 29.7.2013
Tabell 29. Bekkar og elvar med risiko for ikkje å nå miljømål god økologisk tilstand (GØT)
ID
0162800-R
016483-R
0162858-R
Namn
Sauråi
Påverknad
Spreidde
(hytter)
Kloakk
Liåi
Kjela
del
nedre
avløp
Utslepp reinseanlegg
Spreidde avløp
Tilstandsvurdering
God
Miljømål
GØT (2021)
Dårleg
GØT (2021)
Moderat
GØT (2021)
I Liåi blei det i 2012 registrert tydeleg utslepp av kloakk i samband med pumpestasjon
nedanfor Libru. Påverknaden er ganske lokal, men blir følgd opp med fleire prøver i 2013.
Tabell 15. Innsjøar med risiko for ikkje å nå miljømål god økologisk tilstand (GØT)
ID
016-89L
016-54L
Namn
Lognvikvatn
Påverknad
Landbruk
Tilstandsvurdering
God
Miljømål
GØT (2021)
Tveitevatn
Algevekst
Sedimentering
Moderat
GØT (2021)
29
016-53L
01616689-L
01612640-L
Grungevatn
Algevekst
Moderat
GØT (2021)
Vågslivatn
Utslepp reinseanlegg
Spreidde avløp
Hytter
Turistanlegg
Sur nedbør
tungmetall
God
GØT (2021)
Moderat
GØT (2021)
Moderat
GØT(2021)
Eivindbuvatn
Strandstøyldal
svatnet
5.2 Sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF)
Dei sterkt reduserte vassførekomstane er under karakteriseringsarbeidet i fyrste omgang
kalla kandidatar til SMVF. Endelege SMVF er bestemt i samråd med NVE og Fylkesmannen.
Tabell 16. Kandidatar til sterkt modifiserte vassførekomstar
ID
Namn
Påverknad
016185-R
016186-R
016190-R
016191-R
016195-R
016197-R
016221-R
016222-R
016223-R
016225-R
0162272-R
0162871-R
Vååi
0162414-R
0162435-R
0162442-R
0162688-R
0162716-R
Fysisk-kjemisk
tilstand
Miljømål
Bekkeinntak
Samla
økologisk
tilstand
Moderat
God
Varig unntak
Bora 3
Redusert vassføring
Dårleg
God
Langesæåi
Redusert/varierande
vassføring
Redusert vassføring
Moderat
God
Dårleg
God
Moderat
God
Kvikke
Redusert/varierande
vassføring
Redusert vassføring
Dårleg
God
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
Varig unntak
Haugebekken
Bekkeinntak
Dårleg
God
Varig unntak
Raudåi
Bekkeinntak
Dårleg
God
Varig unntak
Grytåi
Bekkeinntak
Dårleg
God
Varig unntak
Kjela øvre
Redusert vassføring
Moderat
God
Mosåi/Rukkeåi
Redusert vassføring
Tersklar
Redusert vassføring
Tersklar
Dårleg
God
Moderat
God
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
Redusert vassføring
Moderat
God
Redusert vassføring
Moderat
God
Dårleg
God
Holldalsbekken
Redusert vassføring
Ørekyte
Småkraftverk
God
God
Viermyrbekken
Bekkeinntak
Dårleg
God
Førsvassåi
Kuvad
Tokkeåi
nedstraums Lio
kraftverk
Frolandsåi,
Smogåi og Dalåi
Bordalen
Tokke øvre
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØT (ikkje
SMVF)
Varig unntak
30
0162725-R
0162727-R
0162735-R
0162740-R
0162742-R
0162755-R
0162765-R
0162793-R
0162794-R
Grunnevassåi
Bekkeinntak
Dårleg
God
Varig unntak
Koldalsbekken
Redusert vassføring
Moderat
God
Urdbøbekken
Bekkeinntak
Dårleg
God
GØP (utsett
frist)
Varig unntak
Nipalibekken
Bekkeinntak
Dårleg
God
Varig unntak
Farastad-bekken
Dårleg
God
Varig unntak
Vafoss
Bekkeinntak
Attfylling
Redusert vassføring
Dårleg
God
Varig unntak
Bitu
Redusert vassføring
Moderat
God
Kjela/Flothylåi
Redusert vassføring
Moderat
God
Kjela
Moderat
God
0162815-R
016409-R
Rafdøla
Redusert vassføring
Reinseanlegg
Masseuttak
E 134
Redusert vassføring
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
Dårleg
God
Dårleg
God
016468-R
016475-R
016513-R
016-91-L
01610-L
01623-L
01649-L
01655-L
01656-L
01657-L
01661-L
01662-L
01664-L
01682-L
Bora i Gjøsløysdalen
Songeåi
Dårleg
God
Dårleg
God
Bessåi nedre
Redusert vassføring
Ørekyt
Utslepp
Tilsig frå fylling
Redusert vassføring
Ørekyt
Redusert vassføring
Ørekyt
Bekkeinntak
Dårleg
God
Totak
Reguleringsmagasin
Moderat
God
Songavatnet
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Botnedalsvatnet
Byrtevatn
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Bordalsvatn
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Førsvatn
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Langesæ
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Kjelavatn
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Reguleringsmagasin
Moderat
God
Reguleringsmagasin
Dårleg
God
Reguleringsmagasin
Moderat
God
Tokkeåi/Vinjeåi
Ståvatn
Ulevåvatn
Bitdalsvatn
Våmarvatn
og
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
Varig unntak
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
31
01686-2-L
01682-3-L
01660-L
01612787L
01612855L
Nedre
Langeidvatn
Øvre
Langeidvatn
Vesle Kjelavatn
Hyljelihylen
Vatjønn
Reguleringsmagasin
Moderat
God
Reguleringsmagasin
Moderat
God
Inntak
overføringstunnel
Vassinntak
Gjennomstrøyming
God
God
God
God
Vassinntak
God
God
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØP (utsett
frist)
GØT (ikkje
SMVF)
GØT (Ikkje
SMVF)
På grunn av vilkårsrevisjonen, der det er uvisst når resultatet vil ligge føre, er det usikkert om
miljømålet vil bli nådd innan planperioden fram til 2021. Miljømål har derfor utsett frist. Ein
del bekkar er tekne inn på overføringstunnelane som takrenneprosjekt. Nedanfor inntaket er
bekkane som regel tørre. Her er det innstilt på unntak frå standard miljømål. Pålegg om
minstevassføring kan bidra til auka restvassføring i Tokkeåi, men for Tokkeåi sin del har ein
vurdert verknaden som størst når vatnet i staden blir slept som minstevassføring frå
Vinjevatn.
Figur 13 Kandidatar til SMVF for
nett.nve.no/saksbehandler/ 10.4.2013
innsjøar
i
Tokke-Vinje
vassområde.
Frå
Vann-Nett
http://vann-
32
5.3 Brukarmål
5.3.1 Drikkevatn
-
Forskrift om vassforsyning og drikkevatn (14.12.2001) set krav til kvaliteten på drikkevatnet, både
med omsyn til farge, smak, partiklar og bakterieinnhald. Dei spesifikke krava gjeng fram av
vedlegget til forskrifta.
5.3.2 Badevatn
-
Alt overflatevatn skal også ha tilfredstillande badevasskvalitet. Krava følgjer badevassdirektivet i
EU (2006). Innhaldet av termostabile koliforme bakteriar skal ikkje vera høgare enn 100 pr 100 ml
vatn.
5.3.3 Fiske
-
Alle vassførekomstar skal ha sjølvreproduserande aurebestandar med naturleg aldersstruktur.
Førekomstar av andre fiskeslag som bekkeniauge og særskilte bestandar av storaure skal sikrast.
Førekomstar av andre nykelartar i økosystemet, som skjoldkreps og marflo skal bevarast.
Gytebestandsmålet for Tokkeåi er sett til 100 gytemogne aurar > 1 kg kvart år.
5.3.4 Kulturminne
-
Kulturminnet på Sporaneset ved Totak må sikrast mot erosjon.
Fløtingsrelaterte kulturminne bør sikrast gjennom bruk av Plan og bygningslova. Det gjeld også
andre nyare kulturminne i vassdraget.
Behovet for vidare registreringar og tiltak må vurderast av fylkeskommunen/Riksantikvaren.
5.3.5 Godt økologisk potensial
-
Isolerte bekkar/elvar med minstevassføring skal ha stasjonære sjølvreproduserande bestandar av
aure med naturleg aldersstruktur.
Elvar med minstevassføring skal ha vandringsvilkår som sikrar tilgang til viktige gyteområde for
aktuelle bestandar av aure.
Reguleringsmagasin med aktiv reguleringshøgde > 10 m skal ha naturleg reproduserande
aurebestand av god kvalitet.
Reguleringsmagasin med reguleringshøgde 3 – 5 m skal ha økologisk status som svarar til ikkje
regulerte nabovatn. Alle fiskebestandar skal ha jamn rekruttering.
Tokkeåi skal ha eit årleg innslag av storaure på gytegrunnane som svarar til minst 60 % av
gytebestandsmålet for elva.
5.4 Utviklingstrekk i vassområdet
Utfallet av vilkårsrevisjonen for Tokke-Vinjereguleringa vil i stor grad påverke miljøtilstanden
i vassdraget framover. Sidan Energilova kom i 1990 har måten vassdraga blir regulert på
endra seg vesentleg. I staden for å bli tappa ned om vinteren og fylt opp om sommaren
produserer nå kraftverka også for andre tider av året. Nedtapping om sommaren reduserer
den økologiske tilstanden og gjev større konflikt med andre brukarinteresser. Den
internasjonale energimarknaden kan kome til å bety meir for reguleringa av vassdraget i åra
33
framover. Statkraft har søkt konsesjon på Vesle Kjela kraftverk, og nye småkraftverk er også
under planlegging.
Tilstrekkeleg vassføring er viktig for at vassdraget skal ha resipientkapasitet som er stor nok.
Dei siste 10 åra har det blitt bygd meir enn 100 hytter i året i Vinje. Dei fleste av dei er knytte
til kommunale reinseanlegg. Belastninga på anlegga varierer sterkt med bruken av hyttene,
og i påske og vinterferiar er dette ei stor utfordring for reinsekapasiteten. I kommuneplanen
for Vinje er nærare 50 område vurdert som aktuelle for spreidd hyttebygging. Ei betydeleg
fortetting og utviding av hytteområda langs øvre del av Kjela i Vågsli er også under
vurdering.
4 500
4 000
3 500
3 000
2 500
2 000
2000
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Figur 14. Utvikling i talet på hytter i Vinje kommune 2000 – 2010. Frå Statistisk sentralbyrå.
I åra framover vil det bli gjort store investeringar i vegnettet. Utbetringstiltak vil bli sett i verk
på E 134 langs Tveitevatn. Det vil føre med seg inngrep i delar av strandsona. Statens
vegvesen har i samarbeid med Vinje kommune også planlagt omlegging av E 134 frå Åmot til
Vinjesvingen. Store delar av vegen vil bli lagt nær Vinjeåi og Vinjevatn.
Utviklinga i landbruket er usikker. Det får også følgjer for drifta av Haukeli meieri, som i
periodar har vore ei klar kjelde til utslepp i nedre del av Bora i Edland.
Det er venta at klimaendringar vil føre til større variasjonar i nedbør og nedbørintensitet enn
før. Det nyttbare tilsiget til kraftstasjonane har i Vest-Viken vassregion auka med 4,8 % i
perioden 1981 – 2000 (Sørensen 2013). Det set større krav til pumpestasjonar og handtering
av overvatn. Men det gjev også større kraftproduksjon og dermed større rom for
minstevassføring og andre avbøtande tiltak.
Mindre sur nedbør og høgare temperatur fører til at humusinnhaldet i vatnet aukar, noko
som kan farge drikkevatnet brunt.
34
6 Forureiningsrekneskap
Forureiningsrekneskapen tek utgangspunkt i konsentrasjonen av fosfor, som er det
næringsstoffet som er mest avgjerande for planteveksten i ferskvatn. Mykje fosfor kan gje
ekstra algevekst og problem med attgroing, endra botnsubstrat og oksygenmangel i vatnet.
Dette blir også kalla eutrofiering.
I vårt vassområde er det sett nærare på situasjonen i Tansåi, Nedre Kjela (Flothylåi) og
Tokkeåi nedanfor Lio.
Tabell 32. Døme på forureiningsrekneskap for 3 utvalde stasjonar i Tokke-Vinjevassdraget
2
Nedbørfelt km
2
Middelavrenning l/s/km
3
Middelavrenning m /s
3
Årleg middelavrenning, m
Middelkonsentrasjon fosfor µg/l
Teoretisk fosfortransport, kg/år
Grenseverdi god tilstand, µg/l
Akseptabel belastning, kg/år
Avlastningsbehov (tilførsel – grenseverdi), kg/år
Tansåi v/Tansosen
117
22,34
2,61
82308960
5
411,55
7
576,17
-164,62
Flothylåi
97,99
30,52
2,99
94292640
3
282,88
7
660.05
-377,17
Tokkeåi v/Omdalsbru
65,6
17,98
1,18
37212480
2
74,42
7
260,49
-186,07
Dømet ovanfor viser at det er eit godt stykke igjen før det er noko behov for tiltak for vidare
reduksjon av fosfor. I enkelte tilfelle harmonerer dei målte verdiane dårleg med den vanlege
oppfatninga av situasjonen. Vassområdet engasjerte derfor i 2012 Susanne Schneider i NIVA
for vidare undersøkingar av situasjonen spesielt i Tveitevatn, Grungevatn og nedre del av
Kjelaåi/Flothylåi. Det blei funne til dels omfattande algevekst, og under periodar med mykje
nedbør hamnar mykje av algane i Tveitevatn der dei kan vera i ferd med å endre den
økologiske tilstanden også i meir permanent lei. Dei vanlege parametrane som blir nytta
under tilstandsovervaking fanga i liten grad opp noko av dette. Ein fann derimot ein klar
samanheng med kor tjukke algetrådane var.
Konklusjonen på dette synes å vera at det i slike næringsfattige og litt sure vatn kan vera lite
som skal til for å gje omfattande endringar i innsjøane sitt økosystem, og at dette bare i
avgrensa grad blir fanga opp ved normale måleprogram etter vassforskrifta.
35
7 Framlegg til tiltak
7.1 Gjennomførte, vedtekne og planlagde tiltak
Tabell 17. Konsesjonspålagte tiltak i reguleringsmagasin. Frå Statkraft (2013)
Magasin
Totak
Byrtevatn
Periode (dato)
01.07-15.08
01.07-15.08
Oppfyllingskrav
Skal vera fylt til kote 686,00.
Skal vera fylt til ca. kote 443,60.
Manøvr.regl.
Kgl.res. 4.7.58
Kgl.res. 5.4.68
Tabell 18. Konsesjonspålagt minstevassføring i elvar. Frå Statkraft (2013) og NVE
Stad
Kjelaåi
(ved dam Vesle
Kjela)
Hyljelihyl
Holldal kraft
Dato
01.1131.05
01.0630.09
01.1031.10
01.1131.05
01.0630.09
01.1031.10
Heile året
Krav
Minstevassføring 0,3 m³/s
Minstevassføring 0,75 m³/s
Jevn overgang fra 0,75 m³/s til 0,3 m³/s
Minstevassføring 0,5 m³/s
Minstevassføring 2,0 m³/s
Jamn overgang frå 2,0 m³/s til 0,5 m³/s
10 l/s forbi kvart vassinntak, 20 l/s ved samla inntak kote
735
Manøvr. regl.
Krp.res.
6.2.2004
Krp.res.
6.2.2004
Krp.res.
6.2.2004
Krp.res.
8.4.1981
Krp.res.
8.4.1981
Krp.res.
8.4.1981
NVE 2.8.2008
Tabell 19. Oversikt over friviljuge tiltak. Frå Statkraft (2013)
Stad
Tidspunkt
Haukeli
kraftverk
15.09-15.11
Vinjevatn
20.05-01.10
Lio kraftverk
Heile året
Tokkeåi/
Elvarheim
Bestemte
tidsperiodar
Ståvatn
Vinter
Ståvatn
Sommar/haust
Restriksjon
Prøvar å hindre stans av Haukeli kraftverk i gyteperioden for
storaure i Tveitevatn. Ved teknisk vedlikehald eller spesielle
episodar kan ein redusere til halv effekt ved separat kjøring. Ved
3
havari eller lengre driftsstans blir det tappa 1 m /s frå Vatjønn. Ved
3
lokalt tilsig over 5 m /s kan kraftverket stansast.
Vasstanden i Vinjevatn blir halde over kote 464,0 målt ved Vinje
kraftverk. Stuttare svingingar med inntil 5 cm under kravet blir tillate.
Stopp-prosedyre frå full last på 2 ¼ time for å unngå stranding av
fisk. Kan fråvikast dersom vassføringa ved Elvarheim er høgare enn
3
20 m /s.
Minimumsvassføring i Tokkeåi målt ved Elvarheim på Dalen. Ved
lokalt tilsig over kravet kan Lio stansast. Unntak ved havari og
uførutsette hendingar som gjev stans i kraftverket. I slike tilfelle blir
det i kvart tilfelle vurdert tapping frå Vinjevatn.
3
20.05 – 15.06: ca 4 m /s
3
16.06 – 14.09: ca 6 m /s
3
15.09 – 15.11: ca 12 m /s
3
16.11 – 19.05: ca 2 m /s
Med ca er meint at avvik under 100 l/s i ein stutt periode (1-2 timar)
ikkje blir rapportert som brot på restriksjonen.
Blir tappa trinnvis ned til LRV innen 1.2. Vasstanden blir halden
stabil til etter påske for å etablere sikker is.
Prøvar å halde vasstanden høg fram til 01.10, minimum vasstand
15 cm under HRV. Estetikk, flytrafikk og turisme. Ståvatn prøvar ein
å halde høgt fram til 01.10, minimum vasstand 15 cm under HRV.
Skulle situasjonen gjera det nødvendig å bryte restriksjonen skal
ikkje Ståvatn tappast under kote 976,50 frå 19.august til 01.10, av
År
2009
2009
2004
2010
2004
2004
36
Stad
Tidspunkt
Restriksjon
omsyn til flytransport frå vatnet..
År
3
Vinje
Flaumsituasjon
Totak
15.08 – 30.11
Bandak/Flåvatn
Bestemte
tidsperiodar
50 Mm dempingskapasitet oppstraums Vinje kraftverk for å sikre
eigedom langs vassdraget mot skadeflaum.
Prøvar å halde vasstanden over kote 685,50 pga yrkesfiske og
turisme. Betre naturleg rekruttering av fisk i Bitu og Tansåi.
Sikre oppvekstområde for storaure i deltaområde. Sikre ferdsel for
kanalbåtar.
17.05-10.09:
Flåvatn
over
kote
71,90
11.09-01.03:
Bandak
over
kote
71,70
01.03-17.05: Bandak over kote 71,50
2004
2004
2004
2010
2010
Tabell 20. Pålegg om utsetting av fisk, frå 1.5.2012
Magasin/vatn
Type/art
Tal fisk
Ståvatn / Ulevåvatn
1-somrig aure
6000
Øvre Langeidvatn
2- somrig aure
750
Nedre Langeidvatn
2- somrig aure
1500
Bitdalsvatn
1- somrig aure
1500
Songavatn
1- somrig aure
10000
Førsvatn
2-somrig aure
2000
Våmarvatn
2-somrig aure
4000
Vågslivatn
2-somrig aure
750
Totak
2-somrig aure
4200
Kvikkevatn
2-somrig aure
400
Totalt
31100
I 2013 vil det bli gjennomført utfylling av masse i Tveitevatn i samband med utviding av E
134. Avbøtande tiltak, som utsetting av fisk, vil bli gjennomført på grunnlag av nytt
prøvefiske i 2013. Det kan vidare bli aktuelt å krevje oppmudring/fjerning av massen som
etter sprenging har flytta seg utover i vatnet.
7.2 Tokkeåi med deltaområde i Bandak
Auren gyter i nedre del av Tokkeåi og har Bandak og Vestvatna utover mot Flåbygd som sitt
beiteområde. Det er registrert eksemplar på over 15 kilo. Reguleringa av Bandak og sterkt redusert
vassføring i Tokkeåi har vore eit sterkt trugsmål mot storauren.
Det blei tidleg utført tiltak som kan ha påverka tilhøva i deltaområdet og Tokkeåi. Det var tiltak for
fløting og ikkje minst da Vestvatna med Bandak blei regulert for kanalbåttrafikken. Ved Kgl. res.
30.9.1890 blei det bestemt at vasstanden skulle haldast over kote 70 så lenge kanalbåtane gjekk og
at vasstanden før vårflaumen skulle senkast til under dette. Lågaste reguleringshøgde var kote 69,46.
Skarprudstraumen i sørenden av Bandak blei også utvida, både for båttrafikk og for tømmerfløting.
Vasstanden i Vestvatna er også bestemt av konsesjonsvilkåra for Hogga kraftverk (27.7.1984), som
har krav om minstevassføring over Hogga dam.
Frå 2010 har Bandak ikkje vore tappa ned etter at kanaltrafikken er slutt. Vasstanden har vore halde
på ca kote 71,50. Manøvreringa av vatnet bør tilpassast naturlege prosessar i eit elvedelta, mellom
37
anna slik at massetransporten med elva ikkje endar inne i utlaupet av elva men blir ført lenger ut i
deltaet.
Med reguleringa av Tokke-Vinje vassdraget frå 1960 blei middelvassføringa i Tokkeåi nedanfor Lio
redusert frå 88.9 m3/s til 19,5 m3/s. Det blei ikkje bestemt noko minstevassføring. Vassføringa er
bestemt av drifta av Lio kraftstasjon. Sidan 2009 har Statkraft praktisert nokre friviljuge tiltak (tabell
22). Vassføringa i Tokkeåi er i hovudsak bestemt av slepp gjennom Lio kraftstasjon. Kjøringa
av kraftverket blir mellom anna regulert av variasjonar i straumforbruket gjennom veka. I
helgene gjeng straumforbruket ned, noko som er illustrert i figur 18. For fisk og andre dyr i
elva er det viktig at endringane i vassføringa ikkje blir for brå, særleg om vinteren.
Figur 15. Vassføring i Tokkeåi ved Elvarheim i februar 2013. Vassføringa viser tydelege dropp i helgene da behovet for
3
straum er mindre. Vassføringa held seg likevel godt over det sjølvpålagde kravet til minstevassføring, som er 2 m /s om
vinteren. Frå http://sildre.nve.no/#/Chart
Hausten 2013 er det bare observert 2 større aurar på dei beste gyteplassane. Den svake
oppgangen kan skuldast lite nedbør og haustflaum, som kombinert med tersklane lenger ned
i elva har gjort det vanskeleg for fisken å kome seg opp. For å sikre årviss oppgang av
storaure kan det vera nødvendig å syte for ganske store lokkeflaumar, opp mot 100 m 3/s i
september. Desse flaumane må sleppast frå Vinjevatn.
38
I samband med reguleringa har også botnen i Helveteshylen og Åmotshylen blitt senka. Før
reguleringa kan auren ha teke seg forbi og vidare oppover elva, men dette er ikkje sikkert
dokumentert. Det er også mogleg at auren kunne ta seg opp i Dalaåi, og at denne elva også
har vore eit rekrutteringsområde for auren i Bandak. Slike vandringshinder fører til at
vassførekomsten ikkje kan oppnå god økologisk tilstand.
Tabell 37. Oversikt over aktuelle tiltak i vassførekomst 016-2396-R Tokkeåi nedstraums Lio kraftverk, med kommentar.
Tiltak
Variabel
minstevassføring
nedstraums Lio
Variabel
minstevassføring
frå
Åmot
Lokkeflaumar
i
september, opp mot
3
100 m /s, med gradvis
opp og nedtrapping
Omløpsventil i Lio
kraftstasjon
Gradvis nedtapping og
redusert effektkjøring
Tapping frå overflatelag
i staden for frå
botnlaga i Byrtevatn
Ombygging av tersklar
Fisketropp (er)
Opning av tidlegare
avsnørde elveløp
Høgare
Bandak
71,50)
vasstand i
(over kote
Effekt
Høg. Skal sikre oppvandring av
storaure og produksjonsareal for
botndyr og fisk
Middels nedanfor Lio, høg ovanfor.
Sikring i tilfelle kraftstasjonen skulle
falle ut.
Høg. Nødvendig for å sikre oppgang
av aure til dei beste gyteplassane
Høg.
Nødvendig
sikring
av
vassføringa i tilfelle stans i
kraftstasjonen.
Middels. Sidan 2004 har stans av
kraftstasjonen skjedd over 2 ¼ time
for å unngå stranding av fisk og
andre organismar. Dette er særleg
viktig når vatnet er kaldt.
Middels. Kaldt botnvatn reduserer
produksjonen i elva.
Middels. Breie lausmassetersklar
kan ved moderat vassføring verke
som hinder for stor fisk under
oppvandring og nedvandring. Dei er
også gunstige for ørekyt.
Middels. Kan gje tilgang til nye gyteog rekrutteringsområde oppover i
Tokkeåi forbi Lio og i Dalaåi
Middels. Aukar tilgangen på
produktivt areal for bekkeniauge og
annan akvatisk fauna. Bidreg også til
å spreie sedimentasjonen over
større del av deltaet.
Middels. Aukar neddemt areal i
deltaområdet.
Kommentar
Utan minstevassføring har vassføringa til
3
tider vore bare 1 – 2 m /s.
Storparten av vassføringa må uansett kome
frå Lio kraftverk
Oppgangen av fisk til dei beste gyteplassane
varierer kraftig frå år til år og er avhengig av
stor vassføring. Må også sjåast i samanheng
med fjerning av tersklar
Stans i kraftstasjonen gjev brå endringar i
vassføringa nedstraums
Vassføringskurver viser at vassføringa særleg
om vinteren blir sterkt regulert av at
kraftstasjonen blir kjørt i vekene og med
stopp i helgene.
Redusert temperatur kan også bidra til å
halde nede bestanden av ørekyt
Aktuelt som strakstiltak i vent på at
vilkårsrevisjonen er fullført. Tiltaket kan
påleggast etter eksisterande vilkår. Plan er
utarbeidd i 2009.
Tersklane gjer faunaen mindre sårbar for
endringar i vassføring. Verkar også som
sedimentasjonsbasseng
som
reduserer
høveleg substrat for gyting og produksjon av
botndyr.
Enkel kulpetropp, eventuelt bare utsprenging
i fjellet
Tiltak er gjennomført i 2013. Kan gje mindre
vassføring i andre delar av deltaområdet.
Høg vasstand om hausten kombinert med
senking om vinteren vil bidra til å trekke
sediment utover i frå deltaområdet. Viktig
mellom anna for å hindre at det blir meir
sand som gjev mindre rom for botnlevande
organismar
39
Det er reist spørsmål om tiltak medan revisjonssaka er under behandling. I 2013 er det opna
ein tidlegare avsnørt og tørrlagd del av Tokkeåi i deltaområdet nede på Dalen, som eit
biotoptiltak for særleg bekkeniauge. Det er tidlegare laga ein plan for omforming av
tersklane i Tokkeåi (Heggenes, Sageie og Kristiansen 2009). Med den vassføringa som er i dag
kan stor aure ha problem med å ta seg over tersklane. Tersklane er med på å auke det
vassdekte arealet i elva men fangar også opp finsand. På den måten blir det mindre rom for
fiskeyngel og insektlarvar. Det er ønskje om å få gjennomført i alle fall delar av planen før
revisjonssaka blir avgjort.
Det er viktig å ha miljømål som er basert på målbare storleikar. I dei viktigaste lakseelvane
våre blir det bruka gytebestandsmål (GBM) basert på tal gytemogne hofiskar på
gyteplassane om hausten. Eit tilsvarande mål bør kunne nyttast for bestandar av storaure.
Bruken av GBM som tilstandsparameter er diskutert i utkast til klassifiseringsreglar for fisk
(Sandlund 2013).
40
7.3 Regulerte vassførekomstar (SMVF)
Tabell 38. Oversikt over vassførekomstar med minstevassføring som framlegg til tiltak
Vassførekomst
ID
Vassførekomst namn
Tiltak
VO prioritet
016-475-R
Songeåi
Minstevassføring
3
016-2765-R
Bitu
Minstevassføring 0,5 m3/s
1
016-2435-R
Bordalen
Minstevassføring
3
016-468-R
Bora i Gjøsløys-dalen
Minstevassføring 0,5 m3/s 1.7. - 15.9.
1
016-186-R
Bora 3
Slepp av minstevassføring frå
Venemodammen 100 l/s
2
016-225-R
Kjela øvre
Minstevassføring frå Ståvatn
3
016-2794-R
Kjela
Minstevassføring Vesle Kjela kraftverk
3
Høgare minstevassføring (frå tunnelinntak)
2
016-2861-R
Kjelaåi-Flothylåi
Auka minstevassføring frå Hyljelihylen
2
016-2868-R
Kjelaåi nedre
1 m3/s større minstevassføring frå Hyljelihyl
2
016-2815-R
Rafdøla
Minstevassføring
2
016-190-R
Langesæåi
Minstevassføring
3
016-191-R
Førsvassåi
Minstevassføring
3
016-2725-R
Grunnevassåi
Minstevassføring
2
016-2688-R
Holldalsbekken
Auka minstevassføring
2
016-195-R
Kuvad
Minstevassføring
3
016-2755-R
Vafoss
Minstevassføring sommar
2
016-2727-R
Koldalsbekken
Minstevassføring 15 l/s
2
016-2864-R
Kåvsåi
Minstevassføring
2
016-2442-R
Tokke øvre
Minstevassføring frå Leirli
2
016-409-R
Tokkeåi/Vinjeåi
Minstevassføring
2
1
Mosåi/Rukkeåi
Minstevassføring 2 m3/s vinter, 5 m3/s
sommar
Minstevassføring i Mosåi 200 l/s 15.5. - 15.9.
016-2272-R
Minstevassføring i Rukkeåi
016-2871-R
Frolandsåi, Smogåi og Dalåi
Minstevassføring
016-2396-R
Tokkeåi nedstraums
kraftverk
Minstevassføring i samsvar med
tilråding frå NINA
Lio
2
3
2
1
41
3
Lokkeflaumar nær 100 m /s
Frå Vinjevatn
1
Tabell 39. Vassførekomstar med reduserte miljømål (ikkje GØP). Vesentleg bekkeinntak til Songa og Tokke kraftverk.
Vassførekomst ID
Namn
Vassførekomst ID
016-2735-R
016-2740-R
016-2742-R
016-185-R
016-197-R
Urdbøbekken
Nipalibekken
Farastad-bekken
Vååi
Kvikke
016-221-R
016-222-R
016-223-R
016-2716-R
016-513-R
Namn
Haugebekken
Raudåi
Grytåi
Viermyrbekken
Bessåi nedre
Tabell 21. Framlegg til tapperestriksjonar i reguleringsmagasin
Vassførekomst
ID
Vassførekomst
namn
Tiltak
016-9-1-L
Totak
Konsesjonspålagt krav til fylling skal gjelde fram til
1.9.
1
016-10-L
Songavatnet
Disponering av tilsig 1.7. - 1.10. (mjuk restriksjon)
1
Fylling til kote 964 1.7. - 1.10 (streng restriksjon).
2
Terskel i indre del av magasinet, ved Hovund
2
2 m under HRV 1.7. - 20.9.
1
016-23-L
Botnedalsvatnet
VO - prioritet
016-24-L
Vinjevatn
Fylling til kote 464,0 20.5. - 1.10 (formalisering av
friviljug ordning frå 2009).
1
016-49-L
Byrtevatn
Eksisterande fyllingskrav fram til 1.9.
1
016-55-L
Bordalsvatn
Fylling til 5 m under HRV 1.7. - 1.10.
2
016-56-L
Førsvatn
Fyllingskrav
3
016-57-L
Langesæ
Fyllingskrav
2
016-61-L
Kjelavatn
Fylling til 5 m under HRV 1.7. - 1.10.
1
016-62-L
Ståvatn og
Ulevåvatn
Gradvis nedtapping til LRV innan 1.2. 19.8. - 1.10.
kote 976,6
1
016-64-L
Bitdalsvatn
Fyllingskrav
2
016-82-L
Våmarvatn
Fyllingskrav
2
016-82-3-L
Øvre Langeidvatn
Fyllingskrav
2
016-12653-L
Venemodammen
Fyllingskrav
3
016-12787-L
Hyljelihylen
Fyllingskrav
3
016-12855-L
Vatjønn
Fyllingskrav
3
42
Tabell 22. Framlegg til andre fysiske tiltak (biotoptiltak)
Vassførekomst ID
Vassførekomst namn
Tiltak
016-2765-R
Bitu
Plan for fysiske tiltak
2
016-2435-R
Bordalen
Terskel Sandvatn
3
016-2868-R
Kjelaåi nedre
Avslutningsplan for
masseuttak
1
016-409-R
Tokkeåi/Vinjeåi
Fisketropp i Helveteshylen
og Åmøtehylen
2
Rydding av lauvkratt
3
Ombygging av tersklar, etter
plan
1
Opning av tidlegare
avsnørde sideløp
1
016-2396-R
Tokkeåi nedstraums Lio
kraftverk
VO - prioritet
016-2272-R
Mosåi/Rukkeåi
Restaurere fløtingsdam
Mosvatn
3
016-2871-R
Frolandsåi, Smogåi og Dalåi
Redusere terskel ved samløp
med Tokkeåi
2
Plan for tiltak i Dalåi
1
Forbetring av gyteplassar
3
016-82-L
Våmarvatn
7.4 Landbruk
Lognvikvatn og Tansvatn er dei 2 vassførekomstane som er noko påverka av jordbruk
(husdyrhald). Her er det framlegg om administrative tiltak (oppfølgjing av forskrift),
eventuelt i kombinasjon med tilskot til miljøtiltak (SMIL).
Tabell 23. Vassførekomstar med særleg påverknad frå landbruk
Vassførekomst ID
Vassførekomst namn
Tiltak
016-89-L
Lognvikvatn
016-67928-L
Tansvatn
Oppfølgjing av forskrift
om spreieareal og
handtering av
husdyrgjødsel
Oppfølgjing av forskrift
om spreieareal og
handtering av
husdyrgjødsel
VO - prioritet
2
2
43
7.5 Avløp
Reinseanlegg blir følgd opp gjennom den avtala kommunane har med Driftsassistansen for
kommunale avløpsanlegg. For komande 4-års periode har Vinje kommune planlagt å bruke
170 mill på tiltak innan avløpssektoren.
Tabell 24. Vassførekomstar med påverknad frå utslepp
Vassførekomst ID
Vassførekomst namn
Tiltak
VO - prioritet
016-186-R
Bora 3
Betre kontroll med utslepp frå Haukeli meieri
2
016-2868-R
Kjelaåi nedre
Tilkopling til kommunalt reinseanlegg
2
Optimalisere drifta av Haukeli reinseanlegg
1
016-53-L
Grungevatn
Tilkopling til reinseanlegg
2
016-54-L
Tveitevatn
Optimalisert drift av reinseanlegg
1
016-12659-L
Vågslivatn
Optimalisere drifta av Vågsli reinseanlegg
1
Auka tilkopling til reinseanlegg
2
Utbetring av feilkoplingar
2
016-67928-L
Tansvatn
7.6 Andre tiltak
NVE har godkjent ei skisse for avslutning av masseuttaket i Kjelaåi. Uttaket skal vera avslutta
i samsvar med plan innan 1. september 2013. NVE har vidare stilt ein del vilkår for måten
tiltaket skal vera gjennomført på. Det er gitt åtvaring om tvangsmulkt dersom vedtaket ikkje
blir følgd.
7.7 Samla oversikt og sektorvis fordeling
Revisjonsdokumentet for konsesjonane for regulering av Tokke-Vinjevassdraget har vore ute
på høyring. Kommunane har fått utsett frist til 1. oktober med si uttale til saka.
Revisjonssaka skal deretter vurderast av NVE og blir til slutt avgjort av Olje- og
energidepartementet. Statkraft har i mellomtida innført ein del friviljuge restriksjonar på
tapping i reguleringsmagasin og slepp av minstevassføring. Enkelte mindre sideløp i
deltaområdet til Tokkeåi blir opna, mellom anna av omsyn til produksjon av botndyr og
bekkeniauge. Statkraft har også utført ein del tiltak for båtlivet, som blir følgd opp vidare.
Vinje kommune manglar delkommuneplan for vatn og avløp. Tokke kommune har vedteke
Forskrift om utslepp frå hytter og spreidd busetnad.
44
Statens Vegvesen har vedteke retningsliner for drift og vintervedlikehald av vegar for
2013/2014. Statens Vegvesen vil sette i verk eit måleprogram i samband med vask av
Vågslitunnelen og Haukelitunnelen. I samband med utviding av E 134 langs Tveitevatn er det
stilt krav om bruk av siltgardin. Det er også stilt krav om fiskebiologiske undersøkingar i
etterkant av anleggsarbeida.
NVE har akseptert avslutningsplanen for masseuttaket i Kjelaåi. Fristen for istandsetting var
sett til 21.6.2013 men har blitt forlenga til 1.9.2013.
Renovest (IKS) har avslutta sin bruk av slamdeponiet på Hovdestadmogen. Deponiet skal
avsluttast i samsvar med plan.
Bygging av Holldal kraftverk har ført med seg ein del kryssing og erosjon i Flothylåi. Tiltaket
blir følgd opp av NVE.
Tabell 44. Oversikt over ansvar og administrative verkemiddel
Ansvarleg
Påverknad
Type tiltak
Private
Omfang
(vassførekomstar)
4
Fysiske inngrep
Avrenning
Småkraftverk
Pålegg
Interne rutinar
Kommunar
5
Spreidde avløp
Avløp reinseanlegg
Anna ureining
Interkommunale
selskap
Statkraft
1
Sigevatn
47
Vassdragsregulering
Statens Vegvesen
8
Salting
Tunnelvask
Fysiske inngrep
Delkommuneplan
for vatn og avløp
Forskrift om
utslepp frå
spreidde anlegg
Oppgradering av
reinseanlegg og
leidningsnett
Plan for
avslutning
Revisjon av
konsesjonsvilkår
Interne rutinar for
vintervedlikehald
Oppsamling av
vaskevatn
Siltgardinar
Administrative
verkemiddel
Vassressurslova
Forskrift om bruk av
gjødselvarer av organisk
opphav
Forureiningslova
Plan og bygningslova
Forureiningslova
Vassdragsreguleringslova
Forureiningslova
Plan og bygningslova
45
8 Vurdering av verkemiddel/forslag til tiltak
8.1 Fysiske inngrep
Kraftutbygginga i Tokke-Vinjevassdraget har skjedd etter vassdragslova (1940) og av
vassdragsreguleringslova (1917), som frå 1959 har gitt høve til å krevje opning av
revisjonssak etter 50 år. Frå 1992 er revisjonsintervallet 30 år. Standardvilkår for
naturforvaltning gjev vilkår for pålegg om utsetting av fisk og andre avbøtande tiltak.
Småkraftverk og minikraftverk er bygd ut etter vassressurslova (2000), der det er krav om
minstevassføring. Lova gjev også vilkår for omgjering av konsesjonar (§ 28) og regulerer
fysiske inngrep i vassdrag generelt. Det norske revisjonsinstituttet og behandlinga av sterkt
modifiserte vassførekomstar er under vurdering av EFTA-avtala sitt kontrollorgan ESA.
Miljømål i forvaltningsplanar som føreset endra konsesjonsvilkår kan også utløyse
revisjonskrav.
8.2 Landbruk
Krav til spreieareal og handtering av husdyrgjødsel med vidare blir regulert av forskrift om
gjødselvarer av organisk opphav. For å få produksjonstilskot blir det stilt krav om miljøplan
med gjødselplanlegging. Midlar til SMIL (Spesielle miljøtiltak i landbruket) blir fordelt av
kommunane. Det same gjeld midlar under regionalt miljøprogram (RMP).
Skogeigarorganisasjonane har innført ei sertifiseringsordning med krav om fagleg kunnskap
og registrering av viktige miljøverdiar. All hogst skal skje i samsvar med bestemte krav og
retningsliner (Levande skogstandarden).
8.3 Avløp
Ingen kan sleppe ut ureining utan løyve (forureiningslova). Same lova krev at forureinaren
skal betale og gjev heimel for pålegg om gebyr og avgifter i samband med utslepp. Lova
pålegg også kommunane å utføre tilsyn og kontroll. Etter Plan og bygningslova kan
kommunane vedta delkommuneplanar for vatn og avløp og elles styre arealbruken slik at
vassdraga blir mindre påverka.
8.4 Samla vurdering
I tabellen nedanfor er det gjort ei oppsummering av dei årlege kostnadene slik dei kjem fram
av tiltakstabellen. Kostnadene med minstevassføring og fyllingskrav i reguleringsmagasin er i
stor grad henta frå Statkraft. Dei andre kostnadene er basert på skjønn, i mangel av innspel
frå dei ansvarlege for tiltaka. Alle kostnader er diskontert til nåverdi med ei rente på 4 %.
46
Tabell 45. Oppsummering av tiltak, prioritet og årlege kostnader
Tiltak
MG 8 Minstevassføring
MG 9 Fyllingskrav
Prioritet
Kostnad
Ansvar
1
47,52 mill
NVE/Statkraft
2
6,25 mill
NVE/Statkraft
3
4,66 mill
NVE/Statkraft
1
4,12 mill
NVE/Statkraft
2
7,2 mill
NVE/Statkraft
3
MG 2 Biotoptiltak
NVE/Statkraft
1
2 mill
NVE/Statkraft
2
0,126 mill
NVE/Statkraft
MG 4 Fiskeutsettingstiltak
2
0,29 mill
Statkraft
MG 13 Avløpstiltak
1
?
Kommunane
2
?
Kommunane
3
?
Kommunane
1
0
Grunneigar
MG 34 Gjødslingstiltak
47
9 Referansar
Berge, D. 2005. Rapport frå synfaring i Lognvikvatn, notat, NIVA.
Brabrand, Å. 2007. Virkning av lav sommervannstand på fisk i reguleringsmagasiner. LFI, rapport 249, 54 s.
Brabrand, Å. 2011. Fiskeribiologiske undersøkelser i Ståvatn i Vinje og Odda kommuner. Naturhistorisk
museum, UiO, rapp. 3, 25s.
Brabrand, Å., Rognerud, S. 2010. Hydrofishprosjektet: Sluttrapport fra undersøkelsene 2007 – 2010. NIVA
rapport LNR. 6082-10, 75 s.
Eie, J. E. 2003. Ørekyte: Vurdering av mulig spredning av ørekyte via regulantpålagte utsettinger av ørret fra A/L
Settefisk. Promitek, 87 s.
Glover, B. (red) 2006. Oversikt over avbøtende tiltak i Norge for SMVF. Sluttrapport, Direktoratsgruppa,
Multiconsult mfl. www.vannportalen.no
Gustavsen, P. Ø.2008. Fiskeressurser i regulerte vassdrag i Telemark. Oppsummering av resultater fra
fiskeundersøkelser i perioden 2003-2008. Rapport 4-2008. Gustavsen Naturanalyser.
Gustavsen, P.Ø., Tormodsgard, L. 2010. Ferskvannsbiologiske undersøkelser i 4 vann påvirket av
vassdragregulering i Telemark. Oppsummering av resultatene fra fiskeundersøkelsene i Øvre og Nedre
Årmotvatn, Kvikkevatn og Våmarvatn august 2009. Gustavsen Naturanalyser og Øverby skog. Rapport
2-2010.
Gustavsen, P.Ø., Tormodsgard, L. 2011. Fiskeribiologiske undersøkelser i Førsvatn og på elvestrekningen
mellom Hogga kraftverk og Flåvatn august og september 2010. Øverby skog og Gustavsen
Naturanalyser, Rapp. GN 1-2011.
Gustavsen, P.Ø., Tormodsgard, L. 2013. Prøvefiske i Songa 2012. Naturpartner og Gustavsen Naturanalyser,
Rapp. GN 1-2013.
Heggenes, J., Sageie, J., Kristiansen, J. 2009. Rehabilitering av elvehabitat i Tokkeåi, Dalen i Telemark, HiT Skrift
2/2009.
Johnsen, S.I., Kraabøl, M., Brabrand, Å., Saltveit, S.J., Dokk, J.G. Pavels, H. 2012. Fiskebiologiske undersøkelser i
Bandak og Tokkeåi 2011. NINA rapp. 862, 50 s.
Kaste, Ø., Schneider, S.C., Eriksen, T.E., Scancke, L.B. 2013. Overvåking av Tokke-Vinjevassdraget i 2012. NIVA
rapportLNR. 6469-2013, 37 s.
Kaste, Ø., Skancke, L.B., Eriksen, T.E., Røst, M., Nylend, A. 2012. Overvåking av Tokke-Vinjevassdraget 2009 –
2011. NIVA LNR. 6277-2011, 86 s.
Kraabøl, M. Johnsen, S.I., Dokk, J.G. 2011. Ferskvannsbiologiske undersøkelser i Tokkeåi og Bandakdeltaet
2010. Resultater fra undersøkelsene i 2010 og videre fremdrift. NINA rapport 721, 25 s.
Kraabøl, M., Brabrand, Å., Bremnes, T., Dokk, J.G., Johnsen, S.I., Pavels, H., Saltveit, S.J., Schartum, E. 2013.
Ferskvannsbiologiske undersøkelser i Tokkeåi og Bandakdeltaet. Resultater fra undersøkelsene i 2012.
NINA rapport 955, 28 s.
Rustadbakken, A., Schneider, S.C. 2011. Fiskebiologiske undersøkelser i Tveitevatn og Grungevatn i Vinje
kommune med tilleggsvurdering av begroingsforholdene i vannene. NIVA rapport LNR. 6196-2011.
Saltveit, S. J. og Brabrand, Å. 2008. Fiskebiologiske undersøkelser i Songa og Bitdalsvatn i 2007. Rapportnr. 2632008. Laboratorium for ferskvannsøkologi og innlandsfiske. Universitetet i Oslo.
Sandlund, O. T. (red) 2013. Vannforskriften og fisk. Forslag til klassifiseringssystem. Miljødirektoratet. Rapport
M 22-013.
Statkraft 2012. Konsesjonssøknad Vesle Kjela kraftverk
Statkraft 2013. Revisjonsdokument Tokke-Vinjereguleringen 16.1.2013.
Sørensen, J. E: (red) 2013. Vannkraftkonsesjoner som kan revideres innen 2022. Nasjonal gjennomgang og
forslag til prioritering. NVE rapport 49/2013.
Tranmæl, E., Midttun, L. 2005. Vandrings- og bestandsundersøkelser av ørret i et sterkt regulert elveøkosystem
i Telemark. Masteroppgave HiT.
Økogrønt 2012. Biotopforbedrende tiltak i sideløp av Tokkeåi.
http://skjema.nve.no/NVE-saksdokument/200700327-17-174690.PDF
http://skjema.nve.no/NVE-saksdokument/201005060-7-779623.pdf
Bekkekløftprosjektet, http://borchbio.no/narin/#
Vassportalen, diverse rettleiarar, www.vannportalen.no
Vest-Viken vassregion, diverse plandokument, www.vannportalen.no, regionale sider
48
10 Vedlegg
Tiltakstabell
Ord og uttrykk
49