Transcript Od narratologii do narratywizmu

Od narratologii do
narratywizmu
{
Narratywizm w psychologii
„Narracja jest sposobem rozumienia świata
przez ludzi. Ludzie bowiem mają tendencję do
dostrzegania historii w strumieniu otaczających
ich zdarzeń” (Jerzy Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia
świata, [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W.
Grajewski, Kraków 2001).
{
Obiektywizm
Poznanie polega na
odtworzeniu
istniejących
niezależnie od
sytuacji, w której
przebiega proces
poznawczy, stanów
rzeczy.
{
Konstruktywizm
Poznanie polega na
konstrukcji pewnych
stanów rzeczy przez
podmiot, jest więc od
sytuacji poznania
nieoddzielne.
Konstruktywizm kontra
obiektywizm


Biologiczna struktura organów sensorycznych;
Kultura, której częścią pozostajemy.
„Granice anarchizmu
poznawczego”
Interpretacja „jest […] zawsze próbą odnalezienia
i zdefiniowania sensu dzieła [lub czegokolwiek
innego, co jest interpretowane], zakłada jednak,
że sens ów ma charakter relacyjny, tzn. daje się
opisywać w terminach stosunków między
dziełem [lub czymkolwiek innym, co jest
interpretowane] a układami względem niego
zewnętrznymi” (J. Sławiński, Analiza, interpretacja
i wartościowanie dzieła literackiego, [w:] tenże, Próby
teoretycznoliterackie, Kraków 2000, s. 21).
Interpretacja
„Schemat poznawczy to model pewnego
elementu rzeczywistości pełniący wobec tej
rzeczywistości dwie podstawowe, nierozdzielnie
powiązane ze sobą funkcje: funkcje reprezentacji i
funkcje reguł przetwarzania informacji o tej
rzeczywistości”.
Schemat poznawczy


Reprezentuje stałe cechy danego obiektu czy
sytuacji;
Stanowi zestaw reguł operowania
poznawczego na tych obiektach czy sytuacjach
Schemat poznawczy
{
Kobieta
w lustrze czy
czaszka?
Mężczyzna z rogiem czy
twarz kobiety?
Gruszka?
a)
b)
b)
Schematy obiektów przestrzennych – relacje
łączące obiekty to relacje przestrzenne (np.
nad, pod, z przodu, z tyłu);
Schematy obiektów czasowych – np.
schematy zjawisk przyrodniczych czy
technicznych, prostych zjawisk ze świata
społecznego
Schematy oparte na relacjach przyczynowoskutkowych i celowościowych – narracje.
Rodzaje schematów
poznawczych
Narracja to narzędzie poznania
1)
jednostkowej egzystencji ludzkiej
2)
rozpiętej w czasie;
3)
obdarzonej pewnymi intencjami i
4)
próbującej je realizować
5)
w pewnym środowisku
Narracja jako schemat
poznawczy
„Narracje jako formy rozumienia rzeczywistości
posiadają uniwersalną, podstawową strukturę: bohater
z określonymi intencjami napotyka na trudności ,
które w wyniku zdarzeń toczących się wokół
zagrożonych celów zostają bądź nie zostają
przezwyciężone”.
Jerzego Trzebińskiego
definicja narracji
1.
2.
3.
4.
5.
Bohaterowie.
Wartości
Intencje.
Komplikacje i ich uwarunkowania.
Przezwyciężenie lub niemożliwość
przezwyciężenia komplikacji
Pięć koniecznych elementów
każdej narracji
Jednym ze sposobów psychologicznego radzenia
sobie ze stresem jest interpretowanie aktualnej
klęski „z perspektywy możliwej do
zaakceptowania przyszłości”. Np. poniosłem
porażkę, ale dzięki temu nauczyłem się czegoś.
Narracja a zdrowie
psychiczne
„- Niech mi pani opowie więcej o swoich
rodzicach.
– O nich?
– Tak, o swoich rodzicach.
– Zaraz, szawłowska wa, zamknij te, te mordy o!
szawłowska wariatka jest. Więc tak: jak był tato w
domu, to było mieszkaliśmy najpierw. Najpierw
matka z ojcem jak się pobrali, to mieszkali raz u u
matka u swojej mamy”
Narracja a zdrowie
psychiczne – schizofrenia –
przykład 1
-
-
Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich
pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu.
No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg
zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów, a co
to ojciec? Robić mam? Podobnież
podminowane wszystkie co tutej, na
lubelszczyźnie domy podminowane, te
kamienice, to wszystko, i to wszystko runie, po
ojcu parter tam
Narracja a zdrowie
psychiczne – schizofrenia –
przykład 2
-
Opowiedz, proszę, o swoim ojcu.
Mój ojciec to murarz. Całe swoje życie spędził
w małym miasteczku, z którego musiał
wyjechać za granicę, po to, by znaleźć tam
pracę.
Narracja podmiotu
„zdrowego psychicznie”
Umiejętność:
 Ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od
momentu wypowiadania
 ujęcia opowiadanej sytuacji jako pewnej całości, która
posiada początek i zakończenie;
 segregacji zdarzeń na ważne z punktu widzenia historii
i nieważne;
 rozmieszczenia najważniejszych dla podmiotu zdarzeń
na osi linearnie pojmowanego czasu: przedtem –
potem;
 przypisania bohaterowi pewnej intencji;
 zachowania tożsamości na czas opowieści – skupienia,
które pozwala pozbyć się myśli nie należących do
narracji.
Cechy narracji „zdrowej”
Nieumiejętność:
ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od
momentu wypowiadania:
„- Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich
pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu.
- No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg
zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów”
Cechy „narracji”
schizofrenicznej



Dokonuje się w trakcie
„dziania się” pewnej
sytuacji
w dużej mierze
niezależne od
wolicjonalnych
aspektów działania
podmiotu
Wiedza w nikłym
stopniu
zwerbalizowana
Doświadczenie
narracyjna

Dokonuje się po fakcie

Z reguły zależne od
świadomości i woli
podmiotu

Wiedza w dużym
stopniu
zwerbalizowana
i refleksja
{
Doświadczenie
narracyjne
O jak, świetnie. W
końcu!
 To straszne, nie rób
tego!

{
Refleksja narracyjna
„Dziewczyna, z którą
byłem, rzuciła mnie.
Zupełnie dwa różne
światy. Nie
pasowaliśmy do
siebie”.
„Rzucę cię”
„Doświadczamy własnych uczuć, motywów,
planów jako składników określonych historii, a
więc i doświadczamy własnego życia jako
historii, w której coś robiliśmy, czuliśmy,
wyobrażaliśmy sobie. Można tu więc mówić o
narracyjnej tożsamości człowieka”
Autonarracje
- To, co się
wydarza
- Narracja
- ja
Usprawnienie działania:
Pomaga poznać samego siebie
(„poznaj swoje własne
pragnienia”)
Pożytki z autonarracji 1
Usprawnienie działania:
Likwidacja odnoszenia samego
siebie do innych
Pożytki z autonarracji 2
„Ksawery przeklinał, że nie możemy
zniknąć, że musimy być wystawieni na
widok, choć nie chcemy, chociaż nie
możemy, że ktoś inny może nas wystawić i
uczynić z nami to, co jest ponad siły nasze”
(W. Gombrowicz, Bakakaj)
„Piekło to inni”
Wstyd [...] pojawia się wówczas, gdy nie sposób
wejść w przestrzeń wypełnioną przez spojrzenia
innych i przez owe spojrzenia
skonwencjonalizowaną. Pierwszym warunkiem
uniknięcia wstydu jest akceptacja reguł
społecznych wyrażonych w natrętnym spojrzeniu
innych, albowiem wstyd to lęk przed brakiem
społecznej akceptacji. Wstyd to lęk przed innymi.
(M. P. Markowski, Czarny nurt. Gombrowicz, świat,
literatura, Kraków 2004, s. 365)
Wstyd
Usprawnienie działania:
rezygnacja z „myślenia
aksjologicznego” typu „jestem
słaba(y), nie nadaję się”
Pożytki z autonarracji 3
Taka, która myśli o sobie jako podmiocie działań
(agensie)
Osobowość proaktywna



„Zarobić pieniądze na wakacje we Francji”,
„Ułożyć sobie dobre relacje z ojcem”
„Zostać prezydentem”
Osobowość proaktywna przykłady
•„Wyższy poziom proaktywności
autonarracji u mieszkańców akademika
wiązał się z większą liczbą poznanych
kolegów w ciągu roku akademickiego,
niższym poczuciem osamotnienia oraz
niższym poziomem lęku przed oceną ze
strony innych. Tendencja do
konstruowania proaktywnych autonarracji
u nauczycieli pozytywnie wiązała się z
zaangażowaniem w pracę zawodową i
ocenianym przez ich uczniów
nowatorstwem wykazywanym w pracy”
(J. Trzebiński, Narracja jako sposób
rozumienia świata, s. 120)
Myślenie o sobie jako przedmiocie cudzych
działań (patiensie)
Osobowość defensywna



„Nowy nauczyciel uwziął się na mnie”,
„Nagle straciłam kolegów z pracy”,
„Nie zostanę prezydentem, bo jestem zbyt
głupi”
Osobowość defensywna przykłady
{
Osobowość proaktywna
Skupienie na „ja”
idealnym
 Lepszy model na
zwykłe czasy?

{
Osobowość defensywna
Skupienie na „ja”
realnym
 Lepszy model na
czasy „płynnej
nowoczesności”?

Osobowość proaktywna vs.
Osobowość defensywna





depresja i melancholia
rozpacz
schizofrenia
„doświadczenie codziennej nieprzezroczystości
własnej egzystencji”
poetyckie doświadczanie własnej egzystencji:
nienarracyjność epifanii
Tożsamość nienarracyjna



Myślenie aksjologiczne („jestem świetny”,
„jestem słaby”)
Myślenie emocjonalne
Myślenie w kategoriach porównań z innymi
ludźmi
Elementy przeszkadzające w
kształtowaniu się tożsamości
narracyjnej






J. Bruner, Życie jako narracja, „Kwartalnik
Pedagogiczny”, 1990 nr 4.
Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J.
Trzebiński, Gdańsk 2002.
Psychologia narracyjna. Tożsamość – dialogowość –
pogranicza, red. E. Dryll, A. Cierpka, Warszawa 2011.
J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata,
[w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z.
Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001.
T. Woźniak, Narracja w schizofrenii, Lublin 2005.
……..
Dalsze lektury


Konstruktywizm – stwarzamy samych siebie
Myślenie metapozytywne vs. Myślenie
metanegatywne
Wnioski z narratywistycznej teorii
tożsamości