Transcript Kaypbergenov A. D.I.MENDELEEV - Nukus Davlat Pedagogika Instituti

O’zbekiston Respublikasi
xalq ta’limi vazirligi
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat
pedagogika instituti Kimyo-ekologiya
kafedrasi o’qituvchisi Kaypbergenov
Atabekning
D.I.MENDELEEVNING
KIMYOVIY ELEMENTLAR
DAVRIY KONUNNING
RIVOJLANISHI
atamasidagi ochiq dars taqdimoti
Metallar, minerallar va boshqa
moddalarning alkimyoviy belgilari
Li
Na
K
6,9
23,0
39,1
Ca
Sr
Ba
40,1
87,6
137,3
P
As
Sb
31,0
74,9
121,8
S
32,1
Se
79,0
Cl
35,5
1829 y.
TRIADALAR
Iogann
Debereyner
Te
127,8
Br
79,9
(6,9+39,1):2 = 23,0
I
126,9
Djon N`yulends 1865 y.
«Oktava» qonuni
Atom molekulyar ta`limot nazariyasi tula
tasdiqlangandan keyin
kimiyoda yangi
kashfiyot vujudga keldi. Ya`ni 1869 yilda
buyuk rus olimi D.I. Mendeleev davriy
qonunni ochdi. D.I. Mendeleevga qadar xam
elementlarni ma`lum
bir gruppaga
sistemaga solish ishlari xam bulgan. Lekin
olimlar gruppalar orasida mavjud bulgan
ichki bog’lanishlarni topolmadilar va bu
gruppalarni
bir-biridan ajralgan xolda
qaradilar shu sababli ular umumiy nazariy
xulosa chiqara olmadilar xulosalar uxshash
bulgan va biri
biriga uxshamaydigan
elementlarni
yagona
sistema
qilib
birlashtirolmadilar.
LEKOK DE BUOBODRAN,
LARS FREDERIK NIL`SON,
KLIMENS VINKLER
davriy konunining tasdiqlovchilari
Kimyoviy elementlarni sistemaga keltirish
masalasini D.I. Mendeleev 1869 yil xal qildi,
ya`ni davriy qonunni va davriy sistemani
yaratdi.
D.I.
Mendeleev
elementlarni
sistemaga
solishda xar qaysi elementni
uzgarmas xossasini aniq ulchab buladigan xar
qanday shubxadan xoli bulgan atom
massasini asos qilib oldi. U «bir tomondan
elementlarning xossalari va uxshashaliklari
orasidagi ikkinchi tomondan atom massalar
orasidagi bog’lanishlarni izlash eng tug’ri
yuldir» deb xisobladi.
•
•
•
•
•
Y. Bertselius (Metallar va
metallmaslar)
I.V. Debereyner (Triadalar)
D.A.R. N`yulends (Oktavalar)
L.Meyer (Ustunlarga bo`lish)
Вариант Лотара Мейера
4атомн
ые
3атомн
ые
2атомн
ые
1атомн
ые
1атомн
ые
2атомн
ые
Li(7)
Be(8,3)
Разность
масс
C(12)
N(14)
O(16)
F(19,9)
Na(23)
Ma(24
16
Si(28)
P(31)
S(32)
CI(35,5)
K(39)
Ca(40)
16
-
As(75)
Se(79)
Br(80)
Rb(85)
Sr(87,6)
45
Sn(117)
Sb(120)
Te(128)
I(126)
Cs(133)
Ba(137)
45
Pb(207)
Di(203)
-
-
Ti(204)
--
90
Davriy jadvalning sxemasi
2 element
Kichik
davrlar
8 element
8 element
18 element
18 element
32 element
Katta
davrlar
Davriy sistemaning guruxlari
Qushimcha guruxchalar
Bosh guruxchalar
I
1
II
3
Na
3
литий
19
калий
VII
37
рубидий
Be
4
бериллий
B
5
бор
Mg
55
цезий
N
O
Si
P
15
фосфор
S
Cl
Ar
14
кремний
7
азот
8
кислород
16
сера
F
9
фтор
17
хлор
Ne
10
неон
18
аргон
20
кальций
Ga
Ge
32
германий
As
33
мышьяк
Se
Br
35
бром
Kr
Sr
In
Sn
50
олово
Sb
51
сурьма
Te
I
53
иод
Xe
81 Pb 82
таллий свинец
Bi
Po
At
Rn
34
селен
36
криптон
38
стронций
52
теллур
54
ксенон
Ba
56
барий
Tl
Fr
6
углерод
C
Ca
49
индий
Cs
VIII
2
гелий
31
галлий
Rb
7
VI
He
12 Al 13
алюминий
натрий магний
11
K
6
V
1
водород
Li
5
IV
H
2
4
III
87 Ra 88
франций радий
83
висмут
84
полоний
85
астат
86
радон
Lantanoidlar
Aktinoidlar
Lantanoidlar va aktinoidlar
terminini 1948 yili professor
S.A. Shukarev tavsiya qilgan
Mendeleev Dmitriy Ivanovich
(1834-1907)
Davriy
jadval
asoschilarining biri
nomiga ya`ni
D. I. Mendeleevning
nomiga 101 elementi
quyilgan.
D.I.Mendeleevning davriy elementlar sistemasining asosiy guruxchalarda yadro
zaryadlari oshishi bilan atomlarni radiusi:
1) kattalashadi
2) kichiklashadi
3) o`zgarmaydi
4) vaqti-vaqti bilan o`zgaradi
1
JAVOB:
D.I.Mendeleev jadvalini 2 davr elementlari ichida eng ko`p metallmas xossasini
bildiradigan qaysi element:
1) bor
2) uglerod
3) azot
4) kislorod
JAVOB:
4
D.I.Mendeleev davri sistestemasini davrlar ichida yadro atomlari zaryadlari ko`payishi bilan
__________ o`zgarmaydi:
1) atomlar massasi
2) energetik sathlar soni
3) elektronlarni umumiy soni
4) tashqi energetik sathidagi elektronlar soni
ОТВЕТ:
2
Na → Mg → Al → Si → Cl элементлар қаторида:
1) металлмас хоссалари сусайяди
2) металл хоссалари кўчайяди
3) металл хоссалари ўзгармайди
4) металл хоссалари сусайяди
4
ОТВЕТ:
TEST
Savollar
Videofilm
Sankt-Peterburg shaxridagi
D.I.Mendeleevni yodigorligi
ЭЪТИБОРИНГИЗ
УЧУН
РАХМАТ