Transcript Het geheugen - Provincie Vlaams

Het geheugen
“Een dag om niet (meer) te vergeten. Over het lerend vermogen
van mensen met dementie”
Leuven, 15/6/2012
Janssens Anneleen, Expertisecentrum Dementie Contact,
Limburg & Geheugenkliniek Jessaziekenhuis Hasselt
Inhoudelijk
• De werking van ons geheugen
• Dementie en geheugen
– Ziekte van Alzheimer
– Vasculaire dementie
Het geheugen bepaalt onze
identiteit …
Zonder geheugenfunctie zouden
we gevangen zitten in het heden,
niet meer kunnen herinneren
wat we net gedaan hebben en
niet meer weten wat we straks
zullen gaan doen.
Voor personen met dementie is dit de dagelijkse
realiteit!
Het geheugen
= niet eenvoudig te omschrijven …
• Geen unitair proces maar te beschouwen als
een “alliantie” van subsystemen
• Op te delen in verschillende processen:
opnemen, opslaan, oproepen van informatie
• Op te delen in verschillende stadia of
‘bewaarplaatsen’ waar informatie wordt
vastgehouden: zintuiglijk geheugen, KTG, LTG
De werking van het
geheugen: model
Cognitief-psychologisch geheugenmodel, Atkinson & Shiffrin
De werking van het
geheugen: stoornissen
• Op niveau van de ‘bewaarplaatsen’
korte termijn - lange termijn
• Op niveau van de geheugenprocessen
opnemen - opslaan - oproepen
‘gestoorde inprenting’
‘retrievalprobleem’
De werking van het geheugen:
soorten geheugens
• Zintuiglijk geheugen: ontvangen van info via de
zintuigen, bewust of onbewust. Kan slechts kort info
bewaren (3 sec max.)
• Kortetermijngeheugen:
– Zint.geheugen –> aandacht –> KTG
– Houdt info (gem. capaciteit van 7 elementen) voor
korte tijd (10-15 sec) actueel (‘werkgeheugen’)
– Herhaling: info in KTG vastgehouden + info in
LTG opgeslagen
• Langetermijngeheugen
De werking van het geheugen:
soorten geheugens
De werking van het geheugen:
soorten geheugens
• Expliciet geheugen: ‘bewust geheugen’, om
bewust info op te roepen
– Episodisch geheugen: gebeurtenissen
(autobiografisch materiaal, tijd- en
plaatsgebonden)
vb: weten waar en wanneer je getrouwd bent
– Semantisch geheugen: feitenkennis
(gebaseerd op taal + cultuur)
vb: weten dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is
De werking van het geheugen:
soorten geheugens
• Impliciet geheugen: ‘onbewust geheugen’,
opslag van kennis die we verwerven via ervaring
– Procedureel geheugen: procedures en
vaardigheden voor automatische uitvoering
van dagelijkse taken
vb: weten hoe je moet fietsen, boterhammen
smeren, autorijden, ..
– Priming en primaire leerprocessen: andere
meer onbewuste geheugenfenomenen
Dementie en geheugen
Dementie is een complex van symptomen waaraan
verschillende oorzaken ten grondslag kunnen liggen. De
DSM-IV hanteert als kerncriterium ‘de ontwikkeling van
multipele cognitieve stoornissen’. Dit betreft
geheugenstoornissen in combinatie met een of meer
specifieke cognitieve stoornissen. De geheugenstoornissen
kenmerken zich door een verminderd vermogen om nieuwe
informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te
herinneren.
(DSM: Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders)
Geheugenstoornissen bij
de ziekte van Alzheimer
1. Atrofie van de hippocampus
2. Atrofie van andere hersengebieden
Geheugenstoornissen bij
de ziekte van Alzheimer
1. Atrofie van de hippocampus
Hippocampus = schakel tussen (tijdelijke) KTG (of
‘werkgeheugen’) en (permanente) LTG
problemen met het permanent opslaan
van nieuwe herinneringen
oude herinneringen uit het verleden kunnen
aanvankelijk nog goed worden opgeroepen
Geheugenstoornissen bij
de ziekte van Alzheimer
Geheugenstoornissen bij
de ziekte van Alzheimer
2. Atrofie van andere hersengebieden
stilaan gaan ook de herinneringen uit het
verleden verloren (oprollend geheugen)
Geheugenstoornissen bij
de ziekte van Alzheimer
1. Vooral een probleem van OPSLAAN van
nieuwe informatie
(van KTG naar LTG)
2. Geleidelijk aan ook een probleem van
OPROEPEN van opgeslagen informatie
(van LTG naar KTG)
Geheugenstoornissen bij
vasculaire dementie
• Door ‘kortsluitingen’ of ‘losse contactjes’ in
de bloedvaten kan de binnenkomende
informatie in het KTG moeilijk worden
opgenomen én de opgeslagen info in het
LTG moeilijk worden opgeroepen
• <-> ZvA: hippocampus = normaal; dus àls
de info goed doorkomt naar het KTG, kan
deze wel goed worden opgeslagen in het
LTG
Geheugenstoornissen bij
vasculaire dementie
Geheugenstoornissen bij
vasculaire dementie
• Een probleem van OPNEMEN van nieuwe
informatie
(van zintuiglijk geheugen naar KTG)
• Een probleem van OPROEPEN van
opgeslagen informatie
(van LTG naar KTG; = ZvA)
Geheugenstoornissen bij
vasculaire dementie
Lerend vermogen bij dementie
• Geheugenproblemen bij dementie betreffen
voornamelijk het bewuste of expliciete geheugen
(autobiografisch materiaal en feitenkennis).
• “Trainen” van het bewuste geheugen (puzzelen,
kruiswoordraadsels, .. ) is bijgevolg weinig zinvol
gebleken bij personen met dementie: enkel
getrainde taken lukken beter
• Cognitieve rehabilitatie: eerder oefenen van
vaardigheden in alledaagse taken
Lerend vermogen bij dementie
• Wat echter wel zinvol blijkt, is het
gebruiken van onbewuste
geheugenprocessen in het onbewuste of
impliciete geheugen. Op dat niveau in het
geheugen is bij mensen met dementie
namelijk lerend vermogen te vinden.
Literatuur
Dank voor uw aandacht!