Transcript Paleolit schyłkowy i mezolit

16 000 - 6000 lat BP
Prezentacja wykonana na potrzeby zajęć dydaktycznych na kierunku archeologia. Może być wykorzystywana wyłącznie w celach
edukacyjnych i wyłącznie w zastosowaniach niekomercyjnych. W prezentacji wykorzystano materiał ilustracyjny z publikacji i stron
internetowych m.in. Nature, Science, National Geographic, Wikipedia i in.
Koniec paleolitycznego raju
Około 15-14 tys. lat BP w interfazie Epe klimat zaczyna
się wyraźniej ocieplać. Paradoksalnie, dla paleolitycznych
łowców nadchodzą ciężkie czasy, gdy wraz z ocieplającym
się klimatem zasoby zwierzyny kurczą się i migrują na
północny wschód. Wyspecjalizowane społeczności
późno-graweckich
łowców
mamutów,
próbując
kontynuować dotychczasowy tryb życia przyczyniają się
do zagłady wielkiej fauny plejstoceńskiej. Lepiej radzą
sobie kultury o mniej wyspecjalizowanej gospodarce,
eksploatujące w bardziej przemyślany sposób mniejszą
zwierzynę, dla której nadchodzą teraz dobre czasy. Wraz
z pierwszymi migracjami stad reniferów i antylopy sajgi
na naszych ziemiach pojawiają się pierwsi kolonizatorzy,
reprezentujący paleolityczną kulturę magdaleńską, a
później - hamburską. Okres rozpoczynający się od
ochłodzenia Dyas I i interfazy Bølling (Meiendorf), w
której w Europie północnej pojawiają się lasy szpilkowe,
nazywamy już paleolitem schyłkowym. Zasadnicze
ocieplenie następuje w interazie Allerød, gdzie w ciągu
zaledwie kilku lat roczna temperatura na półkuli
północnej skacze o kilka stopni, co oznacza klimatyczną
rewolucję. Koniec epoki lodowcowej jest więc, jak
dowodzą najnowsze badania grenlandzkich rdzeni
lodowych, wydarzeniem gwałtownym, zawierającym się
w czasie życia jednego pokolenia.
hej
j. Denisova, Ałtaj, Syberia
Jaskinia Maszycka
Na
15 planie
tys. lat BPkrzemienna
datowane z
Na ponad
Wytwórczość
Do
najcenniejszych
znalezisk
jest
najstarsze,
formalnie
jeszcze
stanowiska
koncentrowała
jaskini
Maszyckiej
się
należą
wokół
przede
górnopaleolityczne
stanowisko
widoczne
zaawansowanej
wszystkim
wyroby
są
kościane,
technologii z
magdaleńskie w jaskini Maszyckiej
zróżnicowane
wiórowej.
których
część
Rdzenie jest
cechowała
bogato
na
Jurze
Krakowsko
–
strefy
staranna
zdobiona.
użytkowania
zaprawa,
Niektóre
uderzenia
z
nich,
były
m.in.
Częstochowskiej. Znaleziono tu
oraz
dobrze
tzw.
navety
specyficzne
przygotowane
dowodzą
atrybucji
m.in.
nietypowy,
bardzo
bogaty zespół
tej
znaleziska,
poprzez
chronologicznej
m.in.do środkowej,
punktów a
kultury wraz izolowanie
ze szczątkami
minimum
czaszka
odbicia.
więc
jeszcze
antylopy
Wióry
iróżnym
oddzielano
za
16 osobników
wpaleolitycznej
wieku,fazy
noszących
ślady
bizona
pomocą
magdalenienu.
ze śladami
techniki
Fakt, miękkiego
iż praktyk
na tym
kanibalistycznych.
Według kościanych
badacza
ochry. Interpretację
tłuka.
stanowisku
Magdaleńczycy
wyrobów
cenili
stanowiska
S.K. Kozłowskiego
można z
stanowiska
dobre
jest
w stosunku
surowce,
do
w inwentarzu
krzemiennych
to
interpretować
ślad
agresji z
utrudnia
Maszyckiej
znacznie
więcej,
fakt,są jako
iżniż
krzemienie
na typowych
międzyplemiennej
skierowanej
badania rozpoczęły
wychodni
stanowiskach
bardzo oddalonych
magdaleńskich
od
przeciw przybyszom z zachodu. Być
się
stanowiska,
skłonił
jeszcze
S.K.
w co
XIX
Kozłowskiego
dowodzi
także
do
może,
zdaniem
badacza,
wieku,
mobilności
przyjęcia
wg.
paleolitycznych
że znaleziony
przeciwnikamitezy,
magdaleńczyków
standardów,
łowców.
inwentarz
Do zabytków
charakterystycznych
które
odpowiada
mogli być epigoni
kultur graweckich,
odbiegają
form
instrumentarium
należą
odkultury
specyficzne
żywej,
którzy narzędzi
w tym samym
okresie
także a
kolonizowali
tetypowym
ziemie.
dzisiejszych
rylce
nie
ijest
wiórki
tylcowe. depozytem
śmietniskowym.
j. Denisova, Ałtaj, Syberia
Bølling
Choć
niektóre
z razprzejawów
W interfazie
Bølling po
pierwszy
magdaleńskiej sztuki mobilnej, jak
od MIS 3 w północnej Europie
wizerunek kruka wykonany na łupku
pojawiają
się lasy szpilkowe.
z
Gönnersdorf
(Niemcy)
Rozpoczyna
się
pełna
rekolonizacja
przypominają umiejętnością oddania
ziem
polskich.zwierzęcia
W początkowym
charakteru
sztukę
okresie
się ona obecnością
paleolitu,wyraża
jednak
dominującą
tendencją
geometryzacja i
zespołów jest epimagdaleńskich
skłonność
do
uproszczeń
(późno-magdaleńskich)
w strefie
zmieniająca
naturalistyczne
wyżyn i pod wieloma
względami
przedstawienia w symbole, widoczna
podobnych do nich zespołów
m.in. na rycie przedstawiającym
hamburskich
w strefie niżowej, gł.
„tańczące Wenus”
w zachodniej części ziem polskich.
Do najważniejszych stanowisk z
tego okresu można np. zaliczyć
Olbrachcice. Można przypuszczać,
że osadnictwo hamburskie objęło
także Pomorze Zachodnie. Łowcy
kultur
hamburskich
i
magdaleńskich polowali głównie na
renifery.
Styl
życia łowców
hamburskich
i magdaleńskich był bardzo mobilny,
Wśród
zabytków
schyłkowopaleolitycznych
z j.
co wpływało także na budowę schronień, przypominających
Komarowej
wyróżnia
się
tzw.
zinken,
forma
indiańskie tipi. Gospodarka
oparta
była na
kontroli
stad reniferów,
co
oznaczało
znaczącą zmianędla
w stosunku
do górnopaleolitycznego
charakterystyczna
hamburgienu,
który w
wyspecjalizowanego myślistwa i zapewniało stabilne podstawy
pozostałych
aspektach
magdalenien
egzystencji w chwili,
gdy z Niżuprzypomina
Europejskiego znikała
megafauna.
Allerød
Kolejny etap ocieplania klimatu okazał się
Typem
narzędzia popularnym w
decydujący. Koniec epoki lodowcowej został
zespołach
federmesser
są ocieplaniem
tylczaki
przypieczętowany
bardzo szybkim
klimatu.
leśne, nazwie
po chwilowym
łukowe Zbiorowiska
o tej samej
(na
regresie
II pokryły kultury
dużą część
rysunkuw czasie
1-5).Dryasu
Zespoły
Europy. Jedynie w północnej części Niżu
federmesser
częstootwarte,
zalegają
w
zachowało się środowisko
gdzie łowcy
pozycji
stratygraficznej
kultury
Bromme
mogli
kontynuować
dotychczasowy
życia zespołów
oparty
na
bezpośrednio stylponiżej
polowaniach na renifery. Tak, jak w kulturze
hamburskich,
np. na stanowisku w
hamburskiej, z którą Bromme wydaje się mieć
Olbrachcicach.
Z
uwagi
na w
wiele wspólnego, polowania
prowadzono
sposób
nie tylczaków
naruszający łukowych,
równowagi jak
stad.
obecność
Bardziej
na południe,
w strefie
leśnej rozwija
również
biorąc pod
uwagę
zasięgsię
kultura
federmesser,
będąca
wyrazem
terytorialny
i
technologię
przystosowania
do
nowych
warunków
wytwórczości
genezę
tej
środowiska. Genezanarzędzi
tej jednostki
nie jest jasna,
choć
pewne częściej
przesłankiwiąże
pozwalają
ją z
jednostki
się łączyć
jednak
magdalenieniem. Centralna część ziem polskich
ze
środowiskiem epimagdaleńskim.
pozostaje pod wpływem różnych wpływów
kulturowych (tzw. Witowien), włączając w to
zespoły epimagdaleńskie i epigraweckie. Na
północnym wschodzie zespoły perstuńskie
reprezentują zapewne kulturę łowców podobną
do Bromme.
Ostrza trzoneczkowate pojawiające się w kulturze
Bromme są typem narzędzia popularnym w wielu innych
zespołach schyłkowopaleolitycznych, charakterystycznym
dla gospodarki łowieckiej opartej na polowaniach na
renifery. Zdaniem wielu badaczy stanowią mocny,
pośredni dowód na wykorzystanie łuku.
Dryas III
Kultura
Chwilowe
świderska
pogorszenie
(od stanowiska
warunków Świdry
Wytwórczość
narzędzi
Zespoły
z
ostrzami
trzoneczkowatymi,
klimatycznych
Wielkie
pod i regres
Warszawą),
zalesieńformująca
stworzył się, które
krzemiennych
ujako liściaki
łowców
często
określa
(nie
mylić z
lepsze warunki
zdaniem
niektórychsię
dla
badaczy
rozwoju
w wyniku
kultur
ewolucji
świderskich
stoi
na ostrzami
wysokim
górnopaleolitycznymi
opartych
od
perstunienu
na polowaniach
i wołkuszanienu
na
renifery.
wliściowatymi)
drugiej
poziomie.
Liściaki
dwukątowe
z III.
Planowy Dryasu
połowie
i usystematyzowany
III wosiąga
sposób
zakres
popularyzują
się
ciągu znaczący
Dryasu
Liściaki
odławiania
ekspansji
zwierzyny
terytorialnej.
sugeruje
W praktyki
gospodarce
charakterystycznym
retuszem
ahrensburskie
cechuje
staranna
obróbka
o charakterze
łowieckiej
dominuje
kontroli,
wykorzystanie
czy wręcz
renifera.
trzonka na stronie spodniej
półhodowli
Uwagę
zwraca
stad.wysoki
W początkowej
poziom wytwórczości
części
należą
do
zabytków
tego okresu
narzędzi
krzemiennych,
rozwija oparty
się
kultura
na wiedzy
przewodnich
Bromme, pojawiają
technologicznej
i tej
wysokich
się kultury.
też wymaganiach
inne
jednostki
odnośnie
ostrzami
do surowca.
trzoneczkowatymi
Eksploatowane
są
Uwagę zzwraca
technologia
ich ,
jak ahrensburgien.
najlepsze
krzemienia,
Geneza tejajednostki
dystrybucja
wyrobu,gatunki
przywodząca
naichmyśl
nie jest
sięga
setekjasna.
kilometrów,
Analizyco genetyczne
sugeruje związki
sposoby
uzyskiwania
szczątków grupami
między
ludzkich z świderskimi.
jej stanowisk Zasięgi
lewaluaskich.
Mimo
,
sugerują zarówno korelacje
występowania
określonych
zinnej
terenem
surowców
Niziny
wyznaczają
Rosyjskiej,
lokalne
jak i genezę
prowincje
lokalną,kultury
wiórowej
koncepcji
debitażu,
(Bromme). W
świderskiej.
Świderien
drugiej części
jest ostatnią
Dryasu jednostką
III,
tak
samo
dzięki
powstała napaleolitu
schyłkowego
podłożuna perstuńskim
ziemiach polskich.
odpowiedniemu
kultura wołkuszańska
Ocieplenie
postępująceprzekształci
wrazukładowi
z końcem
się wDryasu
negatywów
uzyskuje
ostatnią
III,
powodujące
już jednostkę
trwały
jużschyłkowego
wzrostsię
zalesienia
paleolitu
północnej
– kulturę
Europy.
świderską.
Przesuwające
Obecnośćsię na
półwytwór
o predefiniowanym
liściaków dwukątowych
północny-wschód
siedliskai renifera
eksploatacja
zmuszają w
kształcie,
przerabiany
stad reniferów holocenu
początkach
upodabnia tęludność
kulturę dokultury
następnie
liściak.
ahrensburgienu.
świderskiej
dona
migracji
lub przystosowania.
Mikrolity geometryczne pojawiają się w bliskowschodnim kebarienie już w schyłkowym paleolicie. W
mezolicie Europy są obecne od początku, ale ich upowszechnienie się jest szczególnie widoczne w
późnym mezolicie.
Mezolit: nowy świat
Koniec
epoki lodowcowej
wymusza
zmiany
nie tylko
W mezolicie
natrafiamy
nagłębokie
pierwsze
duże
cmentarzyska, co sugeruje
Ważnym
istotny i długotrwały
elementem
w społecznościach europejskich. W Afryce Północnej i na
związek
poszczególnychPrzemiany
grup schyłkowego
ludzkich
z glacjału
określonym
terytorium.
Pochówki
mezolitycznej
często zawierają
środowiskowe
i chronologia
holocenu:
Bliskim Wschodzie już od początku
bogate
dary grobowe.
Byćdomoże
wierzono,
gospodarki
przed powrotem
łowieckiej
zmiany klimatyczne
zmuszają ludzi
poszukiwania
nowychiż woda zapewnia ochronę
podstaw gospodarczych.
Intensyfikacja
zbieractwa
dziko na wyspach.
zmarłych,
jako, że niektóre
cmentarzyska
lokowano
jest łuk. Choć niektórzy
rosnących traw doprowadzi u progu holocenu do odkrycia
badacze dopatrują się
zalet gospodarki produkcyjnej i wynalezienia rolnictwa.
jego stosowania już w
Bogatsze zasoby środowiskowe w północnej Europie
kulturach graweckich,
pozwalają początkowo na częściowe kontynuowanie
paleolitycznego stylu życia przy wykorzystaniu eksploatacji
dopiero z mezolitu
stad reniferów. Ostatecznie jednak dotychczasowe
pochodzą
pierwsze
środowisko ulega nieodwracalnej zmianie. Potężna puszcza,
twarde dowody jego
która pokryje północną Europę doprowadzi do powstanie
specyficznej formacji społeczno-gospodarczej będącej
stosowania w postaci
odpowiedzią na te nowe wyzwanie środowiskowe.
rysunków
i
Społeczności mezolityczne, żyjące w niewielkich, izolowanych
bezpośrednich znalezisk.
grupach oprą swoją egzystencję na niewyspecjalizowanym
myślistwie typu traperskiego, zbieractwie i pewnych formach
Dużą część produkcji
gospodarki para-produkcyjnej, określanych jako tzw.
krzemiennej stanowiły
„hodowla lasu”. Szczególnego znaczenia nabierze środowisko
mikrolityczne zbrojniki,
wodne, jako stabilne źródło zasobów pożywienia i wygodny
kanał komunikacji w porośniętej puszczą Europie. Rzeki staną
będące
grotami
strzał.
Drewno
stało
się
ważnym
surowcem,
co
widać
m.in.
w
się
teraz
nie środowiska
granicami, a wodnego
osiami osadnictwa.
Puszczawutrudni
Duża
rola
jest widoczna
upowszechnieniu takich
Dzięki mezolitycznych,
znaleziskom
instrumentarium
narzędziowym społeczności
dostęp
do surowców
krzemiennych,
wymuszając
początkowo
wynalazków
paleolitycznych
jak harpuny
i wędki.
Innowacje mezolityczne to
znamyz
pogorszenie
a następnie
wzbogaconym
orozwój
narzędzia
do jego obróbkitorfowym
– ciosaki i siekiery
eksploatacja jakości
owocówkrzemieniarstwa,
morza (śmietniska
muszlowe),
transport śródlądowy
mezolityczne
sposoby
technologii
kompozytowych
opartych
na Pozwoliło
mikrolitycznych
(dłubanki),
czy
ościenie z odłączanym
grotem.
Znaczenie
wody
jest też w bardziej
poroża.
to widoczne
na budowanie
trwałych konstrukcji
Generalne
podziały
kulturowe
w
mezolicie
i
lokalizacja
kluczowych
stanowisk
zbrojnikach.
Wynalazek
ciosaka
umożliwi bóstw
natomiast
osadzania tych grotów.
sferze symbolicznej,
związanej
z mieszkalnych,
wyobrażeniami
wodnych, czy
ofiarami
czy produkcję
dłubanek.
wykorzystanie
zasobów
drewna
m.in.
do
budowy
schronień.
bagiennymi. Woda odgrywa także pewną rolę w zwyczajach pogrzebowych.
Kultura mezolitu
Kultury
Zanik
lądolodu
mezolityczne
nie
zanikają
poważne
natychmiast
przekształcenia
po
Wśród
Kultura
wytworów
janisławicka,
sztuki
której
maglemoskiej
zespoły
występują
warto
Rozwój
kulturwywołał
mezolitycznych
wyznaczany
geologiczne, się
pojawieniu
związane
w północnej
z opadaniem
Europie
i wznoszeniem
pierwszych się
odnotować
na
ziemiach
polskich
występowanie
wwulkaniczną
póżnym
wyrobów
mezoliciez
jest
kilkom
horyzontami
chronologicznymi,
fragmentów
rolników.
W lądu,
niektórych
aktywnością
miejscach
lokalne jednostki
i znacznym
bursztynu
cechuje
i 100m)
bogatą
sięwzrostem
zaawansowanym
m.in.
z upowszechnieniem
się
(lokalniezwiązanymi
mezolityczne
do ok.
trwają
do
końca
IV ornamentykę
tysiąclecia.
wysokości
poziomu
Gdzie na
morza. W
indziej,
społeczności
efekcie
wraz
mezolityczne
wydają
holocenu
się ma
przedmiotach
krzemieniarstwem,
zz początkiem
dużym
użytku.
Sztuka
udziałem
zbrojników
w codziennego
typie
trójkątów
prostokątnych,
rozpoczął
dostosowywać
się
proces
do
nowego
zatapiania
styluDo
niektórych
życiaone
przyjmując
obszarów
przede
technologii
wszystkim
naciskowej.
charakter
naciekawszych
geometryczny.
czy trapezów
Przypadają
na fazę
Europy, szczególnie
pewne
elementy dramatyczny
kultury neolitycznej,
u progu okresu
np.
Dominują
znalezisk
tej
motywy
kultury
abstrakcyjne,
należy
grób
przedstawień
wojownika
zaawansowanego
mezolitu.
W
tym
okresie
atlantyckiegowytwarzania
umiejętność
W szczególności
naczyń ceramicznych.
dotyczyło to
Może
tzw. –
naturalistycznych,
krzemieniarza
zpolskich
czy
bogatym
narracyjnych
wyposażeniem,
jest
na
ziemiach
występowały
Doggerbanku,
to
świadczyć
a owraz
więc
kontaktach
terenów
leżących
między
wobiema
miejscu
dzisiejszego
społecznościami,
Morza
Północnego.
znaczna
ilośćTereny
szkieletów
były
z
niewiele.
pochodzący
Do
zechoć
stanowiska
ważnych
znalezisk
eponimicznego.
zte terenu
jednostki środkowoi późno-maglemoskie,
obszarem odformatywnym
obrażeniami
narzędzi krzemiennych
dla sugeruje,
społeczności
że
Pomorza
Zachodniego
należy
zaliczyć
tzw.
reprezentowane
m.in.
przez
tzw.
zespoły
mezolitycznych
poziom
agresji kompleksu
międzygrupowej
północnego
bywał wysoki.
(Maglemose),
W
motykę
ze
Szczecina-Podjuch
(po
prawej,
z
chojnicko-pieńkowskie.
inwentarzach
co wymusiło
końcowej
fazieruchy
mezolitu,
migracyjne
także i W
pod
powstanie
presją
szeregu
fali
kultur
migracyjnej
o podobnej
kulturze
z Bliskiego
materialnej
Wschodu
od Wlk.
dochodzi
Brytanii
otworem
irolników
motywem
postaci
ludzkiej).
pieńkowskich
widoczne
są
m.in.
(kultura
do
przemian
Star-Car)
w kierunku
po Rekonstrukcja
ziemie
inkorporacji
polskie
elementów
(kultura
charakterystyczne
zbrojniki
wmomentu
typie
komornicka).
kultury
neolitycznej.
JednostkiCiekawym
te wyznaczają
zjawiskiemnajstarszy
jest
złożenia
grobu
trójkątów
prostokątnych
i – po do
ok. m.in.
6 tys.
lat
horyzontErtebölle,
kultura
mezolitu
na
w swoich
Pomorzu
regionach.
reprezentowana
BC
także zbrojniki
W–
przez stanowisko
Dąbki.wojownika
Dzięki trapezowate.
jego torfowemu
charakterowi
znaleziono
tu wiele zaawansowane
zabytków
z
krzemieniarza
z Janisławic.
krzemieniarstwie
dominują
materiałów organicznych, m.in. siekiery z poroży
techniki
naciskowe
i
technologia
jeleniowatych i ceramikę. W sąsiedztwie znajdują się
mikrorylcowcza
do kultur
produkcji
zbrojników
także stanowiska innych
tego typu
(tzw.
paraneolit,
m.in. kultura Zedmar
znana ze maglemoskie
stanowiska
mikrolitycznych.
Zespoły
Dudak).
Na północnym
przeżywa jak
się na
charakteryzuje
teżwschodzie
rozwinięta,
kultura
kundajska,
reprezentująca
epigonów
standardy
mezolityczne
sztuka mobilna
schyłkowopaleolitycznej
kultury świderskiej
(m.in. wyroby z bursztynu) i ornamentyka
przedmiotów codziennego użytku.