Transcript en bekijk een presentatie over kanker

Wat is kanker?
Kanker is een verzamelnaam
Er worden ruim 200 verschillende vormen van kanker onderscheiden
KANKER
Een definitie van kanker
Kanker is een opeenhoping van afwijkende cellen die zich via ongeremde
celdeling vermenigvuldigen en zich naar andere delen van het lichaam
verspreiden. Deze verspreiding kan plaatsvinden doordat de cellen omliggend
weefsel binnendringen en/of via de bloedbaan en het lymfestelsel uitzaaiingen
(metastasen) op afstand veroorzaken
Normale cellen
Afwijkende cellen
Tumorgroei
Uitzaaiing
Ongeremde
celdeling
Binnendringing in
omliggend weefsel
Verspreiding via de
bloedbaan of het
lymfestelsel
De incidentie van kanker in verschillende delen van de
wereld (2008, schatting)1
1. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer
Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency
for Research on Cancer; 2010. Available from: http://globocan.iarc.fr, accessed on 06/06/2013.
Veranderingen in de prevalentie van kanker
Wereldwijd blijven de incidentieen sterftecijfers voor kanker
stijgen1
2030
75 mln.
25 mln.
mensen met
kanker
(voorspelling)2
mensen met
kanker*2
2008
21,3 mln.
GROEIENDE EN
VERGRIJZENDE
BEVOLKING
13,1 mln.
12,7
mln.
Gevallen
ONGEZONDERE
LEEFWIJZE
7,6 mln.
Sterfgevallen
BETERE METHODEN
VOOR DIAGNOSTIEK/
SCREENING
2002
*Kanker vastgesteld in
voorgaande 5 jaar
2030
1. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer
Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency
for Research on Cancer; 2010. Available from: http://globocan.iarc.fr, accessed on 14/01/2013.
2. The International Agency for Research on Cancer. World Cancer Report 2008. Available from:
http://www.iarc.fr/en/publications/pdfs-online/wcr/, accessed on 06/06/2013.
Wereldwijd vaak voorkomende vormen van kanker bij
mannen en vrouwen1
1. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer
Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International
Agency for Research on Cancer; 2010. Available from: http://globocan.iarc.fr, accessed on 06/06/2013.
Wereldwijde sterfte als gevolg van kanker
In 2008 overleden er circa
7,56 miljoen mensen aan
kanker,1 waarmee kanker
verantwoordelijk was voor
13% van alle sterfgevallen
(ongeacht de oorzaak)2
Long-, maag-, lever-, darmen (bij vrouwen) borstkanker
zijn verantwoordelijk voor
50% van alle
sterfgevallen als gevolg van
kanker1
1. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 2008 v2.0, Cancer Incidence and
Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on
Cancer; 2010. Available from: http://globocan.iarc.fr, accessed on 06/06/2013.
2. American Cancer Society. Global Cancer Facts and Figures 2nd Edition. Atlanta: American Cancer Society; 2011.
Veelgebruikte termen
Gelokaliseerd
Invasief
Gemetastaseerd
De kanker beperkt zich nog
tot de plaats waar deze is
ontstaan, en is dus nog niet
omliggend weefsel
binnengedrongen of naar
andere plaatsen uitgezaaid
De kanker is vanuit de plaats
waar deze is ontstaan
omliggend weefsel
binnengedrongen
De kanker heeft zich verspreid
naar plaatsen verderop in het
lichaam en heeft daar nieuwe
tumoren (uitzaaiingen)
gevormd
Gradering
Stadiëring
Indeling in tumorgraden. De tumorgraad geeft aan hoe sterk de
cellen in uiterlijk afwijken van gewone cellen
en hoe agressief de kanker is:
Indeling in kankerstadia op
basis van de tumorgrootte en
de aan- of afwezigheid van
uitzaaiingen en aangetaste
lymfeklieren. Het
kankerstadium is belangrijk bij
het bepalen van de juiste
behandeling
Laaggradig – de cellen zien er vrijwel normaal uit;
groei en uitzaaiing verlopen traag
Hooggradig – de cellen zien er erg afwijkend uit;
groei en uitzaaiing verlopen snel
Soorten kanker
Carcinoom
Sarcoom
Leukemie
kanker in de huid of in
weefsels die een
inwendig orgaan
bedekken of bekleden
kanker in bot,
kraakbeen, spieren,
vetweefsel, bloedvaten
of bindweefsel
kanker in het beenmerg
waarbij de witte
bloedcellen zijn
aangetast
Lymfoom
kanker die ontstaat in de
lymfeklieren
Kanker van het centraal
zenuwstelsel
kanker in de hersenen of het
ruggenmerg
Verduidelijking van benamingen voor kanker
Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute.
Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.
Een definitie van risicofactoren
013
RISICOFACTOR
Extrinsieke
risicofactoren
Intrinsieke
risicofactoren
...horen nu eenmaal bij
de betreffende persoon
en kunnen niet
veranderd worden
(genen, leeftijd, enz.)
Iets waardoor de kans
op het krijgen van een
aandoening toeneemt
...hebben te maken met
het gedrag en de
omgeving van de
betreffende persoon
(roken, luchtvervuiling,
voeding, enz.)
Bij kanker spelen meerdere risicofactoren een rol
en deze kunnen per vorm van kanker verschillen
Roken
Chemicaliën
Straling
RISICOFACTOREN
Erfelijke aspecten
Virussen
Leeftijd
HPV
EBV
HBV
Algehele
gezondheid
Hormonen
Voeding
Overgewicht
Zonlicht
Bacteriën
H. pylori
Het absolute risico en het relatieve risico
Absoluut risico
De kans dat iemand
gedurende zijn/haar
leven kanker krijgt
Relatief risico
De kans op kanker voor
de ene groep personen
in verhouding tot de
kans op kanker voor een
andere groep personen
Het nut van risicobeoordeling
!
Iemand met een verhoogd risico kan preventieve maatregelen treffen
(bijv. stoppen met roken, blootstelling aan straling vermijden)
!
De arts weet welke personen meer kans lopen om kanker te
krijgen
!
Er kan gerichte screening plaatsvinden, waarmee kanker mogelijk
al in een vroeg stadium kan worden ontdekt
!
Bij in een vroeg stadium vastgestelde kanker kan de arts al met
behandeling beginnen als de tumor nog in het beginstadium zit
Het ontstaan van een kankercel
Kanker begint altijd
met een enkele cel1,2
Genetische mutaties (veranderingen in de
normale basenvolgorde in het DNA) dragen
bij aan het ontstaan van een kankercel
Opeenvolgende generaties van de cel
ondergaan een reeks mutaties, via een proces
dat 'klonale evolutie' wordt genoemd
Kwaadaardige cel
Eerste
mutatie
Tweede
mutatie
Derde
mutatie
Vierde of
latere mutatie
Uiteindelijk heeft de
cel zoveel mutaties
ondergaan dat deze in
een kankercel
verandert
1. Nowell, PC. The clonal evolution of tumor cell populations. Science (1976) 194:23-28.
2. Cavenee, WK & White, RL. The genetic basis of cancer. Scientific American (1995) 272:72-79.
De kenmerken van kanker
Om zich te ontwikkelen tot kankercel en een tumor te vormen, moet
een cel mutaties en andere veranderingen ondergaan waardoor de cel
de volgende biologische mogelijkheden krijgt:1,2
Realiseren van aanhoudende overdracht van proliferatiesignalen
Niet overgaan tot
geprogrammeerde
celdood
Aanzetten tot
angiogenese
Ontkomen aan
groeiremmers
Overgaan tot
binnendringing & uitzaaiing
Oneindige replicatie mogelijk maken
1. Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70.
2. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:646-674
Realiseren van aanhoudende overdracht van
proliferatiesignalen
Normale cellen zijn voor hun groei afhankelijk van door andere cellen
afgegeven groeibevorderende signalen. Kankercellen kunnen hun
afhankelijkheid van deze groeisignalen verkleinen door middel van:1,2
- het zelf aanmaken van extracellulaire groeifactoren
- overexpressie van groeifactorreceptoren
- veranderingen in intracellulaire onderdelen van signaaltransductieroutes
Groeifactoren
Groeifactorreceptoren
Celwand
1. Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70.
2. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:646-674
Ontkomen aan groeiremmers
• Normale cellen zijn voor regulering
van de celgroei afhankelijk van
groeiremmende signalen1,2
• Kankercellen kunnen ongevoelig
worden voor deze signalen
M
G2
Celdelingscyclus
• Dit kan bijvoorbeeld komen door
verstoring van de
retinoblastoomeiwitroute (pRb-route)1
• pRb voorkomt een ongewenste
overgang van de G1-fase van de
celcyclus naar de synthesefase (Sfase)1
G1
S
• Bij kankercellen kan pRB beschadigd
zijn, waardoor de cellen zich
ongeremd kunnen delen1
1. Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70.
2. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:646-674
Niet overgaan tot geprogrammeerde celdood
Een belangrijk kenmerk van veel
kankersoorten is het uitblijven van
apoptose. Dit helpt kankercellen om zich
ongeremd te kunnen blijven delen1,2
Wanneer normale cellen
verouderen/beschadigen, ondergaan ze
apoptose (geprogrammeerde celdood)
Celdeling
normale cel
Apoptose
Celbeschadiging –
geen herstel
Celdeling
kankercel
Eerste
mutatie
Tweede
mutatie
Derde
mutatie
Vierde of
latere mutatie
Ongeremde
groei
Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70. 2. National Cancer Institute, What is Cancer, 2010.
3. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:646-674. Deze afbeelding werd
oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne
Kelly. Copyright 2013.
Oneindige replicatie mogelijk maken
Een ander belangrijk kenmerk
van kanker is dat de cellen niet
reageren op de rem die het aantal
celdelingen van een cel beperkt1
Normale cellen
Celdeling
Kankercellen
Chromosomen
Telomeren
Deze remming wordt normaal
gesproken verzorgd door
telomeren (de uiteinden van
chromosomen):1,2
• Bij normale cellen worden de
telomeren bij elke celdeling korter,
totdat ze zo kort zijn dat er geen
celdeling meer mogelijk is
• Bij kankercellen blijven de
telomeren lang, waardoor de cel
zich oneindig vaak kan delen
Apoptose
Geen
apoptose
1. Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70.
2. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:646-674
Aanzetten tot angiogenese
FGFR
Bij tumorgroei speelt de vorming van
nieuwe bloedvaten (angiogenese)
een cruciale rol.1,2
De nieuwe bloedvaten voorzien de
kankercellen namelijk van zuurstof
en voedingsstoffen, die de tumor
nodig heeft om te kunnen groeien.
VEGFR
PDGFR
Celwand
Glad
spierweefsel
Pericyt
Endotheel
Bloedvat
Nabijgelegen bloedvaten groeien de tumor in.
De angiogenese wordt hoofdzakelijk
mogelijk gemaakt door de vasculairendotheliale groeifactor (VEGF)
Er zijn ook andere groeifactoren bij
betrokken, zoals:
• de fibroblastengroeifactor (FGF)
• de bloedplaatjesafhankelijke groeifactor
(PDGF)
Zuurstof en
voedingsstoffen
Bloedvat
1.Folkman J. Clinical applications of research on angiogenesis. N Engl J Med (1995) 333:1757-63.
2. Ellis LM, Hicklin DJ. VEGF-targeted therapy: mechanisms of anti-tumour activity. Nat Rev Cancer (2008) 8:579-591.
Overgaan tot binnendringing & uitzaaiing
Een tumor kan na verloop van tijd
'pioniercellen' voortbrengen die
omliggend weefsel kunnen
binnendringen en zich naar andere
plaatsen in het lichaam kunnen
begeven en daar nieuwe tumoren
(uitzaaiingen oftewel metastasen)
kunnen vormen1
Nabijgelegen bloedvaten groeien de tumor in.
Op deze manier kunnen kankercellen
dus gebieden innemen waar zuurstof
en voedingsstoffen geen beperkende
factor vormen1
Sterfte als gevolg van solide tumoren
is in 90% van de gevallen te wijten
aan uitzaaiingen2
Zuurstof en
voedingsstoffen
Bloedvat
Cellen ontsnappen en
vormen uitzaaiingen
1. Hanahan D & Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell (2000) 100:57-70.
2. Gupta GP & Massagué J. Cancer metastasis: Building a framework. Cell (2006) 127: 679-695
Voorwaarden scheppende eigenschappen en
verschijningskenmerken
Er zijn aanwijzingen dat er bij de pathogenese van kanker nog twee
verschijningskenmerken betrokken zijn1
Cellen kunnen deze kenmerken van kanker verwerven dankzij twee
voorwaarden scheppende eigenschappen1
De ongeremde groei en celdeling van
kankercellen is niet alleen het resultaat van
gedereguleerde celproliferatie, maar ook van
herprogrammering van de celstofwisseling,
Veranderen
van de
met onder meer toename
van de aerobe
cellulaire
glycolyse (ook wel het 'Warburg-effect'
energiehuishouding
genoemd).
Kankercellen veroorzaken genoominstabiliteit
door hun verhoogde mutabiliteit oftewel
mutatiefrequentie. Deze verhoging ontstaat
door een toegenomen gevoeligheid voor
mutagene stoffen of door
aantasting van
Genoominstabiliteit
processen die de integriteit
van het genoom
en genoommutaties
bewaken.
Verschijningskenmerken
Het is de taak van het immuunsysteem om
kankercellen te herkennen en onschadelijk te
maken, zodat er geen tumor wordt gevormd.
Een belangrijk verschijningskenmerk van
Ontkomen aan
kanker is de aanwezigheid van zwak
vernietiging door het
immunogene kankercellen die ontkomen aan
immuunsysteem
dit 'toezicht' van het immuunsysteem.
Immuuncellen die de tumor binnenkomen en
een ontstekingsreactie teweegbrengen, kunnen
juist
tumorgenese bevorderen en tumoren
Tumorbevorderende
helpen om de kenmerken van kanker te
ontstekingsprocessen
verwerven.
Voorwaarden scheppende eigenschappen
Klik op een kenmerk of voorwaarden scheppende eigenschap voor uitgebreidere informatie
1. Hanahan D & Weinberg RA. Hallmarks of cancer: the next generation. Cell (2011) 144:646-674
Hoe wordt kanker vastgesteld?
Onder de verzamelnaam 'kanker'
valt een verscheidenheid aan
aandoeningen
Er bestaat geen
onderzoeksmethode waarmee
elke vorm van kanker kan
worden aangetoond1
Enkele diagnostische
onderzoeksmethoden:
•Lichamelijk onderzoek
•Laboratoriumonderzoek
•Beeldvormend onderzoek
•Endoscopie
Bij symptomen die kanker doen
vermoeden, kunnen artsen
kiezen uit diverse
onderzoeksmethoden voor het
stellen van een nauwkeurige en
uitvoerige diagnose
•Biopsie
•Chirurgie
•Moleculair onderzoek
1. Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012
Laboratoriumonderzoek
Beoordeling van de algehele
lichamelijke gezondheid en bepaling van
gehaltes aan bepaalde stoffen
CA 125
Eierstokken
Meestal met bloed- en/of urinemonsters
CEA
Darmen
AFP
Lever, eierstokken, zaadballen
HCG
Zaadballen, eierstokken,
lever, maag, alvleesklier,
longen
CA 19-9
Dikke darm, maag, galwegen
CA 15-3
Eierstokken, longen, prostaat
CA 27-29
Dikke darm, maag, nieren,
longen, eierstokken,
alvleesklier, baarmoeder en
lever
Van bloed worden de aanwezige
bestanddelen bepaald. Dit kan een beeld
geven van de nier- en leverfunctie
Aanwezigheid van bloed, eiwitten en
andere stoffen in de urine kan op
problemen duiden
In bloed of urine aangetroffen
tumormarkers zijn stoffen die het lichaam
aanmaakt in reactie op aanwezige
kankercellen
• Markers worden momenteel gebruikt
voor beoordeling van de werkzaamheid
van behandelingen en controle op
terugkeer van de kanker
• Ze kunnen in de toekomst wellicht
belangrijker worden bij de diagnostiek
Marker
Kanker van de
CEA: carcino-embryonaal antigeen, CEA kan bij verschillende soorten
kanker verhoogd zijn; AFP: alfa-foetoproteïne; HCG: humaan
choriongonadotrofine; voor beoordeling van een behandeling tegen
gevorderde borstkanker zijn CA 15-3 en CA27-29 het geschiktst
1. Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.
Beeldvormend onderzoek
Voor het in kaart brengen van
organen en weefselstructuren
Om de plaats en omvang van de
aandoening te bepalen
Drie belangrijke soorten:
Beeldvormend onderzoek
Transmissie van
radiogolven
Emissie van
radiogolven
• Beeldvorming o.b.v. transmissie:
er worden hoogenergetische
fotonen door het lijf gestuurd – de
mate van doorzichtigheid verschilt
per structuur/weefsel >
röntgenfoto, CT-scan, botscan,
mammogram, lymfangiogram
• Beeldvorming o.b.v. reflectie: de
weerkaatsing van hoogfrequent
geluid verschilt per
structuur/weefsel > echo
• Beeldvorming o.b.v. emissie: een
scanner registreert de door een
atoom in aangeslagen toestand
uitgezonden energie > MRI-scan,
PET-scan
1. Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.
richting van
magnetisch veld
Endoscopie
Een endoscoop is een flexibel slangetje met een lampje, lens en instrumenten
• Bronchoscopie
Voor het onderzoeken van de
luchtwegen en het nemen van
weefselmonsters uit de longen
• Colonoscopie en sigmoïdoscopie
Voor het bekijken van de dikke darm of
alleen het sigmoïd (laatste stuk van de
karteldarm)
Slokdarm
Endoscoop
Maag
Licht
• Endoscopische retrograde
cholangiopancreatografie (ERCP)
Voor onderzoek van de lever, galblaas,
galwegen en alvleesklier, in combinatie
met röntgenonderzoek
• Oesofagogastroduodenoscopie
(vaak afgekort tot 'gastroscopie')
Voor het bekijken van de binnenkant
van de slokdarm, maag en
twaalfvingerige darm
• Cystoscopie (cysto-urethroscopie)
Voor het onderzoeken van de blaas en
urinewegen, met een instrument dat via
de urinebuis wordt ingebracht
Binnenkant van
de maag
Endoscoop
Licht
Binnenbekleding
van de maag
1. Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.
Biopt
Biopsie
Soort biopsie
Verwijdering van
lichaamscellen of -weefsel
voor microscopisch
onderzoek
Wordt afhankelijk van het
soort biopsie en de plaats
van de tumor verricht in de
spreekkamer van de arts of
in het ziekenhuis
Omschrijving
Endoscopische
biopsie
Afname van wat weefsel
tijdens endoscopie
Beenmergbiopsie
Afname van botstukje of
cellen uit borstbeen of
heup
Excisie- of
incisiebiopsie
Door alle huidlagen of
zelfs verwijdering van
hele tumor
Dunnenaaldbiopsie
(cytologische
punctie)
Afname van kleine
beetjes tumor via een
dunne naald
Stansbiopsie
Afname van een kort
cilindertje aan weefsel
Shavebiopsie
Afname van een stukje
van de bovenste huidlaag
Huidbiopsie
Afname van wat
huidweefsel
1. Stanford Cancer Institute, Cancer Diagnosis, 2012.
Pathologisch onderzoek
Onderzoek van biopten en
vloeistof- of
weefselmonsters van
patiënten kan veel
duidelijkheid verschaffen
over de kanker
Biopsie
Pathologisch onderzoek
Bloedof
weefselmonster
Proteomisch profiel
Microscopisch onderzoek kan
onder meer duidelijkheid geven
over de aanwezigheid van
kankercellen, de herkomst van
kankercellen (het subtype) en het
ziektestadium
Genoomprofiel
1. National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009.
Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute.
Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.
Wat is het TNM-systeem?
!
Het TNM-systeem is een classificatiesysteem voor
kwaadaardige tumoren
!
Het wordt gebruikt voor het stadiëren van kanker, en beschrijft
dus de ernst van kanker bij een bepaalde persoon
!
Het TNM-systeem is te gebruiken voor de meeste
vormen van kanker, maar niet voor alle vormen1
!
In de meeste medische instellingen is dit systeem de voornaamste methode voor het omschrijven van de ernst van kanker1
1. National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010
Hoe werkt het TNM-systeem?
Het TNM-systeem
heeft 3 onderdelen1:
T = de mate van
uitbreiding van de tumor
N = de mate van
uitzaaiing naar de
lymfeklieren
M = de aanwezigheid van
uitzaaiingen op afstand
Aan elke letter
wordt een nummer
toegevoegd, dat
iets zegt over1:
de grootte of mate
van uitbreiding van de
primaire tumor
de mate van uitzaaiing
1. National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010
T = de mate van uitbreiding van de primaire tumor
'T' wordt als volgt geclassificeerd:1
Tx: primaire tumor kan niet beoordeeld worden | T0: geen tekenen van primaire tumor
Tis: carcinoma in situ (CIS)2 | T1, T2, T3, T4: aanduidingen voor de grootte en/of mate
van uitbreiding van de primaire tumor
T0
orgaan
T1
T2
T3
omliggend weefsel
1. National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010
2. CIS: er zijn wel afwijkende cellen, maar deze zijn nog niet het omliggend weefsel binnengedrongen. CIS
is geen kanker, maar kan wel uitgroeien tot kanker en wordt ook wel 'pre-invasief carcinoom' genoemd
N = de mate van uitzaaiing naar de lymfeklieren
'N' wordt als volgt geclassificeerd:1
Nx: regionale lymfeklieren kunnen niet beoordeeld worden | N0: geen uitzaaiingen in
regionale lymfeklieren
N1: de tumor heeft zich uitgezaaid naar regionale lymfeklieren | N2, N3: uitzaaiingen in
regionale lymfeklieren en lymfeklieren op afstand (aanduidingen voor het aantal aangedane
lymfeklieren en/of de mate van uitzaaiing)
N0
N1
lymfeklieren
op afstand
regionale
lymfeklieren
1. National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010
N2
M = de aanwezigheid van uitzaaiingen op afstand
'M' wordt als volgt geclassificeerd:1
Mx: uitzaaiingen op afstand kunnen niet beoordeeld worden | M0: geen uitzaaiingen op
afstand
M1: metastasen op afstand
M0
M1
Mx
?
long
bot
lever
1. National Cancer Institute, Cancer Staging, 2010
Intrinsieke en extrinsieke factoren
Kanker die het gevolg is van
intrinsieke factoren (zoals erfelijke
mutaties), kan alleen voorkomen
worden met screening en gepast
ingrijpen in een vroeg stadium
Kanker die het gevolg is van
extrinsieke factoren (zoals
chemicaliën, roken, straling,
virussen), kan voorkomen worden
door blootstelling aan die factoren
te vermijden of te beperken
Preventie van kanker
Straling
Virussen
of bacteriën
1. National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009.
Carcinogene
chemicaliën
Roken
Roken lijkt een rol te spelen bij ca. 33%
van alle sterfgevallen als gevolg van
kanker1
Elke 6 seconden sterft er ongeveer 1
persoon aan de gevolgen van roken2
Vooral de combinatie van roken en
alcoholgebruik lijkt gevaarlijk te zijn1
Roken wordt niet alleen in verband
gebracht met longkanker, maar ook
met kanker in de mond, het
strottenhoofd, de slokdarm, de maag, de
alvleesklier, de nieren en de blaas1
De kans op longkanker neemt toe
met het aantal sigaretten dat
iemand rookt1
15x
10x
Kans op
longkanker
5x
Niet roken is de doeltreffendste manier
om de kans op kanker te verkleinen
0
Niet-roker
15
30
Aantal gerookte sigaretten per dag
1. National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009. 2. WHO Fact Sheet 339, 2012.
Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute.
Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.
Overmatige blootstelling aan uv-straling
Overmatige blootstelling
aan uv-straling kan, vooral
bij mensen met een lichte
huid, leiden tot huidkanker
in de volgende vormen:1
• kwaadaardig cutaan
melanoom
• plaveiselcelcarcinoom
• basaalcelcarcinoom
Zonlicht
Stratosfeer
Uv-C
Ozon
In 2000 werd er wereldwijd
bij meer dan 200.000
mensen een vorm van
huidkanker (melanoom)
vastgesteld1
Uv-B
Opperhuid
Lederhuid
Onderhuids bindweefsel
1. WHO Fact Sheet 305, 2009.
Uv-A
Voeding
te stellen dan de invloed van
factoren als roken, blootstelling
aan uv-straling en alcoholgebruik1
Beperking van de
hoeveelheid vet en
calorieën in de voeding lijkt
de kans op kanker te verkleinen1
Veel vlees eten vergroot de
kans op kanker, en dan met name
op dikkedarmkanker1
Het verband tussen vleesconsumptie
en de frequentie van
dikkedarmkanker in diverse landen1
Aantal gevallen (per 100.000 personen)
De invloed van
voedingsmiddelen op de
kans op kanker is lastiger vast
40
NZL
USA
30
DNK
SWE
NLD
NOR
20
JAM
10
CAN
GBR
ISR
DEU
ISL
FIN PRI
POL 15
YUG
HUN
CHL
ROU
JPN
COL
NGA
0
80
100
200
300
Gram vlees (per persoon per dag)
National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009.
Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute.
Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.
Virussen
Wereldwijd zijn mogelijk wel 15% van
alle gevallen van kanker te wijten aan
infecties met virussen, zoals het:1
•Epstein-Barr-virus
•humaan papillomavirus (HPV)
•hepatitis B-virus
Een HPV-infectie vergroot de kans
op baarmoederhalskanker2
Groot
•humaan herpesvirus 8
•humaan T-lymfotroop virus type 1
•hepatitis C-virus
Kans op
baarmoederhalskanker
Beperking van de blootstelling aan
deze virussen verkleint de kans op
kanker
De kans op een HPV-infectie is te
verkleinen door geen onbeschermde
geslachtsgemeenschap met veel
wisselende partners te hebben2
Klein
Niet-geïnfecteerde Vrouwen met een
vrouwen
HPV-infectie
1.
Liao JB. Viruses and Human Cancer. YJBM 2006 (79);115-122. 2.National Cancer Institute, Understanding Cancer, 2009.
Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van
de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.
Preventiestrategieën
Voorlichting
over kanker en de risicofactoren (waarschuwing op pakjes sigaretten,
campagnes over blootstelling aan zonlicht en uv-straling)
Bewustwordingscampagnes
Pink Ribbon voor borstkanker, Movember voor prostaatkanker
Wereldkankerdag
Vermijden
van risico's
Niet roken, overmatige blootstelling aan zonlicht mijden, geen giftige
chemicaliën gebruiken, vervuilde gebieden mijden
Screening
Uitstrijkje, mammografie, colonoscopie
Vaccineren
HPV-vaccinatie om kans op baarmoederhalskanker te verkleinen;
HBV-vaccinatie om kans op leverkanker te verkleinen
Leefwijze
Gezond eten en zorgen voor een gezond lichaamsgewicht en
voldoende lichaamsbeweging
Gezondheidszorg
Regelmatige medische controle, gelijk bij eerste tekenen van problemen
een arts raadplegen
Wat is screening?
Met screening worden
verschillende onderzoeken
bedoeld die kanker al in een vroeg
stadium kunnen aantonen, nog
voordat er symptomen zijn
Screening op borstkanker
Vroeg ontdekte kanker is meestal
gemakkelijker te
behandelen/genezen
Zodra er symptomen zijn, is de
tumor misschien al gegroeid en
uitgezaaid, en daardoor moeilijker
te behandelen/genezen
1. National Cancer Institute, Cancer Screening Overview, 2012.
Het nut van screening
Screening is alleen zinvol als aan de volgende twee
voorwaarden wordt voldaan:
!
Er moet een onderzoek of procedure beschikbaar zijn
waarmee kanker eerder kan worden vastgesteld dan op
basis van het verschijnen van symptomen zou gebeuren
!
Uit wetenschappelijke gegevens moet blijken dat een dankzij
screening eerder gestarte behandeling ook daadwerkelijk leidt
tot een beter behandelresultaat
1. National Cancer Institute, Cancer Screening HCP, 2012.
Screeningsmethoden
Voor controle op kanker worden
uiteenlopende screeningsmethoden
gebruikt:
Screening op
baarmoederhalskanker
• Lichamelijk onderzoek en
anamnese: controle van de algehele
gezondheid en doornemen van de
medische voorgeschiedenis
Normaal
uitstrijkje
• Laboratoriumonderzoek: analyse
van afgenomen weefsel, bloed,
urine, enz.
• Beeldvormend onderzoek: in beeld
brengen van de binnenkant van het
lichaam door het maken van een
röntgenfoto, echo, CT-scan, MRIscan, enz.
• Moleculair onderzoek: controle op
aanwezigheid van specifieke
mutaties die met bepaalde vormen
van kanker in verband zijn gebracht
Afwijkend
uitstrijkje
Biopsie
Pathologisch onderzoek
Bloed- of
weefselmonster
van patiënt
Proteomisch profiel
Genoomprofiel
National Cancer Institute, Cancer Screening Overview, 2012. Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse
National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.
De voor- en nadelen van screening
Voordelen
• Minder sterfgevallen als gevolg
van kanker
• Screening zou 3-35% van de
gevallen van voortijdige sterfte
als gevolg van kanker kunnen
voorkomen
• Beter behandelresultaat (niet
bij alle patiënten)
Nadelen
• Een screeningsmethode kan
zelf ook risico's met zich
meebrengen
• Een onterecht negatieve
(fout-negatieve) uitslag - de
patiënt krijgt ten onrechte te
horen dat er geen problemen
zijn
• Een onterecht positieve (foutpositieve) uitslag - de patiënt
wordt mogelijk onnodig
behandeld
1. National Cancer Institute, Cancer Screening HCP, 2012.
Screening en risicopopulaties
Door screening te richten
op risicopopulaties worden
de benodigde middelen
doeltreffender ingezet
Mensen met een sterk
positieve (familie)anamnese
voor kanker vormen een
risicopopulatie
Sinds er op specifieke
genmutaties gescreend kan
worden, zijn risicopersonen
beter op te sporen
Kanker en erfelijkheid
Alle patiënten met borstkanker
Erfelijke factor(en)
Kanker en genen
Overige factor(en)
Chromosomen
zijn DNA-moleculen
Erfelijke
aspecten
National Cancer Institute, Cancer Screening HCP, 2012. Deze afbeelding werd oorspronkelijk gemaakt voor het Amerikaanse
National Cancer Institute. Overgenomen met toestemming van de maker, Jeanne Kelly. Copyright 2013.