Transcript Meer bewegen voor lichaam en geest, een

de noodzaak van een ziekte- of
klachtentheorie
en een nieuw neuro-biologisch
perspectief
Bert Kallen, fysiotherapeut
www.solkcentrum.nl
Centrum voor SOLK, Sittard
Persoonlijke introductie
-
-
Fysiotherapie en SOLK?
‘Leven is bewegen en bewegen is leven’: integrale visie en
aanpak (neurofysiologisch zijn gedrag en bewegen
onlosmakelijk verbonden).
Opgebouwde expertise.
‘Het fitte brein’
-
Prof. Scherder, Ard Schenk en Dick Swaab.
Physical activity
-
‘The miracle drug’, Themanummer The Lancet, 2012.
CENTRUM VOOR SOLK
Wat is SOLK?
Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke
Klachten:
-
Lichamelijke klachten die langer dan enkele weken
bestaan, waarbij bij adequaat medisch onderzoek geen
verklaring voor de klachten gevonden kan worden.
-
Naar schatting 20-30% van de patiënten houdt langdurig
last van deze klachten (>6 mnd).
-
‘Onbegrepen klachten’
CENTRUM VOOR SOLK
Cluster van klachten
-
Chronische vermoeidheid (CVS)
Chronische pijnklachten (fibromyalgie, hoofd- en
rugpijn, postwhiplash klachten, enz.)
Buikklachten (PDS, PMS, spastische darm)
Pijn op de borst en benauwdheid
Stemmingsproblemen
Emotionele labiliteit
Concentratie-, geheugen- en planningsproblemen
Slaapproblemen
Burnout/overspanning
‘Ziek zijn zonder ziekte’
CENTRUM VOOR SOLK
SOLK, enkele cijfers en gevolgen
-
Bij 30-50% van mensen bij huisarts is sprake van SOLK
Bij 40-60% van mensen bij specialist is sprake van SOLK
Half miljoen Nederlanders heeft ernstige SOLK
2,2 x hogere medische consumptie dan gemiddelde patiënt
(Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme
Stoornissen, Trimbos, 2010)
-
Grote lijdensdruk
Forse belemmeringen sociale relaties en werkverzuim
Frequent terugkerende patiënten op spreekuur huisarts,
dikke patiëntendossiers, veelvuldig bezoek alternatieve
genezers (ook daar onvoldoende resultaat)!!
CENTRUM VOOR SOLK
Onduidelijkheid en controverses rond SOLK
-
Door duaal denken en handelen (lichaam en geest scheiden)
Door symptoomgerichtheid (niet gericht op fundamentele
mechanismen die rol spelen)
Met als gevolg:
- Onduidelijke/diverse terminologieën (onbegrepen, vage,
onverklaarde, psychische, functionele klachten)
- Stromingenstrijd op wetenschappelijk vlak (o.a. biomedisch
versus C.GT. en biopsychosociaal kader)
- Symptoombenadering en/of somatische fixatie
- Uitblijven ziektetheorie en adequate interventies
- Strijd voor erkenning patiëntengroepen (CVS/ME)
CENTRUM VOOR SOLK
Stand van zaken (1)
-
Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme
Stoornissen (Trimbos 2010)
-
Richtlijn Chronische Vermoeidheid (CBO 2013)
-
NHG-standaard SOLK (Olde Hartman 2013)
-
Nieuwe inzichten uit neurowetenschappen (b.v.
allostase-theorie)
-
Netwerk Onverklaarde Lichamelijke Klachten
(www.nolk.info)
CENTRUM VOOR SOLK
Stand van zaken (2)
Conclusies en synthese
-
Grote overlap en overeenkomst klachten
-
Klachten zijn op een continuüm te plaatsen
-
Biopsychosociale en systeembenadering noodzakelijk
-
Referentiekader m.b.v. ziekte- of klachtentheorie noodzakelijk!
CENTRUM VOOR SOLK
Vier Consensusfactoren
-
Inspanningsintolerantie/verlaagde belastbaarheid
-
Centrale sensitisatie CZS (pijn en neuropsychologische
overgevoeligheid)
-
Verstoringen in stressrespons systeem m.n. hormonaal(HPA-as) en immuunsysteem (Sickness Behavior Respons)
-
Psychologische processen (b.v. catastroferen, over- and
under-use, (bewegings-)angst)
Aangevuld met onderschatte inspanningsfysiologische
factoren a.g.v. langdurige chronische stress
CENTRUM VOOR SOLK
Belang klachtentheorie en communicatie
Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme Stoornissen is
‘moederrichtlijn’:
- In de praktijk vaak miscommunicatie tussen zorgverlener en
patiënt (disease versus illness experience).
- Versnipperd aanbod, onduidelijk of er sprake is van ziekte of
levensprobleem, er is een gebrek aan therapeutische inzichten
en doelmatige zorg.
- Verschillende en onduidelijke referentiekaders.
- Continuüm van klachten.
Er is een grote behoefte aan een gezamenlijke evidence based
klachtentheorie en investering in communicatie!
CENTRUM VOOR SOLK
Stand van zaken (3)
Boek: ‘Grip op SOLK’, een praktische aanpak voor SOLK vanuit
een neuro-biologisch perspectief (uitgever Boom Lemma Den
Haag) en uitwerking binnen gecombineerd beweeg- en
gedragprogramma (ZEHM-programma).
Klachtentheorie te formuleren m.b.v. 4 consensusfactoren,
aangevuld met inspanningsfysiologische factor (onderschat!)
Inspanningsfysiologie: de U-vormige herstelrespons is bij
SOLK structureel verstoord (allostase-overbelasting).
N.B. Fysiologie van herstel van fundamenteel belang!
CENTRUM VOOR SOLK
U-vormige herstelrespons en verstoring door chronische
stress
U-RESPONS
B
A
E
A
A
Tijd
C
a)
b)
c)
d)
e)
Beginniveau
Prikkel
Aangeschoten
Herstel
Supercompensatie
Normale Respons
a)
b)
c)
d)
Beginniveau
Prikkel
Aangeschoten
Herstel
Chronische Stress
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Beginniveau
Prikkel
Aangeschoten
Herstel
Omkeerpunt
Structurele verandering
D
Allostase belasting
B
B
B
A
B
Tijd
C
D
C
D
C
Allostase overbelasting
B
B
E
A
C
Tijd
C
D
C
Langdurige Chronische Stress
D
F
CENTRUM VOOR SOLK
Nieuw perspectief van uit neuro-, sociale en
gedragswetenschappen
Van homeostase- naar allostase-theorie:
‘omgaan met de verstoring van de aanpassing!’
Allostase:
Beschrijft het proces van stabiliteit door voortdurende dynamische
fysiologische en gedragsveranderingen op ook voortdurend
veranderende omstandigheden!
CENTRUM VOOR SOLK
Allostase-theorie
-
Argumenten (Vb. recreatieve fietser tijdens extreem warm weer,
gaat op behoudmodus w.b. vochtregulering).
-
Centrale Emotionele Systemen van het Brein (CESB), van
fundamenteel belang (dirigent en regisseur in onze
voortdurende dagelijkse aanpassing).
-
Allostase-accommodatie (zie figuur model).
-
Allostase belasting en overbelasting (verstoring Uherstelrespons).
-
Allostase en SOLK (chronische stress en lange
termijngevolgen).
CENTRUM VOOR SOLK
CESB: het limbische systeem
CENTRUM VOOR SOLK
Reguleringsprocessen d.m.v. allostase-accommodatie
Huidige omgevings
prikkel / stressor
Sensorische
verwerking
Centrale allostase
accommodatie
(Centrale Emotionele
Systemen van het Brein)
Perifere allostase
accommodatie
1.Neurohormonale
systeem (o.a. HPA-as)
2.Neurovegetatieve systeem
3.Immuunsysteem
Huidige mentale
gezondheid
Huidige lichamelijke
gezondheid
naar Ganzel 2010
CENTRUM VOOR SOLK
Invloed van het verleden, de huidige context en stressor
in het allostase-model
Voorafgaande context
Huidige
contextuele
risico’s en
beschikbare
vermogens
Huidige omgevings
prikkel / stressor
inclusief eerdere life-events,
gezondheidsgedrag en coping,
SES
Sensorische
verwerking
Voorafgaande
mentale
gezondheid
Centrale allostase
accommodatie
(Centrale Emotionele
Systemen van het Brein)
Centrale allostatic load
verwerking eerst in CESB
Voorafgaande
lichamelijke
gezondheid
Perifere allostatic load
Perifere allostase accommodatie
inclusief chronische veranderingen
in neuro-hormonale, immuun-, neurovegetatieve
systeem
1.
C: verleden, of voorgaande context
2.
3.
B: huidige context
Neurohormonale
systeem (o.a. HPA-as)
Neurovegetatieve systeem
Immuunsysteem
Huidige mentale
gezondheid
Huidige lichamelijke
gezondheid
A: verwerking stressor
naar Ganzel 2010
CENTRUM VOOR SOLK
U-vormige herstelrespons bij chronische en langdurige
chronische stress
Allostase belasting
B
B
B
A
B
Tijd
C
D
C
D
a)
b)
c)
d)
Beginniveau
Prikkel
Aangeschoten
Herstel
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Beginniveau
Prikkel
Aangeschoten
Herstel
Omkeerpunt
Structurele verandering
Chronische Stress
C
Allostase overbelasting
B
C
B
E
A
Tijd
C
D
C
Langdurige Chronische Stress
D
F
CENTRUM VOOR SOLK
Allostase-overbelasting en SOLK (1)
100
80
60
Activiteit
40
Energie
20
0
2 jaar geleden
-20
1 jaar geleden
Half jaar geleden
-40
nu
Afname van energie (E) in de tijd, als gevolg van structurele allostaseoverbelasting, met een toename van de overbelastingszone (A groter dan E)
CENTRUM VOOR SOLK
Allostase-overbelasting en SOLK (2)
100%
A > E = Overbelastingszone
A-nivea
Allostaseoverbelasting
A < E = Veilige zone
60%
E-niveau
0%
Overbelastingszone: als activiteitenniveau langere tijd boven het
energieniveau ligt, m.a.g. ontwikkelen klachten in SCEGS-spectrum
CENTRUM VOOR SOLK
Allostase-overbelasting en SOLK (3)
Langdurige overbelasting = A>E profiel
Allostase-overbelasting beschrijft de langetermijn gevolgen van
falende aanpassing (of allostase-overbelasting) leidend tot
pathologie en chronische ziekte.
Gevolgen zijn:
- Somatische klachten (o.a. pijn en vermoeidheid)
- Cognitieve klachten (o.a. concentratie-, geheugen- en
planningsproblemen)
- Emotionele klachten (o.a. negatieve/sombere stemming)
- Gedrag klachten of veranderingen (o.a. ‘kort lontje’)
- Sociale klachten of problemen (o.a. terugtrekgedrag)
CENTRUM VOOR SOLK
Voorbeelden van medisch onverklaarde klachten (Houtveen
2009)
Pijnen
Hoofdpijn, nekpijn, buikpijn, rugpijn.
Spierpijn, pijn op de borst, keelpijn,
gewrichtspijn, pijnlijke drukpunten,
gevoel van brok in de keel
Energetisch
Moeheid, slapte, een gevoel van
algemene malaise, lamlendig gevoel
alsof je griep hebt, uitgeput voelen,
niet uitgerust wakker worden
Neurologische
klachten
Duizeligheid, misselijkheid,
oorsuizingen, tintelingen, een licht
gevoel in het hoofd, zwart worden voor
de ogen, koude handen of voeten,
functieverlies
Maag- darmklachten
Buikpijn, krampen, diaree, verstopping
Hart-ademhalingsklachten
Hartkloppingen, bonzen van het hart,
overslaan van het hart, benauwd,
kortademigheid, druk op de borst
Verminderde mentale functies
Dingen vergeten, het niet kunnen
concentreren of de aandacht ergens
bij houden, wol in het hoofd hebben
Psychologische
klachten
Somberheid, het niet meer zien zitten,
piekeren, nergens zin in hebben, snel
geïrriteerd zijn, angstgevoelens,
gespannenheid, bang om flauw te
vallen, slecht slapen.
CENTRUM VOOR SOLK
Afname van energie en toename van klachten in de tijd
N.B. Van belang bij aanpak is, relatie tussen gedrag (en context)
en klachten concreet te maken!
CENTRUM VOOR SOLK
SOLK-profielen (1e lijn)
Profiel
Duur
Energie score
Klachten score
Herstel
Lichte
0-6 weken
75-90
< 25
Normaal herstel
Matige
6 weken –
3mnd.
50-75
< 50
Kans op
verstoord
herstel
Ernstige
> 3 mnd.
< 50
> 50
Verstoord
herstel
Stepped care:
-
Lichte en matige SOLK: huisarts en POH/GGZ
(dialogenmodel)
Ernstige en zeer ernstige SOLK: specifiek
behandelprogramma b.v. beweeg- en gedragprogramma
Centrum voor SOLK of derde lijn
CENTRUM VOOR SOLK
Samenvatting (1)
-
SOLK is interingsprobleem a.g.v. langdurige chronische
stress, waardoor afname van fysiologische en psychische
veerkracht in de tijd.
-
Structurele overbelasting op lichamelijk en neuropsychologisch niveau, met ontwikkelen SCEGS-klachten als
gevolg (continuüm).
-
Gezamenlijke referentiekader o.b.v. klachtentheorie en goede
communicatie tussen patiënt en zorgverlener is essentieel
(dialogenmodel voorziet hierin, vraagt wel eenduidig
referentiekader en ziektetheorie met concrete interventie).
-
Overleg, afstemming en samenwerking tussen verwijzer,
behandelaar en patiënt is voortdurend nodig.
CENTRUM VOOR SOLK
Samenvatting (2)
-
Zelfactie Energie- en Herstelmanagement, ZEHM-programma
(gecombineerd beweeg- en gedragprogramma) is a.h.w.
spaarprogramma.
-
Gericht op zelfmanagement, vanuit shared decision making
o.b.v. ziektetheorie en gericht op terugwinnen zelfcontrole.
-
Loopt 6 jaar, meer dan 240 deelnemers, succesvol, duurzaam
en lange termijneffecten.
-
Stepped care (huisarts, POH-GGZ, specifieke programma’s),
goede diagnostiek, communicatie en samenwerking met en
tussen patiënt, behandelaar en huisarts/bedrijfsarts
noodzakelijk.
CENTRUM VOOR SOLK
‘People need to learn to regulate their physical
states in order to get their minds to work. Once
they shift their physiological patterns, their
thinking can change.’
Van der Kolk, B. (1994)
CENTRUM VOOR SOLK
Vragen?
Opmerkingen?
Aanbevolen literatuur :-)
www.solkcentrum.nl
CENTRUM VOOR SOLK , Sittard
Interessante literatuur
-
Ganzel, B., Morris P. (2010), ‘Allostasis and the human brain: integrating
models of stress from the social and life sciences’. Psychological Review 117,
134-174.
-
Sterling, P. (2012), ‘Allostasis: a model of predictive regulation’.
Physiology and Behavior 106(1): 5-15. N.B. Themanummer over
allostase-theorie.
-
Boer J., den (2003, 2004). Neurofilosofie. Amsterdam (Boom).
-
Houdenhove B. et al (2010). Luisteren naar het lichaam. Tielt (Lannoo).
-
Ewen Mc., B. (2007). ‘Physiology and neurobiology of stress and
adaptation: central role of the brain’. Physiological Reviews 87(3): 873- 904
-
Sapolsky, R. (2004). Why zebra’s don’t get ulcers. New York.
-
Richtlijnen en standaarden.
-
Site: www.nolk.info
CENTRUM VOOR SOLK
Dank voor uw aandacht!
Info: www.solkcentrum.nl
[email protected]
CENTRUM VOOR SOLK te Sittard