Chương 4: Sự hình thành và phát triển trí tuệ qua các giai
Download
Report
Transcript Chương 4: Sự hình thành và phát triển trí tuệ qua các giai
Chương 4: Sự hình thành
và phát triển trí tuệ qua
các giai đoạn lứa tuổi
I. PHÂN BIỆT HÀNH ĐỘNG
VÀ THAO TÁC TRÍ TUỆ
1. Theo G. Piagie:
Hành động (Action): các ứng xử của cá
nhân đối với sự tác động của các yếu
tố môi trường bên ngoài.
Thao tác (Operations): các hành động
đã được chuyển vào bên trong và đã
được rút gọn.
PHÂN BIỆT HÀNH ĐỘNG
VÀ THAO TÁC TRÍ TUỆ
2. Theo A. N. Leonchiev:
Hành động và thao tác nằm trong cấu
trúc chung của hoạt động.
Caáu truùc cuûa hoaït ñoäng:
Theo A. N. Leonchiev coù 6 thaønh toá:
Hoạt động
Động cơ
Hành động
Mục đích
Thao tác
Phương tiện,
điều kiện
Caáu truùc cuûa hoaït ñoäng
Theo A. N. Leonchiev coù 6 thaønh toá:
Veà phía chuû theå ( 3 thaønh toá):
Hoaït ñoäng cuï theå höôùng vaøo ñoäng cô, MÑ.
Haønh ñoäng laø nhöõng caáu thaønh cô baûn cuûa moãi hoaït
ñoäng chòu söï chi phoái bôûi muïc ñích.
Thao taùc laø caùch thöïc hieän haønh ñoäng baèng caùc ñoäng
taùc, laø phöông tieän, cô caáu kyõ thuaät ñeå trieån khai ñeán
muïc ñích.
Caáu truùc cuûa hoaït ñoäng
Veà phía khaùch theå:
Ñoäng cô: Hình aûnh ñoái töôïng thuùc duïc chuû theå ñeán
hoaït ñoäng.
Muïc ñích: Hình aûnh keát quaû töông lai maø haønh ñoäng
höôùng tôùi ñeå ñaït ñöôïc.
Phöông tieän: Coâng cuï maø nhôø ñoù hoaït ñoäng ñöôïc tieán
haønh.
II. Sự phát sinh và phát triển trí tuệ
trẻ em theo lí thuyết của G. Piagie.
1. Những luận điểm xuất phát và khái niệm công
cụ của G. Piagie về sự phát sinh và phát triển
các thao tác trí tuệ trẻ em
a. Luận điểm xuất phát: sinh học và lôgic học.
- Sinh học: tạo dựng lại sự phát sinh và các bước
hình thành trí tuệ từ dạng đơn giản nhất đến
mức trưởng thành.
- Lôgic học: để tường minh hóa sự phát triển trí
tuệ phải vận dụng khoa học hình thức hóa
(lôgic)
b. Khái niệm công cụ của G. Piagie về sự
phát sinh và phát triển các thao tác trí tuệ trẻ
em
Cấu trúc (sơ đồ): Piagie tách hành vi trí tuệ
ra 2 mặt: Nhận thức là sự cấu trúc hóa
(cấu trúc trí tuệ), cảm xúc tạo động lực cho
hành vi. Piagie mô tả sự phát triển cấu trúc
trí tuệ từ đơn giản đến phức tạp ...
Thích nghi trí tuệ: sự phát triển trí tuệ là sự
liên tục hình thành các cấu trúc mới trên cơ
sở các cấu trúc đã có hệ thống cấu trúc
phát triển theo 1 hướng nhất định.
2. Sự hình thành các cấu trúc trí tuệ
theo G. Piagie (tr. 122-125,
TLH trí tuệ, Phan Trọng Ngọ, 2001)
a. Các cấu trúc giác – động (0-2t): 6 trình độ bắt
nguồn từ cảm giác và vận động.
b. Các cấu trúc tiền thao tác (2-7t): Xuất hiện biểu
tượng, tư duy tiền khái niệm, tư duy trực giác.
c. Cấu trúc thao tác cụ thể (7-12t): Dựa trên những
hành động, sự việc có thực, xuất hiện khả năng
bảo tồn của vật Tư duy hình ảnh.
d. Cấu trúc thao tác hình thức (12-15 t): Suy luận
dựa trên các giả định, các thao tác tư duy được
triển khai bằng các mệnh đề lô gic Tư duy
logic, trừu tượng.
XEM BĂNG HÌNH
“ Sự biểu hiện của các loại tư duy
theo cấu trúc trí tuệ của G. Piagie”
Câu hỏi: Gọi tên các loại tư duy xuất hiện ở
trẻ trong các thực nghiệm:
Thực nghiệm 1 : Early childhood (3 - 6t)
Thực nghiệm 2: Middle childhood (7-11 t)
Thực nghiệm 3: Late Adolescence (15-18t)
III. LÝ THUYẾT HÌNH THÀNH
HÀNH ĐỘNG TRÍ TUỆ TRẺ EM
CỦA P. IA. GALPERIN.
Luận đề xuất phát của P. Galperin:
“ Hoạt động tâm lý là kết quả của việc
chuyển các hành động vật chất bên
ngoài vào trong lĩnh vực phản ánh –
vào lĩnh vực tri giác, biểu tượng và khái
niệm. Quá trình di chuyển ấy tiến hành
theo 1 số bước; ở mỗi bước có 1 sự
phản ánh mới...”
III. LÝ THUYẾT HÌNH THÀNH
HÀNH ĐỘNG TRÍ TUỆ TRẺ EM
CỦA P. IA. GALPERIN.
1.
2.
3.
3 nội dung chính:
Các bước hình thành hành động trí tuệ.
Vấn đề nghĩa và ý trong quá trình hình
thành hành động trí tuệ.
Các phương pháp định hướng việc hình
thành hành động trí óc cho trẻ em.
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
1. Cấu trúc hành động
+ Về cấu trúc :
Phần định hướng có ba chức năng cơ bản:1.
Nhận thức (hiểu rõ cần phải làm gì); 2. Lập kế
hoạch (làm như thế nào trong điều kiện cụ thể);
3. Kiểm tra hành động để điều chỉnh nó cho phù
hợp với kế hoạch đã định.
Phần thực hiện là triển khai các bước để hình
thành hành động trí tuệ.
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
+ Về đặc điểm
Một hành động được xác định bởi 4 thông số: 1. Hình
thức hay mức độ thực hiện; 2. Độ khái quát của hành
động; 3. Độ triển khai hành động; 4. Độ thành thạo của
hành động.
Thông số thứ nhất xác định mức độ thực hiện một hành
động và được thể hiện bởi ba chỉ số: hành động với vật
thật (hay với dạng vật chất hoá của chúng); với lời nói to
(không còn dựa trực tiếp vào vật thật) và hành động trong
đầu. Ba thông số còn lại xác định chất lượng của hành
động: hành động càng khái quát, rút gọn và thành thạo
hơn thì chất lượng của nó càng cao.
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
2. Các bước hình thành hành động trí tuệ
Bước 1: Lập cơ sở định hướng của hành động
Bước 2: Hành động với đồ vật hay vật chất hoá
Bước 3: Hành động nói to không dùng đồ vật
Bước 4: Hành động với lời nói thầm
Bước 5: Hành động rút gọn với lời nói bên trong
Mỗi bước nêu trên có một chức năng xác định và
có mối quan hệ mật thiết với nhau. Trong đó
bước lập cơ sở định hướng cho hành động là
phần quan trọng nhất trong cơ chế tâm lý của
hành động.
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
2. Các bước hình thành hành động trí tuệ
Bước 1: Lập cơ sở định hướng của hành
động là lập hệ thống các chỉ dẫn cách thức
hành động- chủ thể phải chỉ ra được vật
mẫu (hành động mẫu, vật liệu mẫu và sản
phẩm của hành động mẫu).
Ví dụ: dạy trẻ tách vần, âm của câu tiếng
Việt...
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
2. Các bước hình thành hành động trí tuệ
Bước 2: Hành động với đồ vật hay vật chất
hoá là hành động với các vật thật hoặc với
các biến thể của nó như hình vẽ, sơ đồ...
Chủ thể dùng tay tách nội dung đối tượng
vật thật hay vật chất hóa (triển khai hành
động, luyện tập, khái quát, rút gọn).
Ví dụ: Trẻ dùng các cục gỗ tách âm, vần
của câu Tiếng Việt.
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
2. Các bước hình thành hành động trí tuệ
Bước 3: Hành động nói to không dùng đồ vật:
Trẻ em nói to toàn bộ hành động vật chất của
mình một cách trôi chảy theo đúng lôgic của
hành động và ngữ pháp để người khác nghe thấy
và bản thân nghe thấy, giám sát và điều chỉnh.
Hành động này cũng phải triển khai hết cỡ, luyện
tập, khái quát, rút gọn (Bước 2 và 3 có thể kết
hợp)
Ví dụ: Trẻ nói to cấu tạo âm, vần của chữ cái
Tiếng Việt.
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
2. Các bước hình thành hành động trí tuệ
Bước 4: Hành động với lời nói thầm : cấu
âm trong hành động nói thầm không tạo
thành âm thanh.
Ví dụ: Trẻ đọc thầm trong não cấu tạo âm,
vần của chữ cái Tiếng Việt.
A. Các bước hình thành hành động
trí tuệ theo P. IA. GALPERIN
2. Các bước hình thành hành động trí tuệ
Bước 5: Hành động rút gọn với lời nói bên
trong: Nội dung vật chất của hành động
được biểu thị trong nghĩa của từ còn âm
thanh của từ bị rút gọn tới mức tối đa.
Ví dụ: Trẻ hình dung được cấu tạo âm, vần
của chữ cái Tiếng Việt trong não.
B. Vấn đề nghĩa và ý trong quá trình hình thành
hành động trí tuệ theo P. IA. GALPERIN.
Trong suốt quá trình hành động được triển
khai thường xuyên diễn ra sự phân cực đặc
thù thành hai luồng: đối tượng để suy nghĩ
(nội dung vật chất được lồng vào hình thức “
ngoài cảm tính” của nghĩa) và ý nghĩ về đối
tượng đó (động tác chú ý “ thuần túy” không
có chút nội dung đồ vật).
C. Các phương pháp định hướng việc hình thành
hành động trí óc cho trẻ em theo P. IA. GALPERIN.
Các cách định hướng căn cứ vào các tiêu chuẩn
sau đây:
1. Độ khái quát của việc định hướng
2. Tính đầy đủ của việc định hướng
3. Chủ thể định hướng
Trong thực tiễn có 3 loại điển hình là :
Lọai 1: Từng phần, không đủ, học sinh tự định hướng
Loại 2 : Từng phần, đầy đủ, do giáo viên hướng dẫn
Loại 3 : Khái quát, đầy đủ, học sinh tự làm
C. Các phương pháp định hướng việc hình thành
hành động trí óc cho trẻ em theo P. IA. GALPERIN.
Loại định hướng 1: Từng phần, không đủ,
học sinh tự làm
Trước khi hành động, chủ thể chỉ có các mẫu
hành động và sản phẩm của nó, không có lời
chỉ dẫn để thực hiện đúng đắn hành động,
chủ thể phải tự “mò mẫm” tìm lấy, xác lập lấy
rất chậm. Trên cơ sở định hướng này, quá
trình hành động diễn ra theo cơ chế “thử và
sai”
C. Các phương pháp định hướng việc hình thành
hành động trí óc cho trẻ em theo P. IA. GALPERIN.
Loại định hướng 1: Từng phần, không đủ, học sinh
tự làm
Ví dụ: N.S Pantina đã tiến hành thực nghiệm dạy
tập viết chữ O cho học sinh:
- Cô viết lên bảng chữ O, rồi nói: các em xem đây
này, nhìn theo cô, rồi chú ý viết cho thật tròn.
- Học sinh vừa nhìn theo mẫu vừa viết.
Kết quả: Chữ đầu tiên viết 174 lần tập.
Chữ thứ hai viết 163 lần tập
Chữ thứ 20- 22 viết 17- 25 lần tập
C. Các phương pháp định hướng việc hình thành
hành động trí óc cho trẻ em theo P. IA. GALPERIN.
Loại định hướng thứ 2 : Từng phần, đầy đủ,
do giáo viên hướng dẫn
- Loại 2 này có cả mẫu hành động và sản
phẩm của nó, lại vừa có cả các chỉ dẫn để
làm đúng hành động đó với vật liệu mới.
- Trong dạy học, giáo viên chỉ ra các điểm
tựa, các điều kiện để làm đúng hành động,
học sinh luyện tập và tự mình tái hiện lại
chúng trên vật liệu đã có.
C. Các phương pháp định hướng việc hình thành hành
động trí óc cho trẻ em theo P. IA. GALPERIN.
Loại định hướng thứ 2 : Từng phần, đầy
đủ, do giáo viên hướng dẫn.
Ví dụ: Dạy tập viết chữ O
- Cho học sinh chữ mẫu, chỉ cho các em thấy
những “điểm tựa” quan trọng của chữ O,
khi để nó ở trong các ô gạch ở trong vở.
- Dạy cho học sinh cách di chuyển các điểm
1,2,3,4 sang ô bên cạnh
- Cho học sinh cách viết (giáo viên viết mẫu
ở trên bảng)
- Học sinh dựa vào mẫu và các điểm tựa để
viết
Kết quả:
Chữ đầu tiên cần 22 lần (so với 174) lần tập
Chữ thứ hai cần 17 (so với 163) lần tập
Chữ cuối cùng cần 5 – 11 lần.
C. Các phương pháp định hướng việc hình thành
hành động trí óc cho trẻ em theo P. IA. GALPERIN.
Loại định hướng thứ 3: Khái quát, đầy đủ,
học sinh tự làm
Trước khi bắt tay vào hành động cụ thể phải
nắm được phương pháp chung nhất, sau đó
biết cách cụ thể hoá vào các tình huống
riêng.
C. Các phương pháp định hướng việc hình thành
hành động trí óc cho trẻ em theo P. IA. GALPERIN.
Loại định hướng thứ 3: Khái quát, đầy đủ, học sinh tự làm
Ví dụ: Dạy tập viết chữ O
-Cho mẫu chữ (như loại1,2).
-Cho hệ thống điểm tựa (như loại1,2).
-Khác với loại 2, Giáo viên chỉ cho học sinh biết phương pháp
tìm các điểm tựa đó, để theo đó học sinh có thể tìm ra các
điểm tựa của bất cứ chữ nào. Để kiểm tra, GV đưa ra một
chữ mới, yêu cầu học sinh cả lớp phân tích, tìm ra các điểm
tựa của chữ này. Như vậy học sinh được học phương pháp
để tập viết, xuất phát từ học phương pháp phân tích chữ
mẫu, sau đó vận dụng để tập viết các chữ khác nhau.
Kết quả:
Chữ đầu tiên: 14 lần tập.
Chữ thứ hai: 8 lần tập.
Từ chữ thứ ba thì đúng ngay từ lần đầu.