Transcript CBT bij slaapstoornissen - Redlich, Hamoen

Cognitieve gedragstherapie bij
slaapstoornissen
“Slapen is geen geringe kunst: je moet er de hele dag voor wakker blijven“
Friedrich Nietzsche, Duits dichter en filosoof
(1844-1900)
Mw. E. Redlich, psycholoog SEIN
Mw. A. Hamoen, psycholoog SEIN
Inhoud Workshop
•
•
•
•
SEIN en slaapstoornissen
Insomnie
Circadiane ritmestoornissen
Casusbespreking
Centrum voor Slaap-en
Waakstoornissen
• Patiënten
• Onderzoek
Slaapstoornissen
•
•
•
•
•
•
Insomnie
Hypersomnie
Circadiane ritmestoornissen
Parasomnieën
Slaap gerelateerde respiratoire stoornissen
Slaap gerelateerde bewegingsstoornissen
Insomnie: criteria
• Slaapklachten:
- Inslaapproblemen (>30min)
- Doorslaapproblemen (>30min)
- Vroeg ochtend ontwaken (<6,5 uur slaap)
- Gebroken nachten (slaap efficiëntie <85%)
• Problemen met functioneren overdag
Insomnie: subtypes
•
•
•
•
•
Psychofysiologische insomnie
Paradoxale insomnie
Insomnie door een mentale stoornis
Inadequate slaaphygiene
Insomnie door een medische oorzaak
predisposing factors:
Insomnie Intensiteit
‘aanleg’
• Biologische trekken
• Persoonlijkheid
• Sociale factoren
drempel
Voor
insomnie
precipitating factors:
Insomnie Intensiteit
‘uitlokkende
factoren’
• Stress
• Medische ziekte
• Psychiatrie
drempel
Voor
insomnie
Acute
insomnie
perpetuating factors:
Insomnie Intensiteit
‘In stand houdende
factoren’
• Gedragspatroon
• Disfonctionele cognities
• Spanning
drempel
Voor
insomnie
Acute
insomnie
Vroege
Insomnie
Insomnie Intensiteit
drempel
Voor
insomnie
Acute
insomnie
Vroege
insomnie
Chronische
insomnie
Insomnie: behandeling
Cognitie
slaapstoornis
inadequaat
slaapgedrag
Gedrag
stress, angst,
piekeren
spanning
Relaxatie
Insomnie: behandeling
•
•
•
•
•
Slaaphygiënische adviezen
Slaaprestrictie
Stimuluscontrole
Ontspanningstherapie
Cognitieve therapie
Slaaphygiënische adviezen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Houd regelmatige bedtijden aan, vooral bij opstaan
Beperk de tijd in bed tot maximaal 8 uur
Bewaar het bed om te slapen
Ontspan voor het slapen gaan
Zorg voor voldoende beweging overdag
Vermijd cafeïne en nicotine ‘s avonds
Verminder alcohol consumptie in de avond
Vermijd dutjes overdag zoveel mogelijk
Draai de wekker om
Slaaprestrictie
• Beperk de tijd in bed tot de geschatte
slaapduur
• Breid de tijd in bed uit bij betere slaap
Stimuluscontrole
•
•
•
•
•
Alleen naar bed wanneer slaperig
De slaapkamer alleen gebruiken om te slapen
Uit bed gaan indien wakker
Vaste tijden van opstaan
Dutjes overdag vermijden
Ontspanningstherapie
•
•
•
•
Progressieve relaxatie
Ademhalingsoefening
Suggestieve ontspanning
Meditatie/yoga
Cognitieve therapie
• Identificeer negatieve gedachtes over slaap en
daag deze cognities uit
• Bestendig positieve cognities
• Piekermanagement
Circadian Rythm Sleep Disorders
(CRSD)
• Welke CRDS’s zijn er?
– Delayed Sleep Phase Type
– Advanced Sleep Phase Type
– Irregular Sleep-Wake Type
– Free Running Type
– Jet Lag Type
– Shift Work Type
– Due to Medical Condition
DSPS
• Slaap waak ritme later dan wenselijk
• Slaapduur normaal of wat verlengd
• Begin in adolescentie/ jong volwassen (716%
• Populatie slaapkliniek (10%)
• Geen sekseverschil
DSPS: risicofactoren
•
•
•
•
•
•
•
Avondmens
Ritme probleem familie 40%
Onregelmatige bedtijden
Veel activiteiten in avond/ begin nacht
Weinig licht in de ochtend/veel licht in
de avond
Overmatig gebruik cafeïne/
stimulerende middelen
Omgevingsstressoren/
psychopathologie
ASPS
•
•
•
•
•
•
Slaap waak ritme eerder dan wenselijk
Slaapduur meestal normaal
Perceptie slaaptekort door vroeg ontwaken
Begint op middelbare leeftijd
Populatie middelbare leeftijd/ ouderen (1%)
Geen sekseverschil
ASPS: risicofactoren
•
•
•
•
•
Ochtendmens
Ouder worden
Dutten in middag/ avond
Onvoldoende lichtinname in middag/ avond
Onvoldoende prikkels/ activiteiten middag/
avond
CRSD Shift Work Type
•
•
•
•
•
Insomnia klachten
Overmatige slaperigheid tijdens waakuren
Verminderde alertheid
Subjectief ervaren slaapkwaliteit beperkt
Van populatie shift workers 2-5 %
CRSD Shift Work Type risicofactoren
•
•
•
•
•
Co morbiditeit
Ouder worden
Bijkomende slaapstoornis (b.v. OSAS)
Licht inname op “verkeerde” moment
Slaapverstoorders tijdens slaap op
ongebruikelijk tijdstip
• Lange diensten (uitloop/ overwerk)
Circadiane ritmen
•
Lichaamstemperatuur (CBT)
•
Melatonine
•
Cortisol
•
Adrenaline
•
Celdeling
Slaap waak ritme
• Meer variatie dan in circadiane ritmen
• Aanpassing van circadiane ritmen aan nieuwe
tijdzone 2 a 3 weken
• Gedragsmatig
Melatonineconcentratie in bloedplasma bij de
mens
DSPS: behandeling
• Bepaal ritme patiënt (dagboek, actigrafie,
melatonine, temperatuur)
• Structureer bedtijden
• Verschuif bedtijden naar gewenst
• Licht direct na ontwaken
• Evt. Melatonine
• Behandel dysfunctionele cognities
DSPS: gedragsadviezen
• Benadruk belang regelmaat voor resetten
bioritmen
• Gordijnen open en lichten aan in ochtend
• Voldoende prikkels in ochtend
• Plan (fysieke) activiteiten in ochtend
• Voorkom inspannende activiteiten in de avond
• Voorkom sterke lichtinname 3 uur voor
gewenste bedtijd
DSPS: lichttherapie
• Licht 2500-10000 lux
• Dagelijks 30-45 min. aan eind slaapperiode
• Stapsgewijs verschuiven licht en opstaan naar
eerder tijdstip
• Per dag met 30-60 min
ASPS: behandeling
• Bepaal ritme patiënt (dagboek, actigrafie,
melatonine, temperatuur)
• Voorkom vroege bedtijden/verschuif bedtijden
naar gewenst
• Voorkom dutten overdag en in avond
• Beperk tijd in bed tot slaapperiode
• Ondersteuning met licht in de avond
• Behandel dysfunctionele cognities (b.v.
subjectief slaapgebrek)
ASPS: gedragsadviezen
• Benadruk belang regelmaat voor resetten
bioritmen
• Gordijnen open en lichten aan in middag/
avond
• Voldoende prikkels in middag en avond
• Plan (fysieke) activiteiten eind v.d. middag/
begin avond
Behandeling shift work
• Psycho- educatie over slaap en slaap hygiëne
• Psycho- educatie over circadiane ritmen
• Psycho-educatie over het effect van licht op het
circadiane ritme
• Kijk naar ritme individu
• Voorwaarts roterend en voorspelbaar schema
• Genoeg rusttijd tussen de diensten
Shift -work gedragsadviezen
• Probeer bedtijden gelijk te houden waar mogelijk
• Probeer hoeveelheid slaap per etmaal constant te
houden
• Bij de moeilijkste shift eventueel geplande dutjes/
voorslapen
• Houd rekening met circadiane ritme in weekenden en vakanties
• Voorkom oververmoeidheid
• Voorkom lichtinname op “verkeerde moment”
(zonnebril op/ verduisterde slaapkamer)
• Kunstmatig licht/ lichttherapie
Casus bespreking
• In groepjes casussen bespreken
Casusbespreking 1: mw. S.
•
•
•
•
In- en doorslaapklachten
Schat 3 tot 8 uren per nacht te slapen
Vermoeid overdag: dutjes
Veel frustratie en spanning bij het wakker
liggen
Casusbespreking 1: mw. S.
Tijd in bed = 8:28
Totale slaaptijd = 7:27
Wakker = 31 keer
Inslapen = 10 minuten
Casusbespreking 2: mw. B.
• Inslaapklachten: slaapt niet voor 02:00
• Veel frustratie en piekeren bij het wakker
liggen
• Stressgevoelig
Casusbespreking 2:
Tijd in bed = 7:40
Totale slaaptijd = 5:40
Wakker = 15 keer
Inslapen = 46 minuten
Casusbespreking 1: mw. S.
• Diagnose: psychofysiologische insomnie,
fouten tegen de slaaphygiëne
• Behandelplan:  slaaphygiëne
 slaaprestrictie
 cognitieve therapie
 ontspanningstherapie
• Resultaat: Goede slaap en lading op het slapen
aanzienlijk afgenomen
Casusbespreking 2: mw. B.
• Diagnose: Delayed Sleep Phase Syndrome
• Behandelplan:  slaaphygiëne
 lichttherapie
 ontspanningstherapie
 cognitieve therapie
• Resultaat: Inslapen gaat sneller, minder
vermoeid overdag
Bronnen
ICSD-2
Delayed Sleep Phase Syndrome: Pathophysiology and Treatment Options (J.K.
Wyatt,2004)
Circadian Rythm Sleep Disorders: Part I&II (R.L. Sack e.a. 2007)
Verbeter je Slaap (Verbeek & van de Laar, 2010)