Transcript Grenzen in de thuiszorg

GRENZEN IN DE
THUISZORG
Marc Koninckx
Stafmedewerker zorg- en dienstverlening
INLEIDING
• Organisatie van thuiszorg kent grenzen
• Niet alles is mogelijk, in alle omstandigheden
• Het is niet eenduidig waar grenzen liggen 
wanneer bereikt?  voor wie bereikt?
– Voor VK omdat te complexe zorg is geworden?
– Voor mantelzorger omdat hij eronder door gaat?
– Voor VZ omdat hygiënische omstandigheden niet meer
aanvaardbaar zijn?
– Voor MW die vindt dat risico’s voor cliënt te hoog zijn?
2
BEÏNVLOEDING VAN GRENZEN
(Vlaeminck & Vanhove, 2007)
• Grenstaboe  betrokkene ontkent automatisch of
herdefinieert de grens
• Het begrip ‘grens’
‘grenzen verleggen’
– ‘het gaat nog’
– ‘het gaat achteruit’
– ‘het loopt’
• Formeel overleg
Backstage
niet helder uitgesproken
wel scherp stellen
niet openlijk aangekaart
EMPATHIE WINT VAN CONFRONTATIE
3
BEÏNVLOEDING VAN GRENZEN
• Velen kijken naar de huisarts  gebruik maken van zijn gezag,
men verwacht dat HA finale doorslag geeft.
Patiënt
Loyaliteit
Zorgverstrekkers
HUISARTS
Kinderen
Gezagsdrager
Pleitbezorger
Mantelzorg
4
BEÏNVLOEDING VAN GRENZEN
• Zelfbeschikking- en participatierecht van
patiënt (= absoluut axioma)
• Invloed van een MDO
– Soms heel eisende positie van de patiënt
– Angst  eigen hulpverleners mee aan tafel
– Mantelzorg is overdonderd
– Mantelzorg stelt zich assertief of agressief op
– Loyaliteit(s) (probleem) bij de anderen
5
BEÏNVLOEDING VAN GRENZEN
• Reglementen en wetten
• Professionals respecteren eigen regels niet
– “ik zal het er maar bij nemen”
• Drang om zorg te blijven verlenen is dwingender dan
deze om stop te zetten
• Spanning tussen hulpverleningslociga en
dienstverleningslogica
• Verschillen in waarden en normen
VERLENEN VAN HULP STAAT CENTRAAL
6
DE RECHTEN VAN DE PATIËNT
• Van toepassing op alle beroepsbeoefenaars
die vermeld worden in KB 78; artsen,
tandartsen,apothekers, vroedvrouwen,
kinesisten, verpleegkundigen, paramedici
• Niet van toepassing op andere zorgberoepen
• Dit wil niet zeggen dat andere zorgberoepen
niet denken/handelen naar deze wet
7
RECHTEN VAN DE PATIËNT
1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening
• Iedereen heeft zonder enig onderscheid recht op
goede, zorgvuldige en kwaliteitsvolle
dienstverlening
• Dit recht impliceert niet dat aan alle mogelijke
individuele behoeften moet worden voldaan.
Maar wel dat best mogelijke zorg wordt
verstrekt in functie van beschikbare medische
kennis en technologie en met naleving van
geldende wetenschappelijke standaarden en
aanbevelingen
GRENZEN
8
RECHTEN VAN DE PATIËNT
2. Recht op vrije keuze van de zorgverstrekker
•
•
•
Zelf kiezen van zorgverstrekkers en kan keuze steeds
herzien
Recht op vrije keuze is niet absoluut;
arbeidsgeneeskunde, internering,door omstandigheden
eigen aan de organisatie van de gezondheidszorg
(ziekenhuis, groepspraktijk..)
Elke zorgverstrekker behoudt het recht om patiënt te
weigeren (behalve spoedgevallen). Hij moet patiënt wel
doorverwijzen naar collega.
GRENZEN
9
THUISZORGACTOREN EN
OVERLEG
• Thuiszorg enkel mogelijk door samenspel van alle
actoren.
• Thuiszorg heeft als kenmerk dat cliëntsysteem
centraal staat
vraagt goede organisatie en
afstemming
• MAAR:
– Combinatie professionelen, mantelzorgers en cliënten
vraagt specifieke aanpak
– Sterke betrokkenheid en routine zijn valkuilen
– In welke mate draagt aanwezigheid cliënt/mantelzorger bij
tot spreekangst en loyaliteitsproblemen bij de andere
aanwezigen?
10
THUISZORGACTOREN EN
OVERLEG
• Alle actoren hebben tijd nodig voor reflectie
• Elke actor heeft een meerwaarde maar ook
valkuilen
HUISARTS
Goed zicht
gezondheidsrisic
o en prognose
VERPLEEGKUNDI Opvolging
GE
zelfzorg en
therapietrouw
Niet vrij van
mogelijk
loyaliteitsconflict
Dwingende
opdracht:
continuïteit van
zorg garanderen 11
THUISZORGACTOREN EN
OVERLEG
MAATSCH. WERKER Belangrijke rol
inschatten van
draaglast en
draagkracht
VERZORGENDE
Monitoren,
observatie,
signalisatie. Vele
uren aanwezig
SECTORVERANT.
Kent mogelijkheden
en beperkingen van
HOOFDVERPL
organisatie
Voor- en nadelen
van haar/zijn
functionele distantie
in de relatie
Risico van
sluimerend
verplaatsen van
haar/zijn grenzen
Ook taak naar
bescherming van
medewerkers
12
THUIZORGACTOREN EN
OVERLEG
CLIËNT
MANTELZORGER
Is de
Niet evident om
ervaringsdeskundige tijdens overleg
ervaringen te
verwoorden
Wordt
geconfronteerd met
zingevingvragen
ZORGBEMIDDELAAR Monitoren van de
Aanvaard worden
THUISZORGCOÖRDI grenskwestie op alle door alle actoren
niveaus in de
NATOR
samenwerking
13
GRENZEN IN DE THUISZORG
HANDVATTEN
• Grenzen in de thuiszorg zijn evident
• Het is niet zo evident om de grens exact
te bepalen
• Het is niet evident om met grenzen om
te gaan
14
GRENS IS SUBJECTIEF
• Onderzoek van Vlaeminck & Vanhove, 2007
stelt duidelijk dat:
– Grens is subjectief
– Grenzen zijn actor- en disciplinegebonden
– Grenzen zijn individueel verschillend
15
GRENS IS SUBJECTIEF
• VANUIT OOGPUNT CLIËNT; cliëntperspectief
– Achtergrond cliënt (leeftijd, psych., multiproblem)
– Mogelijkheden van cliënt
– Zijn beleving en zijn omgaan met beperkingen
– Eigenheid van familie
– Verhouding draaglast en draagkracht
– Relatie cliënt en zijn zorgomgeving
16
GRENS IS SUBJECTIEF
• VANUIT OOGPUNT MANTELZORGER
– Draagkracht
– Motivatie
– Mogelijkheden van de mantelzorger
– Relatie cliënt en mantelzorger
17
GRENS IS SUBJECTIEF
• VANUIT OOGPUNT VAN DE ORGANISATIE
– Opdracht vanuit wettelijk kader
– Elke discipline eigen taken in de thuiszorg
– Engagementen kunnen niet zomaar stopgezet
(regelgeving overheid, rechten patiënt,…..)
– Samenwerking tussen disciplines noodzakelijk
– Vanuit samenwerking overleg mogelijk maken
18
GRENS IS SUBJECTIEF
• VANUIT OOGPUNT PROFESSIONELE
HULPVERLENER
– Is een individu, medemens, loyale medewerker
van een organisatie, vertegenwoordiger van een
discipline / beroep
– Eigen persoonlijkheid en eigen mogelijkheden
– Discipline heeft een impact op beleven van
mogelijkheden en grenzen
– Verhouding professioneel en zijn organisatie
19
GRENS IS SUBJECTIEF
• HOE OMGAAN MET SUBJECTIEVE GRENSSIGNALEN?
– Bewustzijn van objectieve en subjectieve factoren
• Cfr Minimethodiek (bijlage) helpt alert zijn voor en inschatten van
grenssituaties
– Grondige intake / vraagverheldering
• Grensgerelateerde thema’s onderzoeken
– Lichamelijke gezondheid: persoonlijke beleving, ziekte inzicht, prognose
– Mentale gezondheid: draagkracht? Beleving cliënt en verzorgers?
Disfunctioneren?
– Zelfredzaamheid: beleving?
– Veiligheidsrisico’s: van cliënt en verzorgers
– Voedingsproblemen
– Sociaal netwerk
– Financiële situatie
– Huisvesting
• Verleden van grenssituaties
20
GRENS IS SUBJECTIEF
• Vervolg:
– Monitoring en communicatie
• Belangrijk tijdens ganse proces van thuiszorg te communiceren en
grensbelevingen te benoemen
– Zowel hulpverlener /cliënt
– Zowel hulpverleners onderling
• Voortdurende opvolging en detecteren
–
–
–
–
–
–
Verandering gezondheidstoestand
Verandering hulpvraag en aanbod
Verandering in prioriteit van de hulp
Opname / ontslag van gezinslid
Nieuwe medewerkers
Een bepaalde medewerker mag niet meer binnen
21
GRENS IS SUBJECTIEF
• BESLUIT
– MDO
– BENOEMEN GRENSBELEVINGEN
– PREVENTIEF WERKEN DOOR GOEDE
VRAAGVERHELDERING EN VOLLEDIGE INTAKE
– ALERT ZIJN VOOR EN BEWUST OMGAAN MET DE
SUBJECTIEVE GRENSSIGNALEN
22
EEN GRENS IS EEN PROCES IN
DE TIJD
1. PREVENTIEVE AANPAK VAN GRENSSITUATIES
VOOR DE OPSTART VAN THUISZORG
•
•
Samenwerking intra- extramuraal essentieel
Voorlichting – begeleiding over mogelijkheden
van thuiszorgdiensten
• Goede afwegingen en goede organisatie vooraf
Preventieve handelingen die vermijden dat grens
van haalbare thuiszorg te snel bereikt wordt.
23
EEN GRENS IS EEN PROCES IN
DE TIJD
2. Bereiken van grens = proces in de tijd
• Grens ≠ een afgebakende lijn
• Waar lijn zich bevindt is afhankelijk van:
– Degene die lijn trekt
– Moment waarop lijn getrokken wordt
• Er is een procesverloop met:
– Voorgrensfase
– De grens zelf
– Overgrensfase
24
EEN GRENS IS EEN PROCES IN
DE TIJD
3.Tijd is een fundamenteel kenmerk van een
grensproces:
– Tijd nodig om na te denken over grenssituatie
– Om hoofd te bieden aan dreigende incidenten
– Om zich te (re)organiseren
– Om verliessituaties te verwerken
25
EEN GRENS IS EEN PROCES IN
DE TIJD
4. Om te vermijden dat grenzen worden overschreden
is belangrijk grenssignalen tijdig te onderkennen + te
communiceren.
vraagt continue alertheid van de
hulpverlener
spreken over de grens ≠ grens overschreden
spreken over de grens = nood om eigen ervaring af te
toetsen met andere actoren
26
COMMUNICEREN IN
GRENSSITUATIES
• MOEILIJKHEDEN
1. Spreken over beleving
•
•
•
•
Belangrijk om zowel aandacht te hebben voor
objectieve feiten, maar ook voor beleving bij de
verschillende betrokkenen
Aandacht voor de betekenis van de beleving
Beleving is onderhevig aan evolutie
Ook bij hulpverleners is er sprake van
subjectieve beleving
27
COMMUNICEREN IN
GRENSSITUATIES
• MOEILIJKHEDEN
2. Spreken over normen en waarden:
– Belangrijk en noodzakelijk
– Worden vaak indirect geuit
– Hulpverleners vaak heel empatisch
blokkeert de discussie
grenskwestie
wordt vermeden
28
COMMUNICEREN IN
GRENSSITUATIES
• MOEILIJKHEDEN
3. Spreken in bijzijn van cliënt
– Wijzen op beperkingen in thuiszorg niet evident (professionelen willen
niet diegene zijn die ‘dwingen’ tot residentiële zorg)
– Vaak weinig tijd en ruimte tijdens MDO
– Aanwezigheid cliënt/mantelzorger is een rem om te spreken
– Cliënt en zorg staan centraal
overschaduwt moeilijkheden
houdt grensoverschrijding in de hand
– Brengen de boodschap subtiel
beslissing wordt niet expliciet
genomen
probleem vooruitgeduwd
leidt op termijn naar
crisis
– Uitstel kan voordeel zijn: besef kan groeien bij het cliëntensysteem
29
COMMUNICEREN IN
GRENSSITUATIES
• MOEILIJKHEDEN
4. Spreekangst en consensusdenken:
– Vaak door faalangst: schrik om te moeten toegeven
– Collegialiteit weegt door
– Gebruik van verkleinwoorden = probleem ook letterlijk
verkleinen
– Kritiek van cliënten wordt met empathie beluisterd en
geaccepteerd
– Kritiek of grenzen van hulpverleners worden veel minder
geaccepteerd of gedeeld = wordt niet uitgediept of
bediscussieerd
30
COMMUNICEREN IN
GRENSSITUATIES
• TOOLS
1. Eenduidige communicatie over beleving,
normen en waarden:
•
•
•
Beleving, normen en waarden expliciteren
Belevingsaspecten worden best ook door
hulpverleners tot uiting gebracht
Beleving, normen en waarden proberen te
begrijpen
31
COMMUNICEREN IN
GRENSSITUATIES
• TOOLS
2. Doelmatig overleg:
– Doelen vooraf duidelijk formuleren
– Als haalbaarheid thuiszorg in vraag gesteld wordt
moet dit duidelijk zijn voor aanvang van overleg
– Vooroverleg kan nuttig zijn
– Niet fragmentarisch naar deelproblemen kijken
maar in globaliteit bekijken
32
COMMUNICEREN IN
GRENSSITUATIES
• TOOLS
3. Overleg afronden met concrete afspraken – heel
duidelijk gesteld / geformuleerd
4. Gezonde verhouding tussen vakjargon en dagelijks
taalgebruik
5. Dissensus toelaten
STOPZETING VAN HULP HOEFT NIET ALTIJD UIT TE
MONDEN IN EEN CRISIS, MAAR KAN LEIDEN TOT
NIEUWE OPLOSSINGEN OF INZICHTEN
33
PROCESMATIGE AANPAK
• STROOMDIAGRAM
– Zie bijlage
• INTERN PROCES IN EIGEN ORGANISATIE
– Grenssignalen bepalen
•
•
•
•
Bedreiging veiligheid
Bedreiging hygiëne
Onevenwicht tussen draaglast en draagkracht
Complexiteit van zorg vereist continu toezicht
34
PROCESMATIGE AANPAK
• INTERN PROCES IN EIGEN ORGANISATIE
– Preventie van grenzen
•
•
•
•
•
Maak goede afspraken met cliënt van bij de opstart
Volg thuiszorg op en evalueer regelmatig
Geef als hulpverlener TIJDIG je persoonlijke grens aan
Neem als hulpverlener een professionele houding aan
Bewaak evenwicht tussen betrokkenheid en houden
van voldoende afstand
• Bewaak evenwicht tussen werk en privé
• Wees loyaal ten opzichte van collega’s en organisaties
35
PROCESMATIGE AANPAK
• INTERN PROCES IN EIGEN ORGANISATIE
– Intern stappenplan
• Melding grenssituatie aan leidinggevende
–
–
–
–
–
–
–
–
Welke problemen doen zich voor?
Zijn er alternatieven?
Is veiligheid van cliënt en hulpverlener gewaarborgd?
Hoe zal situatie opgevolgd en geëvalueerd worden?
Welke interventies zijn wenselijk en mogelijk?
Wat doet de communicatie met het cliëntsysteem?
Moeten afspraken formeel worden vastgelegd?
Met wie moet situatie nog besproken worden? Intern? Extern?
36
PROCESMATIGE AANPAK
• INTERN PROCES IN EIGEN ORGANISATIE
– Intern stappenplan
• Goede registratie van alle ondernomen stappen (weerleggen van
klachten schuldig verzuim)
• Afsprakennota maken
• Stopzetten hulpverlening
• AANVRAAGFORMULIER VOOR OVERLEG
– Voorzie bijkomende informatie
•
•
•
•
•
Grensdefiniëring
Feitelijke signalen
Subjectieve signalen
Geruststellende en gunstige signalen (kansen in de situatie)
Omschrijf reeds voorbereidende acties die al ondernomen zijn
37
PROCESMATIGE AANPAK
• MOGELIJKHEDEN VOOROVERLEG
– Voordelen:
• Vermijdt consensusdenken  ruimte voor discussie
• Afwezigheid cliënt  minder spreekangst  grenzen
gaan gemakkelijker benoemd worden
• Vooroverleg stimuleert dat op MDO beslissingen
worden genomen
– Wenselijk dat cliëntsysteem op voorhand wordt
ingelicht  afspreken wie en wie terugkoppeling
doet
38
PROCESMATIGE AANPAK
• MOGELIJKHEDEN VOOROVERLEG
– Vereisten:
•
•
•
•
Grensmonitoring
Inschatten risicosituaties
Iedereen signaalgevoeligheid aankweekt
Collega’s attenderen op actuele veranderingen en
ontwikkelingen
Cliëntsysteem en hulpverleners wennen aan situatie en
verleggen dagelijks, veelal onbewust, hun grenzen.
39
PROCESMATIGE AANPAK
• MOGELIJKHEDEN VOOROVERLEG
– Richtinggevende vragen:
• Benoem de grensproblematiek
• Komen er meerdere diensten aan huis?
• Zijn er zichtbare veranderingen?
– Bij cliënt?: storend gedrag, onveilig gedrag,
verwaarlozing)
– Bij mantelzorg?: sociaal isolement, depressie,
verandering zorggedrag, onevenwicht draaglastdraagkracht, ontspoorde zorg
• Komt veiligheid in gedrang?
• Voor wie is de grens bereikt?
• Wat zijn vuistregels van de diensten en zijn die al
overschreden?
40
PROCESMATIGE AANPAK
• MOGELIJKHEDEN VOOROVERLEG
• Wat zijn vuistregels van de diensten en zijn die al
overschreden?
• Ervaart hulpverlener discrepantie tussen eigen noden
en de verwachtingen van de dienst?
• Benoem en verpersoonlijk de waarden en normen van
de verschillende partners  waar liggen verschillen? 
zijn deze gekend bij andere?
• Hoe ver kan zelfbeschikkingsrecht gaan? Wat
maatschappelijk verantwoord?
• Is er risico van beschuldiging van schuldig verzuim?
• Bevraag toekomstperspectieven
41
PROCESMATIGE AANPAK
• MDO
– Als bilateraal en vooroverleg niet volstaan
– Opmaken van degelijk verslag:
•
•
•
•
•
•
Gaat om grenssituatie? Wie ervaart zo?
Afspraken concreet en expliciet opnemen
Formuleren van condities waarop zorg kan voortgezet
Vermelden wie communicatie met cliënt doet
Voorzien noodscenario. Wat als mislukt?
In afwachting van plaatsing expliciet opnemen van tussentijdse
afspraken
• Vermelden als cliënt terug naar huis komt of thuis blijft behouden
hulpverleners recht om hulp niet op te starten
– Opvolging MDO door zorgbemiddelaar en cliëntenoverleg
42
PROCESMATIGE AANPAK
• STOPZETTING
– Moeilijke beslissing  genomen na heel wat
inspanningen en (ethische) overwegingen en in
overleg
– Elke organisatie heeft mandaat om eigen grens te
trekken en de beslissing te nemen om
hulpverlening stop te zetten  hoeft geen
gezamenlijke beslissing te zijn van alle
thuiszorgactoren
43
CHECKLIST FAMILIEHULP
(GEZ C 030 OO1 Checklist
ernstig feit)
• Feiten te maken met fysieke factoren:
– Ongewenste intimiteiten
– Bedreigd worden o.a. door wapens
– Agressie
44
CHECKLIST FAMILIEHULP
(GEZ C 030 OO1 Checklist
ernstig feit)
• Feiten te maken met psychische factoren:
–
–
–
–
–
–
Schunnig taalgebruik
Verwijten
Pesterijen
Denigrerend praten over verzorgende / werk
Het werk van verzorgende bemoeilijken/dwarsbomen
Zwaar en opzettelijk gebrek aan waardering voor geleverd
werk
– Het onder druk moeten uitvoeren van ethisch
onverantwoorde taken (voeding geven onder druk van..,
bedorven voeding klaarmaken, …..)
45
CHECKLIST FAMILIEHULP
(GEZ C 030 OO1 Checklist
ernstig feit)
• Feiten te maken met laster en eerroof
– Beschuldiging van diefstal
– Stelen van medewerker
– Ongewenste intimiteiten
– Verspreiden van valse geruchten
46
CHECKLIST FAMILIEHULP
(GEZ C 030 OO1 Checklist
ernstig feit)
• Feiten te maken met niet nakomen afspraken
– Niet betalen facturen
– Onhygiënische / onveilige situaties waarin cliënt
niet wenst mee te werken aan verbetering
– Niet willen aankopen van basismateriaal
– Cliënt(systeem) houdt zich bij herhaling niet aan
gemaakte afspraken
47
CHECKLIST FAMILIEHULP
(GEZ C 030 OO1 Checklist
ernstig feit)
• Feiten te maken met bereiken van de grenzen van de
thuiszorg
• Feiten te maken met discriminatie
– Zorgverlener weigeren op basis van uiterlijke kenmerken
zoals geslacht, leeftijd, huidskleur,…
– Zorgverlener weigeren op basis van niet onmiddellijk
zichtbare kenmerken zoals sociale achtergrond, seksuele
geaardheid, religie of levensbeschouwing, politieke
overtuiging, gezondheidstoestand, opleiding,…..
48
WERKINSTRUCTIE
FAMILIEHULP (PP/GEZ P_030)
•
METHODE VOOR HET EENZIJDIG
BEËINDIGEN VAN DE ZORGVERLENING
OMWILLE VAN EEN ERNSTIG FEIT
1. Vaststellen dat er zich een ernstig feit heeft
voorgedaan – checklist ernstig feit – invullen
checklist – SV
2. Overleggen met ZRD en registratie overleg –
registratie van overleg
(klant/dossier/opvolging) – SV/ZRD
49
WERKINSTRUCTIE
FAMILIEHULP (PP/GEZ P_030)
3. Overleg met een expertis / Partner overleg / cliëntsysteem
overleg / MDO overleg /… - registratie van de
overlegmomenten – SV
4. Beslissen of er nog een bijkomend gesprek moet gevoerd
worden en registratie van resultaat. – SV/ZRD
Indien ja:
–
–
–
–
Registratie van gesprek
In gesprek beslissen of zorgverlening verder kan lopen
Als zorg verder loopt aanpassen van zorgverleningsplan
Als zorg stopt beslissing meedelen aan cliënt via typebrief ‘beëindiging
zorgverlening’ + registratie reden einde hulp
Indien nee:
- Beslissing meedelen aan cliënt via typebrief ‘beëindiging zorgverlening’
+ registratie reden einde hulp
50
Literatuur
• Vlaeminck, H & Vanhove, T (2007) Grens
zonder vrees
• Grenzen in de thuiszorg, Praktijkgids voor
hulpverleners. Acco.
51