Transcript Filozofia i etyka nowozytna: Giovanni Pico della Mirandola

WCZESNA
FILOZOFIA
NOWOŻYTNA
XV-XVII wiek
HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII)
Pico della Mirandola (1463-1494)
Główne dzieła:
Mowa o godności człowieka (De hominis dignitate),
Heptaplus, De ente et uno
Wydane drukiem w Opera omnia, 1557
Główne tezy Mowy o godności człowieka
1. Człowiek jest największym cudem stworzenia, gdyż może
zmieniać sam siebie.
2. By dokonywać właściwych wyborów musi naśladować anioły.
3. By naśladować anioły musi nauczyć się żyć życiem aniołów –
cherubinów.
4. Treść tej nauki może być zaczerpnięta z nauczania pierwszych
Ojców, czyli
św. Pawła i Dionizego, a także Jakuba, Hioba, Mojżesza,
starożytnych teologów (Orfeusza, Sokratesa, Platona i Plotyna),
Pitagorasa, Zoroastra, Chaldejczyków, Abrahama i Jeremiasza.
5. Ponieważ filozofia prowadzi ku życiu cherubinów, Pico
ogłasza, iż jest filozofem.
6. Studiowanie filozofii zawiodło Pico della Mirandola do
innych doktryn: magii i kabały.
7. Dlatego też pomimo zarzutów ze strony swoich krytyków
Pico podejmie debatę filozoficzną.
(B. Copenhaver, hasło „Giovanni Pico della Mirandola”, Stanford Encyclopedia of Philosophy,
http://plato.stanford.edu/entries/pico-della-mirandola/#PriWor)
W Mowie o godności człowieka Bóg zwraca się do Adama
następującymi słowami:
„Nie wyznaczam ci Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego
oblicza, ani też nie daję ci żadnej swoistej funkcji, ażebyś
jakiejkolwiek siedziby lub jakiegokolwiek oblicza lub jakiejkolwiek
funkcji zapragniesz, wszystko to posiadał zgodnie ze swoim
życzeniem i wolą. Natura wszystkich innych istot została określona
i zawiera się w granicach przez nas ustanowionych. Ciebie zaś,
nieskrępowanego żadnymi ograniczeniami, oddaję w twoje
własne ręce, abyś swą naturę sam osobiście określił, zgodnie z
twoją wolą. /…/ abyś jako swobodny i godny siebie twórca i
rzeźbiarz sam sobie nadał taki kształt, jaki zechcesz.”
Fragment ten jest bardzo charakterystyczny, lecz nie
należy go rozumieć, co mógłby sugerować tekst, w
duchu XX-wiecznej filozofii egzystencjalnej.
Istotnie Pico podkreśla
• znaczenie indywidualnego człowieka,
• jego nieograniczone możliwości,
a przy tym rozumie
• wolność człowieka jako możliwość spełnienia w życiu
doczesnym
• i uzyskanie zbawienia wiecznego.
W świetle współczesnych badań*) interpretacje (K.
Jaspersa, E. Cassirera, P.O. Kristellera i V. Bourke’a )
przypisujące prekursorstwo Pico della Mirandoli, gdy idzie o
wątki egzystencjalne w filozofii i koncepcję nieskończonej
wolności człowieka są anachroniczne.
W istocie wolność ta nie ma charakteru stwarzającego
istotę człowieka, lecz ma naturę etyczną, to znaczy
kształtującą jego istotę, pochodzącą od Stwórcy, w aktach
wyborów moralnych.
*) (Por. D. Nowakowski, Absolutnie wolny? Wolność człowieka w filzofii G. Pico della Mirandoli, „Acta Universitatis
Lodziensis”, Folia Philosiphica, 24, 2011)
Pod tym względem Pico della Mirandola zbliża się do
myśli Mikołaja z Kuzy i Marsilia Ficina, a także do
stanowiska św. Augustyna (De quantitatae animae).
Uważa się, że koncepcja wolności Pico della Mirandoli
to zachęta do dobrania etycznej „drogi filozoficznego
zżycia” [pierwotny tyłu Mowy o godności człowieka
był sformułowany inaczej: Mowa ku chwale filozofii
(Oratio ad laudes philosophiae)].
W myśli Pico della Mirandoli można również dostrzec
wpływ Proklosa, neoplatonika z V w. n.e.
Jednak obok optymizmu dotyczącego przyszłości
ludzkości, obecny jest u Pico della Mirandoli motyw
„ucieczki ze świata”, świat bowiem pozostaje w mocy zła.
Uniknięcie zła jest możliwe dzięki wznoszeniu się ku
Bogu, gdyż w nim znajdujemy pokój, prawdziwe światło i
najwyższe szczęście. Miłość Boga do ludzi pozwala im
wznieść się ku Niemu, żądza skierowana ku temu co
ziemskie ściąga rodzaj ludzki ku ziemi, ku temu, co niskie.
Człowiek wg Pico della Mirandoli to czwarty świat
istniejący obok świata ziemskiego (podksiężycowego),
niebieskiego i ponadniebieskiego, a właściwe scalający je
w sobie.
Godność człowieka (dzieło Heptaplus) wywodzi się z
doskonałości najlepszego z ludzi – Chrystusa.
Pojmowanie wolności w oderwaniu od Bożego
wsparcia i przesłania Ewangelii jest bezzasadne.
Łaska jest warunkiem wolności człowieka. Wsparcie
Boga jest konieczne, by człowiek przeciwstawił się
mocom zła.
Miłosierdzie i modlitwa, to dwa skrzydła na których
może on wznieść się z doliny łez.
Woluntaryzm i rola łaski Bożej.
Wolna wola i siła woli pomagają człowiekowi
współdziałać z Bożą łaską. Tak jak u św. Tomasz jest to
łaska uprzednia
Za Dunsem Szkotem Pico della Mirandola powtarza, iż
„łaska istnieje podmiotowo w woli, a nie w istocie
duszy.” Zbliżenie do Boga dokonuje się nie dzięki sile
intelektu, lecz dzięki woli wspartej Bożą łaską.
Wolność negatywna, „wolność od” przysługuje
człowiekowi: duch ludzki nie zależy od ruchu nieba i
wpływu gwiazd. Tym samym Pico della Mirandola
przeciwstawia się bardzo wówczas znaczącej
astrologii.
Wolność pozytywna człowieka, „wolność do” jest
niemożliwa bez łaski: zbawienie bez niej jest
nieosiągalne.