Transcript Verkiezingen en politieke systemen

http://www.angelfire.com/ma/maxcrc/elections.html
De spelregels van de democratie
Prof. Dr. Stefaan Fiers
Centrum voor Politicologie KU Leuven
Vlaams Parlement, 28 februari 2014
1
Agenda
Inleiding : Democratie en democratie is 2
1. Grote verscheidenheid aan spelregels
2. Functies van kiesstelsels
3. Categorieën van kiesstelsels
4. Variaties in kiesstelsels
5. Kunstmatige vertekeningsmechanismes
6. Distributie kiesstelsels over de wereld
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
2
Inleiding:
Democratie en democratie is 2
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
3
Democratie en democratie is 2
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
4
Democratie en democratie is 2
PS
CONS
LD
CDU
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
Les
Verts
SPD
5
1. Grote verscheidenheid aan spelregels
 electorale cyclus
Bosnia-Herzegovina (2 j.) vs. Frankrijk (5 j.)
 samenstelling van het parlement :
één of twee kamers?
 samenstelling regering :
éénpartij regering of coalitie (# partijen?)
 onderwerp van de verkiezingen :
parlement – president – deelstaat -gemeenteraad
 Timing en initiatiefrecht :
vast (BE) – semi vast (NL) – of max termijn (UK<2010)?
 Uitslag:
Wanneer is de nieuwe EM gekend?
 Stemgerechtigden :
inclusief of exclusief?
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
6
Verkiezingen zijn de expressie van
traditie en een sociologische realiteit
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
7
2. Functie van kiesstelsels
Resulteert in een onbetwiste legitimiteit
2. Geeft stem aan de wil van de bevolking
3. Leidt tot een sterke en stabiele regering
4. Kiest competente vertegenwoordigers
1.
Tiririca (Brazilië, campagne, 2010):
“Wat een parlementslid doet? Geen idee ! Stem op mij,en ik zal het je
weten te vertellen”
http://www.youtube.com/watch?v=hVRZk4-JyMU&feature=related
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
8
3. Categorieën van kiesstelsels
Driedeling op basis van “electorale formule”
FPTP : First Past the Post (UK, USA) / TRS : Two Round system (FRA) / AV : Alternative Vote (AUS) / BV : Bloc Vote / PBV :
Party Bloc Vote / Parallel : Parallel stelsel (JAP) , MMP : Mixed Member Proportional (GER); List PR: List proportional
representation (BE, NL) / STV : Single Transferable Vote (IER) / SNTV : Single Non Transferable Vote / LV : Limited Vote . BC
: Borda Count
9
A. Meerderheidsstelsels
Doel : bonus voor sterke partijen  bonus voor regering
eg. Mongolië (2000) : MPRP : 52 % stemmen  72 van de 76 zetels
eg. Djibouti (2000) : Rassembl. Populaire: 62 % stemmen  alle 65 zetels
Twee soorten :
A.1 “Plurality systems” : relatieve MH volstaat
A.2 “majority systems”: absolute MH vereist
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
10
A.1. Plurality systems
A.
First past the post system (VK, VSA + 45 andere landen)
A.
B.
C.
Conceptie “vertegenwoordiging” : principal –agent theorie
Uninominale districten : 1 kandidaat per partij
‘the winner takes all’ : extreem disproportioneel
Wie haalt de zetel binnen?
Partij A
19 %
Partij B Partij C Partij D Partij E
20%
20%
20%
21%
B. Bloc Vote (15 landen)
idem als FPTP maar meernamig. Kiezers: evenveel stemmen als zetels. Hoogst scorende
kandidaten krijgen een zetel . Bij spreiding  iets minder disproportioneel
C. Party Bloc Vote (4 landen)
Dus kiezers geven hun enige stem aan partij.
Partij met meeste stemmen haalt alle zetels
Anno 2004: Tsjaad, Kameroen, Djibouti en Singapore
.
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
11
First Past The Post :
650 kiesdistrictjes in het VK
Gevolgen van het FPTP system
Stemmen (in %)
Zetels (in %)
CONSERV
LABOUR
LIB DEM
CONSERV
LABOUR
LIB DEM
1945
36,8
48,0
9,0
1945
31,1
61,4
1,9
1950
43,4
46,1
9,1
1950
47,7
50,4
1,4
1951
48,0
48,8
2,6
1951
51,4
47,2
1,0
1955
49,7
46,4
2,7
1955
54,8
44,0
1,0
1959
49,4
43,8
5,9
1959
57,9
41,0
1,0
1964
43,4
44,1
11,2
1964
48,3
50,3
1,4
1966
41,9
48,0
8,5
1966
40,2
57,8
1,9
1970
46,4
43,1
7,5
1970
52,4
45,7
1,0
Feb. '74
37,9
37,2
19,3
Feb. '74
46,8
47,4
2,2
Okt. '74
35,8
39,3
18,3
Okt. '74
43,6
50,2
2,0
1979
43,9
36,9
13,8
1979
53,4
42,4
1,7
1983
42,4
27,6
25,4
1983
61,1
32,2
3,5
1987
42,3
30,8
22,6
1987
57,8
35,2
3,4
1992
41,9
34,4
17,8
1992
51,6
41,6
3,1
1997
30,7
43,2
16,8
1997
25,0
63,4
7,0
2001
31,7
40,7
18,3
2001
25,2
62,7
7,9
2005
32,3
35,2
22,1
2005
30,5
55,0
9,6
2010
36,1
29,0
23,0
2010
46,9
39,7
8,7
V
E
R
T.
H
I
L
Z
E
T
E
L
S
LABOUR
LIBDEM
O.
1945
-5,7
13,4
-7,1
V.
1950
4,3
4,3
-7,7
1951
3,4
-1,6
-1,6
1955
5,1
-2,4
-1,7
1959
8,5
-2,8
-4,9
1964
4,9
6,2
-9,8
O
1966
-1,7
9,8
-6,6
C
1970
6,0
2,6
-6,5
feb/74
8,9
10,2
-17,1
okt/74
7,8
10,9
-16,3
1979
9,5
5,5
-12,1
T
1983
18,7
4,6
-21,9
E
1987
15,5
4,4
-19,2
M
1992
9,7
7,2
-14,7
1997
-5,7
20,2
-9,8
2001
-6,5
22,0
-10,4
E
2005
-1,8
19,8
-12,5
N
2010
10,8
10,7
-14,3
S
C
CONSERV
P
R
S
M
EVOLUTIE STEMMENAANDEEL
120
CONS
LAB
TRAD
LIB
100
80
60
40
20
0
1945
1950
1951
1955
1959
1964
1966
1970
feb/74 okt/74
1979
1983
1987
1992
1997
2001
2005
2010
EVOLUTIE ZETELAANDEEL
100
CONS
LAB
TRAD
LIB
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1945
1950
1951
1955
1959
1964
1966
1970 feb/74 okt/74 1979
1983
1987
1992
1997
2001
2005
2010
FPTP systeem
Voordelen
Nadelen
1. duidelijke keuze tss 2 partijen
1. kleinere partijen niet vertegenwoordigd
2. Leidt tot éénpartij regering.
3.Eenduidige vertaling stembusslag 
regering
4. Altijd gebaseerd op relatieve
meerderheid van de stemmen.
uitz.: hung parliament”
3. Coherente oppositie
4. Bredere ‘volks’partijen
5. Extremistische partijen : moeilijk in
parlement
6. De MP = vertegenwoordiger van een
geografische regio
7. Strijd tussen individuele MPs
2. Ongunstig voor minderheden
Meest acceptabele kandidaat = allochtoon?
UK 2010 : ethnic minority: 26 / 650
3. Ongunstig voor vrouwen
2004 :
FPTP: 14,4% vrouwen vs Prop. Systeem: 27,6 %
4. Partijvorming op basis van clan of
ethniciteit
 explosief
5. Veel ‘verloren stemmen’  legitimiteit ?
6. Ongevoelig voor ‘swings’ in publieke
opinie
8. Transparant systeem
18
A.2. Absolutemeerderheidsstelsels
A.2.1 Twee Ronden Systeem (Frankrijk)
1.
2.
Volwaardige 2de ronde indien niemand 50% + 1 behaalt
Wie mag naar 2de ronde ?
 Presidentsverkiezingen:
ofwel alleen de 2 beste kandidaten  absolute meerderheid
 Parlementsverkiezingen :
ofwel een aantal kandidaten  relatieve meerderheid
A.2.2. Alternative Vote (Australië)
= hoe verkrijg je een absolute meerderheid op 1 dag?
1. één ronde
2. Preferentieel systeem : kiezer rangschikt (alle) kandidaten naar voorkeur
3. Indien niemand absolute MH haalt in 1ste telling, dan volgt afvallingskoers
waarbij de 2de keuzes van de afgevallen kandidaat worden opgeteld bij
de 1ste keuzes van de andere kandidaten, tot één kandidaat absolute
MH haalt
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
19
Twee Ronden Systeem
Voordelen
Nadelen
kiezers krijgen twee kansen.
Bundeling van krachten in tweede
ronde :
‘coalitiebesprekingen’ vóór de 2de
ronde
minder ‘vote splitting’
grote kost
voor organisatie
voor electoraat (spec. het
‘verweesde’ electoraat)
lagere opkomst
erg disproportioneel
blokvorming tussen partijen is
niet stabiel
niet bruikbaar in diep
verdeelde staten
vb. Burgeroorlog Algerije 1992 , op
basis van verwachte winst voor FIS in
2de ronde
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
20
Disproportioneel systeem ?
Verkiezing van de Franse Assemblée nationale van 17 juni 2007 volgens verschillende kiesstelsels
Partij
Twee
ronden
Proportione
el stelsel
(type 1986)*
Parallel 50 %
prop*
en 50 % MHS
Gemengd
stelsel
15 %prop
en 85 % MHS
FPTP
MMP
PCF
18
11
4
8
0
8
PS
184
179
155
126
199
112
MRC
0
0
0
0
0
1
PRG
7
0
2
2
0
3
Verts
4
3
1
1
0
2
Div.links
14
4
0
0
0
0
MoDem
4
28
32
10
61
2
Diverse
3
3
0
0
0
3
PSLE
20
9
11
18
0
21
UMP
313
333
370
410
317
421
Div.UMP
8
0
1
1
0
2
MPF
2
2
1
1
0
2
FN
0
5
0
0
0
0
577
577
577
577
577
577
Totaal
* met kiesdrempel van 5 %
B. Proportionele stelsels
2.1 lijst proportionele stelsels
Concept “vertegenwoordiging” : microcosmos
doel : perfecte spiegel van de stemverrichtingen & samenleving
gevolg = altijd meernamige electorale kieskringen , meerder kandidaten
per partij
vb. Zuid Afrika (2004) : ANC 69,69 % stemmen  69,75 % zetels
2.2. Single Transferable Vote
kiesdistricten met meerdere kandidaten
rangorde opgeven van zijn meest favoriete kandidaten
één van de meest attractieve kiesstelsels beschouwd
Ierland sinds 1921, Malta sinds 1947 en 1 keer in Estland (1990)
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
22
Lijstproportionele stelsels
Doe zelf de oefening :
In een kiesdistrict van 140.000 kiezers, verdeel de 7 te verdelen zetels over 4
partijen, met volgende stemmen aantallen
Partij A : 50.000 Partij C : 30.000
Partij B : 20.000 Partij D : 40.000
 Probeer 2 manieren te vinden om deze zetels te verdelen.
 Wat is het resultaat van je verdeling?
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
23
Lijstproportioneel stelsel
verdeling van de zetels
Ofwel : via kiesdeler techniek
Hare : tot. # stemmen/ tot. # zetels
Droop : 1 + tot. aantal geldige stemmen
tot. aantal te begeven zetels + 1
Ofwel via delerreeks
D’Hondt : 1-2-3-4-5-6-...
Imperiali : 1.5-2-3-4-5-6-...
...
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
24
Delerreeksen : effecten
Delerreeksen bevoor – of benadelen kleine of grote partijen
Afhankelijk van 2 factoren
hoogte van de eerste deler
– hoe hoger  voordeel grote partijen
– extreem : alle zetels naar 1 partij
– dus : hoe hoger 1ste deler  hoe disproportioneler
afstand tussen delers
– hoe groter de afstand  voordeel kleinere partijen
– dus ook hier : mogelijkheid tot disproportionaliteit
Niet uitgesloten om in een proportioneel stelsel alle
zetels toe te wijzen aan 1 partij !
Lijst proportioneel stelsel
Voordelen
Nadelen
1.
Fair systeem om stemmen om te
zetten in zetels
2.
Vertegenwoordiging van kleine
partijen
3.
Faciliteert minderheden in parlement
( minder spanningen in de staat)
4.
Gunstig voor vrouwen
5.
# ‘verloren stemmen’ = beperkt
6.
Elke stem telt
7.
Grotere continuïteit regering
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
1. leidt tot coalitieregeringen
 compromissen & onduidelijk beleid
2. Fragmentatie partijsysteem
3. Kleine partijen krijgen disproportioneel
veel macht
 vb: Israel, BE: VU ‘87-‘91, NL: D66 ’94-‘02
4. Extremistische partijen
5. Geen band verkiezingsuitslag &
regeringsdeelname.
6. Kiezer = onmachtig om partijen naar
huis te sturen
7. Grote invloed van partijhoofdkwartier
bij samenstelling lijst
26
C. Gemengde kiesstelsels
– Mix van elementen van proportionele & meerderheidsstelsels
– Ratio tussen de twee delen kan variëren
– Erg in trek op dit ogenblik
C.1 Parallele systemen
- strikte verdeling tussen de twee delen
- Niet per sé 50%-50%, ratio kan sterk verschillen
- toewijzing zetels gebeurt onafhankelijk van elkaar
vb Rusland tot 2007, Japan (1994), Georgië,
C.2 Mixed Member Proportional Systems
- Proportioneel element ter correctie van de eerste stemming
- is proportioneler dan parallel systeem
Vb. Duitsland (° 1949), Nieuw-Zeeland (° 1994), Italië (° 1993)
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
27
Voor- en nadelen op een rij
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
Reynolds, Reilly & Ellis28(2005),
Electoral System Design: The New International IDEA Handbook
4. Variatie in kiesstelsels
District grootte (DM):
M = gemiddeld aantal zetels per kieskring
M varieert van 1 (UK, F) tot 150 (NL)
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
29
District grootte
Aantal MPs
Aantal
kieskringen
DM
Verenigd Koninkrijk
650
650
1
Frankrijk
577
577
1
Nederland
150
1
150
Israel
120
1
120
Slovakije
150
1
150
Spanje
350
52
6,7
Ierland
166
43
3,86
België (Kamer)
150
11
13,6
België (Vlaams Parl.)
124
6
20,6
België (Waals Parl.)
75
13
5,7
België (Brussels Parl.) (*)
89
1
89
(*) is eigenlijk twee DM !
DM = 17 voor de Vlaamse vertegenwoordigers
DM = 72 voor de vertegenwoordigers van Franstalige partijen
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
30
4. Variatie in kiesstelsels (vervolg)
District grootte (DM):
M = gemiddeld aantal zetels per kieskring
M varieert van 1 (UK, F) tot 150 (NL)
Structuur van de kiesbrief (ballot structure)
Ordinaal of categorisch ?
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
31
Categorisch vs ordinaal
UK & India: categorisch
Australië : ordinaal
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
32
4. Variatie in kiesstelsels (vervolg)
District grootte (DM):
M = gemiddeld aantal zetels per kieskring
M varieert van 1 (UK, F) tot 150 (NL)
Structuur van de kiesbrief (ballot structure)
Ordinaal of categorisch ?
Voorkeurstemmen mogelijk ?
Open – semi open – gesloten lijsten
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
33
Open – semi open - gesloten
België : semi - open
Finland : open
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
Spanje : gesloten
34
Florida 2000 :
Belang van duidelijke ballot structuur
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
35
Florida 2000 :
Belang van duidelijke ballot structuur
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
36
Florida 2000 :
Belang van duidelijke ballot structuur
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
37
5. Kunstmatige
vertekeningsmechanismen
1.
Ongebalanceeerde kieskringen:
‘Malapportionment’
Niet steeds negatief : bevoordeling ethnische minderheden
‘creeping malapportionment’
UK : Gemiddeld aantal stemmen per zetel (2010)
Bron: Cracknell, R. , e.a. (2010)
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
38
5. Kunstmatige
vertekeningsmechanismen
1.
Ongebalanceeerde kieskringen:
‘Malapportionment’
Niet steeds negatief : bevoordeling ethnische minderheden
‘creeping malapportionment’
2.
Gerrymandering
1812 Massachusetts
verkiezing Elbridge Gerry
Verknippen van kiesdistricten
Tullymandering
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
39
Gerrymandering in de praktijk
(verkiezingen 2012)
North Carolina – 3rd district
Pennsylvania – 12th district
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
40
5. Kunstmatige
vertekeningsmechanismen
1.
Ongebalanceeerde kieskringen:
‘Malapportionment’
Niet steeds negatief : bevoordeling ethnische minderheden
‘creeping malapportionment’
2.
Gerrymandering
Verknippen van kiesdistricten
Tullymandering
3.
Kiesdrempel
Natuurlijke of effectieve kiesdrempel
Formele kiesdrempel :
–
–
4.
van 2% tot 10%
Wie sluit je daar mee uit? (bv Turkije 2002 : 46 % van stemmen)
Antipartijwetgeving
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
41
6. Distributie van kiesstelsels
over de wereld
Aantal landen : 45
18
2
10
0
23
9
81
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
2
3
0
0
42
Situatie in 2004
(C) Prof. dr. Stefaan Fiers - KULeuven
2013-2014
43
Dank u voor uw aandacht
Contact :
Prof. Dr. Stefaan Fiers
Centrum voor Politicologie KU Leuven
[email protected]
(C) Prof. dr. S. Fiers – KULeuven 2014
Stefaan Fiers & Steven Van Hecke (2013)
De spelregels van de democratie. Kiesstelsels en
politieke systemen in Europa
Brussel: ASP Editions
44