Transcript Screeningen en onderzoeken

Communicatieproblemen bij
NAH-patiënten zonder afasie
Vrijdag 11 november 2011
Sjoeke Wijma
Hannelore van der Velden
Willemijn Doedens
Inhoud Workshop
► Literatuurstudie
• Linkerhemisfeer
• Rechterhemisfeer
• Talige problemen
• Niet-talige problemen
► Screeningen en onderzoeken
• Bestaande screeningen en onderzoeken
• De Screening Cognitieve Communicatieproblemen (SCC)
• Afstudeeronderzoek Sjoeke
► Behandeling
► Referenties
Literatuurstudie
► Taalproblemen afhankelijk van:
• Geslacht
• Leeftijd
(McGlone 1980, Gur et al. 2000)
(MacKenzie 1999)
• Lokalisatie
(Kaplan et al. 1990; Beeman 1993; Siegal et al. 1996; Davis
et al. 1997; Paradis 1998; Brownell & Martino 1998; Winner et al. 1998;
Heesbeen & Van Loon-Vervoorn 2000; Surian & Siegal 2001; Tompkins et al.
2004)
Linkerhemisfeer (LH)
► Linkerhemisfeer
• Verbaal
• Analytisch
► Taalproblemen
• Lexico-semantiek
• Morfosyntaxis
• Fonologie
 Afasie
Rechterhemisfeer (RH)
► Rechterhemisfeer
• Non-verbaal
• Visueelruimtelijk
• Creatief
► Taalproblemen
• Pragmatiek
• Figuurlijk taalgebruik
 ‘Rechterhemisfeersyndroom’?
Taalproblemen bij RH letsel
► Figuurlijk taalgebruik
► Theory of Mind
► Metaforen
(Paradis 1998; Dennis et al. 2001)
(Kaplan et al. 1990)
(Kaplan et al. 1990; Siegal et al. 1996; Surian & Siegal 2001)
► Vertelvaardigheden
(Winner et al. 1998)
Figuurlijk taalgebruik
► “We bedoelen meer dan de helft van wat we zeggen niet
letterlijk.” (Paradis 1998)
Theory of Mind
► “Het sociaal cognitieve vermogen om gevoelens,
gedachten, ideeën en intenties aan jezelf en aan
anderen toe te schrijven en op basis daarvan gedrag te
voorspellen en te verklaren.” (Blijd-Hoogewys 2009)
► Wat voor taak?
► RH patiënten lagere scores dan LH patiënten
(Surian en
Siegal 2001)
► Autisme  ook problemen met ToM (referentie)
Metaforen
► “Rechterhemisfeerpatiënten blijken moeite te hebben
met het begrijpen van metaforen.”
(Kaplan et al. 1990; Beeman 1993; Brownell en Martino 1998; Tompkins et al.
2004)
► Syndroom van Asperger, dezelfde problemen?
(Gold en Faust 2010)
Vertelvaardigheden
► Drie niveaus van taalverwerking:
• Microlinguïstisch
• Macrolinguïstisch
• Mentale niveau
► “Gespreksvoering is gestoord bij RH patiënten”
(Brownell & Martino 1998 en Marini et al. 2005)
► “Gespreksvoering is niet gestoord bij RH patiënten”
(Bartels-Tobin en Hinckley 2005)
Niet-talige problemen RH letsel
•
•
•
•
•
Beurtgedrag (Chantraine et al. 1998)
Oogcontact (Ross en Monnot 2008)
Prosodie (Duykova et al. 2010)
Topic-handhaving (eigen observaties)
Topic-initiatie (eigen observaties)
► Neglect is één van de belangrijkste indicaties van de
ernst van communicatieproblemen
(Meyers 2001)
Beurtgedrag
Oogcontact
► Teveel of te weinig
► RH patiënten (Ross & Monnot 2008)
► Patiënten met het syndroom van Asperger
(Gunter et al. 2002)
Prosodie
► “RH patiënten zijn minder goed in prosodie matchen met
emotie.” (begrip)
(Dara en Pell 2006)
► “Rechterhemisfeerpatiënten vertonen weinig melodie,
intonatie en mimiek in en bij hun spraak.” (productie)
(Duykova et al. 2010)
Screeningen en onderzoeken
► RHCB (Gardner en Brownell 1996)
► RHCO (Dharmaperwira-Prins 1999)
Tests die deelaspecten onderzoeken:
-
Faux pas test (Spek & van Berckelaer-Onnes 2010)
Florida Affect Battery (Rosenbek 2006)
Expressive Emotional Communication Battery (Rosenbek 2006)
Picturale Metaforentaak (Kooij et al. 2001)
De Screening Cognitieve
Communicatieproblemen (SCC)
► Ontwikkeld op De Hoogstraat (2005)
► Onderdelen:
• Vragenlijst
• Observatielijst
• Token Test (De Renzi & Vignolo 1962)
• Boston Benoemtaak (Van Loon-Vervoorn 2003)
• Inferentietaak Kort (Van Wijmen & Van Boxtel 2002)
• SAN dieren opnoemen (Deelman, Koning-Haanstra, Liebrand &
Van der Burg 1987)
Doel
Het snel opdoen van kennis over het functioneel
communiceren van de patiënt en daarmee richting geven
aan het vervolg
(Vervolgonderzoek? Zo ja: welk vervolg?)
Vragenlijst
Observatielijst
Token Test
(Verkorte) Boston Benoemtaak
Inferentietaak Kort
► “Ik heb echt honger”, zei Els. “Let jij goed op aan jouw kant,
Rob?”. Ze reden nog een paar minuten verder. “Kijk, aan het
einde van deze zijstraat,” zei hij, “stop daar maar.”
SAN dieren opnoemen
► “U mag de komende twee minuten zoveel mogelijk
dieren opnoemen… en de tijd… gaat… NU in.”
Voorbeelden uit eigen ervaring:
alleseter
oost-indische vis
lapjeskat
onderzeeboot
krielkippen
pietje
waf
Vervolgonderzoek
► TvK Verzwegen betekenis
► Verkorte Holversmit
► Inferentietaak lang
(Van Bon & Hoekstra 1982)
(Van der Velden, Van Loon-Vervoorn & Jonkers 2004)
(Van Wijmen & Van Boxtel 2002)
► Picturale Metaforentaak
(Kooij, Heesbeen & Van Loon-Vervoorn 2000)
► Metaforentaak Tripletten
(Van Loon et al. 1998)
► Vragenlijsten voor revalidant, direct betrokkene en mentor
TvK Verzwegen betekenis
► ‘Onder de tafel ligt ook een boek’
Picturale Metaforentaak
► ‘Frank vindt de
hond in de pot’
Vragenlijsten
Afstudeeronderzoek Sjoeke
Exclusiecriteria
► Uitgesloten van deelname waren mensen
•
•
•
•
•
•
•
Met afasie, beoordeeld met de AAT (Graetz et al. 1992)
Met Nederlands niet als moedertaal
Met linkshandigheid
Met visuele problemen (neglect)
Met gehoorproblemen
Met psychiatrische achtergrond
Bij wie nog niet helemaal duidelijk was of er sprake is van
een dementieel beeld
Resultaten onderzoek
► Invloed externe factoren:
Geen invloed van lokalisatie!
Besluit vervolgonderzoek
Resultaten onderzoek
► Betrouwbaarheid van de tests van de screening
Taalproblemen
Communicatieproblemen
Resultaten onderzoek
► Betrouwbaarheid van Vragenlijst en Observatielijst
Communicatieproblemen
Conclusies
► Geen significant verschil tussen LH en RH patiënten
► Tests zijn bruikbaar om talige problemen te filteren
► Observaties zijn bruikbaar om de niet-talige problemen
te vangen
Besluit screening
► Bruikbaar in de dagelijkse praktijk voor het getrapt
screenen en onderzoeken van NAH-patiënten met
communicatieproblemen, bij wie geen sprake is van
afasie.
► De screening/het vervolgonderzoek heeft niet de
pretentie volledig te zijn.
► http://www. (linkje naar screening)
Behandeling
Behandeling
► Invullen vragenlijsten
► Communicatie-advies; bespreken met revalidant,
partner en behandelteam
► Onderzoeksgegevens bespreken met revalidant en
partner
► Kortdurend oefenen op stoornisniveau… Doel: inzicht
vergroten (+ partner).
► Oefensituaties meegeven voor in het weekend
► Dagoriëntatie (voorlichting, inzicht, interactie)
► Communicatie- en Geheugengroep
Evidence-based behandeling
► Nabootsen van prosodie
(Leon et al. 2005; Rosenbek 2006)
► Prosodische kenmerken en cues
(Leon et al. 2005; Rosenbek
2006)
► Nabootsen van klemtoon
(Stringer 1996)
► Nabootsen gezichtsexpressie
► Begrip van metaforen
(Stringer 1996)
(Lundgren 2010)
► Theory-based behandelingen…
Discussie
Welk materiaal wordt door jullie gebruikt voor het
onderzoeken en behandelen van
rechterhemisfeerpatiënten?
Referenties
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
http://www.anneliesspek.nl
Bartels-Tobin, L.R., Hinckley, J.J. (2005). Cognition and discourse production in right
hemisphere disorder. Journal of Neurolinguistics, 18, 461–477
Beeman, M. (1993). Semantic processing in the right hemisphere may contribute to drawing
inferences from discourse. Brain and Language, 44, 80–120
Blijd-Hoogewys, M.A. (2009). De ontwikkeling van Theory-of-Mind en het Theory-of- Mind
Takenboek. Lessons from a non-linear approach of developmental data in typically developing
children and children with PDD-NOS; Rijksuniversiteit Groningen, Groningen
Bon, W.J.H. van & Hoekstra, J.G. (1982) Taaltests voor kinderen. Nijmegen: KUN.
Brownell, H., & Martino, G. (1998). Deficits in inference and social cognition: The effects of
right hemisphere brain damage on discourse. In M. Beeman & C. Chiarello (Eds.), Right
hemisphere language comprehension: Perspectives from cognitive neuroscience. Hillsdale, NJ:
Erlbaum, 309–327
Chantraine, Joanette & Ska (1998). Conversational abilities in patients with right hemisphere
damage. Journal of Neurolinguistics, 11, 21-32
Dara, C. & Pell, M.D. (2006). Effects of right-hemisphere damage on explicit and implicit
processing of emotional prosody. Brain and Language, 99, 8–21
Davis, G., O'Neil-Pirozzi, T., & Coon, M. (1997). Referential cohesion and logical coherence of
narration after right hemisphere stroke. Brain and language, 56, 183–21
De Renzi, E. & L. Vignolo (1962) The Token Test: a sensitive test to detect receptive
disturbances in aphasics. Brain, 85, 665-678
Deelman, B.G., M. Koning-Haanstra, W.B.G. Liebrand en W. van den Burg (1981) SAN Test,
een afasie test voor auditief en mondeling taalgebruik. Lisse: Swets & Zeitlinger
Dennis, M., Lazenby, A. L., & Lockyer, L. (2001). Inferential language in high functioning
children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 31, 47–54
Dharmaperwira-Prins, R. (1999). Communicatiestoornissen bij rechterhemisfeer dysfunctie.
Houten: Bohn Stafleu van Loghum
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Dyokova, G.M., Glozman, Z.M., Titova, E.Y., Kriushev, E.S. & Gamaleya, A.A. (2010). Speech
Disorders in Right-Hemisphere Stroke. Neuroscience and Behavioral Physiology, 40, 593-602
Gardner, H. & Brownell, H. H. (1986). Right Hemisphere Communication Battery. Boston:
Psychology Service, VAMC
Gold, R. & Faust, M. (2010). Right Hemisphere Dysfunction and Metaphor Comprehension in
Young Adults with Asperger Syndrome. Journal of Autism and Development Disorders, 40,
800-811
Graetz, P., R. de Bleser en K. Willmes (1992) Akense Afasie Test. Lisse: Swets & Zeitlinger
Gur, R.C., Alsop, D., Glahn, D. Petty, R., Swanson, C.L., Maldjian, J.A., Turetsky, B.I., Detre,
J.A. & Gee., J. (2000). An fMRI Study of Sex Differences in Regional Activation to a Verbal and
a Spatial Task. Brain and Language, 74, 157-170
Heesbeen, I.M.E. & Loon-Vervoorn, W. A. van (2000). Taalstoornissen en de rechterhemisfeer.
Stem-spraak-taalpathologie, 3, 1-18
Kaplan, J. A., Brownell, H. H., Jacobs, J. R., & Gardner, H. (1990). The effects of right
hemisphere damage on the pragmatic interpretation of conversational remarks. Brain and
Language, 38, 315–333
Kooij, A.P., Heesbeen, I.M.E. & Loon-Vervoorn, W.A. van (2000). Metaforisch zinsbegrip bij
rechter hemisfeer beschadiging: De ontwikkeling van een test. Afasiologie, 22, 5, 115-119
Lehman-Blake, M. (2007). Perspectives on Treatment for Communication Deficits Associated
with Right Hemisphere Brain Damage. American Journal of Speech-Language Pathology, 16,
331-342
Leon, S.A., Rosenbek, J.C., Crucian, G.P., Hieber, B., Holiway, B., Rodriguez, A.D., Ketterson,
T.U., Ciampitti, M.Z., Freshwater, S., Heilman, K., Gonzalez-Rothi, L (2005). Active
Treatments for Aprosodia Secondary to Right Hemisphere Stroke. Journal of Rehabilitation
Research and Development, 42 (1), 93-102
Loon-Vervoorn, W.A. van (2003). Verkorte Boston. Intern document: Revalidatiecentrum De
Hoogstraat/Universiteit Utrecht: vakgroep Psychonomie
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Loon-Vervoorn, W.A. van, Heesbeen, I.M.E. & Straus, C. (1998). De metaforentaak als test
voor woordbegrip. Toegepaste Taalwetenschap in artikelen, 60, 3, 53-63
Lundgren, K., Brownell, H., Cayer-Meade, C., Milione, J., Kearns, K (2011). Treating Metaphor
Interpretation Deficits Subsequent to Right Hemisphere Brain Damage: Preliminary Results.
Aphasiology, 25 (4), 456-474
McGlone, J. (1980). Sex difference in human brain asymmetry: A critical survey. Behavioral
and Brain Sciences, 3, 215–263
MacKenzie, C., Begg, T., Lees, K.R. & Brady, M. (1999). The communication effects of right
brain damage on the very old and the not so old. Journal of Neurolinguistics, 12, 79-93
Marini, A., Carlomagno, S., Caltagirone, C. & Nocentini, U. (2005). The role played by the
right hemisphere in the organization of complex textual structures. Brain and Language, 93,
46–54
Meyers, P.S (2001). Profiles of Communication Deficits in Patients with Right Cerebral
Hemisphere damage: Implications for Diagnosis and Treatment. Aphasiology, 19 (12), 11471160
Paradis, M. (1998). The other side of language: Pragmatic competence. Journal of
Neurolinguistics, 11, 1–10
Rosenbek, J.C., Rodriguez, A.D., Hieber, B., Leon, S.A., Crucian, G.P., Ketterson, T.U.,
Ciampitti, M., Singletary, F., Heilman, K.M., Gonzalez Rothi, L.J. (2006). Effects of two
treatments for aprosodia secondary to acquired brain injury. Journal of Rehabilitation Research
and Development, 43 (3) 379-390
Ross, E.D. & Monnot, M. (2008). Neurology of affective prosody ans it’s functional-anatomic
organization in right hemisphere. Brain and Language, 104, 51-74
Siegal, M., Carrington, J. & Radel, M. (1996). Theory of Mind and Pragmatic Understanding
Following Right Hemisphere Damage. Brain And Language, 53, 40–50
Stringer, A. Y. and Hodnett, C (1991). Transcortical Motor Prosodia: Functional and Anatomical
Correlates. Archives of Clinical Neuropsychology, 6: 89-99
►
►
►
►
►
►
►
Stringer, A.Y. (1996). Treatment of Motor Aprosodia with Pitch Biofeedback and Expression
Modelling. Brain Injury, 10 (8), 583-590
Surian, L. & Siegal. M. (2001). Sources of Performance on Theory of Mind Tasks in Right
Hemisphere-Damaged Patients, Brain and Language, 78, 224-232
Tompkins, Blake, Baumgaertner & Jayaram (2004). Inference Generation During Text
Comprehension by Adults With Right Hemisphere Brain Damage: Activation Failure Versus
Multiple Activation. Journal of Speech, Language and Hearing Research, 47, 1380-1395
Tompkins, C.A., Blake, M.T., Wambaugh, J., Meigh, K. (2011). A Novel, Implicit Treatment for
Language Comprehension Processes in Right Hemisphere Brain Damage: Phase I Data.
Aphasiology, 25 (6-7), 789-799
Velden, J.A.P.M. van der, Loon-Vervoorn, W.A. van & R. Jonkers (2003). Zinsbegrip bij afasie:
samenstelling van een verkorte versie van de Holversmittest voor zinsbegrip. Logopedie en
Foniatrie, 6, 109-196
Wijmen, M. van, Boxtel, K. van (2006). Communicatieonderzoek bij patiënten met een laesie
in de rechterhemisfeer als gevolg van een CVA, handleiding.
Winner, E., Brownell, H., Happé, F., Blum, A. & Pincus, D. (1998). Distinguishing Lies from
Jokes: Theory of Mind Deficits and Discourse Interpretation in Right Hemisphere BrainDamaged Patients. Brain and Language, 62, 89-106