Transcript Kańczuga

„Kańczuckie skarby
przeszłości”
„MIJAJĄ LATA, ZMIENIAJĄ SIĘ LUDZIE,
KRAJOBRAZY PUSTOSZEJĄ.
A W MAŁEJ KAŃCZUDZE, JAKBY CZAS STANĄŁ W MIEJSCU,
ZACHWYCONY JEJ PIĘKNEM.
ROZLEGŁE POLA, LUDZIE PRACUJĄCY W POCIE CZOŁA.
OWOCOWE SADY, W PRZERWIE MIĘDZY PRACĄ CHWILA ZABAWY,
TO WSZYSTKO ZAUROCZYŁO CZAS…”
Eunika Ćwioro
Spis Treści
Jedna z ulic Kańczugi
•
•
•
•
•
•
Okruchy Historii Kańczuckiej.
Obiekty Zabytkowe.
Miejsca Historyczne.
Zanikające Rzemiosła.
Wielcy Ziemi Kańczuckiej.
Warto wiedzieć.
Okruchy Historii
„Aby drogę mierzyć przyszłą,
trzeba-ć koniecznie pomnieć skąd się wyszło”
C.K. Norwid
•
Pierwsze dokumenty dotyczące osadnictwa na tym terenie pochodzą
z 1340 r. Założycielem miasta był Otton z Pilczy.
Po
nim Kańczugę odziedziczyła jego córka Elżbieta, która wyszła za mąż za
Wincentego Granowskiego (ok. 1370-1410), starostę generalnego
Wielkopolski, syna Wincentego z Granowa, a następnie poślubiła króla
Władysława Jagiełłę.
•
Prawa miejskie Kańczuga otrzymała w roku 1440 z rąk króla Władysława
Jagiełły - w XV w. Lata rozwoju Kańczugi przypadały do 1498 r. Kupcy
budowali głębokie i długie piwnice, w których składowali towary.
•
Miasto przeżyło wiele dramatycznych wydarzeń - najazd wołoski
w 1498 r. oraz kilka najazdów tatarskich powodujących upadek grodu.
W końcu XVI w. jedyną właścicielką Kańczugi była Zofia ze Sprowy
Odrowąż Kostkowa - córka Stanisława Odrowąża (prawnuczka
Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan
Kostka po poślubieniu właściciel Kańczugi i Jarosławia prowadził poważną
działalność budowlaną. Ich córka, księżna Anna Ostrogska z Kostków
(1575-1635) herbu Dąbrowa, gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za
Aleksandra Ostrogskiego, zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu.
Okruchy Historii
• W 1624r. nastąpił kolejny najazd czambułów tatarskich. W powiecie
Przeworsk nie było wsi, która ucierpiała od tego napadu i tylko nielicznym
mieszkańcom udało się uniknąć jasyru.
• 24 maja 1636 r., po śmierci matki Anny Ostrogskiej dobra Kańczugi
i jarosławskie, przypadły siostrze Katarzynie, siostrzeńcom Aleksandrowi
Michałowi i Konstantemu Lubomirskim.
• W 1622 r. klucz kańczudzki przejmuje Stanisław Lubomirski - pan na
Nowym Wiśniczu, poprzez ożenek z Zofią, córką Anny Ostrogskiej.
• Po Zofii Ostrogskiej klucz kańczudzki przejmują kolejno jej dwaj synowie;
Jerzy Sebastian i Aleksander Michał Lubomirski. Następnie syn Aleksandra,
Józef Karol Lubomirski (1638-1702 r.), który poprzez ożenek z Teofilą
Zasławską (1650-1709), stał się współwłaścicielem największego na terenie
Rzeczypospolitej latyfundium. W jej skład wchodziło 51 miast, 973 wsie
i 229 folwarków.
Okruchy Historii
• Kolejny właściciel klucza kańczudzkiego to syn Józefa, Aleksander Dominik
Lubomirski po nim ordynację przejęła jego siostra Marianna Lubomirska,
którą w 1710 r. poślubił Paweł Karol Sanguszko. W 1712 r. urodził się im
jedyny syn Janusz Aleksander Sanguszko (zm. 1775 r.) który po śmierci
matki, przejął klucz kańczudzki i ordynacje Ostrogsko-Zasławską.
• W roku 1793 klucz kańczudzki kupił Karol Szydłowiecki, który poprzez
sprzedaż kolejnych wsi tegoż klucza, zlikwidował go. Ksiądz Jan Kudła,
proboszcz miejscowej parafii w 1889 r. odręcznie napisał: "Historię
Miasteczka Kańczuga”.
• Inż. hr. dziedzic kańczudzki Roman Scipio del Campo był odkrywcą na
terenie Kańczugi jedynych w Europie Wschodniej pokładów alabastru
i budowniczym kopalni. Wydobywany tutaj alabaster wykorzystywany był
m.in. do renowacji stiuków w Katedrze Wawelskiej. 27 lipca 1944 roku
Kańczuga została zdobyta przez wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego.
Obiekty Zabytkowe
- Pomnik Grunwaldu:
odbudowany w 1984 r. po zniszczeniu przez hitlerowców.
- Dworzec kolejki wąskotorowej.
- Kościół pw. św. Michała Archanioła:
(wzniesiony około 1605 r.). W 1612 r. dobudowano kaplicę św. Anny
(fundatorka - księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) - księżna
herbu Dąbrowa.), około 1660 r. kaplicę Matki Boskiej. W latach 19241928 przebudowano elewację, dodano kruchtę i wieżę (wg projektu W.
Rawskiego). We wnętrzu część barokowego wyposażenia.
- Kaplica św. Barbary.
- Kościół pw. MB Łaskawej (pocz. XVII w.):
dawna cerkiew grekokatolicka. Remontowana i przebudowana częściowo
XIX/XX w. W 1945 r. zamieniona na magazyn.
W 1984-1994 r. nastąpiła gruntowna renowacja.
Pomnik Grunwaldu
Kaplica św. Barbary
Miejsca
Historyczne
• Kościół pw. Św. Michała
Archanioła
Zanikające Rzemiosła
• Najliczniej wykonywanym zawodem było kuśnierstwo. Ludzie wykonujący
tę profesję uważani byli za najmożniejszych.
• W Kańczudze rozwijał się również cech szewski, a w 1620 roku
w Kańczudze było 17 kowali.
• Inne zanikające zawody to: bednarze, tkacze, kołodzieje, stolarze.
• W XVIII wieku w Kańczudze miały również siedzibę rzadko spotykane
rzemiosła złotników i płatnerzy.
• Inna licząca się profesja to włókiennictwo i koronkarstwo.
• Istotnym zawodem było druciarstwo. Skupiało w swoich szeregach
druciarzy wyrabiających siatkę do okien, sita, koszujących sufity,
drutujących garnki, baniaki czy kotły.
Wielcy Ziemi Kańczuckiej
- Leon Grzebyk
• Leon Grzebyk – ur. 5 kwiecień 1909r.w Kańczudze. W 1931r.
zakończył naukę w gimnazjum. W tym samym roku został
przydzielony do Dywizji Szkoły Podchorążych Piechoty przy 17 pułku
piechoty w Rzeszowie. Trzy lata później otrzymał stopień
podporucznika. W 1936r.został przeniesiony do Lewic. W przeddzień
wybuchu II wojny światowej zlecono mu powrót do Kańczugi.
9 stycznia 1941r. Leon Grzebyk został zaprzysiężony jako komendant
placówki. W zabudowaniach domu dowódcy wybudowano schron
przeznaczony na magazyn broni i materiałów wybuchowych. Trzy
lata później został wytypowany do odznaczenia Krzyżem
Walecznym, za udział w akcji ,,BURZA’’. Kilka dni po wkroczeniu
wojsk sowieckich na ziemię kańczudzką został aresztowany.
Zatrzymania dokonało NKWD 19 sierpnia 1944r. Po przesłuchaniach
w Urzędzie Bezpieczeństwa 23 listopada 1944r. został wywieziony do
łagrów. Znalazł się w łagrach Borowicze Jodła. Na ziemię rodzinną
powrócił w listopadzie 1947r. chory
i wychudzony.
Zmarł w 1971r. W uznaniu zasług dla miasta jedną
z jego
ulic nazwano jego imieniem.
Wielcy Ziemi Kańczuckiej
- Franciszek Zagórski
• Franciszek Zagórski – ur. w 1894r. w powiecie Rudki. Gimnazjum
ukończył we Lwowie, po którym podjął naukę w Krajowej Średniej
Szkole Rolniczej w Czernichowie. Po ukończeniu szkoły został
powołany do wojska austriackiego i wziął udział w walkach na
froncie i wojny światowej. W lipcu 1918r. został powołany do
służby czynnej w Wojsku Polskim jako podporucznik. 19 marca
1921r. został awansowany do stopnia porucznika, a we wrześniu
tegoż roku urlopowany z wojska. Przerwa ta nie trwała jednak
długo. Po wybuchu wojny został powołany do służby wojskowej.
Uczestniczył w walce pod Lwowem, gdzie został pojmany. Dostał
się do więzienia w Samborze skąd, wraz z grupą oficerów zbiegł.
Był jeszcze dwa razy więziony, ale udawało mu się zbiec. Do
kwietnia 1940r. ukrywał się w Bochni, gdzie włączył się
w tworzenie działalności polski podziemnej. 17 maja 1941r. został
zaprzysiężony do ZWZ w placówce ,,KAZIMIERZ’’ w Kańczudze.
Powierzono mu funkcję zastępcy referenta cywilnego. Od września
1943r. objął funkcję kwatermistrza obwodu AK Przeworsk. Był
również szefem wywiadu gospodarczego i politycznego na terenie
AK Przeworsk. W nocy z 7 na 8 maja 1944r. brał udział
w rozbrojeniu obsługi i zdobyciu radiostacji Wehrmachtu
w Urzejowicach.
Wielcy Ziemi Kańczuckiej
- Dr Antoni Sawicki
• Dr Antoni Sawicki – ur. w 1867r. w Humniskach na ziemi
sanockiej. Po skończeniu gimnazjum dalszą naukę podjął
w Krakowie na wydziale medycznym. Po odbyciu praktyki
zamieszkał w Dynowie, a następnie w Kańczudze. W Kańczudze
bezinteresownie udzielał porad lekarskich i prowadził zajęcia,
z zakresu higieny w najstarszych klasach. Dzięki niemu przed
wojną powstał budynek szkoły. W 1902r. założył towarzystwo
zaliczkowe, którego przez kilka lat był przewodniczącym. Pracował
bez wynagrodzenia, a nawet użyczył lokalu i opłacał rachunki za
energię. Kolejna inicjatywa to towarzystwo dla wyrobów
dziewiarskich. Zajęcia z zakresu higieny prowadził nie tylko
w szkole, ale również wśród ludności wiejskiej. Po nabożeństwach
w kościele w niedziele wygłaszał pogadanki skierowane do
ludności na temat ,,porządków’’. W 1914r. napisał ,,Katechizm
higieniczny, czyli naukę o zdrowiu dla ludności wiejskiej’’. Książka
ta została wydana z polecenia ówczesnej Krajowej Rady Krajowej
we Lwowie. Kolejna praca Sawickiego ukazała się w 1926r. Praca
ta pt. ,, Gruźlica czyli tzw. suchoty’’ została nagrodzona na
konkursie Towarzystwa Higienicznego Lwowskiego.
Warto wiedzieć
• Tradycja podaje, że etymologia nazwy miasta wywodzi się od słowa
•
•
•
•
„kolczuga”. Uzbrojenie to miało być wykonywane w średniowieczu przez
tutejszych rzemieślników.
Miasto miało bardzo dobrą lokalizację dla organizowania jarmarków, które
w Kańczudze trwały nawet od trzech do pięciu dni. Na Przedmieściu
odbywały się targi nierogacizny, na Błoniach targ bydła, a na Targowicy
handel końmi.
Od niepamiętnych czasów do roku 1940 w Kańczudze istniał zwyczaj
wieszania każdego roku przed świętami wielkanocnymi Judasza.
Na przełomie XIX i XX wieku Kańczugę nawiedzały duże pożary, dlatego już
od tamtych czasów prężnie działa Ochotnicza Straż Pożarna.
Nadleśnictwo w Kańczudze zostało utworzone w 1945 roku po
upaństwowieniu lasów własności prywatnej na mocy dekretu PKWN z dnia
12 grudnia 1944 roku, a budynek obecnego Nadleśnictwa został oddany
w użytkowanie w 1960 roku.
Zakończenie
Rynek w Kańczudze
DZIĘKUJĘ ZA OBEJRZENIE PREZENTACJI
KONRAD KULIG – kl. VIa
Szkoła Podstawowa im. Jana III Sobieskiego w Kańczudze
opiekun: mgr Małgorzata Mastej-Sas