Transcript Ćwiczenia dykcyjne

Sztuka pięknej wymowy
Agata Hącia
Wydział Polonistyki UW
Bardzo interesującym
działem językoznawstwa
jest fonetyka – nauka o
wymowie.
Staranna wymowa to element etykiety
językowej; wymowa niestaranna albo
wręcz niechlujna źle świadczy o
człowieku.
Kiedy znajdziesz się w nowej, trudnej
sytuacji, np. będziesz uczestniczyć w
ważnej rozmowie, od której może zależeć
powodzenie jakiejś sprawy, staranny
sposób mówienia może Ci się przysłużyć.
Jeśli wiążesz swoją przyszłość z
wystąpieniami publicznymi (np. jeśli
chcesz zostać dziennikarzem radiowym
lub telewizyjnym), piękna dykcja jest
konieczna.
Wiesz na pewno z obserwacji, że inaczej
oceniamy człowieka mówiącego
bełkotliwie, niewyraźnie, niepoprawnie niż
takiego, który dba o kulturę mówienia –
czyli kulturę żywego słowa.
W tej prezentacji znajdziesz wskazówki, jak
wyćwiczyć staranny sposób mówienia. To
część wiedzy na ten temat, którą
przekazujemy w podręczniku Po polsku.
Poprawne akcentowanie
To podstawa poprawnej wymowy.
Z reguły w języku polskim akcent pada na
drugą sylabę od końca (zawsze liczymy
sylaby właśnie od końca), np.
kos-me-tyk, ro-dzi-na, ma-lar-stwo,
wi-zy-tów-ka, kur-ka.
Poprawne akcentowanie
3. sylaba od końca
Czasami jednak akcent przesuwa się w
przód lub w tył. I tak na 3. sylabę od
końca akcentujemy:
• pewne formy czasowników, np.
ro-bi-li-śmy, pi-sa-li-ście, zro-bi-ła-bym,
prze-czy-tał-byś, zmie-ni-ła-byś, wy-pi-łoby, chcia-ło-by; chcie-li-by, mo-gły-by
Poprawne akcentowanie
3. sylaba od końca
• rzeczowniki pochodzenia greckołacińskiego zakończone na -ika/-yka i
pewne pochodne od nich nazwy osób, np.
(ta) ma-te-ma-ty-ka, fi-zy-ka, po-lo-nis-tyka, cy-ber-ne-ty-ka
(ci) ma-te-ma-ty-cy, fi-zy-cy
Poprawne akcentowanie
3. sylaba od końca
• zakończone na -ika/-yka obce nazwy
geograficzne, np.
A-fry-ka, A-me-ry-ka, Kor-sy-ka
Pamiętaj jednak, że czasami przesunięcie akcentu
będzie błędem. W Po polsku przestrzegamy
przed tym tak:
Poprawne akcentowanie
3. sylaba od końca
• niektóre wyrazy pochodzenia obcego, np.
mi-ni-mum, mak-si-mum,
tech-ni-kum (ale: li-ce-um, mu-ze-um, biblio-te-ka)
u-ni-wer-sy-tet (choć: u-ni-wer-sy-te-cie)
pre-zy-dent (choć: pre-zy-den-ta)
Poprawne akcentowanie
3. sylaba od końca
• liczebniki 400 (czte-ry-sta), 700 (sie-demset), 800 (o-siem-set), 900 (dzie-więć-set)
– także w przypadkach zależnych
(wyjątkiem jest forma czte-ry-sto-ma)
• liczebniki kil-ka-kroć, wie-le-kroć, ty-siąckroć
• wyrazy typu: a-byś-my, a-byś-cie; że-byśmy, że-byś-cie; je-że-li-by, po-nie-waż-by,
chy-ba-by
Poprawne akcentowanie
4. sylaba od końca
• pewne formy czasowników, np.
po-dzi-wia-li-byś-my,
na-ma-lo-wa-li-byś-cie
Poprawne akcentowanie
1. sylaba od końca
• wyrazy typu ar-cy-łgarz, eks-król, kontr-alt,
su-per-sam, wi-ce-mistrz, wi-ce-miss
• pewne zapożyczenia, np. apéritif [a-pe-ritif], vinaigrette [wi-ne-gret], emploi [ã-plua], foyer [fu-a-je], tournée [tur-ne]
Wymowa poszczególnych głosek
Jest niezwykle ważna. Jeśli wymawiamy głoski
niedokładnie, czyli je „zjadamy”, trudno nas
zrozumieć.
W razie wątpliwości popatrz więc na tę tabelę:
Wyraz albo grupa
wyrazów
Wymowa
wzorcowa,
staranna
Wymowa
potoczna, mniej
staranna
Wymowa
niepoprawna
warszawski,
krakowski
[warszafski],
[krakofski]
[warszaski],
[krakoski]
jest to
[jest-to]
[jesto]
garnka
[garnka]
[garka]
wszystko
[wszystko]
[wszysko]
gardło
[gardło]
[garło]
porządny
[pożondny]
[pożonny]
Wymowa poszczególnych głosek
Wyraz albo grupa
wyrazów
Wymowa
wzorcowa,
staranna
Wymowa
potoczna, mniej
staranna
Wymowa
niepoprawna
srebrny
[srebrny]
[srebny]
biblioteka
[biblioteka]
[bibloteka]
pomysł
[pomysł]
[pomys]
lepiej
[lepiej]
[lepi]
w ogóle
[w ogule]
[wogle]
wszystko
[wszystko]
płukać
[płukać]
jabłko
[japłko] albo [jabłko]
właśnie
[właśnie]
[wszysko]
[pukać]
[japko]
[waśnie]
Wymowa poszczególnych głosek
Czasami nawykowo
wymawiamy błędnie
pewne głoski.
Jak powinno być poprawnie,
informuje Po polsku – np.
w takich notkach...
...albo w takich tabelach:
Ćwiczenia dykcyjne
Gdy już wiesz, jak wymawiać trudne głoski i
jak poprawnie akcentować, czas na
ćwiczenia dykcyjne.
Najpierw naucz się właściwie oddychać.
Oddychaj powoli, klatką piersiową i
brzuchem (przeponą). Wdechy i wydechy
powinny być długie i głębokie.
Ćwiczenia dykcyjne
Żeby usprawnić oddech, możesz zacząć
uprawiać jogę, ale możesz też ćwiczyć
samodzielnie. Staraj się jak najwolniej
wydychać powietrze na zapaloną
świeczkę trzymaną ok. 30 cm przed sobą.
Chodzi o to, by płomień nie zgasł. Im
dłużej świeczka się świeci, a ty wydychasz
powietrze – tym lepiej.
Ćwiczenia dykcyjne
Teraz czas na rozgrzewkę narządów mowy,
czyli warg, policzków, a przede wszystkim
języka. Zabaw się w przedszkolaka:
prychaj, parskaj, kręć językiem we
wszystkie strony, wciągaj i wydymaj
policzki, skręcaj język w trąbkę – chodzi o
to, żeby rozgrzać wszystkie mięśnie.
Ćwiczenia dykcyjne
Już możesz mówić. Pamiętaj, żeby szeroko
otwierać usta i mówić na wydechu.
Wciągaj odpowiednio dużo powietrza,
wypuszczaj je powoli – tak aby starczyło
na całe zdanie. Staraj się nie brać
oddechu w środku zdania
Ćwiczenia dykcyjne
Zacznij od prostych powtórzeń –
samogłosek, a potem zbitek samogłosek i
spółgłosek:
aoeuiy
a-a a-o a-e a-u a-i a-y
o-a o-o o-e o-u o-i o-y
e-a e-o e-e e-u e-i e-y
ba bo be bu bi by
aba obo ebe ubu ibi yby
aba abo abe abu abi aby
oba obo obe obu obi oby
itd.
itp.
Ćwiczenia dykcyjne
Każdy szereg wypowiadaj najpierw wolno,
a potem coraz szybciej. Nie martw się,
jeśli teraz Ci to nie wychodzi. Po jakimś
czasie dojdziesz do wprawy.
Takie wprawki sama/sam możesz sobie
układać – chodzi o to, żeby jak najbardziej
rozruszać język i rozgrzać mięśnie twarzy.
Ćwiczenia dykcyjne
A teraz przeczytaj takie łamańce
językowe:
• Król Karol podarował królowej Karolinie
korale koloru koralowego.
• Teatr gra w grotach Dekamerona, grom
gruchnął w konar rododendrona.
• Puma z gumy ma fumy, a te fumy to z
dumy.
Ćwiczenia dykcyjne
• Czy trzy cytrzystki grają na cytrze, czy
jedna gwiżdże, a trzecia łzy trze?
• Pewien dżudok w walce dżudo posiniaczył
czyjeś udo.
• Zrozpaczona Żenia woła: Grzesiu,
głupcze, nie marszcz czoła.
• Mysz szybko odskoczyła, a chrząszcz
szczypał łuseczkę zżółkłej fasoli.
• List ten trochę zdziwił Łucję.
• Częstsi uczestnicy uczt czują często
czczycę.
Ćwiczenia dykcyjne
Możesz urządzić konkurs na
najsprawniejsze przeczytanie łamańców.
Wiele ich przykładów podajemy w Po
polsku, np.
Ćwiczenia dykcyjne
Możesz też sama/sam wymyślać ćwiczenia
dykcyjne – np. zdania, w których każdy
kolejny wyraz będzie się rozpoczynał
ostatnią głoską poprzedniego wyrazu, jak:
Tak krótko odpowiedział łapiąc cmok kątem
mordki.
Ćwiczenia dykcyjne
Możesz też układać ćwiczenia z trudnymi
liczebnikami (np. 666 333) albo innymi
wyrazami kłopotliwymi w wymowie, np.
Witryny sklepowe wszędzie były upstrzone
rozmaitymi towarami z boiska polskiej
drużyny narodowej, której gracze właśnie
zwiedzali bazylikę strzeżoną przez psa
należącego do logika pracującego na
uniwersytecie – uniwersytet bowiem to
miejsce dla logików.
I na koniec....
Wiele takich wprawek, podpowiedzi i
wskazówek znajdziesz w Po polsku –
zarówno podręczniku, jak i zeszycie
ćwiczeń.
Przekonasz się, że nauka fonetyki to dobra
zabawa – i taka, która przynosi korzyści.
Przyjemnej lektury!