Transcript p 4.1 - akdc







Zeestromen
3 vormen van plaatbewegingen
Geologische tijdschaal
Pangea
3 fasen van gebergtenvorming
Europa




2 ingangen: Straat van
Gibraltar & Suezkanaal.
Nauwelijks eb en vloed door
smalle ingang straat van
Gibraltar.
De kustlijn van MZ is erg
onregelmatig
Verscheidenheid aan
kustvormen is groot. (Delta’s,
lagunes, stranden en kliffen).


Figuur 4,8 bekijken
Wat zie je ?
◦ De MZ kent een hogere saliniteit (zoutgehalte) dan
de Atlantische oceaan
◦ Dit komt door:
 Horizontale stromen (verdamping, aanvulling
zoet/zoutwater)
 Verticale stromingen (toename zoutgehalte)
Verticale
stroming:
“zoutpomp”
Zout water is zwaarder en
zakt dus naar de bodem





Figuur 4,8 bekijken
Wat zie je ?
◦ De MZ kent een hogere saliniteit (zoutgehalte)
dan de Atlantische oceaan
◦ Dit komt door:
 Horizontale stromen (verdamping, aanvulling
zoet/zoutwater)
 Verticale stromingen (toename zoutgehalte)
Er verdampt ontzettend veel water in het MZgebied.
Er verdampt meer water dan er bij kan worden
gevoerd door de rivieren. (alleen zoetwater
verdampt, zout blijft achter).
Je zou zeggen dat de zeespiegel daalt. Waarom
gebeurd dit niet ? En het zoutgehalte is in Oost
MZgebied groter hoe komt dit?
Dit komt door aanvulling van nieuw oceaanwater uit
de Atlantische oceaan.






Doordat de zon fel schijnt in Mzgebied, veel
verdamping!
Daardoor blijft er veel zout over
Zout water is zwaar en zinkt af en stroomt
over de bodem van de oceaan richting straat
van Gibraltar.
Uitwisseling Atlantische oceaan – MZ gaat niet
zo gemakkelijk.
Figuur 4,9 bekijken. Er ligt een soort drempel
in de straat van Gibraltar.
Daardoor wordt MZ steeds zouter.

3 hoofdvormen van platentektoniek:
◦ Convergerende plaatbeweging (naar elkaar toe)
 Gebergtevorming
 Subductiezone
◦ Divergerende plaatbeweging (Van elkaar af)
 Mid-oceanische rug(gen)
 Horsten en slenken
◦ Transforme plaatbeweging (langs elkaar af)
 Langs elkaar bewegen

Aparte vorm van vulkanisme: Hotspot




Exogene en endogene processen
zijn processen die dag in dag uit
doorgaan voor miljoenen jaren.
Je ziet pas effect na duizenden
jaren.
Toch willen geografen de wereld
kunnen bestuderen en
classificeren.
Toen hebben ze de geologische
tijdschaal bedacht.
◦ Aarde 4,6 miljard jaar oud
 Ze moesten voor deze enorme tijd
een tijdschaal bedenken: De
geologische tijdschaal
◦ De schaal is gebaseerd op:
 Fossielen
 Karakteristieke gesteentelagen



Men ontdekte door onderzoek te doen naar
Fossielen en gesteentes dat alle werelddelen
ooit een keer aan elkaar vast hebben gezeten.
Dit noemen wetenschappers Pangea.
Vanaf dat moment bestuderen de meeste
wetenschappers de recente drift van platen.




1e en oudste [400 miljoen jaar]: Caledonische
gebergtevorming
2e [300 miljoen jaar]: Hercynische
gebergtevorming (daardoor ontstond pangea).
(vb: Ardennen, Appalachen, Eifel, Centraal
massief, gebergtes midden spanje en zuid
duitsland)
3e en jongste [65 miljoen jaar]: Alpiene
gebergtevorming
(Vb: Alpen, Himalaya)
De Hercynische en Alpiene worden genoemd in je
boek
◦ Waarom zijn er ‘geen’ gebergtes meer vanuit de
Caledonische fase?

► De Middellandse Zee is het grootste
binnenmeer te wereld.


► Gebied ligt op de
grens van drie
continenten: Afrika,
Europa en Azië.
De breuklijnen lopen
door de zee.
Platentektoniek rond Middellandse Zee
Vanwege de convergerende platen wordt het Middellandse
Zeegebied gekenmerkt door:
gebergten, aardbevingen, vulkanisme
Platentektoniek rond Middellandse Zee
Het Middellandse Zeegebied bestaat uit een groot aantal
microplaten, die bestaan uit oceanische korst en continentale korst.
Platentektoniek rond Middellandse Zee
Elk gebied in het Middellandse Zeegebied wordt gekenmerkt door
een bepaalde manier waarop de aardkorstplaten ten opzichte van
elkaar bewegen en botsen.

Op het moment dat Afrika wegdreef
ontstond er op de bodem van de
Tethyszee een divergerende plaat.
(ongeveer 180 miljoen jaar geleden).


► De Tethyszee bestond gedurende Jura,
Krijt en Tertiair.
● Uit een breuklijn ontstond een oceanische
rug waaruit magma kwam. Dit basalt kwam
op de bodem van de oceaan en werd bedekt
met klei en kalksteen.
Platentektoniek rond Middellandse Zee 120
miljoen jaar tot nu!
Langzaam maar zeker
beweegt Afrika in
noordelijke richting.
De Middellandse Zee is
het laatste overblijfsel
van een oceaan die
tussen Europa en Afrika
lag.
In de komende tien
miljoen jaar zal de
Middellandse Zee zich
sluiten!

► Vanaf het Krijt schoof Afrika naar het
noorden en werd de Tethyszee kleiner.
Stukken van Afrika schoven over Europa en
zo ontstond het Alpiene plooiingsgebied met
de Pyreneeën, Karpaten en Alpen. Uiteindelijk
verdween de Tethyszee in het westelijk deel.


► Onderdelen van de Afrikaanse plaat
botsen met de continentale Europese plaat
en er vindt subductie plaats volgens het
zogenaamde ‘roll-back’-principe. Het
gebied in de Middellandse zee waar
subductie plaats vindt verplaatst zich
oostwaarts.
■ Afrika beweegt ca. 1 cm/jaar naar het
noorden
Het voorbeeld Italië
De ondiepe
Adriatische Zee:
continentale korst
De diepe Middellandse Zee:
oceanische korst
Het voorbeeld Italië
Op welke van deze drie
plaatsen verloopt de subductie
volgens het ‘schoolboekje’?
1 Continentale korst duikt
onder continentale korst
2 Continentale korst duikt
onder continentale korst
3 Oceanische korst duikt
onder continentale korst
Het voorbeeld Italië
De Apulische plaat duikt onder
Tyrrheense plaat
Hierdoor wordt het Italiaanse
deel van de Tyrrheense plaat
omhoog geduwd en geplooid
Het voorbeeld Italië
De Apulische plaat duikt onder
Tyrrheense plaat
Hierdoor wordt het Italiaanse
deel van de Tyrrheense plaat
omhoog geduwd en geplooid
Het voorbeeld Italië
De Apulische plaat duikt onder
Tyrrheense plaat
Hierdoor wordt het Italiaanse
deel van de Tyrrheense plaat
omhoog geduwd en geplooid
Het voorbeeld Italië
De Apulische plaat duikt onder
Tyrrheense plaat
Hierdoor wordt het Italiaanse
deel van de Tyrrheense plaat
omhoog geduwd en geplooid



► Aan het begin van de Jura schoof Afrika in
zuidoostelijke richting van Europa. Zo werd
het oostelijk deel van Griekenland en heel
Turkije gevormd.
● Er ontstaan nieuwe subductiezones met
rijen vulkanen op plaatsen waar een stuk
aardkorst aan de zuidrand van Europa vast
komt te zitten.
■ Aardbevingen ontstaan door
platenbewegingen en door het wegzakken
van delen van platen.
De Egeïsche plaat
Op de grens van de Egeïsche plaat en de
Afrikaanse lijkt sprake te zijn van ‘gewone’
subductie. Toch is het iets gecompliceerder!
De Egeïsche plaat
We gaan vanuit een
iets ander perspectief
kijken…
De Egeïsche plaat
We gaan vanuit een
iets ander perspectief
kijken…
De Egeïsche plaat
We gaan vanuit een
iets ander perspectief
kijken…
De Egeïsche plaat
We gaan vanuit een
iets ander perspectief
kijken…
De Egeïsche plaat
We gaan vanuit een
iets ander perspectief
kijken…
De Egeïsche plaat
Oceanische aardkorst
Continentale aardkorst
Omdat
Dedewegduikende
Afrikaanse plaat
plaatuit
duwt
oude
Kreta
(=zware)
omhoog
oceaanbodem bestaat
duikt deze steeds makkelijker en eerder weg; de Egeïsche plaat
wordt hierdoor uitgerekt en daalt
►de eilanden zijn de toppen van een verdronken gebergte!
De Egeïsche plaat
Dankzij subductie ontstaat er vulkanisme: de vulkanische boog
ligt op enige afstand van de plaats waar de subductie begint.


► Het afgebroken continent (Arabisch
schiereiland) beweegt noordwaarts en botst
op Turkije en Iran. Zo ontstonden
plooiingsgebergten.
● Om naar het noorden te kunnen schuiven
werden Turkije, Griekenland, Bulgarije
westwaarts verplaatst.



● Turkije beweegt 5 á 6
cm/jaar noordwestelijk.
Er zijn regelmatig
aardbevingen.
● Door de westwaartse
beweging botsen
Europese en Afrikaanse
platen.
● In Oost-Afrika
breekt, in het verlengde
van het Arabisch blok,
een deel van het
Afrikaanse continent af.





Vanaf pangea
veranderde de aarde
flink.
Zie atlas 193A.
Afrika komt los van
Europa.
De Tethyszee kan
uitbreiden (voorloper
Middellandse Zee).
En botst daarna met
volle kracht op Europa
in (Alpiene plooiing)

Geologische tijdsschaal
◦ Pangea
◦ Gebergtevormende periode

Middellandse Zee
◦ Voor pangea
 Convergerende plaatbeweging (Hercynische plooiing)
◦ Pangea
◦ Na pangea
 Tethyszee
 Mid-oceanische rug
 Klei / kalksteen
 Convergerende plaatbeweging (Alpiene plooiing)
[in verschillende fasen (begon 65 milj geleden – rust – nu
weer)]


Klei = sediment dat in zee beland.
Kalk = dode zeediertjes op de bodem van de
oceaan.
◦ Stapelt zich jaar in, jaar uit op.
◦ Komt onder hoge druk te staan.
◦ Kalk versteent  kalksteen






Afrika begon weer naar het noorden te schuiven.
(twee platen naar elkaar toe).
Nu spreek je dus van convergerende platen.
De Afrikaanse plaat botst tegen europa. Dit ging
miljoenen jaren door
Er werd opnieuw geplooid (alpiene plooiingsfase)
Alpen
Kalksteen en klei opgeheven (daarom vind je
schelpen hoog in de bergen)
In Europa heb je zowel subductiezone als
gebergtevormende plaatbeweging.

Geologische tijdsschaal
◦ Pangea
◦ Gebergtevormende periode

Middellandse Zee
◦ Voor pangea
 Convergerende plaatbeweging (Hercynische plooiing)
◦ Pangea
◦ Na pangea
 Tethyszee
 Mid-oceanische rug
 Klei / kalksteen
 Convergerende plaatbeweging (Alpiene plooiing)
[in verschillende fasen (begon 65 milj geleden – rust – nu
weer)]


Binnen middellands Zeegebied veel
verschillende plaatbewegingen
Waaronder subductiezone




Aparte vorm van subductie in Europa.
Het zogenaamde roll-back principe.
‘Staart’ breekt af, door het gewichtsverlies
schiet het overige omhoog
Je ziet dit in de Tyrrheense Zee