Transcript Insurekcja ko*ciuszkowska (geneza)

Insurekcja kościuszkowska
(geneza)
Po klęsce wojny polsko – rosyjskiej w 1792
r. terytorium
Rzeczypospolitej było okupowane przez wojska rosyjskie. Władze
konfederacji targowickiej pod dyktando posła rosyjskiego
Osipa
Igelströma przeprowadziły likwidację dzieła Konstytucji 3 Maja.
Wojska
z
rosyjskie
represjami
dokonywały
politycznymi.
i finansowe państwa.
wielu
grabieży,
połączonych
Nastąpiło
załamanie
gospodarcze
Polska po II rozbiorze – 1793 r.
Przyspieszenie terminu wybuchu
powstania kościuszkowskiego
Sprawcą
przyspieszenia
kościuszkowskiego
był
terminu
wybuchu
powstania
brygadier
Antoni
Madaliński
(1739 – 1804), dowódca I Brygady Wielkopolskiej Kawalerii
Narodowej. Pochodził z Porowa w Wielkopolsce. Służbę rozpoczął
w 1768 r., jako towarzysz w brygadzie, którą później dowodził.
Brał udział w konfederacji barskiej. W 1788 r. został posłem na
Sejm Czteroletni. Związał się ze stronnictwem patriotycznym i był
członkiem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji 3 Maja.
Antoni Madaliński (1739 – 1804)
Herb rodziny Madalińskich - Larysza
Początki powstania
Od 1793, gdy dowodzona przez niego brygada została na skutek rozbiorów
przymusowo przekwaterowana z rodzinnej Wielkopolski na Mazowsze,
był aktywny w konspiracji przedpowstańczej.
Osobę Madalińskiego rozważano wówczas jako "rezerwową" kandydaturę na
Naczelnika powstania. Wobec groźby redukcji wojska, nakazanej przez władze
rosyjskie, na naradzie w siedzibie dowództwa brygady w Ostrołęce,
prawdopodobnie 8 marca 1794, zdecydowano o rozpoczęciu powstania.
Madaliński odmówił redukcji brygady i 12 lub 13 marca 1794 rozpoczął marsz
swojej brygady spod Ostrołęki przez tereny zagarnięte przez Prusy (Mławę,
Wyszogród, Sochaczew) w kierunku Krakowa, co zdeterminowało rozpoczęcie
powstania zbrojnego.
Po drodze brygada stoczyła dwie drobne potyczki z oddziałami pruskimi,
a 24 marca, w dniu proklamacji powstania przez Naczelnika Tadeusza
Kościuszkę, dotarła do Końskich, stanowiąc ubezpieczenie ogniska insurekcji od
północy. 3 kwietnia, maszerując przez Kielce, Pińczów i Skalbmierz, brygada
połączyła się z grupą Kościuszki koło Proszowic.
Skład I Brygady Wielkopolskiej Kawalerii
Narodowej i jej rozmieszczenie
Na początku 1794 r. I brygada wielkopolska liczyła 44 oficerów pełniących służbę,
53 namiestników, 225 towarzyszy, 1017 szeregowych i 1308 koni, sztab brygady
i 10 szwadron zajmowały kwatery w Ostrołęce, pozostałe zaś szwadrony stały w Makowie,
Przasnyszu, Różanie, Pułtusku, Andrzejewie, Kolnie, Łomży, Broku Szczepankowie,
Nowogrodzie i we Wiźnie.
Zarządzona przez Komisję Wojskową redukcja objąć miała w I Brygadzie
Wielkopolskiej 20 oficerów, 44 namiestników, 105 towarzyszy i 764 szeregowców.
Madalińskiego wezwano w tej sprawie 11 marca do Warszawy. Brygadier postanowił
jednak zdecydowanie przeciwstawić się decyzji komisji. Ściągnął wszystkie szwadrony
do Ostrołęki, odebrał od oficerów przysięgę „na wierność Madalińskiemu i obronę
wolności” i 12 marca zarządził marsz przez Przasnysz w kierunku Mławy.
Sprzysiężenie przedpowstańcze
Spisek zawiązał się w grudniu 1792 roku na emigracji
i na przełomie 1792/1793 roku w kraju.
Ośrodkiem emigracji przedpowstańczej była Saksonia,
gdzie Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Tadeusz Kościuszko
zawiązali sprzysiężenie.
Uznano konieczność ustanowienia dyktatury wojskowej
i powierzenie jej Kościuszce.
Wybuch powstania
Za oficjalną datę rozpoczęcia insurekcji uznaje się 24 marca.
Po odprawie oficerów garnizonu krakowskiego, Tadeusz Kościuszko
wraz z Józefem Wodzickim udali się na mszę do kościoła
kapucynów, po wysłuchaniu której w domku loretańskim złożyli
u stóp ołtarza szable, które zostały poświęcone przez gwardiana.
Następnie ująwszy szable w dłonie ślubowali, że gotowi są oddać
swoje życie dla obrony ojczyzny.
Około godziny 10 na rynku krakowskim pojawił się Tadeusz
Kościuszko, po czym odczytano akt powstania oraz Kościuszko
złożył przysięgę:
Przysięga naczelnika powstania
Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga
całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi
władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie
jej
dla
obrony
całości
granic,
odzyskania
samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej
wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż
i niewinna męka Syna Jego.
Przysięga Kościuszki na rynku
krakowskim 24 marca 1794
Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej
Narodowej
Akt powstania nadawał Kościuszce tytuł Najwyższego
Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i składał w jego ręce
całkowitą władzę.
Poważnym problemem stało się rozbudowanie
szczupłych dotychczas wojsk powstańczych. Oprócz poboru
zaciągali się także ochotnicy, którzy byli kierowani do
artylerii, wojsk inżynieryjnych i formacji strzelców pieszych.
Trudności sprawiało również uzbrojenie, dlatego
też rozpoczęto formowanie oddziałów kosynierów,
uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc kosy.
Tadeusz Kościuszko (1746 – 1817)
Herb Kościuszki – Roch III
Kosynierzy chłopskiego pospolitego
ruszenia z 1794 r.
Siły powstańcze
W momencie rozpoczęcia wojny o niepodległość Kościuszko rozporządzał
jednym batalionem regimentu II (Wodzickiego) i jednym III (Czapskiego),
w łącznej sile 800 ludzi i brygadą Manżeta (10 szwadronów), bataliony III i IV
regimentu oraz brygada Madalińskiego licząca 1000 koni. Razem oddziały
liczyły do 4000 ludzi. Ogólna liczba wojska pozostałego po zaborach
moskiewskich i częściowej redukcji sięgała 26 000 ludzi. Do tego przybyło
ok. 4000 żołnierzy, zagarniętych w służbę imperatorowej rosyjskiej.
Siły Rosjan i Prusaków:
•
•
•
•
23 000 w Koronie
6 000 na Litwie
30 000 w ziemiach nowo zabranych
8 000 wojsk pruskich rozproszonych w całym nowym zaborze
Niektóre wydarzenia powstania
4 kwietnia 1794 pod Racławicami wojska powstańcze pod wodzą
samego Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi
dowodzonymi
przez
generała
majora
Aleksandra
Tormasowa.
Z militarnego punktu widzenia zwycięstwo pod Racławicami było jedynie
epizodem wojny polsko-rosyjskiej i nie zostało w pełni wykorzystane.
Kościuszko nie zdołał rozbić korpusu Fiodora Denisowa i oczyścić
Małopolski z wojsk rosyjskich.
O wiele ważniejsze było natomiast znaczenie moralne bitwy –
Polacy nabrali wiary w możliwość zwycięstwa, a powstanie rozszerzyło
się na inne rejony kraju. W bitwie odznaczył się Bartosz Głowacki.
Bitwa pod Racławicami,
rys. Aleksandra Orłowskiego
Bitwa pod Racławicami, obraz Jana Matejki
Chorągiew grenadierów krakowskich
Insurekcja warszawska
17 kwietnia 1794 wybuchła insurekcja warszawska.
Pospólstwo warszawskie pod wodzą Jana Kilińskiego
wypędziło garnizon rosyjski ze stolicy. Dokonano szturmu
ambasady
rosyjskiej,
gdzie
przejęto
materiały
potwierdzające pobieranie rosyjskiej pensji przez czołowe
postacie polityki. Ignacy Wyssogota Zakrzewski został
prezydentem stolicy.
Jan Kiliński
Insurekcja w Wilnie
23 kwietnia 1794 r. wybuchła insurekcja w Wilnie,
którą
dowodził
Jakub
Jasiński.
Ogłoszono
Akt Powstania Narodu Litewskiego. Powstanie
odniosło sukces. W czasie wydarzeń wileńskich
zginęło 3 Polaków i 20 Rosjan. Pojmano wielu
rosyjskich jeńców, których zgromadzono w kościele
św. Kazimierza w Wilnie.
Uniwersał połaniecki
7 maja 1794 r. Kościuszko wydał w Połańcu uniwersał
regulujący powinności gruntowe włościan i zapewniający
dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo
własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych.
Akt ten, zwany uniwersałem połanieckim, stanowił
uwieńczenie wielu rozporządzeń i proklamacji wydanych
przez Kościuszkę w sprawie chłopskiej od chwili rozpoczęcia
powstania.
Uniwersał połaniecki
Bitwa pod Szczekocinami
6 czerwca pod Szczekocinami doszło do kolejnej bitwy
wojsk polskich z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi
Fiodora Denisowa i Fryderyka Wilhelma II. Po zaciętych
walkach Polacy zmuszeni zostali do odwrotu ku Warszawie,
a Kościuszko został lekko ranny. Straty polskie były
dotkliwe. Poległo 2000 żołnierzy. Zginęli w walce dwaj
generałowie: Józef Wodzicki i Jan Grochowski. Śmiertelnie
ranny został Bartosz Głowacki.
Klęska pod Chełmnem i zajęcie Krakowa
8 czerwca 1794 r. rosyjski korpus gen. Wilhelma Derfeldena
zwyciężył Polaków dowodzonych przez gen. Józefa Zajączka
w bitwie pod Chełmnem. Zajączek, ścigany przez korpus
Derfeldena, wycofał się do Lublina, a stamtąd do Warszawy.
15 czerwca 1794 r. wojska pruskie zajęły Kraków, poddany
przez dowodzącego obroną miasta Ignacego Wieniawskiego.
• 2 sierpnia 1794 r. Dywizja Karola Sierakowskiego odniosła
zwycięstwo nad Rosjanami w bitwie pod Słoniem.
• 12 sierpnia 1794 r. Wilno skapitulowało.
• 21 sierpnia 1794 r. do insurekcji przystąpiła Wielkopolska.
• 6 września 1794 r. Rosjanie i Prusacy zrezygnowali z oblegania
Warszawy.
• 17 września 179 4 r. klęska dywizji Karola Sierakowskiego w bitwie
pod Krupczycami z korpusem gen. Aleksandra Suworowa. Korpus
rosyjski uzyskał wolną drogę na Brześć.
• 30 września 1794 r. gen. Henryk Dąbrowski pokonał Prusaków
w bitwie pod Łabiszynem.
Bitwa pod Maciejowicami
10
października
Maciejowicami,
w
1794
wyniku
odbyła
której
się
bitwa
ranny
pod
Tadeusz
Kościuszko dostał się do niewoli rosyjskiej, po czym został
uwięziony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu.
Nowy naczelnik powstania
12 października Rada Najwyższa Narodowa
ogłosiła
naczelnikiem
powstania
Tomasza
Wawrzeckiego.
16 października 1794 r. został zaprzysiężony
jako Najwyższy Naczelnik Powstania.
Tomasz Wawrzecki
Zdobycie Warszawy przez Rosjan
4 listopada wojska gen. Aleksandra Suworowa i gen. Iwana
Fersena ruszyły na Warszawę. Po zdobyciu szturmem Pragi Rosjanie
dokonali rzezi ludności.
W wyniku kilkugodzinnej fali mordów życie straciło około
20 tysięcy ludzi. Ten akt sterroryzował lewobrzeżną stronę
Warszawy i skłonił stolicę do kapitulacji. Wojska powstańcze
wycofały się na południe i 5 listopada całe miasto zostało zajęte
przez Rosjan. Ówczesny ambasador brytyjski w Warszawie określił
mord na cywilach jako ohydne, niepotrzebne barbarzyństwo.
Rzeź Pragi, Aleksander Orłowski
Zakończenie powstania
• 4 listopada 1794 r. wojska pruskie zajęły Ostrołękę.
• 5 listopada skapitulowały wojska powstańcze broniące Warszawy.
• 8 listopada 1794 r. naczelnik Tomasz Wawrzecki opuścił
Warszawę. Wojska austriackie zajęły Radom.
• 9 listopada 1794 r. wojska rosyjskie uroczyście wkroczyły
do Warszawy.
• 16 listopada pod Radoszycami nastąpiło ostateczne rozwiązanie
oddziałów powstańczych przez naczelnika Tomasza Wawrzeckiego
i kapitulacja przed gen. Aleksandrem Suworowem.
Powstanie kościuszkowskie
Skutki powstania
Powstanie zakończyło się całkowitą klęską, po której nastąpił III rozbiór Polski.
Już 22 lipca 1794 Katarzyna II oznajmiała Prusom i Austrii, że „nadszedł czas aby
trzy dwory podjęły kroki nie tylko dla ugaszenia ostatniej iskry pożaru, który
wybuchł w sąsiednim kraju, lecz także dla zapobieżenia, aby kiedykolwiek
jeszcze z popiołów powstał nowy płomień”.
W ciągu 8 miesięcy powstania strona polska zmobilizowała do walki około
150 000 ludzi, z tego blisko 100 000 do służby w oddziałach regularnych, 50 000
służyło w milicji i pospolitym ruszeniu. W obozach i w powstańczych oddziałach
liniowych przebywało 70 000 ludzi. Na Syberię zesłano około 20 000
powstańców. Generałowie rosyjscy w nagrodę za stłumienie powstania
obdarzeni zostali dobrami w polskich ekonomiach lub zostały im nadane ziemie
skonfiskowane uczestnikom powstania.
III rozbiór Polski
Bibliografia
M. Kukiel, Zarys historii wojskowości w Polsce
B. Szyndler, Powstanie kościuszkowskie 1794
Mapy i ilustracje – Wikipedia
Prezentację wykonał:
Remigiusz Trembowski
Dziękuję za uwagę