De pragmatiek van adverbiale bepalingen

8

e

Lotte Hogeweg Dag van de Nederlandse Zinsbouw 28 november 2014

Inhoud

• Betekenis van adverbia • Adverbia die speech act modificeren •

Eigenlijk

•

Toch

Semantiek van adverbia

2 hoofdsoorten: • Adverbia die predicaat modificeren • Adverbia die zin modificeren

Semantiek van adverbia

Predicaatsadverbia • Waarheidsconditionele betekenis: functie die een eenplaatsige functie neemt en een eenplaatsige functie teruggeeft - Wijze: bijv.

langzaam

(

lopen



langzaam lopen

)

Semantiek van adverbia

Zinsadverbia • Hebben bereik over de hele zin • Verschillende indelingen: o Jackendoff (1972): Subject-oriented adverbs (

John cleverly spilled the beans)

Speaker-oriented adverbs (

Fortunately, John spilled the beans)

o Bellert (1977): Speaker-oriented adverbs  evaluative adverbs, modal adverbs, pragmatic adverbs etc.

Semantiek van adverbia

• Voor onderscheid is van belang welk aspect van de zin gemodificeerd wordt: - Propositie (e.g.

gelukkig

) - Vorm (e.g.

kort gezegd

) - Speech act • Onderscheid ook belangrijk in de analyse van een bepaalde klasse bijwoorden in het Nederlands:

discourse markers

Semantiek van adverbia

• Bepaalde adverbia worden ook wel discourse markers genoemd: -

Zeker

-

Eigenlijk Trouwens

-

Toch

- Etc. • Kenmerkend voor het Nederlands • Soms raadselachtige polysemiepatronen

Semantiek van adverbia

• Ook bij deze adverbia onderscheid niveau modificatie -

Toch

-

Eigenlijk

• Onderscheid verklaart polysemiepatronen

Toch

Beklemtoond

toch

geeft een tegenstelling met de

common ground

aan (cf. Hogeweg et al. 2011): • Correctie

- Jan komt niet - Jan komt toch

Alle kennis die de gesprekspartners delen en waarvan zij weten dat ze het delen • Concessie

- Ik was ziek maar ik ben toch gegaan

Toch

Onbeklemtoond

toch

lijkt te fungeren als herinnering aan de

common ground: - Ik was toch gisteren naar de markt geweest - Wat is het toch een lieve baby - Hou nou toch eens op!

- Hoe heet hij toch (ook al weer)?

- Berlijn ligt toch niet aan de Rijn!

• Puzzel (cf. Zeevat and Karagjosova 2009): beklemtoond en onbeklemtoond

toch

(en

doch

) lijken tegenovergestelde functies te hebben

Toch

• Hogeweg et al. (2011): ook onbeklemtoond

toch

markeert conflict met common ground. In dit geval is echter niet de inhoud van de uiting maar het feit dat de uiting gedaan wordt in tegenspraak met de common ground.

Toch

• Stalnaker (1979): een assertie is alleen gepast (

felicitous

) als de propositie die de assertie uitdrukt niet al onderdeel van de common ground is -

Berlijn ligt toch niet aan de Rijn!

-

Wat is het toch een lieve baby

Toch

Vraag en imperatief vergelijkbaar: • Vraag had niet gesteld hoeven worden. Antwoord is al onderdeel van de common ground: -

Hoe heet hij toch (ook al weer)?

• De imperatief had niet geuit hoeven worden, de wens van de spreker was al onderdeel van de common ground: -

Hou nou toch eens op!

Toch

• Toch markeert inconsistentie met de common ground - Beklemtoond

toch

geeft aan dat de inhoud van de uiting in strijd is met de common ground - Onbeklemtoond

toch

geeft aan dat de uiting als zodanig in strijd is met de common ground

Eigenlijk

• Adjectief: -

De eigenlijke verjaardag van Sinterklaas is 6 december

• Adverbium -

Bovendien is het eigenlijk zijn sterfdag Heeft Sinterklaas eigenlijk echt bestaan?

Eigenlijk

van Bergen, van Gijn, Hogeweg & Lestrade (2011): •

Eigenlijk

markeert dat de spreker inschat dat de informatie in het bereik van eigenlijk onverwacht is voor de hoorder en dat die verwachting begrijpelijk is • Preciezer: met

eigenlijk p

geeft de spreker aan dat zij verwacht dat de hoorder denkt dat

¬p

onderdeel van de common ground is • Complexer beeld van common ground

Eigenlijk

Eigenlijk

Conchita is eigenlijk een man

Set of beliefs S

- Conchita is geen vrouw (dus een man)

H’s view of set of shared beliefs

- Conchita is een vrouw

Set of shared beliefs

- Conchita is een vrouwennaam - Conchita draagt een jurk - Conchita zingt hoog - Als iemand een vrouwennaam heeft, een jurk draagt en hoog zingt is zij een vrouw

Eigenlijk

Eigenlijk in vraag:

Hoe heet je eigenlijk?

Hoe laat is het eigenlijk?

• Eigenlijk is onbeklemtoond • Vraag is onverwacht/past niet helemaal bij de situatie • Misschien ook in imperatieven: -

Doe ‘s niet eigenlijk

Eigenlijk

Hoe laat is het eigenlijk?

Toch en eigenlijk

• Discourse markers kunnen aangeven hoe de inhoud van de uiting zich verhoudt tot de context • Ze kunnen ook aangeven hoe de speech act zich verhoudt tot de context • Onderscheid kan op het eerste gezicht vreemde polysemiepatronen verklaren

Utterance modifiers

De functie lijkt op die van de zogenaamde

pragmatic adverbs

(Bellert 1977) of

utterance modifiers

(bijv. Potts 2003) a. Frankly, I am sick of your complaining.

b. Between you and me, Ed wears a toupee.

c. Soldier to soldier, I find army-issue underwear uncomfortable.

d. In case you’re interested, Ed fled.

(Potts 2003: 195)

Utterance modifiers

• Utterance modifiers staan meestal aan het begin van de uiting (of soms achteraan, bijv.

I am sick of your complaining, frankly

). • Bij onbeklemtoond

toch

en

eigenlijk

is dat niet mogelijk - #Eigenlijk, hoe heet je?

- #Toch, hou eens op!

Utterance modifiers

• Utterance modifiers komen meestal voor met declaratieve zinnen. In een vraag hebben zij een net iets andere functie. Zij modificeren niet de vraag zelf maar het verwachte antwoord (Potts 2003):

Honestly, has Ed Fled?

• Onbeklemtoond

eigenlijk

en

toch

komen juist vooral met niet-declaratieve zinnen voor en modificeren dan wel de vraag/imperatief zelf

Utterance modifiers

• Utterance modifiers zeggen iets over de wijze van uiten terwijl

eigenlijk

en

toch

iets zeggen over hoe de uiting (d.w.z. de daad van het uiten) zich verhoudt tot de common ground •

Eigenlijk

en

toch

horen niet tot de klasse van utterance modifiers zoals in de literatuur gedefinieerd • Nader onderzoek nodig naar de relatie tussen twee typen

Positie van eigenlijk en toch

• Mogelijke posities van bijwoord in zin hangt samen met betekenis (bijv. Jackendoff 1972) • Geldt dat ook voor beklemtoond en onbeklemtoond

toch

en

eigenlijk

? • Distributie onbeklemtoonde gebruiken waarschijnlijk beperkter

Positie van eigenlijk en toch

- Ik ben TOCH naar het casino geweest - TOCH ben ik naar het casino geweest - ?Ik ben naar het casino TOCH geweest - Ik ben toch naar het casino geweest

Positie van eigenlijk en toch

• Hoe heet jij

eigenlijk

?

• Hoe heet jij EIGENLIJK?

• Conchita is EIGENLIJK een man • EIGENLIJK is Conchita een man • Conchita is een man EIGENLIJK

Beklemtoond en onbeklemtoond

• Je bent ZEKER ziek • Je bent zeker ziek • Bent u SOMS verward?

• Bent u soms verward?

• Het feest was WEL leuk • Het feest was wel leuk • Dat doe ik OOK • Dat doe ik ook

Grammaticalisatie

• Onbeklemtoonde gebruiken: meer pragmatische betekenis en beperktere distributie • Meer gegrammaticaliseerd

Grammaticalisatie

Traugott 1995: Predicaatsadverbium  zinsadverbium  discourse marker Discourse marker op propositioneel niveau  discourse marker op niveau speech act

Conclusie

• Zinsadverbia verschillen in niveau waarop zij modificeren • Onderscheid belangrijk in de analyse van discourse markers •

Toch

markeer conflict met common ground. Eigenijk markeert veronderstelde onverwachtheid. - Propositie - Speech act • Speech act markeerders waarschijnlijk verder gegrammaticaliseerd

Eigenlijks

-

Punten rijbewijs hoe zit dat nou eigenlijks ?

( www.meganeclub.nl

) • 2x door zelfde schrijver: -

Hoe ziet jullie Utopia er eigenlijks uit?

Je kan het eigenlijks het best omschrijven als een soorte met oude griekeland waar de rijke grieken....

( http://www.insidegamer.nl/ )

Tochs

-

Oceans twelve wordt gewoon deels in Amsterdam gefilmd, is tochs vet!

(moviemeter.nl) -

- je zou altijd later nog kunnen bijsteken als je het tochs te weinig vind!

(nationaalcomputerforum.nl) • 2x door zelfde schrijfster: -

maar tochs vindt ik dit best wel moeilijk na lang geprobeerd te hebben ging het dan tochs

(forum.viva.nl)

Ooks

- Bij ons kan U ooks steeds terecht voor beplantingen & onderhoud ( www.tuinaanlegwauters.be

)

- Meneer is mindervalide, kan hij ooks niets aan doen (geenstijl.nl) - Heb zelf ooks een beslissing moeten nemen en natuurlijk met veel verdriet mijn hond toen in laten slapen (

www.hondenpage.com

)

• 2x door zelfde schrijver: - Zo geweldig is de film ooks weer niet - Dat kan ooks met de vertaling te maken hebben ( www.hippocom.nl

)

(additief)