Transcript fonetyka - PREZENTACJA

FONETYKA
GŁOSKA, LITERA,
SYLABA
GŁOSKA – najmniejsza słyszalna i mówiona
część wyrazu.
LITERA – graficzny znak głoski, najmniejsza
pisana część wyrazu.
PAMIĘTAJ:
Alfabet polski posiada 32 litery.
Głosek jest znacznie więcej, bowiem często na oznaczenie
jednej głoski potrzeba dwóch lub trzech liter, np.: sz –
jedna głoska, dwie litery (s+z), podobnie: rz, ch, cz, dz,
dzi, dź, itp..
Uwaga na literę „i” !!!
Litera „i”:
- Może być znakiem graficznym samogłoski (
w pozycji przed spółgłoską)
malina (głoski: m – a – l’ – i – n – a)
- może być znakiem miękkości
poprzedzającej głoski (w pozycji przed
samogłoską)
wioska (głoski: w’ – o – s- k –a)
ĆWICZENIA:
Wzór:
pies
litery: P-I-E-S (4)
głoski: P’ – E- S (3)
Nieść litery: N –I-E-Ś-Ć (5)
głoski: N’-E-Ś-Ć (4)
SYLABA (inaczej zgłoska) – część wyrazu
zawierająca samogłoskę.
Rodzaje sylab:
• - otwarte – zakończone na samogłoskę,
np.: pa –ni; mysz – ka.
• - zamknięte – zakończone na spółgłoskę,
np.: war-kot; In-sty-tut
PAMIETAJ:
• - „i” nie musi tworzyć sylaby
• - także „u” nie tworzy sylaby, gdy
występuje w połączeniach
samogłoskowych Au, Eu w wyrazach
obcych,
np.: Eu-ro-pa; Au-to-bus.
Przyjmuje wówczas cechy litery „ł”
PRZENOSZENIE WYRAZÓW:
• - dzielimy wyrazy w tym miejscu, w którym kończy
się sylaba (jednosylabowych nie dzielimy, np.: dom, kot)
• - pojedynczą spółgłoskę zawartą miedzy dwiema
samogłoskami zawsze przenosimy do następnej
linijki: np. Fra – nek, a nie Fran –ek
• - rozdzielamy zawsze dwie jednakowe spółgłoski,
np.: wan-na, pan-na, miek-ko.
• - grupę spółgłosek albo przenosimy w całości, albo
dzielimy w dowolnym miejscu: i-skra lub is-kra; i-gła,
Ig-ła
BUDOWA NARZĄDÓW
MOWY
Narządy mowy
ruchome:
-Wiązadła
głosowe
Decydują o
dźwięczności lub
bezdźwięczności
wymawianej
głoski.
Narządy mowy
ruchome:
-Podniebienie
miękkie
zakończone
języczkiem
Decydują o
nosowości lub
ustności głoski.
Narządy mowy
ruchome:
-język
Decydują o
twardości lub
miękkości głoski.
Klasyfikacja głosek
spółgłoski
• ustne
sz, cz, t, g, h, ś, z.
• Nosowe
m, m', n, n'
• Dźwięczne
b b’ w w’ d z dz ż dż ź dź
g’ g l l’ ł r m m’ n n’
• Bezdźwięczne
p p’ f f’ t s c sz
cz ś ć k’ k
• Twarde
p, dz, sz, g, ch, d, t.
• Miękkie
ś, ć, dź, ź, k', g'
samogłoski
• ustne
A, e, i, o, u, y
• Nosowe
Ą, ę
• Dźwięczne
wszystkie
• Bezdźwięczne
-------------------
• Twarde
Cala reszta
• Miękkie
i
Ćwiczenie:
• Podane wyrazy podziel na głoski. Dokonaj
klasyfikacji każdej z nich.
Dworzanin, anglosaski, starożytny, wędzidło,
mądrość, hałaśliwy
Np.:
D - spółgłoska twarda, dźwięczna, ustna
O – samogłoska ustna, dźwięczna, twarda
Ze względu na stopień zbliżenia
narządów mowy
a) zwarte (zwarto wybuchowe): b,b`,p,p`,d,t,g,g`,k,k`
b) szczelinowe: w,w`,f,f`,z,s,ż,sz,ź,ś,h,h
c) zwarto- szczelinowe: dz,c,dż,cz,dź,ć
Miejsce artykulacji
wargowe:
dwuwargowe (zwarcie obu warg) (p, b, p', b', m, m'),
wargowo-zębowe (szczelina między dolną wargą a górnymi zębami) (f, v, f', v');
przedniojęzykowe:
przedniojęzykowo-zębowe (zwarcie czubka lub przedniej części języka z zębami lub
szczelina między nimi) (t, d, t', d', c, , ć, , s, z, s', z', n, n'),
przedniojęzykowodziąsłowe (zwarcie czubka języka lub przedniej części języka z
dziąsłami lub szczelina między nimi) ( r, l);
środkowojęzykowe
silne uwypuklenie środka języka ku palatum, czyli ku podniebieniu twardemu, ze
zwarciem, szczeliną lub ich kombinacjami:
prepalatalne (uwypuklenie w przedniej części podniebienia) (ś, ź, ć, ),
postpalatalne (uwypuklenie w tylnej części podniebienia (k', g', x' );
tylnojęzykowe (welarne)
wygięcie tylnej części języka ku podniebieniu miękkiemu (velum), ze zwarciem lub
szczeliną (k, g, x, ).
UPODOBNIENIA
FONETYCZNE
ZE WZGLĘDU NA KIERUNEK
UPODOBNIENIA
upodobnienie
wsteczne – głoska
działa na poprzednią
np.
prośba – proźba;
upodobnienie
postępowe – głoska
działa na następną
np. trzeba – tšeba;
krzak – kšak;
zszyć – sšyć – ššyć
przygoda – pšygoda
Przykład:
Tžask
tšask
(piszemy)
(wymawiamy)
„rz” została zamieniona na „sz”
Litera „T” wypłynęła na następną głoskę „RZ”, pozbawiła jej
dźwięczności
Tžask
ZE WZGLĘDU NA TO GDZIE
NASTĄPIŁO UPODOBNIENIE
(MIEJSCE WYSTĘPOWANIA)
• wewnątrz wyrazowe
(śródwyrazowe),
które zachodzą w
obrębie jednego
wyrazu
międzywyrazowe:
które zachodzą miedzy
sąsiadującymi
wyrazami
np. trzeba tšeba
np.
Las duży
laz dužy
UPODOBNIENIE POD
WZGLĘDEM DŹWIĘCZNOŚĆI
• Ubezdźwięcznienie
utrata dźwięczności
• Udźwięcznienie
nabycie dźwięczności
Kwitnąć – kfitnąć
Prośba – proźba
WF
ŚŹ
W (głoska dźwięczna)
F (głoska bezdźwięczna)
Ś (głoska bezdźwięczna)
Ź (głoska dźwięczna)
Ubezdźwięcznienie na końcu
wyrazu
• Większość spółgłosek dźwięcznych na
końcu wyrazu wymawia się bezdźwięcznie
Łeb  łep
Miód  miót
Lew  lef
Już  jusz
Przykłady:
Zakładka  zakłatka
upodobnienie wewnątrzwyrazowe, wsteczne,
ubezdźwięcznienie
Tak jakby  tag jakby
Upodobnienie międzywyrazowe, wsteczne,
udźwięcznienie