Transcript Læknanemar mars 2014-KD

Heilsuvernd barna
Katrín Davíðsdóttir
barnalæknir
Þroska- og hegðunarstöð
Nám í barnasjúkdómafræðum
10. mars 2014
Heilsuvernd barna
• Sagan
• Hlutverk og markmið heilsuverndar
barna
• Ung- og smábarnavernd
• Skólaheilsugæsla
• Sérstök verkefni
• Þroska- og hegðunarstöð
Heilsuvernd barna á Íslandi
sögulegt yfirlit
• 1909 Skólaeftirlit, síðar skólaheilsugæsla í Rvk
• 1927 Upphaf ungbarnaverndar í Rvk
– Hjúkrunarfélagið Líkn, Katrín Thoroddsen
• 1950 Lög um ónæmisaðgerðir
• 1953 Barnadeild Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur
• 1973 Lög um heilsugæslustöðvar
• 2000 Miðstöð heilsuverndar barna (MHB)
• 2009 Þróunarstofa Heilsugæslu
Höfuðborgarsvæðisins (HH)
• 2013 Þróunarsvið HH
Hjúkrunarfélagið Líkn
Heilsuverndarstöðin
Börn á Íslandi eftir aldri
1. janúar 2012
16-17 ára (9068)
0-5 ára (27911)
12-15 ára (17352)
79851
6-11 ára (25352)
Heimild: Hagstofa Íslands
Ungbarnadauði á Íslandi
400
1771-2000
350 Sex prestaköll
Dauðsföll (‰)
300
Ungbarnadauði
250
Nýburadauði
200
150
100
50
0
Ártal (10-ára tímabil)
Ungbarnadauði OECD 2008
Þróunarsvið HH
hlutverk
• Faglegur bakhjarl við heilsugæsluna um
heilsuvernd barna
• Þróun og samræming á þjónustu í ung- og
smábarnavernd og í skólaheilsugæslu
• Fagleg stefnumótun um heilsuvernd barna í
samvinnu við Landlæknisembættið
• Rannsóknir, kennsla, útgáfa fræðsluefnis, söfnun
upplýsinga
• Miðlæg þjónusta um ýmis sérverkefni
• Sérhæfð ung- og smábarnavernd
– Eftirfylgd lítilla fyrirbura (var hætt 1. febr. 2014)
Heilsuvernd barna
tilgangur og markmið
• Fylgjast reglulega með heilsu og þroska barna,
líkamlegum, andlegum og félagslegum.
• Styðja við fjölskyldur og stuðla að því að börnum
séu búin bestu möguleg uppvaxtarskilyrði á
hverjum tíma.
• Finna frávik hvað varðar heilsufar, vöxt, þroska,
hegðun, líðan o.fl. og hlutast til um úrræði.
• Góð samvinna foreldra, lækna, hjúkrunarfræðinga
og annars fagfólks er mikilvæg.
Heilsuvernd barna - kostir
• Getur skapað jákvæð tengsl fjölskyldna við
heilbrigðiskerfið
• Gefur tækifæri til fræðslu og leiðsagnar fyrir
foreldra um ýmislegt sem snýr að heilsu,
vexti, þroska, hegðun, líðan, forvörnum o.fl
• Er sveigjanlegt kerfi eftirlits og ráðgjafar
• Minnkar hættu á að vissar fjölskyldur í þörf
fyrir þjónustu gleymist
• Skapar ramma utan um bólusetningar
Forvarnir sjúkdóma
• Fyrsta stigs forvarnir
– minnka fjölda nýrra sjúkdómstilfella, þ.e.a.s.
nýgengi
– t.d. bólusetningar, slysavarnir og varnir gegn
barnaofbeldi
• Annars stigs forvarnir
– minnka algengi á sjúkdómi með því að minnka
sjúkdómslengd og áhrif þeirra með því að greina
sjúkdóminn snemma og fljótt gefa góða meðferð
Skilgreining á skimun
Kerfisbundin athugun eða rannsókn á
einstaklingum sem ekki hafa sótt sér
læknishjálpar vegna einkenna frá þeim
sjúkdómi sem skimað er fyrir.
Framkvæmd til að finna einstaklinga í
áhættuhópi fyrir ákveðinn sjúkdóm svo
frekari rannsókn geti farið fram og
meðferð og forvörnum komið við
Skimun í
heilsuvernd barna
• Meðfæddir sjúkdómar
– td. hjartagallar, mjaðmaliðhlaup, launeista
• Vöxtur barna
– td. þyngd (vanþrif/offita), höfuðummál, lengd
• Sjón og heyrn
• Þroski, hegðun, líðan
– td. seinn mál- eða hreyfiþroski, einhverfa, ADHD
Ung- og smábarnavernd
hefðbundin verksvið
•
•
•
•
Vöxtur og næring
Þroski og hegðun
Ónæmisaðgerðir
Finna frávik (líkamleg, þroski, hegðun, félagsleg),
koma vandamálum í farveg og fylgja þeim eftir
• Fræðsla og leiðbeiningar
• Rannsóknir
• Smálækningar
Ung- og smábarnavernd
Aldur Hjúkr.fr.
Læknir
Bólusetn.
<6 vikur Heimavitjanir
6 vikna
9 vikna
Fræðsla
Stuðningur
(Heimavitjun)
3 mán
DTaP,Hib,IPV,PnC
5 mán
6 mán
8 mán
10 mán
DTaP,Hib,IPV,PnC
12 mán
DTaP,Hib,IPV,PnC
Vöxtur
Þroski
MnC
MnC
Heyrn, Sjón
Hegðun
18 mán
2 1/2 árs
MMR
Líðan
4 ára
dTaP
Aðbúnaður
Skólaheilsugæsla
• Fer fram í skólum
• Skólahjúkrunarfræðingar og læknar
• Skimanir
– Hæð, þyngd, lífsstíll, líðan (6, 9 og 12 og 14 ára)
– Sjón (6, 9, 12 og 14 ára)
– Heyrn ef áhyggjur
• Bólusetningar
– MMR 12 ára,
– barnaveiki, kíkhósti, stífkrampi og mænusótt 14 ára
– HPV 12 ára
• Fræðsla og forvarnarstarf
– 6H heilsunnar www.6h.is
Heilsuvernd barna
• Handbók um ung- og smábarnavernd
• Handbók um skólahjúkrun
• Vefsíður
– www.heilsugaeslan.is
– www.6h.is
– www.landlaeknir.is
Samanburður við önnur lönd
• www.oecd.org/els/social/family/data
base
• http://www.unicefirc.org/publications/pdf/rc11_eng.pdf
Næring ungbarna
• Brjóstamjólk fyrstu 4-6 mánuðina (eingöngu)
• Þurrmjólk (ef ekki bm) fyrsta árið
• Föst fæða, grautar, mauk frá (4-) 6 mán. aldri
– Byrja hægt, ein tegund í einu
– Auka fjölbreytni hægt og bítandi, gefa úr öllum
fæðuflokkum
• Stoðmjólk/mjólkurafurðir, frá 6 mán. aldri
– Gæta þess að mjólk og mjólkurafurðir verði ekki
meginuppistaðan
Næring ungbarna
• Hafa í huga
– Öll börn (og reyndar allir) þurfa D-vítamín
• Ráðlagður dagskammtur 400 IE
– Járnþörf og járnbúskap
– Ofnæmi/óþol
• Passa upp á að barnið fái öll nærigarefni ef
takmörkuð eða fábreytt fæðuinntaka vegna
ofnæmis/óþols, eða ef foreldrar velja sérstakt
mataræði
Vöxtur
• Vaxtarlínurit
– þyngd/lengd/höfuðummál
• Þumalfingurregla um frávik í
lengd og þyngd:
– Fyrsta aldursárið
• 1 SF á 3 mán
– Eftir annað aldursárið
• ½ SF á einu ári
Þróun ofþyngdar/offitu
grunnskólabörn í Rvk
óbirtar niðurstöður frá Þróunarstofu HH
Bekkur
Kjörþyngd
Ofþyngd
Offita
Oflétt
Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
1.bekkur
2.349
85,0%
287
10,4%
93
3,3%
35
1,3%
4. bekkur
2.105
82,7%
337
13,2%
82
3,2%
23
0,9%
7. bekkur
2.064
78,9%
413
15,8%
108
4,1%
32
1,2%
9. bekkur
1.867
78,4%
362
15,2%
128
5,4%
25
1,0%
Meðaltal
81,3%
13,6%
4,0%
1,1%
Þróun ofþyngdar/offitu
grunnskólabörn í Rvk
óbirtar niðurstöður frá Þróunarstofu HH
Þroski
• Fylgjast með þroskaáföngum
– samhverfar hreyfingar, heldur höfði, veltir
sér, situr, skríður, togar sig upp í
standandi stöðu, gengur án stuðnings.
hleypur, hoppar, fer í stiga
– opnar lófa, skoðar hendur, grípur í
leikfang, flytur milli handa, tangargrip,
krotar, borðar með skeið og gaffli
Þroski frh.
• myndar augnsamband, brosir, sýnir áhuga
• hjalar, bablar, skilur einstaka orð, fyrstu
orðin, tengir saman orð, skilur einföld
fyrirmæli
• klappar saman lófum, vinkar, notar
bendingar markvisst, bendir á líkamshluta,
sækir hlut sem er beðið um
• sjálfsbjörg
• þrifaþjálfun
Sérstakt þroskamat
• Lykilaldursskoðanir
– 6 vikna, 3, 6 og 10 mánaða
– 18 mánaða
• PEDS
– 2 ½ árs og 4 ára
• PEDS
• Brigance
• Ef grunur um frávik
• Vísa í viðeigandi athugun og úrræði
Þroskafrávik
• Þegar einhver röskun veldur því að þroski
barns fer ekki eftir „eðlilegum“ brautum
miðað við það sem er þekkt (norm)
• Frávikin valda því að barnið nær ekki
þroskaáföngum, færni eða hegðunarþáttum
á sama aldri og önnur börn, (á sama hátt,
með sama hraða og sömu aðferðum)
Grunur um frávik í hreyfiþroska
•
•
•
•
•
•
•
•
Ósamhverfar hreyfingar
Heldur ekki höfði 5 mánaða
Krepptir lófar eftir 3 mánaða
Aukinn tonus
Nýburaviðbrögðin hverfa ekki eftir 6 mánaða aldur
Varnarviðbrögðin ekki komin við 6-8 mánaða aldur
Önnur höndin ríkjandi fyrir 18 mánaða aldur
Viðvarandi táfótarstaða eftir að barnið er farið að
ganga
Þróun hreyfinga og viðbragða
Seinkaður málþroski
• Mismunagreiningar
– Málþroskaröskun, ef barnið þroskast
eðlilega að öðru leyti
– Heyrnarskerðing
– Þroskahömlun
– Einhverfa
– Vanörvun
– Kjörþögli (hjá eldri börnum)
Áhættuþættir fyrir einhverfu
• Ekkert babl, bendingar eða annað látbragð við 12
mánaða aldur
• Einstök orð ekki komin við 16 mánaða aldur
• Tveggja orða tengingar ekki komnar við 24 mánaða
aldur
• Ef barnið tapar orðum sem það var farið að nota eða
missir aðra færni
• Systkini með einhverfurófsröskun
• Áhyggjur foreldra eða heilbrigðisstarfsmanns af
þroska og hegðun
Ónæmisaðgerðir
• Verja einstaklinginn
• Verja þjóðfélagið - hjarðónæmi
• Þátttaka allra mikilvæg - þekjun
• Grunnbólusetning
• Styrking (booster)
• Hvernig gefið
• Frábendingar
Nálar og stungur
Í vöðva eða djúpt undir húð:
minnst 5/8” (25G)
Infanrix Polio Hib
Barnaveiki, stífkrampi, kikhósti, Haemophilus
influensae hjúpgerð b og mænusótt
• Aldur
– 3, 5 og 12 mánaða
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt í
vöðva
Synflorix
Pneumokokkar, 10 hjúpgerðir, 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V,
14, 18C, 19F, 23F,
• Aldur
– 3, 5 og 12 mánaða
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt í vöðva,
ATH! Ekki sama læri og
Infanrix Polio Hib
Boostrix
Barnaveiki, stífkrampi og kikhósti
• Aldur
– 4 ára
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt í
vöðva
Boostrix-polio
Barnaveiki, stífkrampi,kikhósti og
mænusótt
• Aldur
– 14 ára
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt í
vöðva
NeisVac-C
Heilahimnuhimnubólga vegna meningokokka af gerð C
• Aldur
– 6 og 8 mán
• Framkvæmd
– 0,5 ml í vöðva
MMR/Priorix
Mislingar, hettusótt og rauðir hundar
• Aldur
– 18 mánaða og 12 ára
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt undir
húð
Cervarix
papillomaveira (HPV)
• Aldur
– 12 ára
• Framkvæmd
– Gefið djúpt í
vöðva, þarf að gefa
þrjá skammta
(0,1,6 m)
Kikhósti
K ik h ó s ti á Ís la n d i
•
1950 1959
7000
6000
•
5000
4000
3000
•
2000
1000
•
Ár
•
1998
1993
1983
1988
1978
1973
1963
1968
1958
1948
1953
1943
1938
1928
1933
1923
1913
1918
1908
1903
1893
1898
0
1888
F jö ld i á h v e rja 10 0 0 0 0 íb ú a
8000
1927: Í fyrsta sinn reynd
bólusetning með bóluefni
framleitt á Rannsóknarstofu
Háskólans
1950: Lög um ónæmisaðgerðir
(nr. 36/1950). Ungbörnum boðin
bólusetning gegn kikhósta
1959 almennar bólusetningar
hefjast
2000 tekið upp acellulert
bóluefni í stað whole cell
2000 ákveðið að endurbóluetja 5
ára börn, nú 4 ára
Barnaveiki
B a rn a v e ik i á Ís la n d i
600
•
1935
400
•
300
200
100
Ár
1998
1993
1988
1983
1978
1973
1968
1963
1958
1953
1948
1943
1938
1933
1928
1923
1918
1913
1908
1903
1898
1893
0
1888
F jö ld i á 1 00 00 0 íb ú a
500
Bólusetning reynd í
fyrsta sinn árið 1935.
Talin hafa komið í veg
fyrir faraldur
1950: Lög um
ónæmisaðgerðir (nr.
36/1950). Ungbörnum
boðin bólusetning gegn
barnaveiki
Mænusótt /lömunarveiki
M æ n u s ó tt á Ís la n d i
600
•
1956
Á n la m a n a
L a m a n ir
•
400
300
200
•
100
Ár
1998
1993
1988
1983
1978
1973
1968
1963
1958
1953
1948
1943
1938
1933
1928
1923
1918
1913
1908
1903
1898
1893
0
1888
F jö ld i á 1 0 0 0 0 0 íb ú a
500
1956 Bólusetning
gegn mænusótt hafin
1960 Síðustu
mænusóttartilfellin
með lömunum greind
á Íslandi
1963 Síðasta
mænusóttartilfellið
greint á Íslandi
(erlent barn)
H. influenzae sjúkdómur á Íslandi
25
Blóðsýklun
Heilahimnubólga
15
10
5
Ár
97
95
93
91
89
87
85
83
81
79
77
0
75
Fjöldi tilfella
20
Year
2002
2001
2000
20
1999
25
1998
30
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
number of cases
Serogroups of meningococci causing disease
Other than B or C
C
B
15
10
5
0
Mislingar
•
M is lin g a r á Ís la n d i
9 .0 0 0
•
1976
7 .0 0 0
6 .0 0 0
•
5 .0 0 0
4 .0 0 0
3 .0 0 0
2 .0 0 0
•
1 .0 0 0
Ár
1998
1988
1993
1983
1978
1973
1963
1968
1958
1953
1948
1938
1943
1933
1928
1923
1913
1918
1908
1903
1898
1888
0
1893
F jö ld i á 1 00 00 0 íb ú a
8 .0 0 0
Bólusetningar gegn
mislingum hefjast á Íslandi
upp úr 1960
1976 Bólusetningin tekin
upp við 2 ára aldur
1989 Bólusetning tekin upp
með bólusetningu gegn
rauðum hundum og hettusótt
við 18 mánaða aldur
1994 Ákveðið að
endurbólusetja við 9 ára
aldur, breytt 2001 í 12 ára
Mislingar
Days of disease
40 °C
Fever
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
39 °C
38 °C
37 °C
Rash
Koplick´s spots
36
Red eyes
Runny nose
Cough
Stílfært frá ARI News, No. 28, April-July 1994
Hettusótt
•
H e ttu s ó tt á Ís la n d i
1989
4 .5 0 0
3 .5 0 0
3 .0 0 0
2 .5 0 0
•
2 .0 0 0
1 .5 0 0
1 .0 0 0
500
Ár
1998
1993
1988
1983
1978
1973
1968
1963
1958
1953
1948
1943
1938
1933
1928
1923
1918
1913
1908
1903
1898
1893
0
1888
F jö ld i á 1 00 00 0 íb ú a
4 .0 0 0
1989 Bólusetning hafin
meðal 18 mánaða
gamall barna (ásamt
bólusetningu gegn
mislingum og rauðum
hundum)
1994 Endurbólusetning
9 ára barna, breytt
2001 í 12 ára
Rauðir Hundar
R a u ð ir h u n d a r á Ís la n d i
•
2 .5 0 0
2 .0 0 0
•
1 .5 0 0
1 .0 0 0
500
•
93
88
83
78
73
68
63
58
53
98
19
19
19
19
19
19
19
19
19
43
38
33
28
23
18
13
08
03
98
93
48
Ár
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
18
18
88
0
18
Fjö ld i á 1 0 0 0 0 0 íbú a
1979 1989
1979 Bólusetning hafin
meðal næmra 12 ára
stúlkna
1989 Bólusetning hafin
meðal 18 mánaða gamall
barna (ásamt bólusetningu
gegn mislingum og
hettusótt)
1994 Endurbólusetning 9 ára
barna, breytt 2001 í 12 ára
Þróun bólusetninga og
vaxandi áhyggjur um öryggi þeirra
Frá RT Chen, CDC, Atlanta, USA
Sérstök verkefni á þróunarsviði
• Eftirfylgd lítilla fyrirbura
– < 32 vikna meðganga < 1500 g við fæðingu
– Langtímaeftirfylgd í samvinnu við lækna
og hjúkrunarfræðinga vökudeildar og við
lækna og hjúkrunarfræðinga í ung- og
smábarnavernd heilsugæslunnar
• Lagt niður 1. febr. 2014, verið að endurskoða
hvernig þessu verður háttað í farmtíðinni
Sérstök verkefni (frh)
• Brjóstagjafaráðgjöf
• Stuðningur við foreldra með skerta
greind
– Sérsniðið fræðsluefni
• Stuðningur við mæður með vanlíðan,
þunglyndi eða annan vanda
• Aðrir hópar með sérstakar þarfir
Þroska- og hegðunarstöð (ÞHS) saga
• 1998 - Greiningarteymi barnadeildar
Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur
• 2000 - Þroska- og hegðunarsvið MHB
• 2009 - Þroska- og hegðunarstöð (ÞHS)
•
http://www.heilsugaeslan.is/onnur-thjonusta/throskaoghegdunarstod/
Þroska- og hegðunarstöð
• Þverfaglegt teymi
– barnalæknar, sálfræðingar,
iðjuþjálfi, (sjúkraþjálfari),
félagsráðgjafi (talmeinafræðingur)
– gagnkvæmt og mikið upplýsingaflæði
– samstarf, sveigjanleiki og traust
– sameiginleg ákvarðanataka
Þroska- og hegðunarstöð
• Frumgreining þegar áhyggjur vakna af
frávikum í þroska eða atferli (0-5 ára)
• Nánari greining vegna ADHD eða skyldra
raskana (frá 2006)
• Íhlutun um úrræði - meðferð
–
–
–
–
Innan leik/grunnskóla
Þjálfun/meðferð hjá sérfræðingum
Námskeið fyrir foreldra og börn
Lyfjameðferð
Af hverju greining?
• Inngrip snemma draga úr alvarleika
meðfæddra eða áunninna raskana
• Minnkar líkur á þróun viðbótarerfiðleika
• Jafnar aðstöðu foreldra og barna, óháð
búsetu og atgerfi og tekur tillit til þarfa
fjölskyldunnar
• Miðar að auknum lífsgæðum
Greiningarteymi í heilsugæslu
•
•
•
•
•
•
Nær til allra barna
Er ókeypis
Er sérhæfður hluti almenns kerfis
Lágur þröskuldur fyrir tilvísun
Stutt bið eftir úrskurði í kjölfar gruns
Stutt bið eftir úrræðum
Skimun–greining-meðferð
1. stig
Skimun
fyrir
öll börn í
ung- og
smábarnavernd
2. stig
3. stig
Frumgreining
Nánari greining
Úrræði, þjálfun
Eðlilegur
þroski
Ferli ef grunur um ADHD
Grunur
Skimun
frumgreining
Væg hömlun
Miðlungs hömlun
Markviss íhlutun
Alvarleg hömlun
Tilvísun þHS
Endurmat eftir 6
mánuði
Áfram íhlutun
eða útskrift
Tilvísun þHS
66
Inntökuteymi,
vikulegir fundir,
athugun gagna
Tilvísun
Svar
Bréf,
símtöl
Bið
Samskipti,
listar
Lokið
Vinnsluferli
Svar
Vinnsla
Skil
Eftirfylgd
Námskeið
Skilaviðtal,
Skýrslur og
tilvísanir
Skilafundir
Ráðgjöf
Útskrift
Lokið
15.1.2014
Lokið
Lyfjameðferð
Endurmat
áætlað
Yfirfærsla
eftirfylgdar
Ekki
endurmat
Námskeið á vegum ÞHS
• Námskeið um uppeldi barna
– Uppeldi sem virkar – færni til framtíðar
– Þjálfunarnámskeið um uppeldi barna með ADHD
– Klókir litlir krakkar
• Námskeið fyrir börn
– Snillingarnir
– Klókir krakkar
• Námskeið fyrir fagfólk
Tilvísanir 2005 – 2012
69
Fjöldi vísað/greind m. ADHD
6.4.2015
70
Skortur á dagvistun
Neikvætt
umhverfi
Lítil áhrif og
skortur á þátttöku
Ófullnægjandi
löggjöf
Leikskóli
Skóli
Félagsleg
þjónusta
Heilbrigðis
þjónusta
Félagslíf
Atvinnuleysi
Óhagstæð áhrif
markaðsvæðingar
Jákvæð
Fjárhagslegur stuðningur
barnamenning
við fjölskylduna
Stéttskipt
búseta
Sjúkdómar
og slys
Neikvæð
fjölmiðlun
Neikvæð þróun
menningar
Fátækt
Framtíðin ógnvænleg
CHILD
Child Health Indicators of Life and Development
Efnahags- og
félagslegir þættir
Heilbrigði og vellíðan
Verndandi og
áhættuþættir
Heilbrigðisþjónusta og
stefnumótun
Barnasáttmáli
Sameinuðu þjóðanna
1. grein
Börn eru allt fólk í heiminum yngra en 18 ára.
2. grein
Öll börn eiga sama rétt. Engin mismunun má
eiga sér stað.
6. grein
Börn eiga rétt á að fá að lifa og þroskast.
24. grein
Öll börn eiga rétt á heilsugæslu og hjúkrun.