Transcript Het was oorlog: een documentaire die aanzet tot

Het was oorlog: een documentaire die aanzet tot denken
Laura Vromans, een 22-jarige Filosofie student, en Odette van Spaandonk, een 20-jarige
Communicatie- en Informatiewetenschappen student, zijn de nieuwe Research Trainees van het
Tilburg Cobbenhagen Center. Zij ondersteunen de CoP Re-Member bij het realiseren van een tvdocumentaire en webinar voor middelbare scholieren. In deze deelprojecten van het gedenkproject
‘Vrijheid doorgeven’ gaan ze uit van de vraag: ‘Wat zou jij doen?’ Laura en Odette bekeken de eerste
aflevering van de documentaireserie Het was oorlog (Omroep MAX, NPO 2) en geven antwoord!
Één geschiedenis, twee verhalen
Op beeld verschijnen twee vrouwen: Ans van Dijk en Heleen Kuipers-Rietberg. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog leiden deze vrouwen een geheel ander leven. Ans van Dijk, een Joodse vrouw, helpt aan
het begin van de oorlog Joden onder te duiken. Zijzelf duikt ook onder, maar wordt verraden en
opgepakt door de Duitsers. De keuze die zij daarna moet maken is onvoorstelbaar. Kiest zij voor een
one-way-ticket naar Polen? Of gaat ze werken voor de beruchte Sicherheidsdienst in Amsterdam om
Joden en verzetsmensen te verraden? Volgens Ans zelf is er amper sprake van een vrije keuze. Zij wordt
gedwongen om voor optie twee te kiezen. Omdat zijzelf Joods is en Joden heeft geholpen, kan ze
gemakkelijk aan onderduikadressen komen. De Sicherheidsdienst ziet Ans zelfs als een van de beste
collaborateurs. Meer dan honderd Joden komen door haar werk in kampen terecht. Na de oorlog
wordt ze gearresteerd en als enige vrouw ter dood veroordeeld.
Heleen Kuipers-Rietberg heeft een heel ander leven tijdens de oorlog.
Zij is een keurige, gereformeerde echtgenote en moeder van vijf
kinderen. Samen met haar gezin woont zij in Winterswijk. Hier wonen
tijdens de oorlog veel NSB’ers. Al vroeg treedt zij, samen met haar man,
in het verzet. Dit doet zij onder de schuilnaam ‘Tante Riek’. Vervolgens
richt zij de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers op. Deze
verzetsorganisatie groeit uit tot de grootste van Nederland en redt
honderden levens. Uiteindelijk wordt Heleen verraden. Zij besluit alle
schuld op zich te nemen om zo haar man veilig te stellen. Ze wordt overgebracht naar kamp Ravensbrück. Hier overlijdt zij op 51-jarige leeftijd
aan de Tyfus.
Nieuwsgierig
geworden? Laura en
Odette beoordelen
deze documentaire
met een 7.8!
Een eerste reactie
“Tijdens het kijken van de documentaire had ik moeite met de keuzes van Ans.
Juist omdat ze zelf Joods was, was het moeilijk om te begrijpen dat zij zo fanatiek
was in het verraden. Dat moet toch tegen je innerlijke principes ingaan?” aldus
Laura. “Ik weet niet of principes en regels nog gelden onder zulke extreme
omstandigheden,” reageert Odette. Ook Heleen maakt indruk op de twee. “Ik vind
het bijzonder dat je in zo’n angstige tijd het gevaar zo op durft te zoeken. Ik denk
dat ik mezelf liever op de achtergrond zou plaatsen,” vertelt Odette. Laura vult
aan: “Ze lijkt een soort heldenstatus te bereiken. Haar kracht en doorzettingsvermogen zijn bewonderenswaardig.”
‘Ik weet niet of
principes en
regels nog gelden
onder zulke
extreme
omstandigheden’
Wat zouden jullie zelf doen?
“We weten het niet en we kunnen het ook niet weten.” In eerste instantie reageren beide geschokt op
de keuzes die Heleen, maar vooral Ans maakt. Zij kunnen zich, in de huidige situatie, niet voorstellen
dat mensen zulke keuzes maken. Dat de angst zo overwint dat je je eigen familie verraadt. Of dat je
met gevaar voor eigen leven vast blijft houden aan je idealen en principes. Laura en Odette komen
uiteindelijk tot de conclusie dat in een tijd waarin regels niet meer gelden, mensen handelen vanuit
primaire instincten. Deze instincten zijn niet rationeel en daardoor onvoorspelbaar. “Daarom denken
wij dat je niet kunt weten wat je in zo’n situatie zou doen, ook al denk je het nu te weten.” Ze vragen
zich daarom af of Ans en Heleen uit vrije wil hebben gehandeld. En als ze niet uit vrije wil hebben
gehandeld, kunnen we ze dan veroordelen voor hun daden?
Is ‘Het was oorlog’ een aanrader?
“Het was oorlog is zeker een aanrader.” Het is een documentaire die aanzet tot denken. Diederik van
Vleuten vertelt de verhalen van mensen die betrokken zijn geweest bij de Tweede Wereldoorlog. “De
manier waarop hij dat doet, zorgt er voor dat je niet meteen oordeelt over de keuzes die mensen
gemaakt hebben, maar eerst kritisch na gaat denken. Dat maakt het een goede documentaire,” vertelt
Odette. Laura vult aan: “In de documentaire bezoeken ze de plekken waar de oorlogsverhalen hebben
plaatsgevonden. Dat maakt het aangrijpender en pakkender.”