20666___.PDF - Radboud Repository
Download
Report
Transcript 20666___.PDF - Radboud Repository
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University
Nijmegen
The following full text is a publisher's version.
For additional information about this publication click this link.
http://hdl.handle.net/2066/20666
Please be advised that this information was generated on 2015-01-30 and may be subject to
change.
N F l> K V. I- A N 1) S
VOOR
T IJ U S t
H il 1 V T
FYSIOTKERAPJE
pagina 164
oktober
t / m 16 7
199 5
6
Motorische ontwikkeling bij twee
kinderen met een stoornis in de
mitochondriale ademhalingsketen
J.W .H .
C usters, J.A .M .
Sm eitink
en P .J .M . H e l d e r s
Aan de hand van twee patiënten wordt een afwijkende motorische ontwikkeling beschre
ven welke het gevolg is van een mitochondriaal ademhalingsketendefect} een metabole
ziekte waarbij een stoornis optreedt in de energieproduktie op (spier)celniveau. Bij ont
brekende voorwaarden voor normale fysiologie van het celmetabolisme kan kinderfysiotherapie3 in de zin van stimulatie en spierkrachtverbetering, leiden tot metabole acidose en
een mentale en fysieke overbelasting van het kind . De kinderfysiotherapeut dient zeer te
rughoudend te zijn in het behandelen van deze groep patiënten. Men dient aan deze pa
thologie te denken bij kinderen met hypotonie, spierzwakte en/of vermoeidheidsklachten
waarbij geen o f een averechts behandeleffect wordt gemeten . Nadere diagnostiek is dan
absoluut geïndiceerd .
Kinderen m et een vertraagde m otorische ontwikkeling en
Op grond van pathofysiologische kennis w ordt geadvi-
hypotonie w orden frequent verwezen naar de kinderfysio-
seerd terughoudend te zijn in de kinderfysiotherapeutische
th erap eu t voor nad er onderzoek en behandeling. Bij een
behandeling wanneer het gaat om spierfunctie verbetering
aantal van deze kinderen is er sprake van een al of niet be-
en stimulering van motorische vaardigheden. D it advies
kende m etabole spierziekte als oorzaak van de klachten.
lijkt tevens van toepassing te zijn bij andere vormen van
O p de Afdeling M etabole Ziekten van het Wilhelmina
metabole spierziekten waarbij ook een stoornis in de ener-
K inderziekenhuis te U trecht blijken veel kinderen m et een
gieproductie op de voorgrond staat. Onderzoek naar de
m etabole spierziekte reeds voor het eerste bezoek aan de
motorische ontwikkeling bij kinderen met een metabole
kinderarts behandeld te w o rd en door een (kinder-) fysio-
spierziekte zal in de toekomst nodig zijn om groepskarak-
therapeut. D e vraag is of kinderfysiotherapie in de vorm
teristieken te bepalen en effectstudies van kinderfysiothe-
van spierfunctieverbetering o f stimulering van motorische
rapeutische behandeling mogelijk te maken,
vaardigheden geïndiceerd is bij kinderen m et een metabole
spierziekte. Enige kennis van pathofysiologie bij metabole
spierziekten is nodig voor het analyseren en specificeren
P a tic iltb e S p re k illg
van h e t fysiotherapeutisch probleem . Pas dan kan een fysi-
Patiënt 1 w erd op de leeftijd van 24 m aanden gezien op de
otherapeutisch beleid w o rd en bepaald, rekening houdend
Afdeling Kinderfysiotherapie in verband met een ver-
met de fysieke en m entale mogelijkheden v an het kind en
traagde motorische ontwikkeling en hypotonie. Uit de
J.W .H . Custers,
met ‘respect* voor het n atu u rlijk beloop v an de aandoe-
anamnese hleek een ongestoorde graviditeit en partus. H et
khidcrfysioth erapen t,
ning. Bij literatuuronderzoek w o rd t geen effectstudie ge-
geboortegewicht en de geboortelengte w aren beide nor-
kinderarts Metabole Ziekten ,
allen werkzaam in het Academisch
Ziekenhuis voor Kinderen en
Jeugdigen, 'Het Wilhchnina
Kinderziekenhuis' te Utrecht.
vonden over fysiotherapeutische behandeling bij kinderen
m et een m etabole spierziekte.
maal. De eerste levensmaanden verliepen probleemloos. Er
Dr, J.A.M . Smeitink3
In dit artikel w o rd t aan de h a n d van twee patiënten, be-
waren echter wel signalen van inspanningsintolerantie
welke zich uitten in snelle vermoeidheid tijdens het voeden
kend m et een m itochondriale ademhalingsketen-defect, de
en bij bewegingsactiviteit. H et viel de ouders geleidelijk op
Prof. dr. P.J.M. Helders,
m otorische ontw ikkeling beschreven. De mitochondriale
dat een aantal fundamentele motorische vaardigheden niet
hoogleraar fysiotherapie,
kinderfysiotherapent
adem halingsketen-defecten vorm en een relatief weinig
of laat werden bereikt. O p de leeftijd van 19 m aanden zou
v o o rk o m en d e groep v an m etabole spierziekten. De preva-
hij voor het eerst zelfstandig zijn gaan zitten en staan in de
lende v an deze aandoening is niet bekend. H e t aantal kin-
box. Lopen zonder steun was op het m om ent van onder
deren m et een m itochondriale ademhalingsketen-defect in
zoek niet mogelijk. Bij observatie van de m otoriek werd
N ed erlan d w o rd t geschat op honderd. D it artikel beoogt
achtergrondinform atie te geven over deze aandoening.
een alerte, dystrofe peuter gezien m eteen opvallende facies
Correspondentie-adrcs:
Wilhelmina Kinderziekenhuis,
afdeling Kinder fysiotherapie,
Postbus 18009, 3501 CA
Utrecht.
myopathica (mimiekarm gelaat, ptosis en open mond).
164
/
•*
■m
*UÜ
%
»
•
Ì& .9
Ó?
*
5fíJki
-f’
# « !'
W;
;¡
#
«
* «
:»WJ
■»
*
¡¡A
•V.
IW*3
WW
•#
«Mí?
»
*
il J
■*
i
¿ / I. .%'
. i j i í 'S-
r;
¿jft
¿H*
'A
*
*
f
l
'
f
^
0
.
■’te'"
JW*Í
*! M'r
Sfe
ft
3>
•9
gtíw i^V íjr^
*#&
jp*'
>>1,_
í*
fr
«e
>90«
■^riifí^
«wma'i^rifiii^ir
'I
»
:*
■*#
*
íl
.^ ^H<tu<ifwtriiflii^ '^ iai«f.i ti» w u im a Bflim iig w " >TtfMw >^r iw <Éaw icjaii i »'wn itrijÉ« iW r#i>i wiiiiw friM flW W ijW »)
Ol
KJ
:« »
n
m *
p ,
W í'
i.* yia * !■«i>ii■fíi*
i*
Min
; I IJ L U 1. A N U S
i f M* S I
ll!î I I T
M o to r is c h e o n t w i k k e l i n g bij tw e e k in d e re n m e t een sto o r n is in de m ito c h o n d ria le a d e m h a lin g s k e te n
VOOR
TY5IOTHKRAPIE
oktober 1995
6
De adem halingsketen bestaat uit vier enzymcomplexen die
komen. Bij afwijkende waarden w ordt een spierbiopsie
gelokaliseerd zijn in de binnenm em braan van de mitochondriën. Via de adem halingsketen worden elektronen
verricht voor het bepalen van de enzymactiviteiten en voor
morfologisch onderzoek van de spier en in het bijzonder de
getransporteerd die uiteindelijk zuurstof reduceren to t
mitochondriën. Pas dan kan een definitieve diagnose wor-
w ater. Tijdens deze electronenflux o n tstaat een protoneng rad iënt welke de drijvende kracht vorm t voor het energierijke ATP ( 6 ) (Figuur 3).
den gesteld.
Tegenwoordig w ordt bij deze groep van ziekten ook DNAdiagnostiek verricht. H et complex van de ademhalingske
ten w o rd t gecodeerd zowel vanuit het kern DNA alsook
van het mitochondriaal DNA. Stoornissen in het mitochondriaal DNA gevonden zijn puntm utaties, deleties
(stukken DNA ontbreken) of depleties (te weinig m ito
chondriaal D N A ten opzichte van het kern DNA). De erfgang van deze ziekten kan zijn maternaal, autosom aal recessief of autosom aal dom inant. O ok kan het sporadisch
voorkom en.
O p spiercelniveau is ATP de “ brandstof” bij het contractiemechanisme. Bij een chronisch gestoorde aërobe verbrandingscycius op spiercelniveau, w ordt de mate van
tonus en spierkracht negatief beïnvloed door een vermin
derde hoeveelheid beschikbare ATP. O ok de inspannings-
NADH
succinate
tolerantie kan fors beperkt zijn (12-16).
AD P + Pi
Hoewel de enzymdeficiëntie bij de twee kinderen uit de pa-
ATP
tiëntbespreking verschilde, vertoonden beide kinderen
spierzwakte, hypotonie en een ernstige motorische achter
H+
Figuur 3. Substraten uit de dtroenzuurcycius (NADH en sucdnaat) worden via
stand. Tevens w aren er bij de eerste patiënt vermoeid-
de ademhalingsketen gedehydrogeneerd. Door de hierbij ontstane eiektronenfiux
ontstaot er een protonengradiënt weike de drijvende kracht is voor ATP-
heidsklacllten. H et zal duidelijk zijn d at een motorisch
stimulatieprogram ma, waarbij spierkrachten uithoudings
produktie door complex 5 (7),
vermogen gevraagd worden, zowel een fysieke als mentale
overbelasting kan betekenen met een averechts effect. Een
grotere energiebehoefte zal immers leiden tot een metabole
Bij een m etabole ziekte is een stoornis aangetoond Ín de
acidose. De kinderfysiotherapeut dient derhalve zeer te-
stofwisseling. Een m itochondriaal ademhalingsketendefect
rughoudend te zijn met spierfunctie verbeteren of stimule-
is een m etabole ziekte die berust op een deficiënte activiteit
ren van motorische vaardigheden bij deze groep patiënten,
van één of m eerdere v an de enzymcomplexen van de
Registratie van de motorische ontwikkeling alsmede de
adem halingsketen. Een enzymdeficiëntie in de ademha-
mate van zelfredzaamheid is noodzakelijk om inzicht te
lingsketen is verantw oordelijk voor de stagnatie van de aë-
krijgen in de ontwikkelingsaspecten van het kind. Voor-
robe verbrandingscyclus waarbij norm aal uit glucose en
vetzuren het energierijke ATP w o rd t gevormd. D oordat
lichting en eventueel gerichte adviezen kunnen gegeven
w orden aan ouders en verzorgers. H et leren omgaan met
m ito ch o n d riën in vrijwel alle lichaamscellen voorkomen
k a n een m itochondriaal ademhalingsketendefect zich in
deze, nog niet behandelbare, metabole spierziekte moet
m eerdere organen presenteren, zich uitend in een multi-
Bij kinderen met hypotonie of overmatige vermoeidheids-
systeem -aandoening (5,6,8), De enzymdeficiëntie kan echter o o k uitsluitend in skeletspierweefsel gelokaliseerd zijn,
klachten, die niet of averechts op de behandeling reageren,
dient men aan deze groep van ziekten te denken en de be-
hetgeen w o rd t aangeduid als een m itochondriale myopa-
handeling te staken tot nadere diagnostiek verricht is.
thie.
De klinische sym ptom en hiervan kunnen zijn hypotonie,
A bstract
verm inderde Spierkracht, spierpijn, inspanningsintoleran-
M itochondrial respiratory chain deficiency is expressed by many dif-
tle, vertraagde m otorische ontwikkeling, hypermobiiiteit,
ferent symptoms. Im portant features within this metabolic disorder
ptosis en problem en met de adem haling (5,9,10,11). Soms
like (general) hypotonia, muscle weakness and exercise intolerance,
ÍS alleen een m atige inspanningstolerantie te herkennen.
H e t eerste sym ptoom v a n een m itochondriaal ademhalingsketendefect k an op iedere leeftijd manifest worden
(8 ). Indien bij een patiënt gedacht w o rd t aan deze aandoening zal onder m eer het iactaatgehalte en de lactaat/pyruvaat-verhouding bepaald w orden in het bloed en de urine.
Deze w a a rd e n zijn bij deze patiënten meestal verhoogd. Bij
twijfel k an m en belastingtests uitvoeren zoals de glucosetolerantietest. H ierm ee w o rd t de stofwisselingsroute
o n d er d ru k gezet zodat matige defecten aan het licht
are main causes for motor developmental delay in the two children
daarin centraal staan.
being described in this review. Pediatric physical therapists should be
careful in treating children with this disorder, because of the lack of
normal physiologic conditions in cellular metabolism,
L iteratuur
1 Medical Research Council. Aids to the investigation ofperip-
166
heral nerve injuries. W ar memorandum no. 7, 2nd ed. London:
H M SO , 1943.
M o to risc h e o n tw ik k e lin g bij tw ee k in d e r e n m e t een s to o r n is in de m ito c h o n d r ia le a d e m h a li n g s k e te n
2
3
Amiel-Tïson C, Grcilier A. Neurological assessment during
patients w ith a disturbed energy generation in m uscle m itochond
the first year o f life, Oxford University Press, Oxford, 1986.
ria. J Inher Merab Dis 1994; 17{1): 67-73.
Amicl-Tison C, Stewart A. fo llo w up studies during the first
11
ftve years o f live: a pervasive assessment o f neurological function.
Arch Dis Childhood 1989; 64: 496-502.
4
5
6
S m e itin k J. M itochondriele spierziekten. In: M etabole spierziekren; Vereniging Spicrziektcn Nederland, 1994; 28-31.
12 Elliot DL, Buist N, Goldberg L, Kennaway N, Phil D,
Meulen B vd, Smrkovsky M. Baylay Ontwikkelingsscbalen.
Powell BR, Kuehl KS. Metabolic m yopathies: evaluation by
handleiding. Swets & Zeitlinger B.V., Lisse, 1983.
graded exorcise testing. Medicine 1989; 68: 163-172.
Byrne E. Mitochondrial myopathies and myoencepbalopathies.
13
Haller RG, Lewis S K Pathophysiology o f exercise perfor-
Current opinion in Rheumatology 1990; 2; 889-933.
mence in muscle disease. Medicinc and science in sports and
Cornelio I, Di Donato S. M yopathies due to enzym e deficien
exercise 1984; 16(5): 456-459.
cies. J. Neuro! 1985; 232: 329-340.
14 Haller RG, Lewis SF, Estabrook R, DiM auro S> Servidei
7 Vries DD de. M itochondrial D N A m utations in neuromuscular
disorders. Thesis, Nijmegen, 1994.
S, Foster DW. Exercise intolerance, lactic acidosis, and abnor
mal cardiop ulm onaiy regulation in exercise associated w ith adult
8 Munnich A, Rustin P, Rötig A, Chretien D, Bonnefont
JP, Nuttin C, Cormier V, Vassault A, Parvy P, Bardet J,
Charpentier C, RabierD, and SandubrayJM. Clinical as
skeletal muscle cytochrom e c oxidase deficiency. J Clin Invest
1989; 84: 155-161.
•f
15 Lewis SF, Haller RG. Skeletal m uscle disorders an d associated
pects o f mitochondrial disorders. J In her M etab Dis 1992; 15:
factors th a t lim it exercise performance. Exerc Sport Sci Rev
448-455.
1989; 17; 67-113.
9 De Vivo DC. The expanding clinical spectrum o f mitochondrial
diseases. Brain &L Development 1.993; vol. 15, n o .l: 1-22.
10 Smeitink J, Ruitenbeek W, Sengers R, Wevers R, Lith T
van, and Trijbels F. M itochondrial creatine kinase activity in
16 Wiles CM , Jones DA, Edwards RHT. Fatigue in hum an
metabolic m yopathy. In: Human muscle fatigue; Physiological
mechanisms, (Porter, W helan J. (eds)) Londen: Pitman Press,
1981; 264-276.
REFERAAT
Effect o f Electrical Stimulation on
Lumbar Paraspinal Muscles.
Mark T McQ, Sinaki M, Shibley LD, Wahner
HW, LLstrup DM.
Spine, 19933 18, pagina 1787 - 1792
w aren een frequentie van 35 H z m e t een fased uu r van 300
microseconde en een fasepauze van 25 m icroseconde. Deze
stroom was 25 seconden aan en 8 seconden uit. De ge
bruikte intensiteit was de individuele tolerantiegrens.
De resultaten zijn als volgt samen te vatten; N a drie m aan
den stimulatie was de toenam e v a n de isom etrische kracht
De reden van het onderzoek is het opnieuw onderzoeken
van het effect van elektrische stimulatie van de lumbale
erector spinae. Herhaling was volgens de auteurs noodza
kelijk, om dat voorgaande studies methodologisch te kort
schoten. H et onderzoek is een gerandomiseerde single
blind studie naar het effect op de spierkracht van de lum
bale erector spinae met elektrische stroom ten opzichte van
een controlegroep met een follow up na 3, 6', 9 en 12
8, 1 % Ín de stimulatiegroep en 1 , 6 % in de controlegroep.
D it verschil blijft bestaan gedurende de rest van het o nder
zoek. Er is geen verdere toenam e in de sp ierk rach t in de sti
mulatiegroep w aargenom en na drie m aan d en . De verschil
len tussen de stimulatiegroep en de controlegroep blijven
derhalve bestaan bij controle na 6,9 en 12 m aanden. Er
w as geen verschil m eetbaar in h et m ineraalgehalte van het
botweefsel tussen beide groepen.
maanden. Tevens is onderzocht of deze m anier van spierversterken invloed heeft op het mineraalgehalte van het
botweefsel.
De spierkracht is gemeten op 40 gezonde vrouwen tussen
35 en 45 jaar, met een norm aal gehalte aan oestrogeen,
middels een dynamometer. H et mineraalgehalte is gemeten
door middel van röntgen-absorptiemetrie. De groep werd
verdeeld in een stimulatiegroep en een controlegroep. H et
was de controlegroep niet toegestaan om gedurende de on
derzoeksperiode de ADL te veranderen bijvoorbeeld door
een sport te gaan uitoefenen.
De elektrostimulatie is door de proefpersonen zelf uitge
voerd, na instructie. Twee elektroden werden paraspinaal
Persoonlijk com m entaar
De uitkom st van het onderzoek suggereert dat elektrische
stimulatie de isometrische kracht van de lumbale erector
spinae kan laten toenemen. D it effect treedt op gedurende
de eerste drie m aanden . Bij voortgaande stim ulatie blijft de
toegenomen spierkracht behoudens m aar neem t niet ver
der toe . Er is geen invloed aangetoond op het mineraalgehalte van de lumbale wervels.
D e auteurs geven aan, dat het placebo effect niet is uitge
stotens maar dat de gemeten effecten waarschijnlijk niet te
wijten zijn aan een placebo effect, vanw ege het feit dat de
spierkracht ook behouden blijft na de eerste drie m aanden
maal daags uitgevoerd gedurende vijf dagen per week.
stimulatie. Z ij geven niettemin in overweging een dergelijk
onderzoek te herhalen m e t een d u m m y stim ulator om het
Elke sessie bestond uit 30 minuten elektrostimulatie met 5
placebo effect verder te elimineren.
geplaatst op de spierbuik L2-L4. De stimulatie werd twee
minuten warm -up en 5 minuten cool-down. De warm -up
en cool-down werd eveneens uitgevoerd m et de elektrische
stroom. De gebruikte param eters voor elektrostimulatie
R. H oogland