Transcript Tamkhi.ppt
МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ Тамхины эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөө, дам тамхидалт, тамхинаас гарахад зан үйлийг өөрчлөх нь 1 • Архаг тамхичдын тал хувь нь тамхины улмаас нас барах бөгөөд үлдсэн тал хувь нь амьдрах ёстой наснаасаа 20-25 жилийн өмнө нас барна. • Дэлхий дээр нас баралтын 3 гол шалтгаан болсон ХДХВ, Таргалалт, Тамхины шалтгаант нас баралт улам бүр нэмэгдэж байна. • Насанд хүрэгсдийн 12% - нь тамхины улмаас нас барж байна. 2 Тамхи таталт нь дэлхий дээрх нас баралтын эхний 8 өвчний 6-ийнх нь шалтгаан болж байна. • • • • • • • • Зүрхний цусан хангамжийн дутагдал Тархины судасны өвчин Амьсгалын доод замын халдвар Уушги тэлэгдэх өвчин ХДХВ/ДОХ Суулгалт өвчин Сүрьеэ Уушгины хорт хавдар 3 Тамхи таталт нь дараах эрхтнүүдийн хорт хавдар үүсгэдэг нь тогтоогдсон. • • • • • Давсаг Умайн хүзүү Улаан хоолой Бөөр Залгиур хоолой • • • • • Цусны хорт хавдар Уушги Амны хөндий Нойр булчирхай Ходоод 4 Амьсгалын замын өвчин • Уушгины архаг бөглөрөлт өвчин • Хатгаа • Ургийн амьсгалын замд нөлөөлөх (нярайн уушгины үйл ажиллагааны дутагдал) • Бага болон өсвөр насныхны амьсгалын замд нөлөөлөх • Насанд хүрэгчдийн амьсгалын замд нөлөөлөх • Амьсгалын замын бусад өвчин (ханиалга ихэсгэх, багтрааг хүндрүүлэх, амьсгал дутах) 5 Нөхөн үржихүйд үзүүлэх нөлөө • • • • Ураг эндэх, амьгүй төрөх Үр тогтоох чадвар буурах Дутуу жинтэй төрөх Жирэмсний үед хүндрэлүүд гарах 6 Бусад сөрөг нөлөө • • • • • Нүдний болор цайх Дунд чөмөгний хугаралт Ходоодны шарх Яс сийрэгжилт Биеийн ерөнхий эрүүл мэнд муудах, өвчлөмтгий болох, хагалгааны дараа удаан тэнхрэх 7 Дам тамхидалтын улмаас эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг үр дагавар 8 Дам тамхидалт гэдэг нь: • Тухайн хүн өөрөө тамхи татаагүй боловч дэргэд нь тамхи татаж буй хүнээс болж дараах 2 төрлийн утаанд хордохыг хэлнэ: • Тамхины ишнээс гарах нэмэлт утаа (янжуурын асаасан хэсгээс гарах утаа) • Амьсгалаар гарах үндсэн утаа (тамхичны амьсгалаар гаргах утаа) 9 • Нэг янжуурт 4,000 гаруй химийн бодис агуулагддаг. • Дам тамхидалтын утаанд тамхичны өөрийн сорж буй утаанд байгаа ихэнх химийн бодисууд байдаг. 10 • Тамхигүй орчныг бүрдүүлэх нь хүмүүсийг, нэн ялангуяа залуучуудыг тамхи татаж эхлэхээс сэргийлэх нөхцөл болж өгдөг. 11 • Хүүхдэд: – Нярайн гэнэт нас барах хам шинжийн эрсдэлт хүчин зүйл болдог – Амьсгалын замын өвчинд өртөмтгий болох – Уушгины үйл ажиллагааг сулруулах – Бронхит, хатгаа байнга тусах – Дунд чихний үрэвслээр өвдөх – Багтраа өвчний эрсдэлт хүчин зүйл болдог зэрэг муу үр дагавартай 12 Эрүүл мэндэд дам тамхидалтын үзүүлэх нөлөө • Дам тамхидалтад удаан өртсөнөөр уушгины хорт хавдар үүсэх магадлал 30 %-иар нэмэгдэнэ. • Дам тамхидалтад удаан хугацаанд өртсөн хүний уушги өдөрт 1-10 янжуур татдаг хүнтэй адилхан хордоно. • Тамхи татдаггүй хүмүүс тамхины утаагаар дүүрсэн өрөөнд 1 цаг 30 минут болоход цусан дахь нүүрстөрөгчийн исэл тамхи татаж байгаа хүнийхтэй ижил түвшинд болно. 13 • Тамхи татдаггүй хүмүүс өдөр бүр 3 цаг дам тамхидалтад өртсөнөөр залгиур хоолойн хорт хавдар үүсэх магадлал 3 дахин, бусад төрлийн хорт хавдар үүсэх магадлал 2 дахин ихэснэ. 14 Амьдралынхаа 40 гаруй жил баарны үйлчлэгчээр ажилласан, өөрөө тамхи татдаггүй боловч уушгины хорт хавдраар оношлогдсон Канадын нэгэн эмэгтэй Хитер Кроу өөрийн амьдралын түүхээр дам тамхидалт үхэлд хүргэдэг гэдгийг хүмүүст ойлгуулах зорилгоор баримтат кино хийсэн байна. 15 Тамхинаас гарахад зан үйлийг өөрчлөх нь • Тамхиа хаях өдрийг тогтох • Тамхи татах хүсэл төрүүлдэг нөхцөл шалтгааныг тогтоох • Өдөр тутмын хэв маягаа өөрчлөх • Тамхи татах хүслээ зөв зохицуулах • Өндөр эрсдэлтэй нөхцөлд бэлтгэлтэй байх, төлөвлөх • Урамшуулал өгөх • Тэвчээр алдахад яах вэ гэсэн төлөвлөгөөтэй байх • Тэвчээр алдахаас сэргийлэх 16 Тамхиа хаях өдрийг тогтох • Оюун санаа, бие махбодио хугацаа өгнө • Тамхитай “салах ёс” гүйцэтгэх өгнө • 1-2 долоо хоногийн хугацаа тохиромжтой • Гэр болон машиндаа байгаа хаяж цэвэрлэх (орчны хяналт) бэлдэх хугацаа хамгийн тамхиа 17 • Тамхинаас гарах гэсэн өмнөх оролдлогууд аа эргэж харах • Стресстэй, эрсдэл өндөртэй үйл явдлаас өмнөхөн байх нь оновчгүй • Сарын/долоо хоногийн хамгийн тохиромжтой, сайн өдрийг сонгох • Тамхи татах хүсэл төрүүлж болох нөхцөлд хэрхэхийг төлөвлөх 18 • Тухайн өдөр юу хийхээ төлөвлөх • Бусдад хэлж, дэмжлэг авах • Боломжтой бол хэн нэгэнтэй хамт хаяхаар тохирох • Бүх тамхи, тамхи татах хэрэгслээ хаях • Тамхи татахгүй байхад туслах материал бэлэн байлгах 19 Тамхи татах хүсэл төрүүлдэг хүчин зүйлсийг тодорхойлох • Тамхитай холбоотой эд зүйлс, хүчин зүйлийг мэдэж тодорхойлох нь хэзээ татах хүсэл төрж болохыг таамаглан, зуршлаасаа салахад тустай • Эдгээр хүчин зүйлсээс зайлсхийх, түүнчлэн тэдгээрийг сарниах, тэмцэх бололцоог хайх • Зарим түгээмэл хүчин зүйлс юу байж болох вэ? 20 Зарим түгээмэл хүчин зүйлс • • • • • • • • Архи – бодисын хамаарал Коффейн Тамхи татдаг найзууд Стресс Сөрөг мэдрэмж Эерэг мэдрэмж Хоол “Зөвхөн ганцыг л татчихъя ...” гэх мэт бодол 21 Тамхи татах хүсэл өдөөх хүчин зүйлсийн холбоосыг эвдэх • Тамхийг бусад зан үйлээр орлуулах – ж нь: уур хүрсэн үед гадуур алхаж тайвшрах • Өдрийн хэв маягаа өөрчлөх • Тамхины тухай бодолтойгоо тэмцэх 22 Өдрийн хэв маягаа өөрчлөх • Өдрийн хэв маягаа өөрчлөх замаар тамхинаас зайлсхийх шинэлэг стратеги бодож гаргахад нь үйлчлүүлэгчид туслах • Өглөөд тамхины оронд шүршүүрт орох • Хоолны дараа шүдээ угаах • Утсаар ярьж өөрийгөө саатуулах • Кофены оронд цай уух • Өөр аяганаас өөр сандал дээр суун юм уух гэх мэт 23 Тамхиа үгүйлэх хүслээ барьж тэвчих арга • Ихэвчлэн 3-5 минут үргэлжилдэг • Хяналтад байгаа мэдрэмж төрүүлэхэд тустай • Давалгаатай зүйрлэх боломжтой – удаан эхлээд, эрчимжээд, саармагжин алга болох • 5 минутыг хэрхэн давж өнгөрөөх төлөвлөгөө боловсруулах • Тамхи татах хүслийг сулруулахын тулд тэмцэх 24 Өндөр эрсдэлтэй нөхцлүүдийн жишээ: • • • • • • • Архи уух Кофе уух Бусад тамхичдын ойр орчим байх Тамхитай өрөөнд байх Уурласан үед Баяр тэмдэглэх Стресстэй байх 25 Өндөр эрсдэлтэй нөхцөл байдалд хэрхэх тухай • Энэ талаар мэдээлэлтэй байх • Аль болох зайлсхийх – ялангуяа эхний үед • Урьдчилан төлөвлөх – ж нь: яаралтай үед никотин орлуулах эм бэлэн байлгах • Эрсдлийг бууруулах – ж нь: спиртийн орц багатай шар айраг уух, удаан суухгүй байх • Эрсдэлтэй нөхцлийг санаандаа төсөөлөн, хэрхэх талаар бодох 26 Урамшуулал: Жишээ: • Тамхинд зарцуулдаг байсан мөнгөөр амттан авах • Өөр том зорилго тавин мөнгөө хурааж хадгалах – ж нь: гадаадад аялах, машин, байрны урьдчилгаа гэх мэт • Өөрийгөө магтах, бусдаар магтуулах 27 Тэсгэл алдрах, тэвчээр алдахын ялгаа: • Тэсгэл алдрах гэдэг нь нэг удаа тэсэлгүй тамхи татах үйлдэл • Тэвчээр алдах гэдэг нь буцаад хуучин зуршлаараа тамхи татаж эхлэхийг хэлнэ 28 Тамхиа үгүйлэхэд илрэх зовуурь, шинж тэмдэг – Гутрах – Нойргүйдэх – Уур, уцаар, ааштай болох – Санаа зовних/сэтгэл санаа тогтворгүй болох – Анхаарал төвлөрөхгүй байх – Зүрхний цохилт удаашрах – Хоол идэх дур хүсэл нэмэгдэх 29 Бусад зовиур • • • • • • Гэдэс эвгүйрэх Дотор муухай оргих Халуурах Гар, хуруу бадайрах Ханиах Аманд шарх цэврүү үүсэх 30 Тамхинаас гарах үйл явцын 6 бүрэлдэхүүн хэсэг • Туслалцаа, дэмжлэг хайх • Тамхинаас гарах цаг хугацаагаа товлох • Тамхинаас гарах аргаа сонгох (нэг мөсөн шууд/аажмаар багасгах замаар) • Тамхиа үгүйлэх зовуурийг хэрхэн аргалах • Идэвхтэй дасгал хөдөлгөөн • Тэсгэл/тэвчээр алдрахаас сэргийлэх 31 Аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн эмч, ажилчдад сургалт хийж байна.2008 оны 2-р сард 32 * Эмнэлэг тамхигүй орчин* төслийн хүрээнд тамхинаас гарсан учир урамшуулж байгаа нь М. Жавгарал 46 настай / 2008 оны 3-р сард / 33 34 35 Л.Гомбосүрэн гуайн эхнэр Дэнсмаа дунд чөмөгний хугаралтай, астматай 36 Зориг гаргаж, Тэвчээртэй хандвал, Эрсдэлт зан үйлээ бүрэн өөрчилж, Эрүүл зан үйлийг эзэмших болно. 37 Тамхигүй ажлын байр/Эрүүл мэндийг дэмжигч ажлын байр Тайландын туршлага Сүхбаатар аймгийн эрүүл мэндийн газар – М.Энхтуяа. 2010 оны 12-р сар 38 Хүмүүст өөрийн эрүүл мэндийг хянах, сайжруулах боломж олгох аливаа ажлыг эрүүл мэндийг дэмжих үйл ажиллагаа гэдэг. 39 100% тамхигүй орчин бүрдүүлснээр ажилчид болон олон нийтийг тамхины хор уршигаас бүрэн хамгаална. 40 Цэвэр, тамхины утаагүй агаараар амьсгалах нь хүний эрх мөн. 41 Дэлхийн ихэнх хүмүүс тамхи татдаггүй бөгөөд бусад хүмүүсийн татсан тамхины утаанд өртөхгүй байх эрхтэй. 42 • Бизнес эрхлэх, ажил хийхэд болон хүүхэдтэй гэр бүлүүдэд тамхигүй орчин таатай нөлөө үзүүлдэг. • Ихэнх тамхи татдаггүй хүмүүс болон тамхичид ч өөрсдөө тамхигүй газар очихыг эрхэмлэдэг. 43 Тамхигүй орчин нь тамхинаас гарах сонирхолтой тамхичдыг тамхиа багасгах, гарахад сайн үр нөлөө өгдөг. 44 Тамхигүй орчныг бүрдүүлэх нь хүмүүсийг, нэн ялангуяа залуучуудыг тамхи татаж эхлэхээс сэргийлэх нөхцөл болж өгдөг. 45 Тайланд улсад тамхины эсрэг хуулийн хөгжил 1976 Бангкок хотод кинотеатр болон олон нийтийн тээврийн автобусанд тамхи татахыг хориглосон (хууль) 1986 Хот хоорондын автобусанд тамхи татахыг хориглосон (хууль) 1988 Төрийн байгууллагуудад тамхи татахыг хориглосон (онцгой тушаал) 1992 Их хурлаас тамхи татдаггүй хүмүүсийн эрүүл мэндийг хамгаалах тогтоолыг баталсан 46 Тамхигүй эмнэлэг хөдөлгөөн, Тайланд улс • Тамхигүй ажлын байр (1992) • Тамхигүй боловсролын байгууллага (1992) • Тамхигүй эмнэлэг (1992) • Тамхигүй ресторан (1992-2003) • Тамхигүй сүм (1994) • Тамхигүй зах (2007) • Тамхигүй бар, цэнгээний газар (2007) • Тамхигүй гэр орон (2008) 47 Торгууль • Тамхи татахыг хориглосон тэмдэг тавиагүй тохиолдолд байгууллагын эзэнд 500 ам доллар хүртэл • Тамхи татаж болохгүй газар тамхи татсан тохиолдолд 50 ам.доллар 48 ТАМХИГҮЙ ЭМНЭЛЭГ 49 ТАМХИГҮЙ РЕСТОРАН 50 ТАМХИГҮЙ ЗАХ 51 52 Хамтран ажиллана гэдэгт найдаж байна. 53