Bölüm 22 Para ve Banka

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Birtakım önemli sorular

• • • • Toplum paraya neden ihtiyaç duyar?

Hükümetler para arzını neden değiştirirler?

Finans piyasalarının reel sektörle etkileşimi nasıldır?

Parayla faiz oranı arasındaki ilişki nedir?

2

Para

• • Ekonomide herkes tarafından kabul görmüş bir alışveriş ve borç ödeme aracıdır.

Paranın Çeşitleri: – – – MAL PARA: Tütün, ipek, altın KANUNİ PARA: Banknotlar ve bozuk paralar KAYDİ PARA: Banka parası 3

Paranın

fonksiyonları

• • • • Değişim (mübadele) Aracı (Medium of exchange) – Alışveriş ve borçların ödenmesinde para takastan (barter) daha etkili bir araçtır.

Hesap Birimi Aracı (Unit of Account) – Fiyatların ve hesapların büyüklüğünü ölçen bir birimdir.

Değer Saklama Aracı (Store of value) – Para gelecekte alışverişte kullanılmak üzere elde tutulabilir.

Borç ödeme aracı: Borçların (gelecekte geri ödemelerin) para birimi cinsinden belirlenmesi 4

… • Likidite: Herhangi bir servetin paraya dönüştürülebilme kabiliyeti • • Bir diğer deyişle: paraya yakınlık derecesi PARA: tam likit servet şekli… Hisse senedi, bono, emlak, Likidite yüksek Likidite az 5

Modern Bankacılık

• Finansal Aracı – Borç verenle alanı biraraya getirme konusunda uzmanlaşmış bir kurumdur.

• Örneğin ticari bankalar hükümetin izni altında kredi verebilir ve mevduat kabul edebilir, • Çek hesapları açabilir.

6

•

Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler

Finansal Varlık (Financial asset) – Belirli bir dönem boyunca sahip olduğu kişiye belirli bir faiz geliri getiren değerli kağıda verilen isimdir.

• Nakit (Cash) – Banknot ve bozuk para, faiz geliri getirmez.

– Tüm varlıklar içinde en likit olanı nakit paradır.

• Bonolar (Bills) – Bir seneden az vadeli, bilinen bir tarihte piyasaya çıkartan kurum tarafından satın alınması garanti edilmiş finansal varlık – Likiditesi yüksektir 7

Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler (devam)

• Tahviller (Bonds) – Uzun vadeli finansal varlıklardır, daha uzun zaman dilimleri belirsizliği de arttırdığından daha az likittirler.

• Hisse Senetleri (Industrial shares,equities) – Sahibine temettü geliri (kâr payı) sağlar – Likiditesi yüksek değildir.

8

Modern bankacılık

Modern bankacılık sisteminde iki tip bankacılık vardır: 1. az sayıda banka vardır ve bunların her birinin çok sayıda şubesi mevcuttur. (İngiltere ve Kanada) 2. birçok bağısız bankalar vardır. (Amerika) • – Ticari bankalar: özel kişi veya kurumlara ait kar amacı güden kurumlar Bütün ticari bankaların bir çok ortak yönleri vardır: müşterilerinin mevduatlarını tutarlar, belli mevduatların çekle hesaplar arasında transferlerine izin verirler, hane halklarına ve firmalara borç verirler ve devletin değerli kağıtlarına yatırımlar yaparlar. 9

Modern Bankacılık

Rezerv: Mevduat sahiplerinin taleplerini hemen karşılayabilmek için gerekli para Rezerv Gereği: tedbir gereği mevduat sahiplerinin günlük nakit ihtiyacını karşılamak üzere elde bir miktar nakit bulundurulması Rezerv Oranı: Bankaların tuttuğu rezervlerin mevduatına oranı… Banka bu miktarın üzerinde rezerv bulundurursa buna rezerv fazlası denir.

10

Bankaların Kredi Yaratma Mekanizması

• Kağıt para hem nakdi hem de vadesiz mevduatı kapsar. • Bankalardaki mevduat değişince dolaşımdaki para miktarı veya kısaca para arzı da değişir. • Öte yandan bankalar vadesiz mevduat hesapları karşılığında yeni vadesiz mevduat yaratırlar. • Ticari bankalar varlıklarının sadece belirli bir oranını nakit rezerv olarak tutarlar… • böylece kredi yaratma imkanına kavuşurlar • Bankaların yarattıkları vadesiz mevduata “kaydi para” ya da banka parası denir. 11

Bankalar nasıl kredi yaratırlar?

• • Ticari bankalar sahip oldukları varlıkların ancak küçük bir oranını ellerinde nakit olarak tutarlar.

– Bu orana Mevduat Munzam Karşılığı (Reserve Requirement Ratio) denir.

– Böylelikle varlıklarının önemli bir kısmını krediye dönüştürebilirler.

Örnek: – Sonsuz sayıda banka olduğunu, bankaların mevduatlarının %10’ununu yasal karşılık olarak tutmaları gerektiğini varsayalım.

– – – A kişisi 100 TL’sini 1. Banka’ya yatırsın 1. Banka kasasında 10 TL karşılık ayırır, kalan 90 lirayı kredi olarak B kişisine verir.

B kişisi 90 TL’yi 2.Banka’ya yatırır. 2.Banka 9 TL karşılık ayırıp 81 TL’sini 3. kişiye kredi olarak verir. 12

• • • •

Bankalar nasıl kredi yaratırlar? (2)

Bankacılık sistemi olmadığında para arzı 100 TL olarak kalacaktı.

Ancak bankacılık sistemi, kredi mekanizmasıyla piyasadaki para arzını genişletir 3. kişi ile beraber para arzı=100+90+81 olarak genişlemiştir.

Kişi sayısı sonsuza giderken, para arzı da azalarak artmaya devam eder ve 1000 TL’ye ulaşır.

13